SFERA ROZWOJU 3 LATA 4 LATA 5 LAT 6 LAT MOTORYKA DUŻA wskakuje obunóż na stopień przeskakuje z rozbiegu przez przeszkodę przebiega 25 m bez upadku stoi kilka minut z zamkniętymi oczami schodzi po schodach, trzymając się poręczy potrafi przejść trzy metry na palcach stoi chwilę na 1 nodze omija przeszkody, nawet gdy biegnie bez problemu korzysta z urządzeń na placu zabaw kopie i rzuca piłkę uczy się jeździć na 3 kołowym rowerku bez pomocy schodzi ze schodów (stawiając nóżki na przemian) wspina się na drabinki przeskakuje obunóż przez poduszkę idzie po linii (3 m) przynosi wodę w kubku, nie rozlewając jej (3 m) odbija przez chwilę balonik w taki sposób, by nie spadł na podłogę sprawnie jeździ na 3-kołowym rowerku skacze z tapczanu podskakuje obunóż podskakuje 1 raz na jednej nodze i stoi na niej 2 sekundy chodzi, poruszając rękoma: lewa noga, prawa ręka i odwrotnie skacze z miejsca na odległość pół metra skacze w prawo i lewo wzdłuż linii (5 razy) przebiega 30 m w 15 sekund wstaje i siada, trzymając nad głową piłkę na jednej nodze podskakuje 2 razy, a stoi na niej 5 sekund jeździ na 4 kołowym rowerze, czasem już na 2 kołowym skacze na skakance próbuje wykonywać skomplikowane ćwiczenia gimnastyczne, np. stawać na głowie skacze na jednej lub drugiej nodze naprzemienni. zeskakuje z wysokości 10 cm przebiega 30 m w 10 sekund idzie po narysowanej linii prostej o długości 1 m rzuca piłkę na odległość 4 m łapie piłkę rzuconą z odległości 1,5 m stoi 10 sekund na 1 nodze podskakuje obunóż 10 razy sprawnie biega, skacze, wspina się jeździ na 2 kołowym rowerze lubi zabawy ruchowe, ale może się szybko męczyć może jeździć na łyżwach, nartach, rolkach, ma czasem problemy z koordynacją ruchową, potyka się, upada MOTORYKA MAŁA rysuje okrągłe formy: koła, słoneczka przelewa wodę z kubka do kubka nie rozlewając jej składa kartkę na pół nawleka duże koraliki na prawidłowo trzyma ołówek rysuje kwadraty, domki buduje wieżę z 8 klocków rozwija cukierek z papierka otwiera pudełko po zapałkach sam odpina i zapina guziki rysuje krzyż umie wycinać nożyczkami po zaznaczonej linii koloruje obrazki nie wychodząc za linię potrafi posmarować chleb zwija w rulon 2-metrową wstążkę dobrze rysuje i maluje może mieć trudności z pisaniem, rysuje koło, kwadrat, 1
sznurek układa proste puzzle próbuje bawić się nożyczkami rysuje kwadrat po demonstracji przecina 1,5-cm pasek papieru łączy punkty linią prostą lepi kulkę lub węża z plasteliny odkręca słoik otwiera drzwi zapina i odpina guziki masłem układa literkę Z z zapałek nawleka nitkę na igłę z dużym uchem wrzuca 10 koralików do buteleczki prostokąt, romb. rysuje człowieka wiąże sznurowadła ROZWÓJ POZNAWCZY wypowiada krótkie zdania i prowadzi krótką rozmowę czasem się zacina, jąka lub powtarza słowa (zwłaszcza w emocjonujących chwilach) większość tego, co mówi jest zrozumiała powtarza proste wierszyki i piosenki wie jak się nazywa i ile ma lat chętnie słucha bajek i coraz lepiej zapamiętuje ich szczegóły zna podstawowe kolory liczy do 3 dokonuje prostych wyborów w oparciu o przewidywane konsekwencje rozwiązuje proste problemy świat rzeczywisty miesza mu się jeszcze z wyobrażonym, czego nie należy mylić z potrafi grupować przedmioty wg barwy, kształtu oraz obu tych cech myślenie ma charakter konkretno wyobrażeniowy, jest subiektywne i impulsywne, zależy od bodźców emocjonalnych, a sądy dziecka są pochopne, naiwne i często błędne nie ma jeszcze wykształconej zdolności rozumowania przyczynowo-skutkowego fantazjuje, nadal nie potrafi oddzielić rzeczywistości od imaginacji rozróżnia, gdzie jest: przód, tył, na górze, pod spodem liczy do 4 może pisać pierwsze litery i np. swoje imię zaczyna rozumieć następstwo czasów: wie, że kiedy wstanie rozróżnia prawą i