Ks. An drzej Ko by liƒ ski Miesięcznik Pasterski Płocki (1999) nr 5 L KI WSPÓ CZESNEGO POLAKA PRZED WEJÂCIEM DO UNII EUROPEJSKIEJ* Te ma ty zwià za ne z in te gra cjà eu ro pej skà sà przed mio tem de bat pu blicz - nych w wie lu kra jach. Tak e nad Wi s à je ste Êmy Êwiad ka mi cz sto bar dzo go rà cych spo rów do ty czà cych Pol ski i Eu ro py. Naj wa niej sza dys ku sja do - ty czy cha rak te ru na szej in te gra cji ze struk tu ra mi Unii Eu ro pej skiej. War - szaw ski do mi ni ka nin, oj ciec Ja cek Sa lij, okre Êla pol ski spór o in te gra cj mia nem b o go sla wio ne go. To, co w tym spo rze nie jest b o go s a wio ne zda - niem Sa li ja to bez za sad ne oskar e nia o zdra d kra ju zwo len ni ków in te - gra cji, zaê o umy s o wà t po t i o na cjo na li stycz ne za Êle pie nie jej prze ciw - ni ków. W XIX wie ku nie miec ki po sarz He in rich He ine zwyk ma wiaç, e kto w no cy my Êli o Eu ro pie, ten po zba wia si snu. Wie my, e je Êli ktoê my Êli du - o i cz sto o spra wach trud nych i bu dzà cych nie po kój, te mu nie za wsze noc przy no si uko je nie. W po przed nim stu le ciu los Eu ro py by przed mio tem za - tro ska nia wie lu serc i umy s ów. Nie wie my, czy przy pad kiem u pro gu III ty - siàc le cia my Êle nie o Eu ro pie nie bu dzi jesz cze wi k sze go za tro ska nia? Praw - do po dob nie tak e i dzi siaj idàc za in tu icjà He ine go kto w no cy my Êli o Eu ro pie, ten po zba wia si snu. Po wo dem nie po ko ju jest dzi siej sza kon dy - cja cz o wie ka eu ro pej skie go do Êwiad czo ne go kry zy sem war to Êci, za gu bie - niem, sa mot no Êcià, nie wia rà. Przed mio tem tro ski jest te przy sz oêç sta re - go kon ty nen tu i py ta nie o kszta t eu ro pej skiej wspól no ty ju tra. Py ta jàc o l ki wspó cze sne go Po la ka przed wej Êciem do Unii Eu ro pej - skiej w à cza my si w o y wio nà pol skà dys ku sj do ty czà cà kszta tu in te gra - cji Pol ski ze struk tu ra mi eu ro pej ski mi. Nie cho dzi nam ty le o ja kiê ir ra cjo - nal ny l k, co ra czej o re al ny strach, a mo e jesz cze do k ad niej: o oba wy, któ re wià à si z bar dzo kon kret ny mi pro ble ma mi i za gro e nia mi.na po - czàt ku za trzy mam si nad ro zu mie niem Eu ro py ja ko do mu. Na st p nie przy po mn krót kà hi sto ri jej d u giej dro gi do jed no Êci. W dal szej ko lej - no Êci b dzie mo wa o ró nych ro dza jach pol skich l ków zwià za nych z in te - gra cjà eu ro pej skà. Póê niej zaj m si opi sem re la cji Ko Êció - Eu ro pa. W ostat niej zaê cz Êci znaj dà si nie któ re z po stu la tów do ty czà cych na sze - go pol skie go my Êle nia o przy sz o Êci zjed no czo nej Eu ro py. 218
Ro dzin na Eu ro pa Eu ro pa nie jest tyl ko zie mià i hi sto rià. Ani wy znacz ni ki geo gra ficz ne, ani go spo dar cze nie po zwa la jà na w a Êci wà iden ty fi ka cj to sa mo Êci na sze - go kon ty nen tu. Eu ro pa jest nie tyl ko po j ciem geo gra ficz nym, ale przede wszyst kim po j ciem kul tu ro wym. To nie tyl ko zie mia, ale przede wszyst kim wiel ki do ro bek kul tu ro wy wie lu po ko leƒ. Eu ro pa to na pew no coê wi cej, ni wspól na mo ne ta Eu ro czy te otwar te gra ni ce i wspól ny eu ro pej ski ry - nek. To wspól no ta hi sto rii, my Êli, idei. Eu ro pa jest pew nà for mà ro dzi ny, w któ rej wie le na ro dów ma po czu cie by cia we w a snym do mu, w ro dzin nej jak pi sa Mi osz Eu ro pie. Z pe nà od po wie dzial no Êcià mo na mó wiç o hi sto rycz nej jed no Êci na - sze go kon ty nen tu. Pod sta wà tak ro zu mia nej jed no Êci by a kul tu ra. Kul tu ra Eu ro py wy ro s a z wie lo ra kich ko rze ni: grec kich, rzym skich, arab skich, hu - ma ni stycz nych. De cy du jà cy jed nak wp yw mia y ko rze nie Ewan ge lii. Obec - noêç chrze Êci jaƒ stwa w tra dy cji eu ro pej skiej jest tak wiel ka, e nie tyl ko cz o wie ka nie mo na zro zu mieç bez Chry stu sa, lecz rów nie isto ty kul tu ry eu ro pej skiej nie poj mie si, je Êli w roz wo ju tej kul tu ry po mi nie si war to Êci ewan ge licz ne. Dla mnie oso bi Êcie pi k nà me ta fo rà to sa mo Êci na sze go kon ty nen tu jest koƒ ców ka fil mu Krzysz to fa Kie Êlow skie go Trzy ko lo ry: Nie bie ski. Film koƒ czy si Hym nem zjed no czo nej Eu ro py. Przej mu jà cej mu zy ce to wa rzy - szà s o wa Hym nu o mi o Êci Êw. Paw a z 1 Li stu do Ko ryn tian. Oto jed ne z naj wa niej szych i naj pi k niej szych s ów chrze Êci jaƒ skich, na pi sa ne przez na wró co ne go y da z Tar su w j zy ku grec kim, sta jà si tre Êcià Hym nu zjed - no czo nej Eu ro py. Nie wiem, czy Kie Êlow ski z Pre isne rem by li do koƒ ca Êwia do mi ge nial no Êci te go po my s u?! W jed nym utwo rze zo sta je za war ta hi - sto ria dzie jów du cha eu ro pej skie go zro dzo