OPCJE WPROWADZENIE DO OPCJI OPCJA jest instrumentem finansowym, mającym postać kontraktu, w którym kupujący opcję nabywa prawo do nabycia (opcja kupna), bądź prawo do sprzedaŝy (opcja sprzedaŝy) określonego instrumentu bazowego po ściśle określonej cenie, w dniu wykonania (wygaśnięcia) opcji, po ustalonym odpowiednio wcześniej kursie wykonania opcji. Z kolei na wystawcę opcji (sprzedającego opcję) przechodzi obowiązek wywiązania się z kontraktu opcyjnego, czyli odpowiednio obowiązek do sprzedaŝy bądź do odkupienia instrumentu bazowego w dniu wykonania opcji - o ile nabywca opcji zechce z tego prawa skorzystać (o ile uzna wykonanie swojej opcji za opłacalne). Zatem opcja daje nabywcy opcji prawo (a nie obowiązek) do nabycia, bądź sprzedaŝy określonego instrumentu bazowego (aktywa rzeczowe, surowce, instrumenty finansowe etc.), w określonym momencie w przyszłości, po ściśle ustalonej cenie. Z kolei sprzedawca (wystawca) opcji jest zobowiązany do odpowiednio przeciwnego zachowania. W przypadku wystawienia opcji kupna zobowiązuje się do dostarczenia instrumentu bazowego w terminie wykonania opcji. Natomiast w przypadku wystawienia opcji sprzedaŝy, wystawca zobowiązuje się do odkupienia od nabywcy opcji danego instrumentu bazowego, na który opiewa opcja. W przypadku opcji notowanych na giełdzie regulowanie zobowiązań następuje wyłącznie w formie rozliczenia pienięŝnego, pomimo, Ŝe nabycie opcji oznacza prawo do kupna (opcja kupna) lub prawo do sprzedaŝy (opcja sprzedaŝy) instrumentu bazowego po ustalonej cenie to w przypadku opcji na instrumenty finansowe fizyczna dostawa instrumentu nie jest wpisana w standard opcji. W przypadku rozliczania opcji w sposób finansowy, OPCJĘ KUPNA moŝemy zatem zdefiniować jako prawo przysługujące nabywcy wobec wystawcy do Ŝądania w ustalonym terminie zapłaty kwoty zaleŝnej od róŝnicy pomiędzy ceną (wartością) rynkową instrumentu bazowego, a przyjętą w dniu zawarcia kontraktu opcyjnego ceną (wartością) wykonania opcji. Z kolei, OPCJĘ SPRZEDAśY moŝemy zdefiniować jako prawo przysługujące nabywcy wobec wystawcy do Ŝądania w ustalonym terminie zapłaty kwoty zaleŝnej od róŝnicy pomiędzy ceną (wartością) wykonania a ceną (wartością) rynkową instrumentu bazowego. Ze względu na sposób wykonania opcji wyróŝniamy dwa podstawowe rodzaje opcji: opcje europejskie, opcje amerykańskie. Nabywca opcji europejskiej ma prawo wykonać ją (spienięŝyć) jedynie w dniu wygaśnięcia opcji. Zamkniecie opcji moŝe nastąpić wcześniej przez zajęcie pozycji przeciwstawnej (odpowiednio sprzedaŝ bądź kupno opcji na giełdzie), ale wykonanie moŝliwe jest jedynie w dniu wygaśnięcia opcji. Z kolei, nabywca opcji amerykańskiej ma prawo wykonać ją w dowolnym momencie czasu, przed dniem wygaśnięcia opcji. Opcje mogą być wykonywane przez: fizyczną dostawę instrumentu bazowego, rozliczenie pienięŝne. Podobnie jak w przypadku kontraktów terminowych, wykonanie opcji z dostawą polega na fizycznej dostawie (opcja kupna) dla nabywcy opcji przedmiotu opcji, bądź na sprzedaŝy instrumentu bazowego przez nabywcę opcji (opcja sprzedaŝy) na rzecz wystawcy opcji. Wykonanie opcji rozliczanej pienięŝnie - w dniu wygaśnięcia opcji jej nabywca i wystawca wyrównują wzajemnie (w formie pienięŝnej) róŝnicę pomiędzy wartością instrumentu bazowego wynikającą z kontraktu, a rynkową ceną tego instrumentu. Kwota wynikająca z rozliczenia stanowi dla jednej strony zysk, a dla drugiej stratę. Na GPW notowane są wyłącznie opcje typu europejskiego, rozliczane pienięŝnie. CZYNNIKI RYZYKA Z inwestowaniem w opcje związane są wszystkie czynniki ryzyka charakterystyczne dla instrumentu bazowego, na który dany kontrakt opcyjny opiewa. Ponadto nie istnieje jedna uniwersalna metoda słuŝąca wyznaczeniu wartości opcji przed terminem wygaśnięcia, dlatego Klient powinien być świadomy, Ŝe cena rynkowa opcji jest Strona 1