lewą stronę pisze kilka liter rysuje postać człowieka zaczyna się kształtować uwaga dowolna: potrafią uważnie słuchać nauczycielki, spokojnie zachowuje się na przedstawieniu, nawet gdy zna jego treść i nie jest specjalnie zainteresowany powstają zalążki myślenia abstrakcyjnego, słowno pojęciowego oderwanego od działania i opartego na wewnętrznych procesach umysłowych interesuje się światem zewnętrznym, nadal zadaje dużo pytań samodzielnie wymyśla zabawy bawi się w zabawy tematyczne, np. w sklep, wyścigi przyswaja elementarne pojęcia liczby, kształtu, wielkości, kierunku, odległości i stosunków czasowych coraz lepiej orientuje się w czasie i przestrzeni pojęcia i ocena czasu są jeszcze chwiejne: myli nazwy mające względne znaczenie (dziś, jutro, wczoraj) pojęcia godziny i miesiąca mogą być niejasne dobrze zapamiętuje wierszyki, piosenki używa ok. 4 tysiące słów rozpoznaje i zapamiętuje dźwięki rozróżnia prawą i lewą stronę podejmuje samodzielnie decyzje rozumie, ze rzecz widziana z daleka wydaje się mniejsza niż 2
kłamstwem ma bogatą wyobraźnię, może tworzyć, np. niewidocznych przyjaciół rozróżnia, że coś jest takie same lub inne zna imię swojego przyjaciela rozróżnia pojęcie teraźniejszości i przyszłości jest śniadanie, potem II śniadanie, obiad, itp. pyta, co oznaczają różne słowa i zadaje mnóstwo pytań chętnie słucha długich historii rozumie niektóre przeciwieństwa, np. mały/duży zna ok. 8 kolorów potrafi się bawić w jedna zabawę 10-15 min. zna różne piosenki i wierszyki, czasem sam układa piosenki pamięta dużo imion, nazw samochodowe, teatr w zabawie używa przedmiotów w sposób symboliczny jest w rzeczywistości rozumie różnicę pomiędzy czymś przypadkowym a zamierzonym potrafi się skupić na ok. 15 min. nie ma rozdzielności uwagi bawi się w zabawy z podziałem na role interesuje się przyrodą i jej zjawiskami swobodnie prowadzi rozmowy próbuje uzasadniać swoje decyzje ROZWÓJ SPOŁECZNO - EMOCJONALNY 3-latek jest przeważnie pogodny i zrównoważony Potrafi bawić się cierpliwie bawi się z innymi dziećmi, dzieli się, zawiera przyjaźnie, jest nastawiony na współpracę słucha i wykonuje polecenia lubi słuchać historii na swój temat, do dorosłych odnosi się przyjaźnie okazuje miłość bliskim upewnia się, czy jest kochany już u 3,5 latka obserwuje się zachwianie równowagi: gorzej sypia, jest lękliwy i niespokojny w stosunku do dorosłych nadmiernie wymagający, żąda wyłączności uczuć źle znosi rozłąkę z rodzicami trudno mu się dzielić, ustępować intensywnie przeżywa zazdrość stan ten może trwać aż do 5 roku życia może być lękliwy i niespokojny bywa agresywny, buntowniczy, hałaśliwy zachowanie 5-latka staje się bardziej stonowane stosunki z dorosłymi układają się znacznie lepiej ogólne przystosowanie społeczne jest dobre łatwiej dzieli się z innymi i godzi się z potrzebami innych osób okazuje przyjacielskość i wspaniałomyślność potrafi dość dobrze panować nad emocjami, jest bardziej zrównoważony z determinacją dąży do tego, pojawia się kolejny okres braku równowagi często jest podniecony i agresywny bywa okrutny wobec zwierząt i innych dzieci bywa ekspansywny i wybuchowy chce być najlepszy, najszybszy, najsilniejszy, najmądrzejszy w dobrym nastroju jest entuzjastyczny i pomocny czasem oszukuje jest bardzo czuły na krytykę 3