ne go za sad ni czo z Ewan ge lii, ale nie bez udzia u in nych ele men tów, w tym szcze gól nie kul tu ry grec kiej i dzie - dzic twa ju da izmu. Eu ro pa wy ro s a za sad ni czo z du cha chrze Êci jaƒ skie go, po nie wa to w a Ênie chrze Êci jaƒ stwo przy nio s o jej za sad ni cze idee b dà ce jej fi la ra mi: kon cep cj god no Êci oso by ludz kiej, wol no Êci, rów no Êci. To chrze Êci jaƒ stwo uwol ni o cz o wie ka z kaj dan i ogra ni czeƒ na tu ry i wy zwo li o w nim ogrom - nà ener gi twór czà. Chrze Êci jaƒ stwu Eu ro pa za wdzi cza swój roz wój du - cho wy i cy wi li za cyj ny. Jan Pa we II w prze s a niu do rek to rów uni wer sy te tów eu ro pej skich pod kre Êli, e a den in ny kon ty nent Êwia ta nie pod trzy my wa rów nie d u go jak Eu ro pa wi zi z Ko Êcio em; a den nie otrzy ma rów nie g - bo kie go zna mie nia ze stro ny tre Êci bi blij nych; w struk tu rach ad ne go in ne - go kon ty nen tu nie wi daç rów nie wy ra zi Êcie oznak wia ry chrze Êci jaƒ skiej. Âwiad czà o tym ka te dry i Êwi ci, mi strzo wie sztu ki i my Êli, czy na wet sa me 219
in sty tu cje aka de mic kie. Wiel kie dzie dzic two hu ma ni stycz ne Eu ro py doj rze - wa o w dia lo gu pro wa dzo nym przez lo gos ludz ki i lo gos chrze Êci jaƒ ski, dia - lo gu na uki i Ob ja wie nia bi blij ne go, Bo ga i cz o wie ka do Êwiad cza jà ce go wol no Êci wia ry. D u ga dro ga do jed no Êci Mó wiàc o wspó cze snej i przy sz ej in te gra cji na sze go kon ty nen tu nie mo e my za po mnieç, e Eu ro pa by a ju kie dyê zjed no czo na. Nie po win ni - Êmy wi c py taç: czy Eu ro pa po trze bu je zjed no cze nia, ale je dy nie o to, ja kà for m nadaç te mu zjed no cze niu. Na le y pod kre Êliç, e in te gra cja eu ro pej ska jest po wro tem do nor mal no Êci. Po wo jen ne roz dar cie Eu ro py jest skut kiem uk a dów ja taƒ skich. Pro ces in te gra cji na le y uznaç za pro ces na wià zu jà cy do daw nych do brych dzie jów sta re go kon ty nen tu. Pi k nym przy k a dem jed no Êci Eu ro py sà wie ki Êred nie. W Êre dnio wie czu nasz kon ty nent by cu - dow nà mo zai kà wie lu ró nych lu dów i na ro dów, ksi stw i paƒstw, po zo sta - jà cych w jed no Êci dzi ki wspól nie wy zna wa nej wie rze, wspól ne mu j zy ko wi i etho so wi, a przede wszyst kim dzi ki Ko Êcio o wi. Re for ma cja Lu tra k a - dzie kres jed no Êci Eu ro py. Idea zjed no cze nia od y wa w oêwie ce niu. Do pró - by za cie Ênie nia wspó pra cy paƒstw eu ro pej skich po wra ca si na prze o mie XIX i XX wie ku, ale bez wi k sze go re zul ta tu. I woj na Êwia to wa, a póê niej na ro dzi ny ko mu ni zmu i na ro do we go so cja li zmu oraz II woj na Êwia to wa pro wa dzà do nie zwy kle bo le snych po dzia ów na na szym kon ty nen cie. Me - ta fo rà tra gicz nych lo sów dwu dzie sto wiecz nej Eu ro py jest e la zna kur ty na. Po za koƒ cze niu II woj ny Êwia to wej ro dzi si na glà ca po trze ba in te gra cji spo wo do wa na ka ta stro fal nà sy tu acjà spo ecz nà i go spo dar czà oraz ko - niecz no Êcià prze ciw sta wie nia si sys te mo wi ko mu ni stycz ne mu. W 1947 ro - ku Ame ry ka nie za pro po no wa li Eu ro pie do raê nà po moc, tzw. plan Mar - shal la. Plan ten o y wi go spo dar k i przy czy ni si do umoc nie nia struk tur de mo kra tycz nych. W 1949 ro ku Eu ro pa Za chod nia zin te gro wa a si tak e w sfe rze mi li tar nej do pro wa dza jàc do po wsta nia NATO ja ko za bez pie cze - nia przed mo li wà agre sjà ze stro ny Zwiàz ku So wiec kie go. Fak tycz na in te - gra cja eu ro pej ska zwià za na jest z trze ma na zwi ska mi cha dec kich po li ty - ków: Fran cu za Ro ber ta Schu ma na, W o cha Al ci de de Ga spe rie go i Niem - ca Kon ra da Ade nau era. W 1951 ro ku po wsta je Eu ro pej ska Wspól no ta W - gla i Sta li. Do wspól no ty we sz y Bel gia, Fran cja, Ho lan dia, Luk sem burg, Re pu bli ka Fe de ral na Nie miec oraz W o chy. Pro ces ten po g bio no w 1957 ro ku w Rzy mie, gdzie wy mie nio na szóst ka paƒstw utwo rzy a Eu ro pej skà Wspól no t Go spo dar czà. W na st p nych la tach do EWG do à czy y ko lej no: Da nia, Wiel ka Bry ta nia, Ir lan dia, Gre cja, Por tu ga lia, Hisz pa nia, Au stria, Fin lan dia i Szwe cja. 220