wypadkową oczekiwań rynku co do przyszłego zachowania się instrumentu bazowego i nie posiada twardego punktu odniesienia. Maksymalna strata Klienta zajmującego pozycję długą na opcjach (nabycie opcji kupna bądź sprzedaŝy) jest równa wartości zainwestowanego kapitału. Maksymalna strata Klienta zajmującego pozycję krótką na opcjach (sprzedaŝ opcji kupna bądź sprzedaŝy) moŝe przekroczyć wartość pierwotnie wpłaconego depozytu. Ryzyko rynkowe, wynikające z uzaleŝnienia od instrumentu bazowego, jest potęgowane przez efekt dźwigni finansowej, wynikający z faktu, Ŝe wartość początkowej inwestycji którą w przypadku nabycia opcji jest kurs opcji przemnoŝony przez mnoŝnik, natomiast w przypadku wystawienia opcji depozyt zabezpieczający jest niska w porównaniu z wartością instrumentu bazowego. Dlatego teŝ relatywnie małe wahania kursów instrumentu bazowego mają proporcjonalnie większy wpływ na wartość pozycji w opcjach. Ryzyko upływu czasu cena opcji jest uzaleŝniona od czasu, jaki pozostał do wygaśnięcia opcji. ZbliŜanie się terminu wygaśnięcia opcji moŝe powodować spadek wartości opcji nawet przy niezmienionym poziomie ceny instrumentu bazowego. Upływ czasu działa więc na niekorzyść nabywców opcji kupna i nabywców opcji sprzedaŝy. Ryzyko zmian zmienności instrumentu bazowego zmiany w zmienności instrumentu bazowego wpływają na wartość opcji. Im większa jest zmienność instrumentu bazowego, tym wartość opcji jest wyŝsza, im mniejsza zmienność, tym wartość opcji jest mniejsza. Ryzyko płynności płynność opcji wystawionych zwłaszcza na akcje jest bardzo niska. Opcje odznaczają się bardzo znaczącą zmiennością notowań. STANDARDY OPCJI - schemat opisu, kilka wstępnych informacji. Nazwa skrócona opcji OXYZkrccc Gdzie: O - rodzaj instrumentu XYZ - kod określający nazwę instrumentu bazowego (określony uchwałą zarządu giełdy) k - kod określający typ i miesiąc wygaśnięcia opcji (określony uchwałą zarządu giełdy) r - ostatnia cyfra roku wygaśnięcia ccc - oznaczenie kursu wykonania Kod opcji Typ opcji Klasa opcji Seria opcji Styl wykonania opcji Instrument bazowy MnoŜnik Wartość opcji Wartość transakcji Jednostka notowania Miesiące wygaśnięcia Dzień wygaśnięcia Ostatni dzień obrotu Kurs wykonania Nadawany przez podmiot rozliczający zgodnie ze standardem ISIN Opcje kupna i opcje sprzedaŝy Obejmuje wszystkie opcje na ten sam instrument bazowy, określone tym samym standardem Wszystkie opcje tej samej klasy i tego samego typu o tym samym dniu wygaśnięcia i tym samym kursie wykonania Europejski - opcje mogą być wykonane tylko w dniu wygaśnięcia Indeks WIG2 1 zł za punkt indeksowy Kurs przemnoŝony przez mnoŝnik Wartość opcji przemnoŝona przez wolumen transakcji Punkty indeksowe Cztery najbliŝsze miesiące z cyklu: marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień Trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia danej serii. JeŜeli w tym dniu, zgodnie z kalendarzem giełdy, nie odbywa się sesja, to dniem wygaśnięcia jest ostatni dzień sesyjny przypadający przed trzecim piątkiem miesiąca Dzień wygaśnięcia Wartość równa wartości instrumentu bazowego, w stosunku do której określana będzie, z uwzględnieniem mnoŝnika, wysokość kwoty rozliczenia. RóŜnice pomiędzy kursami wykonania poszczególnych serii opcji mogą wynosić: - 25 pkt dla kursów wykonania wynoszących od 25 pkt do 475 pkt, - 5 pkt dla kursów wykonania wynoszących od 5 pkt do 95 pkt, - 1 pkt dla kursów wykonania wynoszących co najmniej 1 pkt, W pierwszym dniu notowania, dla kaŝdego terminu wygaśnięcia, wprowadza się do obrotu następujące serie opcji: a) jedną serię z kursem wykonania najbardziej zbliŝonym do wartości zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniej sesji. Strona 2
