Ogniwa litowe : part I Wykład 3
Nazwa polska Nazwa angielska Opis Jednostka Pojemność grawimetryczna Pojemność wolumetryczna Energia grawimetryczna Energia wolumetryczna Gravimetric capacity Volumetric capacity Gravimetric energy Volumetric energy Moc grawimetryczna Grawimetric power Podstawowe pojęcia Ładunek możliwy do zmagazynowania w urządzeniu na jednostkę masy Ładunek możliwy do zmagazynowania w urządzeniu na jednostkę objętości Energia możliwa do zmagazynowania w urządzeniu na jednostkę masy Energia możliwa do zmagazynowania w uradzeniu na jednostkę objętości Moc możliwa do uzyskania z urządzenia na jednostkę masy Moc wolumetryczna Volumetric power Moc możliwa do uzyskania z urządzenia na jednostkę objętości Ah/kg Ah/l Wh/kg Wh/l W/kg W/l
Charakterystyczne jednostki Amperogodzina (ładunek, jednostka pojemności ) Ładunek, który gromadzi się w wyniku przepływu prądu o natężeniu jednego ampera przez jedną godzinę 1Ah=1A 1h=1A 3600s=3600A s=3600c C (jednostka natężenia prądu)-prąd jednogodzinny Natężenie prądu prowadzące do rozładowania baterii w ciągu jednej godziny Niech Q=2000mAh C=2000mA=2A 10C=20A C/10=200mA (prąd dziesięciogodzinny )
Ogniwa produkowane na dużą skalę Niklowo-wodorkowe: Ogniwa litowe: Li-ion Li-polymer Ni-MH
Krótka historia elektrochemicznych źródeł energii 1854 akumulator ołowiowy 1920 Ni-Cd 1972 interkalowane ogniwa litowe: Li/Li + /Li x TiS 2 1990 Ni-MH 1991 Li-ion batteries : Li x C 6 /Li + /Li 1-x CoO 2 AKUMULATORY LITOWE - podział z anodą litową ogniwa litowe z anodą węglową ogniwa litowo-jonowe
Podstawowe parametry komercyjnych Voltage [V] akumulatorów typu AA Capacity [mah] Mass [g] Dimensions d x h [mm] Energy density [Whkg -1 ] Energy density [Whl -1 ] NiCd 1.2 600 24 14.1 x 50.2 30 89 LiMH 1.2 1100 26 13.8 x 49.5 51 149 Li-ion 3.6 450 18 14.2 x 50.4 90 203 Liczba cykli ładowanie/rozładowanie 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 NiCd NiMH Li-ion
Lit jest najlżejszym ciałem stałym, M Li = 6,941g mol Gęstości Li 0,534 g cm -3 w. 20 o C Ar nie reaguje O 2 + 4 Li Li (O 2 ) ads 2 Li 2 O monowarstwa 10 Å Teoretyczna pojemność ładunku dla litu wynosi 3860 Ah kg -1 96488C 6,99g Li N 2 + 6Li 2LiN 3 2Li + H 2 2LiH CO 2 + 5 Li LiC + 2 Li 2 O powietrze osuszone 4Li + O 2 2 Li 2 O argon + H 2 O 2Li + 2 H 2 O 2LiOH + H 2 LiOH + H 2 O LiOH(H 2 O) powietrze + H 2 O 4Li + O 2 2 Li 2 O 2 Li 2 O + H 2 O 2 LiOH
półogniwo reakcja E o, [ V ] */ Li/Li + Li + + e - Li -3,05 Na/Na + Na + + e Na -2,71 Mg/Mg 2+ Mg 2+ + 2e Mg -2,34 Al/Al 3+ A 3+ + 3e Al -1,67 Zn/Zn +2 Zn 2+ + 2e Zn -0,76 Cr/Cr 3+ Cr 3+ + 3e Cr -0,74 Fe/Fe 2+ Fe 2+ + 2e Fe -0,44 Wysoka wartość teoretycznej pojemności ładunku 3860 Ah kg -1 wraz z potencjałem standardowym reakcji Li + + e Li wynoszącym -3,05 V wzg. normalnej elektrody wodorowej daje najlepsze parametry dla materiału elektrodowego.