Ko lej nym kro kiem ku zjed no cze niu by Trak tat z Ma astricht pod pi sa ny 7 lu te go 1992 ro ku, a po wo u jà cy Uni Eu ro pej skà. W myêl te go trak ta tu Unia Eu ro pej ska opar ta jest na trzech fi la rach: unii go spo dar czej i mo ne - tar nej; wspól nej po li ty ce za gra nicz nej i bez pie czeƒ stwa; wspó pra cy w dzie - dzi nie wy mia ru spra wie dli wo Êci i spraw we wn trz nych. 2 paê dzier ni ka 1997 ro ku w Am ster da mie pod pi sa no ko lej ny trak tat za po wia da jà cy wpro wa dze - nie wspól nej wa lu ty oraz przy j cie no wych paƒstw cz on kow skich. Pol ska za po czàt ko wa a swo je sta ra nia in te gra cyj ne z Unià ju w 1989 ro ku. W 1994 ro ku nasz rzàd z o y for mal ny wnio sek o cz on ko stwo Pol ski w Unii Eu ro pej skiej. W 1997 ro ku pod czas spo tka nia w Luk sem bur gu paƒ - stwa Unii ofi cjal nie za pro si y Pol sk, Cze chy, W gry, Es to ni, S o we ni i Cypr do wsz cz cia roz mów o przy j ciu. 31 mar ca 1998 ro ku roz po cz y si ne go cja cje. Oczy wi Êcie nie mo e my za po mnieç o tym, e Pol ska nie mu si wca le wcho dziç do Eu ro py. Ce lem na szych dà eƒ jest je dy nie in te gra cja ze struk tu ra mi Unii Eu ro pej skiej. Jan Pa we II pod kre Êla bar dzo wy raê nie, e le à ca w sa mym ser cu kon ty nen tu Pol ska jest i za wsze by a w Eu ro pie. W cià gu swo jej hi sto rii wspó two rzy a eu ro pej skà kul tu r, a w ostat nich dzie si cio le ciach, prze ciw sta wia jàc si ko mu ni stycz ne mu re i mo wi, czy ni a to w imi obro ny tra dy cyj nych war to Êci i chrze Êci jaƒ skich za ra zem. e la zna kur ty na od dzie la jà ca dwie cz Êci kon ty nen tu spra wi a, e po wo - jen ny pro ces zjed no cze nia ogra ni czo ny zo sta je dy nie do paƒstw Za chod niej Eu ro py. Z cza sem na stà pi a na wet swe go ro dza ju iden ty fi ka cja po j cia Eu - ro pa z jej za chod nà cz Êcià, a w Êwia do mo Êci po li ty ków i spo e czeƒstw po obu stro nach mu ru ber liƒ skie go stan ta ki uzna no za nor mal ny. W la tach 70 -tych pierw szym moc nym g o sem w obro nie za po mnia nej cz Êci Eu ro py by g os obec ne go Pa pie a. W Stras bur gu w 1979 ro ku, kie dy nikt z roz sàd - nych po li ty ków nie mia od wa gi kwe stio no waç uk a dów ja taƒ skich, Jan Pa - we II nie po ko jàc wie lu mó wi wy raê nie, e Eu ro pa Za chod nia nie sta - no wi ca ej Eu ro py. In te gra cja Pol ski i wie lu in nych kra jów ze struk tu ra mi Unii Eu ro pej skiej po win na byç wi dzia na ja ko po wrót do utra co nej jed no Êci na sze go kon ty nen tu. Pol skie l ki Dys ku sja nad sen sow no Êcià i for mà in te gra cji z Unià dzie li nie tyl ko Po - la ków. Tak e w wie lu in nych kra jach mia y i ma jà miej sce wiel kie de ba ty pu blicz ne po Êwi co ne in te gra cji eu ro pej skiej. Wy star czy po daç przy k ad tych kra jów, któ re we sz y ostat nio do Unii: Au stria, Fin lan dia i Szwe cja. Nor we go wie, w na st p stwie kam pa nii in for ma cyj nej, zde cy do wa li si od - rzu ciç cz on ko stwo w UE, uzna jàc je za nie ko rzyst ne dla sie bie. Ba da nia 221
opi nii pu blicz nej wska zu jà, e spo ecz ne po par cie dla in te gra cji Pol ski z UE spa d o z po nad 75% w 1997 do 64% w lu tym 1998 ro ku i 58% w sierp niu 1998 ro ku. Te sa me ba da nia wska zu jà, e ak cep ta cja pro ce su in te gra cji opar - ta jest na ogra ni czo nej wie dzy o funk cjo no wa niu UE, a ocze ki wa nia spo - ecz ne wià za ne z cz on ko stwem Pol ski w Unii Eu ro pej skiej sà ide ali zo wa ne. 1. Pierw szà gru p obaw Po la ków przed in te gra cjà ze struk tu ra mi Unii sta no wià oba wy na tu ry eko no micz nej. Cz sto sà pod no szo ne g o sy, e Pol - ska w Unii b dzie je dy nie wiel kim ryn kiem zby tu dla pro du cen tów z Nie - miec czy Fran cji i e ja ko przy by sze z daw ne go kra ju ko mu ni stycz ne go b - dzie my trak to wa ni ja ko da le cy krew ni ubo dzy eko no micz nie i kul tu ro wo. Naj bar dziej oba wia si in te gra cji pol ska wieê oraz ta kie dzia y go spo dar ki jak hut nic two czy gór nic two. Sà to oba wy bar dzo za sad ne. W pol skim rol nic twie ma my zbyt du o go spo darstw w sto sun ku do po trzeb pro duk - cyj nych. Wy star czy o wie le mniej lu dzi za trud nio nych w rol nic twie, e by wy pro du ko wa li po trzeb nà nam yw noêç. Dla te go trze ba two rzyç no we miej sca pra cy po to, e by w rol nic twie mo g o pra co waç mniej lu dzi. We d ug gre miów eks perc kich UE w Pol sce po win no byç oko o 700 ty si - cy go spo darstw rol nych. Pro ces do cho dze nia do tej licz by po wi nien byç pro ce sem d u go fa lo wym. Oce nia si, e po wi nien on trwaç co naj mniej jed no po ko le nie, mo e na wet 50 lat. Pol scy rol ni cy po win ni mieç te sa me sub wen - cje, do ta cje, co far me rzy Unii Eu ro pej skiej. Trud no w tej chwi li kon ku ro - waç pol skie mu rol ni ko wi z je go ko le gà z Fran cji czy Ho lan dii w sy tu acji, kie dy 60% bu d e tu unij ne go idzie na rol nic two na sub sy dia dla za chod - nich far me rów. Po in te gra cji Pol ski ze struk tu ra mi Unii na si rol ni cy po win - ni mieç nie tyl ko te sa me obo wiàz ki, ale rów nie te sa me pra wa i przy wi le - je, któ re sà udzia em rol ni ków in nych kra jów cz on kow skich. Na le y mieç tak e na dzie j, e wie lu pol