W przypadku, gdy wartość zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniej sesji stanowi średnią arytmetyczną dwóch najbliŝszych kursów wykonania, za kurs wykonania tej serii przyjmuje się wyŝszy z kursów. b) cztery serie z kursem wykonania wyŝszym od kursu wykonania określonego w lit. a), c) cztery serie z kursem wykonania niŝszym od kursu wykonania określonego w lit. a), W przypadku, gdy w dowolnym dniu sesyjnym do dnia poprzedzającego dzień wygaśnięcia notowanych serii opcji, wartość zamknięcia instrumentu bazowego: a) będzie równa lub wzrośnie powyŝej najniŝszego z czterech najwyŝszych kursów wykonania określonych dla tych serii, wówczas w następnym dniu sesyjnym do obrotu wprowadza się nowe serie, tak aby w obrocie znalazły się, dla kaŝdego terminu wygaśnięcia, cztery serie z kursem wykonania wyŝszym od ostatniej wartości zamknięcia instrumentu bazowego, b) będzie równa lub spadnie poniŝej najwyŝszego z czterech najniŝszych kursów wykonania określonych dla tych serii, wówczas w następnym dniu sesyjnym, do obrotu wprowadza się nowe serie, tak aby w obrocie znalazły się, dla kaŝdego terminu wygaśnięcia, cztery serie z kursem wykonania niŝszym od ostatniej wartości zamknięcia instrumentu bazowego. Cena wykonania Pierwszy dzień obrotu Kurs rozliczeniowy Cena rozliczeniowa Kwota rozliczenia Prawo przysługujące właścicielom opcji Zasady wykonania opcji Zarząd giełdy moŝe postanowić o wprowadzeniu dodatkowych serii opcji. Informacja o wprowadzeniu dodatkowych serii opcji podawana jest do wiadomości publicznej najpóźniej w dniu sesyjnym poprzedzającym dzień wprowadzenia. Kurs wykonania przemnoŝony przez mnoŝnik W przypadku pierwszych serii opcji w danej klasie - określany jest przez giełdę. Dla kolejnych serii opcji, których dzień wygaśnięcia jest toŝsamy z dniem wygaśnięcia serii pozostających w obrocie - pierwszy dzień sesyjny po dniu, w którym wartość zamknięcia instrumentu bazowego: a) będzie równa lub wzrośnie powyŝej najniŝszego z czterech najwyŝszych kursów wykonania, b) będzie równa lub spadnie poniŝej najwyŝszego z czterech najniŝszych kursów wykonania. W przypadku dodatkowych serii opcji określany jest przez zarząd giełdy Kurs rozliczeniowy jest określony w dniu wygaśnięcia opcji jako średnia arytmetyczna wyliczona ze wszystkich wartości indeksu WIG2 w czasie ostatniej godziny notowań ciągłych oraz wartości tego indeksu ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej, po odrzuceniu 5 najwyŝszych i 5 najniŝszych z tych wartości. Kurs rozliczeniowy przemnoŝony przez mnoŝnik Dla opcji kupna kwota rozliczenia wyznaczana jest według wzoru: c(t) = max{[s(t)-m];} Dla opcji sprzedaŝy kwota rozliczenia wyznaczana jest według wzoru: c(t) = max{[m - S(T)];} gdzie: c(t) - kwota rozliczenia określana w dniu wykonania S(T) - cena rozliczenia określana w dniu wykonania m - cena wykonania T - dzień wykonania Właścicielom opcji przysługuje prawo wykonania opcji oraz otrzymania od wystawcy opcji zapłaty kwoty rozliczenia Wykonanie następuje automatycznie w dniu wygaśnięcia jeŝeli: Dzień rozliczenia - dla opcji kupna - kurs rozliczeniowy jest większy od kursu wykonania danej serii opcji, - dla opcji sprzedaŝy - kurs rozliczeniowy jest mniejszy od kursu wykonania danej serii opcji. Właściciel opcji ma prawo do rezygnacji z wykonania opcji. Dzień roboczy po dniu ustalenia kursu rozliczeniowego Sposób rozliczenia PienięŜnie w polskich złotych. Tab. Standard opcji na indeks WIG2 Źródło: www.gpw.com.pl Strona 3
