O DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ SŁÓW KILKA Udany start szkolny jest bardzo istotny dla całej kariery szkolnej dziecka. Aby dziecko mogło rozpocząć naukę i sprostać wymaganiom szkolnym powinno osiągnąć tzw. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNĄ. Dojrzałość obejmuje: rozwój fizyczny, ruchowy rozwój psychiczny: emocjonalny, społeczny i umysłowy poziom opanowania umiejętności i wiadomości przygotowujących dziecko do podjęcia nauki czytania, pisania i liczenia. 1. ROZWÓJ FIZYCZNY W szkole ważna jest wytrwałość, odporność na choroby, prawidłowy wzrok, słuch, sprawność ruchowa i manualna. Dobry stan zdrowia, dobry stan fizyczny (waga, wzrost, postawa ciała), pozwoli dziecku znieść trudy kilkugodzinnej pracy. Do określenia dojrzałości fizycznej możemy wykorzystać diagnozy cząstkowe sformułowane przez specjalistów z zakresu medycyny np. pediatrę, neurologa, psychiatrę dziecięcego, psychologa, ortodontę 2. ROZWÓJ UMYSŁOWY Właściwy poziom poznawczy i percepcyjny, pozwoli dziecku wykonywać proste i złożone operacje umysłowe. Ważne są tu zdolności myślenia logicznego - rozumienia, kojarzenia i wnioskowania, pamięci oraz odbioru informacji ich analizy i syntezy poprzez zmysły zwłaszcza wzrok i słuch. Przy omawianiu dojrzałości szkolnej nie możemy pominąć rozwoju uwagi, dzięki której możemy efektywnie się uczyć. Zależy nam na rozwinięciu i prawidłowym funkcjonowaniu uwagi dowolnej. Rozróżniamy:
UWAGĘ MIMOWOLNĄ zależną od bodźców z otoczenia, które na nas działają. Chodzi oto, że naszą uwagę przykuwa najsilniejszy bodziec. Przeważa do 10 r. ż., potem powinna mniej znaczyć. Oglądanie TV i komputera zaburza i utrudnia proces kształtowania się uwagi dowolnej migające obrazy tylko przyciągają uwagę mimowolną UWAGĘ DOWOLNĄ my z własnej woli decydujemy na jakie sytuacje, czynności kierujemy uwagę, szczególnie ważne w trakcie nauki szkolnej. Czas skupiania uwagi 5 6 latka: 40 minut na zabawie; 20 minut na zajęciach. Specjalistyczne badania określające poziom rozwoju funkcji intelektualnych przeprowadza psycholog. Ocenę umiejętności i wiadomości życiowych dokonuje pedagog lub nauczyciel. 3. ROZWÓJ RUCHOWY Taki jego poziom, by gwarantował samodzielność w zakresie poruszania się i samoobsługi (ubierania się, zapinania guzików, zawiązywania sznurowadeł) oraz dobrą sprawność manualną (sprawność rąk) która pozwala opanować pisanie oraz posługiwanie się nożyczkami lub innymi narzędziami. Zakłócenia w tym obszarze to: NIEZRĘCZNOŚĆ RUCHOWA CAŁEGO CIAŁA Dzieci niechętnie podejmują i uczestniczą w zabawach ruchowych co powoduje niesprawność ruchów i wzmożoną męczliwość NIEZRĘCZNOŚĆ MANUALNA Dzieci piszą wolno. Wskutek zaburzeń sprawności obu rąk w zakresie percepcji i tempa ruchów obniżona zostaje sprawność grafomotoryczna. Pismo jest brzydkie i niekształtne, niemieszczące się w liniaturze. Rysunki są ubogie w formie i treści. Natomiast zaburzenia szybkości ruchów dłoni lub palców powodują trudności w majsterkowaniu, wycinaniu, szyciu, lub zapinaniu guzików. LATERALIZACJA dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała (oko, ręka, noga). Za nieprawidłową przyjmuje się nieustaloną lateralizację jeśli występuje po 6 7 roku życia jest to brak dominacji strony ciała wyraża się jako oburęczność, obuoczność. Ta postać jest charakterystyczna dla wczesnego okresu rozwoju ruchowego (niemowlęctwo, poniemowlęctwo, wiek przedszkolny). Ustalenie
dominacji powinno nastąpić wtedy kiedy dziecko podejmuje naukę pisania. Wyróżniamy również: Lewooczność przy praworęczności tzw. lateralizacja skrzyżowana (niejednorodna) występuje u ok. 30 % osób, zatem nie może być traktowana jako nieprawidłowa. Jej następstwem jest zaburzenie koordynacji wzrokowo ruchowej. Leworęczność powoduje głównie trudności w technice pisania (może utrzymywać się pismo lustrzane) Obuoczność trudności związane ze zmianą roli wiodącego oka. Efektem dominacji raz jednego raz drugiego oka jest przeskakiwanie liter przy czytaniu. 