skich rol ni ków po wej Êciu na sze go kra ju do struk tur unij nych uzy ska do st p do ryn ków za chod nich. Nie wàt pli wie na sze rol nic two b dzie pod da ne w naj bli szych la tach wiel kiej pró bie. Wy da je si jed nak, e nie jest ono a tak wiel kà pi tà Achil - le so wà, jak to si cz sto przed sta wia. War to pod kre Êliç, e z rol nic twa w Pol sce utrzy mu je si nie 27% ogó u za trud nio nych, ale je dy nie 13% ty lu w a Ênie lu dzi pra cu je u nas wy àcz nie w rol nic twie. Pod tym wzgl dem nie je ste Êmy tak da le ko w ty le za nor ma mi Unii. W Gre cji po 20 la tach obec - no Êci w UE licz ba osób za trud nio nych w rol nic twie si ga 21% lud no Êci czyn nej za wo do wo. Z ko lei Hisz pa nia mia a do nie daw na po ziom 11%. Kie - dy Hisz pa nia, Por tu ga lia i Gre cja po dej mo wa y ne go cja cje z Unià Eu ro pej - skà, to wów czas w tych kra jach po nad 50% (!) lu dzi pra co wa o w rol nic twie. Nie mo na wi c wy ol brzy miaç pro ble mu pol skiej wsi. Nie mo na oskar aç pol skich rol ni ków o opóê nia nie na szej in te gra cji ze struk tu ra mi eu ro pej ski mi. 222
W dal szej per spek ty wie wêród za gad nieƒ eko no micz nych jest te po wa - ny pro blem na szych ziem pó noc nych i za chod nich. Nie mo na wy klu czyç wa rian tu Al za cji i Lo ta ryn gii, gdzie wie le grun tów zo sta je wy ku pio nych przez Niem ców. Oczy wi Êcie nie mo na wy ol brzy miaç te go pro ble mu, ale nie mo na te go ba na li zo waç. W ra mach ne go cja cji po prze dza jà cych na sze przy stà pie nie do struk tur Unii trze ba po pro stu twar do dys ku to waç bro niàc na szych w a snych pol skich in te re sów. 2. Dru ga gru pa obaw do ty czy kwe stii po li tycz nych. Wie lu Po la ków l ka si, e in te gra cja z Unià os a bi na szà to sa moêç na ro do wà. Dla za cho wa - nia to sa mo Êci Eu ro pa po win na byç wspól no tà oj czyzn, a nie wspól no tà re - gio nów. Eu ro pa ja ko wspól no ta oj czyzn po win na chro niç s ab sze eko no - micz nie na ro dy przed do mi na cjà kul tu ro wà paƒstw o wi k szej po t dze go - spo dar czej. Oczy wi Êcie na po zi mie praw nym Unia gwa ran tu je po sza no wa - nie to sa mo Êci na ro do wej, ale wie my, e w prak ty ce ja ko Po la cy b dzie my mieç wie le trud no Êci. Po dob nie rzecz ma si z su we ren no Êcià na ro do wà. Wie lu Po la ków oba - wia si, e in sty tu cje w Bruk se li w zbyt du ym stop niu przej mu jà w a dz nad kra ja mi Unii. Jed nak na le y pa mi taç, e par la men ty kra jo we nie sà w Unii po zba wio ne ad ne go ze swych praw, a je e li ce du jà na rzecz Unii ja - kie kol wiek upraw nie nia, ro bià to wy àcz nie dzi ki w a snej, su we ren nej de - cy zji. Wy da je si, e na le y do ko naç dzi siaj re de fi ni cji po j cia su we ren no Êci. Wcho dzàc do Unii Eu ro pej skiej rze czy wi Êcie re zy gnu je si do bro wol nie z cz Êci su we ren no Êci. Re zy gna cja jest do bro wol na, po nie wa po prze dza jà jà pro ce sy de mo - kra tycz ne. Z jed nej stro ny na st pu je pew na de le ga cja cz Êci su we ren no Êci na rzecz in sty tu cji eu ro pej skich, z dru giej zaê wcho dzàc do unii eu ro pej - skiej wy ra a my zgo d na od da nie cz Êci kom pe ten cji ze szcze bla cen tral ne - go na szcze bel ni szy, na szcze bel re gio nów. Jest to zgod ne z za sa dà sub sy - diar no Êci cha rak te ry stycz nà dla ka to lic kiej na uki spo ecz nej. Na le y pod - kre Êliç, e su we ren noêç zbio ro wa, su we ren noêç po nadna ro do wa, nie ozna - cza oczy wi Êcie re zy gna cji z w a snej su we ren no Êci na ro do wej. 3. Trze cià gru p obaw sta no wià kwe stie mo ral ne. Wie lu Po la ków oba wia si, e g bo kie kry zy sy mo ral ne ta kich kra jów jak Ho lan dia czy Szwe cja, po in te gra cji Pol ski z Unià, po g bià na sze w a sne pro ble my z mo ral no Êcià. War to przy po mnieç, e na przy k ad w Szwe cji 52% dzie ci ro dzi si po za ma eƒ stwem. Co raz cz Êciej w kra jach Unii dà y si do le ga li za cji eu ta na - zji i ma eƒstw ho mo sek su al nych. Nie po ko jà cym zja wi skiem jest sta rze nie si spo e czeƒstw kra jów Unii, na przy k ad Niem cy ma jà ce obec nie 80 mln miesz kaƒ ców za 50 lat b dà li czyç ju tyl ko 64 mln. 223