Miesiąc Kod opcji kupna Kod opcji sprzedaŝy Styczeń A M Luty B N Marzec C O Kwiecień D P Maj E Q Czerwiec F R Lipiec G S Sierpień H T Wrzesień I U Październik J V Listopad K W Grudzień L X Tab. Miesiące wygasania opcji i ich oznaczenia. Źródło: www.gpw.com.pl WARUNKI OBROTU OPCJAMI NA GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH S.A. Harmonogram sesji giełdowej jest określony zgodnie z tabelami poniŝej. Warto zapamiętać, Ŝe od początku roku 211 zmieniają się godziny obrotu wzystkimi instrumentami finansowymi na giełdzie sesja giełdowa ulegnie wydłuŝeniu, więc handel opcjami będzie równieŝ moŝliwy przez kolejną, dodatkową godzinę sesji. 8: - 8:3 FAZA PRZED OTWARCIEM (PRZYJMOWANIE ZLECEŃ NA OTWARCIE SESJI) 8:3 OTWARCIE (OKREŚLENIE KURSU NA OTWARCIU, FIXING) 8:3-16:1 FAZA NOTOWAŃ CIĄGŁYCH 16:1-16:2 FAZA PRZED ZAMKNIĘCIEM (PRZYJMOWANIE ZLECEŃ NA ZAMKNIĘCIE) 16:2 ZAMKNIĘCIE (OKREŚLENIE KURSU NA ZAMKNIĘCIU) 16:2-16:3 DOGRYWKA 16:3-16:35 FAZA PRZED OTWARCIEM (PRZYJMOWANIE ZLECEŃ NA OTWARCIE KOLEJNEJ SESJI) Tab. Harmonogram notowania instrumentów pochodnych (obowiązujący do 31.12.21r.) 8: - 8:3 FAZA PRZED OTWARCIEM (PRZYJMOWANIE ZLECEŃ NA OTWARCIE SESJI) 8:3 OTWARCIE (OKREŚLENIE KURSU NA OTWARCIU, FIXING) 8:3-17:2 FAZA NOTOWAŃ CIĄGŁYCH 17:2-17:3 FAZA PRZED ZAMKNIĘCIEM (PRZYJMOWANIE ZLECEŃ NA ZAMKNIĘCIE) 17:3 ZAMKNIĘCIE (OKREŚLENIE KURSU NA ZAMKNIĘCIU) 17:3-17:35 DOGRYWKA Tab. Harmonogram notowania instrumentów pochodnych (obowiązujący od 1.1.211r.). Dla opcji, podobnie jak dla pozostalych instrumentów nowowanych na giełdzie, obowiązują odpowiednie kroki notowań. W określonym przedziale cenowym, dla danego instrumentu finansowego, obowiązują określone ticki albo skoki cenowe czyli dopuszczalne zaokrąglenia oznaczenia ceny w zleceniu. Systemy informatyczne giełdy i domów maklerskich nie pozwolą na przyjęcie zlecenia z innym limitem cenowym niŝ przyjęte w tabelach przedstawionych poniŝej. Strona 4
KURS INSTRUMENTU (punkt indeksowy) OPCJE INDEKSOWE KROK NOTOWAŃ ( w punktach indeksowych),1 5,1 PowyŜej 5,5 OPCJE NA AKCJE KURS INSTRUMENTU (w PLN) KROKI NOTOWAŃ (w PLN),1-5,1 PowyŜej 5,5 MARZEC CZERWIEC WRZESIEŃ GRUDZIEŃ MARZEC CZERWIEC WRZESIEŃ GRUDZIEŃ MARZEC I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI Tab. Miesiące notowań poszczególnych serii opcji indeksowych (jedna seria opcji znajduje się w obrocie przez 12 miesięcy): Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.gpw.com.pl RODZAJE POZYCJI NA OPCJACH WyróŜniamy dwa podstawowe rodzaje opcji: opcje kupna (call) i opcje sprzedaŝy (put). W kaŝdym z rodzajów tych opcji inwestor moŝe zająć dwa rodzaje pozycji: długą pozycję w opcji kupna (zakup opcji kupna long call), krótką pozycję w opcji kupna (sprzedaŝ/ wystawienie opcji kupna short call), długą pozycję w opcji sprzedaŝy (zakup opcji sprzedaŝy long put), krótką pozycję w opcji sprzedaŝy (sprzedaŝ/ wystawienie opcji sprzedaŝy short put). OPCJA KUPNA (CALL) Kupno opcji = Pozycja długa (LONG CALL) SprzedaŜ opcji = Pozycja krótka (SHORT CALL) OPCJA SPRZEDAśY (PUT) Kupno opcji = Pozycja długa (LONG PUT) SprzedaŜ opcji = Pozycja krótka (SHORT PUT) Strona 5
DŁUGA POZYCJA W OPCJI KUPNA (LONG CALL) Nabywca opcji kupna, dla opcji z dostawą, zyskuje prawo (nie obowiązek) do nabycia określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości (w dniu wykonania opcji), po ustalonej w momencie zawarcia umowy cenie. Nabywca opcji kupna w przypadku opcji rozliczanych pienięŝnie nabywa prawo do otrzymania róŝnicy pomiędzy ceną instrumentu wykonania, a ceną wykonania opcji. Długą pozycję w opcji kupna otwiera inwestor, który przewiduje wzrost wartości instrumentu bazowego. Nabywca opcji w momencie jej zakupienia wnosi na rzecz wystawcy opcji tzw. premię opcyjną, która stanowi iloczyn ceny nabycia opcji i odpowiedniego mnoŝnika. Kwota wniesionej przez nabywcę premii stanowi jednocześnie jego maksymalną stratę, jaką moŝe osiągnąć na długiej pozycji w opcji kupna (+koszt prowizji maklerskich z tytułu otwarcia i zamknięcia opcji). W terminie wygaśnięcia zysk, bądź stratę inwestora liczymy na podstawie wzoru: Przychód = max (cena instrumentu bazowego cena wykonania opcji; ) Zysk/ strata = przychód zapłacona premia Prześledźmy na przykładzie kształtowanie się poziomu dochodowości otwartej długiej pozycji w opcji kupna. Np. Inwestor nabył