przez rodziców lubi zabawy w dom, rodzinę rozróżnia płcie, interesuje się różnicami płciowymi czasami adoruje jednego z rodziców zwykle płci przeciwnej boi się ciemności, samotności potrafi opowiedzieć o problemie opanowanie mowy pozwala na zróżnicowanie reakcji agresywnych - kłótnie, przezwiska, groźby obserwuje się też przejawy agresji fizycznej te negatywnie stany emocjonalne przeplatają się z wybuchami czułości i zazdrości mogą pojawić się objawy napięcia w postaci jąkania się, obgryzania paznokci, lęków nocnych, moczenia się, nadmiernej płaczliwości itp. aby być najlepszym, zależy mu na uznaniu dorosłych, chce być pomocny w domu z wytrwałością ćwiczy nowe umiejętności demonstruje pewność siebie, bywa zarozumiałe, lubi się popisywać chętnie bawi się z dziećmi, bywa nieśmiały zaczyna się wstydzić nie patrzcie, kiedy się rozbieram pokazuje uczucia stara się zrealizować cel, który sobie postawił, np. zbudowanie wieży z klocków zadaje pytania na temat śmierci dba o swoich przyjaciół czasem krytykuje lub zawstydza inne dzieci rozumie dowcipy, lubi zabawiać dorosłych w wieku 5,5 lat mogą się już pojawić symptomy kolejnego kryzysu, charakterystyczne dla 6-latków ma problem z przyznaniem się do winy może mieć kłopot z współdziałaniem z rówieśnikami ze względu na potrzebę rywalizacji i zwyciężania przyjaźni się głownie z osobami tej samej płci ma najlepszego przyjaciela ma trudność z zauważaniem potrzeb innych boi się samotności, ciemności, duchów, burzy, ognia, itp. kryzys ten mija u 7-latka, u którego wyraźnie zmniejsza się impulsywność uczuciowa, wzrasta zaś ocena intelektualna sytuacji i 4
SAMODZIELNOŚĆ śpi we własnym łóżku sam je kanapki używa widelca i łyżki nalewa sobie napój z butelki lub dzbanka i pije z kubka myje i wyciera ręce myje zęby korzysta z toalety, może potrzebować pomocy przy podcieraniu ubiera się i rozbiera, choć wciąż potrzebuje pomocy przy guzikach i zamkach błyskawicznych samodzielnie korzysta z toalety w czasie jedzenia korzysta z widelca i noża (do przysuwania potraw, smarowania pieczywa a nie krojenia) ubiera się i rozbiera przy niewielkiej pomocy z zewnątrz potrafi się samodzielnie umyć, ubrać, zjeść i skorzystać z toalety używa sztućców, kroi nożem wiąże buty w pełni opanował czynności samoobsługowe sprząta swój pokój układa rzeczy w szafkach Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi: powiedzieć jakie ma imię i nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości i właściwie rozmieszczone obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysowało ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny, dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor wskazać drobne różnice w pozornie takich samych obrazkach rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt liczyć kolejno do 10, po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10 prawidłowo wymawiać wszystkie głoski 5
nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu, np. kran tran, góra kura, bada pada podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową rozwiązać proste zagadki czytać niedługie teksty ze zrozumieniem uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej zgodnie bawić się z rówieśnikami współdziałać, czekać na swoją kolej działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki ma dobre tempo pracy ma dobrą koncentrację uwagi jest zainteresowane pracą i jej efektami jest odporne na drobne niepowodzenia jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku potrafi nawiązywać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwe na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych Należy pamiętać, że przedstawione normy rozwojowe są przybliżonym schematem wg którego rozwija się przeciętne dziecko. Możliwe są różnice między poszczególnymi dziećmi, związane z indywidualnymi cechami układu nerwowego i kształtującej się osobowości. Jednak zbyt duże odchylenia od podanych norm powinny zwrócić uwagę i skłonić do konsultacji ze specjalistą: pedagogiem, psychologiem lub neurologiem. Opracowała Mariola Kijak Tempska na podstawie : 1. PSYCHOLOGIA DZIECKA, Vasta R.,Haith M.M, Miller S.A 2. ROZWÓJ DZIECKA, E.B Hurlock 3. PSYCHOLOGIA DZIECKA H.R. Schaffer 4. Materiały własne 6