4. Ko lej nym pro ble mem jest za cho wa nie w a snej pa mi ci hi sto rycz nej. Jest bar dzo wa ne, ja kiej hi sto rii b dà si uczyç w przy sz o Êci na sze pol skie dzie ci. Czy po in te gra cji ze struk tu ra mi eu ro pej ski mi nie b dzie tro ch za - po mnia na na sza w a sna hi sto ria? Czy w zjed no czo nej Eu ro pie b dzie my chcie li wspo mi naç na sze pol skie dzie je? Czy b dzie mó wio na praw da o ko - mu ni zmie, o II woj nie Êwia to wej? Czy uda nam si przy bli yç in nym na ro - dom na szà hi sto ri? Nie mo e my za po mi naç o tym, e miesz kaƒ cy in nych paƒstw eu ro pej skich wie dzà o nas bar dzo nie wie le. Mo na prze ko naç si o tym na przy k ad we W o szech s y szàc od po wa nych lu dzi, e je Êli na Mon te Cas si no jest cmen tarz pol skich o nie rzy, to wi docz nie Po la cy bro ni li te go wzgó rza wraz z Niem ca mi przed na cie ra jà cà V Ar mià ame ry - kaƒ skà. 5. Bo le snym pro ble mem jest po st pu jà ca se ku la ry za cja w kra jach Unii. Wie lu Eu ro pej czy ków ule g o g bo kiej se ku la ry za cji. Se ku la ry za cj okre Êla si ja ko od ko Êciel nie nie, ja ko os a bie nie wia ry chrze Êci jaƒ skiej i ja ko za - ni ka nie zna cze nia re li gij no Êci dla y cia co dzien ne go. W spo e czeƒ stwie zse - ku la ry zo wa nym re li gia tra ci daw nà oczy wi stoêç. W nie któ rych kra jach Unii chrze Êci jaƒ stwo wy da je si byç nie obec ne w y ciu pu blicz nym, a wia ra zo - sta je ze pchni ta do sfe ry y cia pry wat ne go. Wie lu wspó cze snych miesz kaƒ - ców Eu ro py y je dziê tak, jak gdy by Bóg nie ist nia, al bo za do wa la si mgli - stà re li gij no Êcià, nie zdol nà spro staç pro ble mo wi praw dy ani obo wiàz ko wi za cho wa nia spój no Êci mi dzy y ciem i wia rà. Do mi nu je cz o wiek jed no wy - mia ro wy, za mkni ty na ta jem ni c i sa crum, za gu bio ny na po lu ety ki. W spo e czeƒ stwach pod da nych g bo kim pro ce som se ku la ry za cyj nym sze - rzy si re la ty wizm mo ral ny, po g bia si kry zys wi zi mi dzy ludz kich to, co kie dyê by o wiecz ne i Êwi te, sta je si przej Êcio we i po zba wio ne sen su. Przed la ty by em we W o szech na kur sie j zy ko wym. W mo jej gru pie uczest ni czy o w za j ciach ok. 20 m o dych lu dzi g ów nie z kra jów Unii Eu - ro pej skiej. Nikt z nich nie przy zna wa si do prak ty ko wa nia wia ry chrze Êci - jaƒ skiej. Je dy nà oso bà, któ ra wy ka zy wa a wra li woêç re li gij nà by a pew na mu zu man ka z So ma lii. W tym kon tek Êcie wy da jà si byç uspra wie dlio ne oba wy, e pro ce sy se ku la ry za cyj ne obec ne w kra jach Unii przy spie szà pro - ce sy ma jà ce miej sce tak e w na szym spo e czeƒ stwie. Oczy wi Êcie nie mo na prze ce niaç te go za gro e nia. y jàc w epo ce kul tu ry ma so wej, w Êwie cie, któ - ry sta si glo bal nà wio skà, ju te raz bar dzo wy raê nie do Êwiad cza my ne ga - tyw ne go wp y wu za chod nich mód, por no gra fii, pro gra mów te le wi zyj nych. Ist nie je jed nak oba wa, e se ku la ry za cja sta nie si w Eu ro pie sty lem w pew - nym stop niu obo wià zu jà cym, a wów czas po g bià si tak e na sze we wn trz - ne pro ce sy ero zji pod sta wo wych war to Êci. 224
6. Ko lej nym po wo dem pol skich obaw jest mo da pa nu jà ca w kra jach Unii na no wà re li gij noêç. Wspó cze sny kry zys wia ry w Eu ro pie nie jest za - sad ni czo zwy ci stwem ate izmu, ale ra czej pew nej for my re li gij no Êci na zy wa - nej re li gij no Êcià su per mar ke tu, w któ rym cz o wiek wy bie ra to, co mu si po - do ba. Cz sto wie lu Eu ro pej czy ków nie mo na okre Êliç ja ko ate istów bàdê agno sty ków. Nie sà ka to li ka mi, nie sà na wet chrze Êci ja na mi, ale ma jà za to za in te re so wa nia re li gij ne. Nie wy ga sa trend ku re li gij no Êci, ale je go g ów - ny nurt bie gnie jak by obok chrze Êci jaƒ stwa. O ile w la tach sie dem dzie sià tych mie li Êmy do czy nie nia w Eu ro pie Za - chod niej z ten den cjà do od ko Êciel nie nia chrze Êci jaƒ stwa (Je zus tak, Ko - Êció nie), to w la tach osiem dzie sià tych i dzie wi dzie sià tych bar dziej wi - docz na jest ten den cja do od chrze Êci ja nie nia re li gij no Êci (re li gia tak, chrze Êci jaƒ stwo nie). Z jed nej stro ny sze rzy si obo j t noêç re li gij na, z dru - giej zaê od no to wu je si wzrost za in te re so waƒ ezo te ry kà, ta jem ny mi na - uka mi, ma già, prze sà da mi, mi ta mi, try wial ny mi for ma mi re li gii. Ist nie je oba wa, e in te gra cja ze struk tu ra mi Unii mo e po g biç tak e u nas pro ce - sy ero zji chrze Êci jaƒ stwa. 7. Pa trzàc na wy da rze nia po li tycz ne w kra jach Unii nie mo e nie bu dziç na sze go nie po ko ju zwy ci ski po chód no wej le wi cy : Bla ir w Wiel kiej Bry - ta nii, Jo spin we Fran cji, D Ale ma we W o szech, Schröder w Niem czech. Tyl ko w dwóch kra jach Pi t nast ki ma my obec nie rzà dy cen tro pra wi co we. No wa le wi ca, to za sad ni czo po ko le nie ro ku 68, któ re dzi siaj zda je si dy - stan so waç od za gad nieƒ mo ral nych i Êwia to po glà do wych. Je dy nà fi lo zo fià no wej le wi cy jest prag ma tyzm. Tra dy cyj na eu ro pej ska de mo kra cja za czy - na ule gaç roz pa do wi na rzecz de mo kra cji bu do wa nej na mo ral nym i Êwia - to po glà do wym re la ty wi zmie. Ta no wa de mo