Cd/Cd 2+ Cd2++ 2e Cd -0,40 Co/Co 2+ Co2+ + 2e Co -0,28 Ni/ Ni 2+ Ni2+ + 2e Ni -0,23 Sn/Sn 2+ Sn2+ + 2e Sn -0,140 Pb/Pb 2+ Pb2 ++ 2e Pb -0,126 Fe/Fe 3+ Fe 3+ + 3e Fe -0,036 H 2 /H 3 O + 2H 3 O+ + 2e H 2 + 2H 2 O 0, z definicji Bi/Bi3+ Bi 3+ +3e Bi +0.200 Cu/ Cu2+ Cu 2+ + 2e Cu +0,34 Cu/ Cu+ Cu+ + e Cu +0,52 2Hg/Hg 2 2+ Hg 2 2+ + e 2Hg +0,798 Ag /Ag + Ag + + e Ag +0,799 Au/ Au 3+ Au 3+ + 3e Au +1,420 Co 3+ /Co 2+ Co 3+ + e Co 2+ +1,92
Wprowadzanie litu do struktury związku metalu przejściowego xli + + xe - + M a X b Li x M a X b M = 3d, 4d, 5d X=O, S, Se 300K!... wywołuje zmianę walencyjności metalu przejściowego M: M m+ + e M (m-1)+
(!) Nie każda reakcja związku MX (X= O, S, Se) z litem to reakcja interkalacji Wypieranie przez lit metalu M ze związku MX (np. CoO, FeS, InSe, SnS 2 ): MX + 2Li Li 2 X + M dla niektórych układów jest to reakcja odwracalna : CoO + 2Li Li 2 O + Co
Początki i współczesność technologii ogniw litowych Pierwsze komercyjne ogniwo litowe (1972) Li/Li + /Li x TiS 2 Li-ion battery (1991) Li x C 6 /Li + /Li 1-x CoO 2
Interkalacja Interkalacja- łacińskie intercalo - dodawać, wkładać, wstawiać Odwracalne reakcje topochemiczne w wyniku których struktura krystalograficzna ciała stałego ulega tylko nieznacznym przekształceniom i charakterystyczne fragmenty struktury pozostają niezmienione Każdy proces interkalacji: to wzajemne oddziaływanie host - guest Host-OSNOWA Quest -INTERKALANT
Interkalacja Reakcja interkalacji: xa + [Z]=A x [Z] gdzie: A-interkalant, [Z]-osnowa, x-ułamek molowy wprowadzonego interkalanta Osnowa-wchłania obcy czynnik interkalant Interkalant wchodząc do struktury, tylko nieznacznie ją zaburza W procesie interkalacji osnowa zachowuje makroskopowe rozmiary geometryczne, natomiast interkalant w momencie wchodzenia w osnowę jest rozczłonowany na mikroskopowe obiekty: atomy, jony lub cząsteczki
Interkalant Powinien charakteryzować się wymiarami geometrycznymi rzędu stałej sieci (kilku Å) Podział interkalantów: nieorganiczne H +, Br, I Jony litowców i berylowców, Cu 2+, Ag +, Cg 2+, Co 2+, Fe 2+, Mn 2+ H 2 O, OH -, H 2 O +, NH 3, NH 4 - Kwasy (HClO 4, H 2 SO 4, HBF 4 ) organiczne Kwasy, alkohole Alifatyczne i aromatyczne aminy oraz amidy Kompleksy jon-polarny rozpuszczalnik
Osnowa Skład chemiczny gdzie: M,,M x M y,.,m n M m,.,x,.x s X t M-metal przejściowy, X-niemetal M, M x M y-stop zdolne do interkalacji wodoru M n M m X-niemetal np. grafit, C 60 klasyczne związki chemiczne, głównie z grup 16 (VI) i 17 (VII) X s X t -np. poliacetylen (CH) n, poliazotek siarki (SN) n
Generalne kryteria, które powinna spełniać osnowę 1. Stabilność termodynamiczna lub kinetyczna w temperaturze interkalacji Warunek ten wymaga, by osnowa nie rozkładała się chemicznie lub nie zmieniała stanu skupienia w temperaturze interkalacji Większość procesów interkalacji zachodzi w temperaturze pokojowej Znane są przypadki interkalacji metali w temperaturze ciekłego amoniaku tj. ok. -35 o C Niektóre reakcje przeprowadza się w temperaturach 200-400 o C