4. ROZWÓJ SPOŁECZNO EMOCJONALNY Dojrzałość tej sfery powinna przejawiać się w zaradności i samodzielności w różnych sytuacjach, zachowaniu spokoju, umiejętności podporządkowaniu się poleceniom nauczyciela (nakazom i zakazom), bezkonfliktowych kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi, doprowadzaniu rozpoczętych czynności do końca. Wszystko to sprzyja wyrabianiu wytrwałości w dążeniu do celu i systematyczności. Bardzo istotne są też kontakty społeczne, a co za tym idzie umiejętność komunikowania się. 6 latek powinien: mówić poprawnie pod względem gramatycznym i artykulacyjnym, mieć bogaty zasób słów i pojęć, swobodne wypowiadanie się, opowiadać o swoich przeżyciach. Poza obserwacją własną nauczyciela w zakresie oceny dojrzałości sfery emocjonalno społecznej (zwłaszcza w przypadku wyraźnych zaburzeń) należy skorzystać z konsultacji specjalistów poradni psychologiczno pedagogicznych oraz poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży. Dodatkowo wyróżnić możemy: 5. DOJRZAŁOŚĆ DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA Dziecko dokonuje analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnej do różnicowania kształtów i dźwięków oraz ich odpoznawania, porównywania i odtwarzania. Rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów. Posiada orientację przestrzenną, co umożliwia rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków i położenia
form graficznych. Ma pamięć ruchową, czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu. Świadomie również kieruje swoimi ruchami dzięki umiejętności kontrolowania wzrokiem własnych ruchów. Istotnym w nauce czytania i pisania jest zatem rozwój i funkcjonowanie: PERCEPCJI WZROKOWEJ - jej zaburzenia utrudniają myślenie konkretno obrazkowe i orientację kierunkowo przestrzenną. Powodują spowolnienie tempa czytania. W starszych klasach mogą powodować trudności w geografii, geometrii i językach obcych. Jej prawidłowe funkcjonowanie jest związane nie tylko z dobrym wzrokiem wady wzroku utrudniają naukę w szkole, ale także sprawnym analizatorem wzrokowym ośrodkiem w korze mózgowej odpowiedzialnym za analizę i syntezę informacji odbieranych w formie bodźców wizualnych. PERCEPCJI SŁUCHOWEJ - uwarunkowana nie tylko dobrym słuchem fizjologicznym, ale przede wszystkim właściwą pracą ośrodka w mózgu tzw. analizatorem słuchowym. Odpowiedzialna za słuchowy odbiór mowy. Zaburzenia utrudniają rozwój słowno pojęciowy, dzieci posiadają uboższy zasób pojęć, słabiej się wypowiadają i rozumieją wypowiedzi słowne, mają kłopoty z powtarzaniem słów i zdań. Osłabiona jest pamięć słuchowa, dzieci wolniej uczą się tabliczki mnożenia, gorzej zapamiętują wiersze lub nowe partie materiału, mają trudności w nauce języków obcych. Zakłóceniom percepcji słuchowej mogą towarzyszyć wady wymowy, gdyż dziecko nie poprawia artykulacji pod kontrolą słuchu, mówi niewyraźnie. Do określenia dojrzałości w tym obszarze poza obserwacją nauczyciela wskazana może być konsultacja logopedyczna lub ze specjalistą z zakresu terapii pedagogicznej. 6. DZIECKO DOJRZAŁE DO NAUKI MATEMATYKI rozumie i umie praktycznie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe. Potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru. Umie dokonywać na konkretach dodawania i odejmowania w zakresie 10. Diagnozę dojrzałości stawia nauczyciel lub pedagog. O powodzeniu szkolnym decyduje wiele czynników. W osiągnięciu dojrzałości do podjęcia nauki w szkole pomaga edukacja przedszkolna oraz działania rodziców. Dom rodzinny jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem, w którym dziecko się rozwija. Warunki życia, sposób wychowania, zdrowie, poczucie bezpieczeństwa, atmosfera panująca w domu stymulują rozwój psychofizyczny dziecka. Ważna jest równowaga (harmonia)
pomiędzy wskazanymi poziomami rozwoju, a wymaganiami szkolnymi. Nie wszystkie dzieci jednak rozwijają się jednakowo. Każde ma swoje indywidualne tempo i dynamikę rozwoju. W rzeczywistości istnieją większe lub mniejsze różnice pomiędzy poszczególnymi sferami, ale zdecydowana większość dzieci jest wstanie przystosować się do warunków szkolnych. Gorzej, gdy braki dotyczą wszystkich lub większości sfer. Wtedy nie można mówić o dojrzałości i gotowości dziecka do podjęcia nauki, należy jak najszybciej udać się do specjalisty po pomoc lekarz, psycholog, pedagog, logopeda, nauczyciel. mgr Arleta Stankowska psycholog