kra cja nie za mie rza byç to le - ran cyj na wo bec tych wszyst kich, któ rzy wie rzà w ab so lut ny cha rak ter praw - dy i do bra. W opi nii teo re ty ków no wej le wi cy ten, kto po sia da moc ne prze ko na - nia mo ral ne, nie mo e byç do brym de mo kra tà. Do bry de mo kra ta mu si byç re la ty wi stà, e by wszyst ko mo na by o usta liç w de ba cie pu blicz nej. No wa le wi ca bu dzi nie po kój, po nie wa cz sto dà y do zmian sprzecz nych z mo - ral no Êcià ka to li ków. Wy star czy wska zaç na Fran cj i dys ku sj o ro dzi nie, na Niem cy i dys ku sj wo kó pi gu ki abor cyj nej RU 486, na W o chy i wal k ka - to li ków o rów ne pra wa dla ich szkó. No wa le wi ca nie po koi nas Po la ków, po nie wa umac nia tak e na szà le wi c i two rzy kli mat, w któ rym tak e w na szym kra ju b dà po dej mo wa ne wy si ki, aby za le ga li zo waç abor cj i eu - ta na zj, uznaç ma eƒ stwa ho mo sek su al ne i daç im pra wo do ad op cji dzie - ci, ogra ni czyç wp yw Ko scio a na mo ral noêç pu blicz nà itp. 225
8. Ko lej ne za gad nie nie, któ re jest na szym pol skim nie po ko jem, do ty czy przy sz o Êci de mo kra cji w Eu ro pie a tak e w na szym kra ju. Na le y za uwa - yç, e upo rzàd ko wa ne wspó y cie w spo e czeƒ stwie za gwa ran to wa ne mo - e byç na d u szà me t je dy nie wów czas, je Êli oby wa te le po tra fià utrzy maç pe wien po ziom mo ral ny oraz zga dza jà si co do ist nie nia i nie na ru szal no Êci pod sta wo wych war to Êci. Dla za cho wa nia god no Êci cz o wie ka i wy ni ka jà - cych z niej pod sta wo wych praw spo e czeƒ stwo plu ra li stycz ne ska za ne jest na ja kiê wià à cy pod sta wo wy ob raz cz o wie ka. Ro dzi si jed nak py ta nie, czy w de mo kra cji mo e my zna leêç ja kàê in sty tu cj, or ga ni za cj, któ ra po - tra fi a by w spo sób wià à cy wska zaç na pod sta wo we war to Êci i pra wa? Trwa nie i nie na ru szal noêç pod sta wo wych war to Êci i praw gwa ran to waç mo e je dy nie in sty tu cja za ko twi czo na w tym, co trans cen dent ne. To funk - cja Ko Êcio a. Je go zna cze nie w y ciu spo ecz nym po le ga o by na tym, e wpro wa dza on w po rzà dek eko no micz ny, spo ecz ny i po li tycz ny od nie sie nie do trans cen den cji i umo li wia sfor mu o wa nie pod sta wo wych praw i obo - wiàz ków cz o wie ka. Trzy la ta te mu przez Niem cy prze to czy a si wiel ce in te re su jà ca i bar dzo emo cjo nu jà ca dys ku sja na te mat krzy a. Wy wo a o jà orze cze nie Try bu na - u Kon sty tu cyj ne go stwier dza jà ce, e pra wo obo wià zu jà ce w Ba wa rii i na - ka zu jà ce umiesz cze nie krzy a w ka dej sa li lek cyj nej jest sprzecz ne z kon - sty tu cjà. Przez kil ka mie si cy te mat krzy a nie scho dzi z pierw szych stron ga zet. Niem cy dys ku to wa li nie tyl ko o zna cze niu krzy a w ich y ciu i o sen - sow no Êci orze cze nia Try bu na u Kon sty tu cyj ne go, ale si ga li te g biej py - ta jàc o kszta t dzi siej sze go spo e czeƒ stwa de mo kra tycz ne go. Jak po go dziç ze so bà ró ne wol no Êci? Jak od ró niç to, co mo na pod daç pod g o so wa nie, od te go, co jest nie zmien ne i nie mo e byç przed mio tem de ba ty? Isto t pro ble mu od da je do brze s yn ne ju po wie dze nie wspó cze sne go nie miec kie go fi lo zo fa po li ty ki Ern sta -Wol fgan ga Böckenförde go: Wol no - Êcio we Êwiec kie paƒ stwo y je z za o eƒ, któ rych sa mo z sie bie nie po tra fi za - gwa ran to waç, bez po sta wie nia swej wol no Êci pod zna kiem za py ta nia. Do ta kich fun da men tal nych za o eƒ na le y za li czyç ide rów no Êci, spra wie dli - wo Êci, wol no Êci. Je Êli za kwe stio nu je my te pod sta wo we za o e nia, to kru szà si fun da men ty de mo kra cji. Wie my jed nak, e pod sta wo we pra wa ta kie jak spra wie dli woêç, wol noêç, po kój, rów noêç, so li dar noêç i god noêç cz o wie ka, bez za ko twi cze nia w ob sza rze wia ry, za wie szo ne sà nie ja ko w po wie trzu i po dat ne na nad u y cia ide olo gicz ne. DziÊ przy koƒ cu cza sów no wo yt nych na ra sta Êwia do moêç, e spo - e czeƒ stwo wol ne od war to Êci i re li gii nie mo e prze trwaç. Kie dy nie ist nie - je praw da trans cen dent na, nie ma ad nej za sa dy, któ ra re gu lo wa a by sto - sun ki mi dzy ludê mi, a in te re sy gru po we, kla so we i mi dzy na ro do we sta jà 226