na giełdzie wrześniową opcję kupna na indeks WIG2 z kursem wykonania 23 pkt. OW2I23 za cenę 5 pkt. Przekazał więc wystawcy opcji kwotę 5 pkt x1 zł = 5zł. Zakładając, Ŝe inwestor, który nabył opcję, będzie ją utrzymywał na swoim rachunku do terminu wygaśnięcia (w tym przypadku będzie to trzeci piątek września 21 r.), to w zaleŝności od kształtowania się wartości indeksu w dniu wygaśnięcia osiągnie on odpowiedni zysk, bądź stratę. Kurs rozliczeniowy w dniu wygaśnięcia (w pkt.) Przychód z tytułu zamknięcia pozycji LONG CALL (w PLN) Zysk/ strata z tytułu zamknięcia pozycji LONG CALL (w PLN) 228-5 229-5 23-5 231 1-4 232 2-3 233 3-2 234 4-1 235 5 236 6 1 237 7 2 238 8 3 239 9 4 24 1 5 241 11 6 242 12 7 Tab. Rozkład rentowności długiej pozycji w opcji kupna. Źródło: Opracowanie własne. Strona 6
-5 23 235 Cena instrumentu wygaśnięcia (poziom indeksu w pkt.) Schemat. Rozkład rentowności długiej pozycji w opcji kupna. Źródło: Opracowanie własne. Na przykładzie wyraźnie widać, Ŝe zyski inwestora otwierającego długą pozycję w opcji kupna są teoretycznie nieograniczone (o ile wartość instrumentu bazowego będzie rosła). Z kolei, jego strata (w przypadku spadku wartości instrumentu bazowego) jest ograniczona do wysokości kwoty wniesionej premii. KRÓTKA POZYCJA W OPCJI KUPNA (SHORT CALL) Wystawca (sprzedający) opcji kupna, dla opcji z dostawą ma obowiązek sprzedaŝy określonych aktywów, w ustalonym czasie po określonej cenie. Wystawca opcji kupna w przypadku opcji rozliczanych pienięŝnie ma obowiązek do wypłacenia róŝnicy pomiędzy wartością instrumentu bazowego a ceną wykonania opcji. Krótką pozycję w opcji kupna otwiera inwestor, który przewiduje spadek wartości instrumentu bazowego. Rozkład zysków i strat w przypadku sprzedaŝy opcji kupna jest przeciwieństwem rentowności długiej pozycji w opcji kupna. W takiej sytuacji rentowność liczmy ze wzoru: Przychód = ( - ) max (cena instrumentu bazowego cena wykonania opcji; ) Albo: Przychód = min (cena wykonania opcji cena instrumentu bazowego; ) Zysk/ strata = przychód + otrzymana premia Np. Inwestor wystawił do sprzedaŝy na giełdzie wrześniową opcję kupna z kursem wykonania 23 pkt. OW2I23 za cenę 5 pkt. Po tej cenie inny inwestor nabył opcję i przekazał dla wystawcy opcji kwotę 5 pkt x 1 zł = 5zł. W celu zabezpieczenia interesu nabywcy opcji, wystawca zablokował na swoim rachunku odpowiednią kwotę w depozycie zabezpieczającym. W terminie wygaśnięcia, w zaleŝności od kształtowania się wyceny indeksu WIG2, zysk bądź strata wystawcy opcji będzie kształtowała się następująco: Strona 7
Kurs rozliczeniowy w dniu wygaśnięcia (w pkt.) Przychód z tytułu zamknięcia pozycji SHORT CALL (w PLN) Zysk/ strata z tytułu zamknięcia pozycji SHOIRT CALL (w PLN) 228 5 229 5 23 5 231-1 4 232-2 3 233-3 2 234-4 1 235-5 236-6 -1 237-7 -2 238-8 -3 239-9 -4 24-1 -5 241-11 -6 242-12 -7 Tab. Rozkład rentowności krótkiej pozycji w opcji kupna. Źródło: Opracowanie własne. 5 23 235 Cena instrumentu wygaśnięcia (poziom indeksu w pkt.) Schemat. Rozkład rentowności krótkiej pozycji w opcji kupna. Źródło: Opracowanie własne. Zyski inwestora wystawiającego krótką pozycję w opcji kupna są przeciwieństwem zobowiązań inwestora nabywającego tą opcję. Maksymalny zysk jaki wystawca moŝe uzyskać (w przypadku spadku wartości indeksu) to wysokość premii. Z kolei, maksymalna strata, jaką inwestor moŝe ponieść (w przypadku wzrostu wartości indeksu) jest teoretycznie nieograniczona. DŁUGA POZYCJA W OPCJI SPRZEDAśY (LONG PUT) Nabywca opcji sprzedaŝy, w przypadku opcji z dostawą, nabywa prawo (nie obowiązek) do sprzedania określonych aktywów w określonym czasie, po określonej cenie. Długą pozycję w opcji sprzedaŝy nabywa inwestor, który przewiduje spadek ceny instrumentu bazowego. Strona 8