Generalne kryteria które powinna spełniać osnowę 2. W strukturze krystalicznej powinien istnieć system wakancji, pustych miejsc lub słabych wiązań umożliwiających transport interkalanta 3. W temperaturze reakcji interkalant powinien charakteryzować się dużą ruchliwością w sieci osnowy Efektywnie interkalująca osnowa powinna zapewnić możliwość równoczesnego ruchu dużej liczbie cząstek interkalanta, charakteryzującego się z kolei znaczącą ruchliwością w danej osnowie. Interkalant w skali mikroskopowej stanowiąc duży obiekt może łatwo przemieszczać się jeżeli istnieje system arterii transportowych
Osnowa a przekaz elektronu Interkalant wchodząc do osnowy może przekazać ładunek elektryczny w reakcji typy redox Kinetyka tego procesu jest zdeterminowana przez przewodnictwo elektronowe osnowy Obecność metalu przejściowego w składzie osnowy jest zazwyczaj warunkiem koniecznym Podział osnowy ze względu na jej zdolność do transferu ładunku Izolatory: osnowa niezdolna do przekazu elektronu Przewodniki elektronowe: osnowa zdolna do przekazu elektronu 1. Wprowadzanie atomów lub elektrycznie obojętnych cząsteczek: xa + [Z]=A x [Z] 2. Wprowadzenie jonów: xb + + A + y[z] y- = B + xa + y-x[z] y- + xa + B + -jon interkalanta, [Z]-część sztywna osnowy, A + - część ruchoma
Aspekty geometryczne struktury krystalicznej osnowy- przewodniki elektronów Mechanizm interkalacji w materiałach przewodzących elektronowo ma bardziej złożony charakter w porównaniu z osnowami-izolatorami. Proces jonowy jakim jest interkalacja jest sprzężony z przekazaniem elektronu Reakcja interkalacji kationu i anionu: xa + + xe + [Z] = A x+ [Z] x- xb - + [Z] = [Z] x+ B x- + xe
Mechanizm interkalacji z przekazem elektronów Proces ten zależy od: Struktury krystalicznej osnowy Defektów struktury Czynników mechanicznych: (naprężenia sieci krystalicznej, oddziaływania między jonami interkalanta) Struktury elektronowej osnowy Przewodnictwa elektronowego osnowy Reakcja interkalacji litu do struktury TiS 2 xli + + xe + TiS 2 = Li + x[ti 3+ xti 4+ 1-xS 2-2] x-
Aspekty geometryczne struktury krystalicznej osnowy Osnowę ze względu na geometrię luk, pustych miejsc lub przestrzenne ułożenie słabych wiązań w strukturze dzielimy na: Szkieletowe - trójwymiarowe (3D) Warstwowe - dwuwymiarowe (2D) Łańcuchowe - jednowymiarowe (1D) Molekularne - zerowymiarowe (0D)
Struktury krystaliczne osnów przewodników elektronowych: struktury szkieletowe (WO 3 ) Struktury te są zbudowane z atomów silnie wzajemnie związanych, tworzących sztywny, przestrzenny szkielet Znaczną część struktury stanowią puste, nieobsadzone miejsca tworzace system kanałów Kanały te mogą się krzyżować i przecinać lub izolować od siebie Szkieletowe osnowy interkalują obiekty nie większe od średnicy kanału
Struktury krystaliczne osnów przewodników elektronowych: struktury warstwowe