si sprzecz ne, zwy ci a si a i prze moc. Wie lu Po la ków oba wia si, e za - chod nie pro jek ty bu do wy spo e czeƒ stwa wol ne go od war to sci i re li gii znaj - dà nad Wi s à wie lu zwo len ni ków i e w zjed no czo nej Eu ro pie ta kie w a Ênie my Êle nie o po li ty ce mo e staç si mo de lem obo wià zu jà cym. Ko Êció i Eu ro pa Na le y pod kre Êliç bar dzo wy raê nie, e Ko Êció wspie ra in te gra cj eu ro - pej skà, ale nie ja kà kol wiek. Jed noêç nie mo e byç jed no Êcià ety kie tek two - rzo nych przez sys tem re klam czy prze bo jów. W eu ro pej skiej in te gra cji po - win no cho dziç o to, aby do pro wa dziç do jed no Êci, nie za tra ca jàc przy tym kul tu ro wej i na ro do wej wie lo Êci. Je e li zjed no cze nie na ro dów Eu ro py ma byç trwa e, nie mo e byç po wierz chow ne. Pro ces zjed no cze nio wy nie mo e byç zre du ko wa ny tyl ko do aspek tów czy sto eko no micz nych i ma te rial nych. Jan Pa we II nie po zo sta wia ad nej wàt pli wo Êci, e nie b dzie jed no Êci Eu - ro py, do pó ki nie b dzie ona wspól no tà du cha. Ten naj g b szy fun da ment jed no Êci przy nio s o Eu ro pie i przez wie ki go umac nia o chrze Êci jaƒ stwo ze swo jà Ewan ge lià, ze swo im ro zu mie niem cz o wie ka i wk a dem w roz wój dzie jów lu dów i na ro dów. (...) Jest bo wiem hi sto ria Eu ro py wiel kà rze kà, do któ rej wpa da jà roz licz ne do p y wy i stru mie nie, a ró no rod noêç two rzà cych jà tra dy cji i kul tur jest jej wiel kim bo gac twem. Zràb to sa mo Êci Eu ro py jest zbu do wa ny na chrze Êci jaƒ stwie. Mó wiàc wi c o jed no Êci Eu ro py nie mo na my Êleç tyl ko o sca le niu w wy mia rze po li tycz nym i go spo dar czym, ale tak e kul tu ro wym i du cho - wym. Je Êli pod sta wà daw nej jed no Êci Eu ro py by a jej kul tu ra ja ko no Ênik wie lo ra kich war to Êci, a przy czy nà po dzia ów na tym kon ty nen cie by kry - zys tej kul tu ry, to fak tem oczy wi stym jest, i rze czy wi sta in te gra cja mu si uwzgl d niç od no w tej kul tu ry. Cho dzi o po wrót do rze czy wi stej kul tu ry eu ro pej skiej. Ona bo wiem jest czyn ni kiem jed no Êci. God na mia na eu ro pej - skiej jest ta ka kul tu ra, któ ra opar ta jest o chrze Êci jaƒ skà wi zj cz o wie ka i wy ni ka jà ce stàd war to Êci etycz ne. Bu du jàc wspó cze snà jed noêç na le y uwzgl d niç p asz czy zn kul tu ry z jej chrze Êci jaƒ ski mi war to Êcia mi ja ko w a - Êci wy fun da ment du cho wej jed no Êci Eu ro py. War to pod kre Êliç, i Jan Pa we II przy po mnia wszyst kim o po trze bie jed no Êci Eu ro py bar dzo wy raê nie ju w Gnieê nie 3 czerw ca 1979 ro ku. To w a Ênie wte dy na Wzgó rzu Le cha zo sta y wy po wie dzia ne pro ro cze s o wa: Czy Chry stus te go nie chce, czy Duch Âwi ty te go nie roz rzà dza, a e by ten Pa pie -Po lak, Pa pie -S o wia nin, w a Ênie te raz od s o ni du cho wà jed - noêç chrze Êci jaƒ skiej Eu ro py, na któ rà sk a da jà si dwie wiel kie tra dy cje: Za cho du i Wscho du...? Tak, Chry stus te go chce. Chry stus te go chce. Duch Âwi ty tak roz rzà dza, a e by to zo sta o po wie dzia ne te raz, tu taj w Gnieê - 227
nie. W imi à cze nia tych tra dy cji w rok póê niej Jan Pa we II uczy ni Êwi - tych Cy ry la i Me to de go wspó pa tro na mi Eu ro py. W po przed nim ro ku w prze mó wie niu do par la men ta rzy stów au striac - kich Jan Pa we II mó wi, e Ko Êció nie mo e ni gdy po zwo liç na u y wa nie go do ce lów an ty eu ro pej skiej de ma go gii oraz do pod sy ca nia an ty eu ro pej - skich na stro jów. Dla zjed no czo nej Eu ro py nie ma bo wiem al ter na ty wy. Po - li ty cy chrze Êci jaƒ scy mo gà wnieêç w a sny wk ad w ten pro ces. Po le ga on na uka zy wa niu nie na ru szal nej god no Êci ka dej oso by ludz kiej. Na tej pod sta - wie mo na zbu do waç chrze Êci jaƒ skà kul tu r du cha. Kszta t pol skie go my Êle nia W Pol sce nie po win ni Êmy si gor szyç bra kiem jed no myêl no Êci wo bec pro ble mów zwià za nych z in te gra cjà eu ro pej skà. Nie cho dzi o by cie eu ro en - tu zja stà czy eu ro scep ty kiem. Po trze ba nam przede wszyst kim eu ro re ali - stów. W Pol sce eu ro en tu zja Êci sà Êci Êle zwià za ni z Unià Wol no Êci oraz z ta - ki mi oêrod ka mi jak Fun da cja Ro ber ta Schu ma na czy Fun da cja Ba to re go. Punk tem od nie sie nia dla eu ro scep ty ków sà cz sto ta kie oêrod ki jak Nasz Dzien nik, Na sze Ko o, Ra dio Ma ry ja czy PSL. Wy da je si, e w Pol - sce s y chaç za sad ni czo al bo eu ro en tu zja stów, al bo eu ro scep ty ków. Jak by bra ko wa o spo koj nej i rze tel nej re flek sji Êrod ka, któ ra ani nie ide ali zu je przy sz o Êci, ani te nie pró bu je wi dzieç w in te gra cji eu ro pej skiej êró d a wszel kie go z a. Po trze ba wi c na de wszyst ko zdro we go re ali zmu w a Êci wie oce nia jà ce go za rów no za, jak i prze ciw pro ce su in te gra cyj ne go. Wie lu Po la ków ocze ku je przede wszyst kim rze tel nej in for ma cji. Na sze l ki b dà si roz wie wa y, je Êli b dzie my wi cej wie dzieç o Unii Eu ro pej skiej, na przy k ad o Trak ta cie z Ma astricht. Po trze bu je my wi cej kon kret nych in - for ma cji. Szcze gól nie wa ne sà za pi sy