Rentowność długiej pozycji w opcji sprzedaŝy liczymy ze wzoru: Przychód = max (cena wykonania opcji - cena instrumentu bazowego; ) Zysk/ strata = przychód zapłacona premia Np. Inwestor nabył na Giełdzie wrześniową opcję sprzedaŝy z kursem wykonania 23 pkt. OW2U23 za cenę 5 pkt. Przekazał więc wystawcy opcji kwotę 5 pkt x1 zł = 5zł. Zakładając, Ŝe inwestor, który nabył opcję, będzie ją utrzymywał na swoim rachunku do terminu wygaśnięcia (w tym przypadku będzie to trzeci piątek września 21 r.), to w zaleŝności od kształtowania się wartości indeksu w dniu wygaśnięcia osiągnie on odpowiedni zysk, bądź stratę. W terminie wygaśnięcia zysk, bądź stratę inwestora liczymy na podstawie wzoru: Kurs rozliczeniowy w dniu wygaśnięcia (w pkt.) Przychód z tytułu zamknięcia pozycji LONG PUT (w PLN) Zysk/ strata z tytułu zamknięcia pozycji LONG PUT (w PLN) 218 12 7 219 11 6 22 1 5 221 9 4 222 8 3 223 7 2 224 6 1 225 5 226 4-1 227 3-2 228 2-3 229 1-4 23-5 231-5 232-5 Tab. Rozkład rentowności długiej pozycji w opcji sprzedaŝy. Źródło: Opracowanie własne. 225 23 Cena instrumentu wygaśnięcia (poziom indeksu w pkt.) -5 Schemat. Rozkład rentowności długiej pozycji w opcji sprzedaŝy. Źródło: Opracowanie własne. Strona 9
Podsumowując, zyski inwestora otwierającego długą pozycję w opcji sprzedaŝy są teoretycznie nieograniczone (o ile wartość instrumentu bazowego będzie malała). Z kolei, jego strata (w przypadku wzrostu wartości instrumentu bazowego) jest ograniczona do wysokości kwoty wniesionej premii (+ koszt prowizji maklerskich). KRÓTKA POZYCJA W OPCJI SPRZEDAśY (SHORT PUT) - Wystawca (sprzedający) opcji sprzedaŝy ma obowiązek do kupna określonych aktywów, w określonym czasie i po ustalonej cenie. Rentowność krótkiej pozycji w opcji sprzedaŝy jest funkcją przeciwną do rentowności długiej pozycji w opcji sprzedaŝy i opisuje się ją wzorem: Przychód = ( - ) max (cena wykonania opcji - cena instrumentu bazowego; ) Albo: Przychód = min (cena wykonania opcji cena instrumentu bazowego; ) Zysk/ strata = przychód + otrzymana premia Np. Inwestor wystawił do sprzedaŝy na giełdzie wrześniową opcję sprzedaŝy z kursem wykonania 23pkt. OW2U23 za cenę 5 pkt. Po tej cenie inny inwestor nabył opcję i przekazał dla wystawcy opcji kwotę 5 pkt x 1 zł = 5zł. W celu zabezpieczenia interesu nabywcy opcji, wystawca zablokował na swoim rachunku odpowiednią kwotę w depozycie zabezpieczającym. W terminie wygaśnięcia, w zaleŝności od kształtowania się wyceny indeksu WIG2, zysk bądź strata wystawcy opcji będzie kształtowała się następująco: Kurs rozliczeniowy w dniu wygaśnięcia (w pkt.) Przychód z tytułu zamknięcia pozycji SHORT PUT (w PLN) Zysk/ strata z tytułu zamknięcia pozycji SHORT PUT (w PLN) 218-12 -7 219-11 -6 22-1 -5 221-9 -4 222-8 -3 223-7 -2 224-6 -1 225-5 226-4 1 227-3 2 228-2 3 229-1 4 23 5 231 5 232 5 Tab. Rozkład rentowności krótkiej pozycji w opcji sprzedaŝy. Źródło: Opracowanie własne. Strona 1
5 225 23 Cena instrumentu wygaśnięcia (poziom indeksu w pkt.) Schemat. Rozkład rentowności krótkiej pozycji w opcji sprzedaŝy. Źródło: Opracowanie własne. Zyski inwestora wystawiającego krótką pozycję w opcji są (w przypadku wzrostu wartości indeksu) ograniczone do wysokości premii. Z kolei, maksymalna strata, jaką inwestor moŝe ponieść (w przypadku spadku wartości indeksu) jest teoretycznie nieograniczona. KUPNO OPCJI KUPNA (LONG CALL) KUPNO OPCJI SPRZEDAśY (LONG PUT) SPRZEDAś OPCJI KUPNA (SHORT CALL) SPRZEDAś OPCJI SPRZEDAśY (SHORT PUT) Schemat. Rentowność poszczególnych pozycji na opcjach. Źródło: Opracowanie własne. Strona 11