Struktury krystaliczne osnów przewodników elektronowych: struktury warstwowe Charakterystyczne elementy tzw bloki lub warstwy ułożone są na płaszczyznach wzajemnie równoległych System luk lub pustych miejsc powstaje dopiero w trakcie interkalacji- proces taki jest możliwy, ponieważ sąsiadujące warstwy w strukturze oddziaływają ze sobą bardzo słabymi siłami van der Waalsa Interkalacja obcych obiektów do osnowy wywołuje ekspansję sieci w kierunku c prostopadłym do warstw, ale także może powodować przemieszczenie sztywnych bloków w płaszczyźnie x-y
Struktury krystaliczne osnów przewodników elektronowych: struktury łańcuchowe Materiały te są zwykle niestabilne chemicznie Pojedynczy łańcuch zbudowany jest z odkształconych trygonalnych pryzmatów, połączonych podstawami Słabe oddziaływania zewnętrznych atomów Te wiążą łańcuchy w stabilną całość Interkalowane jony zajmują pozycję międzyłańcuchowe i dodatkowo zwiększa stabilność ZrTe 3
Struktury krystaliczne osnów przewodników elektronowych: struktury molekularne Struktury te składają się z jednakowych grup kilku-kilkudziesięciu atomów, nazywanych jednostkami strukturalnymi Wewnątrz jednostki oddziaływania są bardzo silne, na zewnątrz słabe Efektywna interkalacja jest możliwa gdy interkalant: Stabilizuje strukturę Zwiększa przewodnictwo elektronowe
Baterie litowe e - e - Stan Rozładowanie rozładowania naładowania Katoda Anoda = Li + = LiPF 6 C LiC (grafitowa 6 (grafitowa anoda) anoda) CoLi 2 O/Co o 3 O 4 (tlenek (tlenek kobaltu kobaltu anoda) anoda) LiFePO 4 4 katoda LiCoO 2 2 katoda
Praca wyjścia C Diagram energetyczny- okno elektrochemiczne H + /H 2 LUMO Anoda A A Praca wyjścia E g C Potencjał Elektrochemiczny katody Katoda Utleniacz O 2 /H 2 O HOMO Elektrolit Reduktor V OC Potencjał Elektrochemiczny anody LUMO najniższy nieobsadzony orbital cząsteczkowy HOMO najwyższy obsadzony orbital cząsteczkowy Warunek termodynamicznej trwałości ev OC = A - C E g
Okno elektrochemiczne elektrolitu Ważne kryterium dla zastosowań elektrochemicznych DEFINICJA : różnica pomiędzy potencjałami katody i anody, dla których następuje odpowiednio redukcja i utlenianie elektrolitu Stabilna pracę można uzyskać jedynie w przypadku odpowiedniego wzajemnego położenia poziomów energetycznych anody, katody oraz elektrolitu Wysokie napięcie pracy ogniwa zostaje osiągnięte, jeżeli poziomy LUMO i HOMO elektrolitu sa rozdzielone dużą przerwą energetyczną Poziomy energetyczne związane z reakcjami elektrodowymi (poziomy redoks) powinny znajdować się odpowiednio blisko, ale poniżej LUMO w przypadku anody, oraz powyżej poziomu HOMO w przypadku katody.
E g of electrolyte
Praca wyjścia C Diagram energetyczny- okno elektrochemiczne SEI LUMO H + /H 2 Anoda A A Praca wyjścia C Potencjał Elektrochemiczny katody Katoda Utleniacz SEI solid/electrolite interface LUMO najniższy nieobsadzony orbital cząsteczkowy HOMO najwyższy obsadzony orbital cząsteczkowy O 2 /H 2 O HOMO SEI Elektrolit E g Reduktor V OC Potencjał Elektrochemiczny anody Warunek termodynamicznej trwałości ev OC = A - C E g
interface 190 µm 0 sec 600 sec 900 sec separator