do ty czà ce kwe stii mo ral nych i re li gij - nych. Na przy k ad Klau zu la o Ko Êcio ach i wspól no tach re li gij nych przy j - ta ja ko oêwiad cze nie do à czo ne do Trak ta tu Am ster dam skie go Unii Eu ro - pej skiej g o si: Unia prze strze ga sta tu su, ja kim cie szà si Ko Êcio y oraz sto - wa rzy sze nia i wspól no ty re li gij ne w paƒ stwach cz on kow skich od po wied nio do ich prze pi sów praw nych oraz go nie na ru sza. Unia prze strze ga w rów nej mie rze sta tu su wspól not Êwia to po glà do wych. Rzàd RP przy go to wa Pro - gram In for mo wa nia Spo e czeƒ stwa: In te gra cja Pol ski z Unià Eu ro pej skà. Kam pa nia in for mu jà ca o skut kach wej Êcia Pol ski do UE po win na byç neu - tral na i obiek tyw na. Na le y pod kre Êliç z ca à mo cà, e obiek tyw na kam pa - nia in for ma cyj na le y w in te re sie idei in te gra cji. Na sze pol skie my Êle nie o Eu ro pie mu si mieç wy miar hi sto rycz ny. To, e je ste Êmy po za struk tu ra mi eu ro pej ski mi, nie jest na szà wi nà. To nie my pod pi sy wa li Êmy do ku men ty w Ja cie. Na sze wej Êcie do struk tur Unii jest 228
ele men tem spra wie dli wo Êci dzie jo wej. Nie mu si my zaê wcho dziç do Eu ro py ja ko ro dzi ny, po nie wa za wsze by li Êmy miesz kaƒ ca mi te go do mu. Wiel kà tro skà po win ni Êmy oto czyç na szà hi sto ri, na sze oby cza je, na szà kul tu r, nasz Ko Êció. CzymÊ nie zwy kle smut nym by o by kie dyê Êwi to wa nie w zjed no czo nej Eu ro pie na sze go pol skie go Bo e go Na ro dze nia bez ko l d, bez lu dzi mo dlà cych si w ko Êcio ach, bez op at ka i od wie dzin przy ja ció, ale za to z wiel kà ilo Êcià fil mów, dro gich pre zen tów i bo ga tà ofer tà ta niej roz ryw ki. W swo im prze mó wie niu do bi sku pów pol skich w Rzy mie w stycz - niu 1998 ro ku Jan Pa we II mó wi bar dzo wy raê nie, e w tej wiel kiej pra cy, któ ra stoi przed jed no czà cym si kon ty nen tem nie mo e za brak nàç wk a du pol skich ka to li ków. Eu ro pa po trze bu je Pol ski g bo ko wie rzà cej i po chrze - Êci jaƒ sku kul tu ro wo twór czej, Êwia do mej swo jej ro li wy zna czo nej przez Opatrz noêç. (...) Pol ska kul tu ra chrze Êci jaƒ ska, etos re li gij ny i na ro do wy sà cen nym re zer wu arem ener gii, któ rych Eu ro pa dziê po trze bu je, by za pew niç w swych gra ni cach in te gral ny roz wój oso by ludz kiej. We zwa nie i prze stro ga Kon klu du jàc chcia bym przy wo aç jed no we zwa nie i jed nà prze stro g. Au to rem we zwa nia jest Jan Pa we II. 9 li sto pa da 1982 ro ku Oj ciec Âwi ty wy g o si w San tia go de Com po ste la Akt Eu ro pej ski, w któ rym sfor mu o wa bar dzo wy raê nie chrze Êci jaƒ skà wi zj za tro ska nia o przy sz oêç kon ty nen tu eu ro pej skie go. Akt Eu ro pej ski przy po mi na nam, e kul tu ra na sze go kon ty - nen tu by a two rzo na przez wie ki na fun da men cie na uki Ewan ge lii. Oj ciec Âwi ty wspo mi na piel grzy mów spie szà cych do San tia go de Com po ste la i przy po mi na myêl Go ethe go, e Êwia do moêç eu ro pej ska zro dzi a si w piel - grzy mo wa niu. Hi sto ria kszta to wa nia si na ro dów eu ro pej skich roz wi ja si rów no le gle z ich ewan ge li za cjà do te go stop nia, e gra ni ce Eu ro py po kry - wa jà si z za si giem prze ni ka nia Ewan ge lii. W hisz paƒ skim sank tu arium przy gro bie Êw. Ja ku ba, wy ra a jàc swo jà na dzie j co do przy sz o Êci Eu ro py, obec ny Pa pie mó wi : Ja, bi skup Rzy - mu i pa sterz ko Êcio a po wszech ne go z San tia go kie ru j do cie bie, sta ra Eu - ro po, wo a nie pe ne mi o Êci: Od najdê sie bie sa mà! Bàdê so bà! Od kryj swo - je po czàt ki. Tchnij y cie w swo je ko rze nie. Tchnij y cie w te au ten tycz ne war to Êci, któ re spra wi y, e two je dzie je by y pe ne chwa y, a two ja obec noêç na in nych kon ty nen tach do bro czyn na. ( ) Mo esz jesz cze byç la tar nià cy - wi li za cji i bodê cem po st pu dla Êwia ta. In ne kon ty nen ty pa trzà na cie bie i spo dzie wa jà si po to bie tej sa mej od po wie dzi, ja kà Êwi ty Ja kub da Chry - stu so wi: «Mo g». Au to rem prze stro gi jest No va lis. Ten pro ro czy pi sarz nie miec ki w utwo - rze Chrze Êci jaƒ stwo lub Eu ro pa z koƒ ca XVIII wie ku pod kre Êla, e nasz 229
kon ty nent jest tym czym jest dzi ki Chry stu so wi i Je go Ewan ge lii. Gdy by Eu ro pa od da li a si ca ko wi cie od Chry stu sa, prze sta a by ist nieç, po nie wa w a Ênie od Nie go wzi a swà for m du cho wà. Dla te go tak e i dzi siaj zda jà si prze strze gaç nas s o wa No va li sa, e Eu ro pa al bo b dzie chrze Êci jaƒ ska, al bo nie b dzie jej wca le. * Re fe rat wy g o szo ny 21 lu te go 1999 r. w P oc ku na spo tka niu Ka to lic kie go Sto - wa rzy sze nia Le ka rzy Pol skich. 230