Opcja kupna (call) Opcja sprzedaŝy (put) DŁUGA POZYCJA KRÓTKA POZYCJA DŁUGA POZYCJA KRÓTKA POZYCJA Nabycie opcji Wystawienie (zbycie) opcji Nabycie opcji Wystawienie (zbycie) opcji Gra na zwyŝkę instrumentu bazowego Gra na zniŝkę instrumentu bazowego Gra na zniŝkę instrumentu bazowego Gra na zwyŝkę instrumentu bazowego Inwestor płaci premię Inwestor wnosi depozyt Inwestor płaci premię Inwestor wnosi depozyt Inwestor otrzymuje premię Inwestor otrzymuje premię Uprawnia do kupna instr. bazowego po cenie wykonania Zobowiązuje do sprzedaŝy instr. bazowego po cenie wykonania Uprawnia do sprzedaŝy instr. bazowego po cenie wykonania Zobowiązuje do kupna instr. bazowego po cenie wykonania Zyski nieograniczone Strata ograniczona do wysokości przekazanej premii Zysk ograniczony do wysokości otrzymanej premii Strata nieograniczona Tab. Podsumowanie pozycji na opcjach. Źródło: Opracowanie własne. Zyski nieograniczone Strata ograniczona do wysokości przekazanej premii Zysk ograniczony do wysokości otrzymanej premii Strata nieograniczona POJĘCIE PREMII I DEPOZYTU Nabywca opcji wnosi na rzecz wystawcy opcji premię opcyjną, stanowiącą koszt nabycia opcji. Premia, w przypadku nabycia opcji, jest bezzwrotna. Wysokość premii opcyjnej oblicza się zgodnie ze wzorem: Wartość premii opcyjnej = kurs opcji x mnoŝnik Dla wystawcy opcji wysokość otrzymanej premii opcyjnej jest jednocześnie maksymalnym zyskiem, jaki moŝe on osiągnąć z tytułu wystawienia opcji. Z drugiej strony, dla zabezpieczenia interesów obu stron transakcji opcyjnej wystawca opcji blokuje na swoim rachunku inwestycyjnym odpowiednią kwotę depozytu zabezpieczającego. Nabywca opcji nie ma obowiązku wnoszenia depozytu zabezpieczającego, poniewaŝ to wystawca opcji zobowiązuje się do dostarczenia kwoty rozliczenia opcji w terminie jej Opcje określane są terminami: in-the-money, at-the-money i out-of-the-money. Opcja in-the-money (ITM, w pieniądzu) to taka opcja, która w sytuacji wykonania w danym momencie, prowadziłaby do dodatniego przepływu pienięŝnego dla posiadacza opcji. Opcja at-the-money (ATM, przy pieniądzu) wykonana w danym momencie, nie prowadziłaby do Ŝadnego przepływu pieniędzy (kurs wykonania jest równy bądź zbliŝony do ceny instrumentu bazowego). Opcja out-of-the-money (OTM, poza pieniądzem) to opcja, której się nie wykonuje (nabywca opcji traci premię opcyjną, lub wystawca opcji ponosi stratę). Strona 12
STRATEGIE OPCYJNE - WPROWADZENIE Jedną z zalet opcji jest moŝliwość tworzenia szerokiego wachlarza strategii inwestycyjnych o róŝnych funkcjach dochodu końcowego. Aby stworzyć odpowiednią strategię nabywamy bądź sprzedajemy wybrane opcje, o określonych kursach wykonania, w odpowiedniej relacji rentowności opcji uŝytych w strategii (relacje ITM / ATM / OTM). Spread byka z wykorzystaniem opcji kupna polega na nabyciu opcji kupna o określonej cenie wykonania (danej serii) i jednoczesnej sprzedaŝy opcji kupna o wyŝszej cenie wykonania (tej samej serii). P K KW D KW K P D Schemat. Spread byka z wykorzystaniem opcji kupna. Spread byka z wykorzystaniem opcji sprzedaŝy polega na nabyciu opcji sprzedaŝy o określonej cenie wykonania (danej serii) i jednoczesnej sprzedaŝy opcji sprzedaŝy o wyŝszej cenie wykonania (tej samej serii). P K P D KW D KW K Schemat. Spread byka z wykorzystaniem opcji sprzedaŝy. Strona 13
Spread niedźwiedzia z wykorzystaniem opcji kupna polega na nabyciu opcji kupna o wyŝszym kursie wykonania i sprzedaŝy opcji kupna o niŝszej cenie wykonania. P K KW K KW D P D Schemat. Spread niedźwiedzia z wykorzystaniem opcji kupna Spread niedźwiedzia z wykorzystaniem opcji sprzedaŝy polega na nabyciu opcji sprzedaŝy o wyŝszym kursie wykonania i sprzedaŝy opcji sprzedaŝy o niŝszym kursie wykonania. P D P K KW K KW D Schemat. Spread niedźwiedzia z wykorzystaniem opcji sprzedaŝy Strona 14
Spread motyla z wykorzystaniem opcji kupna polega na nabyciu opcji kupna o niskiej cenie wykonania, nabyciu opcji kupna o wysokiej cenie wykonania i sprzedaŝy dwóch opcji kupna o cenie będącej średnią z kursów wykonania opcji zakupionych. P K P D2 KW D1 KW K KW D2 P D1 Schemat. Spread motyla z wykorzystaniem opcji kupna. Spread motyla z wykorzystaniem opcji sprzedaŝy polega na nabyciu dwóch opcji sprzedaŝy o róŝnych kursach wykonania, oraz na sprzedaŝy opcji sprzedaŝy z kursem wykonania równym średniej kursów wykonania zakupionych opcji sprzedaŝy. P K KW D1 KW K KW D2 P D2 P D1 Schemat. Spread motyla z wykorzystaniem opcji sprzedaŝy. Strona 15
Strategia zakupu stelaŝa polega na nabyciu opcji kupna i opcji sprzedaŝy o tym samym kursie wykonania i tej samej dacie Strategia przynosi zysk, gdy kurs instrumentu bazowego będzie znacząco odbiegał od kursu wykonania opcji. W sytuacji, gdy kurs instrumentu bazowego będzie zbliŝony do ceny wykonania opcji strategia przynosi stratę. P D2 P D1 KW Schemat. Strategia zakupu stelaŝa. Strategia sprzedaŝy stelaŝa - polega na wystawieniu opcji kupna i opcji sprzedaŝy o tym samym kursie wykonania i jednakowej dacie JeŜeli w dniu wygaśnięcia cena instrumentu bazowego będzie zbliŝona do kursu wykonania obu opcji, inwestor osiągnie zysk. Z kolei, gdy w dniu wygaśnięcia kurs instrumentu bazowego będzie znacząco odbiegał od ceny wykonania opcji, straty mogą być znaczące. P K2 P K1 KW Schemat. Strategia sprzedaŝy stelaŝa. Strona 16
Strip strategia ta polega na otwarciu długiej pozycji w opcji kupna i dwóch długich pozycji w opcjach sprzedaŝy o tej samej cenie wykonania i dacie Strategia ta w swej budowie, jest bardzo podobna do strategii zakupu stelaŝa, inwestor liczy na znaczną zmianę cen instrumentu bazowego, przy czym prawdopodobieństwo spadku ceny instrumentu bazowego jest dla budującego strategię większe niŝ prawdopodobieństwo wzrostu ceny. P D2 P D1 KW Schemat. Strategia strip. Strap strategia polega na otwarciu dwóch długich pozycji w opcjach kupna i jednej długiej pozycji w opcji sprzedaŝy o tej samej cenie wykonania i dacie wygasania. Inwestor zakłada znaczną zmianę cen instrumentu bazowego, jednak prawdopodobieństwo wzrostu cen jest większe niŝ prawdopodobieństwo spadku. P D2 P D1 KW Schemat. Strategia strap Strona 17
Strangle popytowy strategia polega na nabyciu opcji kupna i nabyciu opcji sprzedaŝy o tych samych terminach wygaśnięcia, ale o róŝnych cenach wykonania. Inwestor zakłada, Ŝe nastąpi znaczna zmiana ceny instrumentu bazowego, jednak kierunek tej zmiany jest trudny do przewidzenia. P D2 P D1 KW D1 KW D2 Schemat: Strategia strangle popytowego. Strangle podaŝowy polega na sprzedaŝy opcji kupna i sprzedaŝy opcji sprzedaŝy o tym samym terminie wygaśnięcia, ale o róŝnych cenach wykonania. W przypadku tej strategii inwestor oczekuje, Ŝe znaczna zmiana ceny instrumentu bazowego jest mało prawdopodobna w takim przypadku zyski inwestora ze strategii są mocno ograniczone. W przypadku, jednak, znacznej zmiany ceny instrumentu bazowego potencjalna strata jest praktycznie nieograniczona. P K2 P K1 KW K1 KW K2 Schemat. Strategia strangle podaŝowego. Strona 18
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA CENĘ OPCJI WyróŜnia się kilka podstawowych czynników wpływających na cenę opcji: bieŝąca cena rynkowa instrumentu bazowego, kurs wykonania, czas pozostający do wygaśnięcia opcji, zmienność kursu instrumentu bazowego. Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaŝy Cena instrumentu bazowego Cena instrumentu bazowego Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaŝy Kurs wykonania opcji Kurs wykonania opcji Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaŝy Czas do wygaśnięcia Czas do wygaśnięcia Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaŝy Zmienność kursu instrumentu bazowego Zmienność kursu instrumentu bazowego Strona 19
Opracowanie: Zespół Edukacji i Informacji Inwestorskich DM BZ WBK S.A. Aktualizacja: 15-12-21r. Opracowano na podstawie J. Hull Kontrakty terminowe i opcje wprowadzenie, WIG-Press Warszawa, 1998 www.gpw.com.pl H. Morawska, J. Truszkowski Finansowe instrumenty pochodne ryzyko, wycena i strategie, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, 29 Strona 2