Liceum Ogólnkształcące im. Stefana Czarnieckieg w Nisku Prgram pracy z uczniem mającym trudnści w nauce Opracwanie: Anna Pawlus Anna Rybińska Jerzy Stelmach Nisk 2006
A szkle mówili z miłsnym zachwytem, każdy człwiek bwiem ma dwie matki: tę rdzną matkę i matkę szkłę. Krnel Makuszyński 2
SPIS TREŚCI WSTĘP... 4 I. OGÓLNE POJĘCIE NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH... 4 II. PODZIAŁ PRZYCZYN NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH... 4 II.1. CZYNNIKI EKONOMICZNO SPOŁECZNE... 5 II.2. CZYNNIKI BIOPSYCHICZNE... 5 II.3. CZYNNIKI DYDAKTYCZNE... 6 III. CHARAKTERYSTYKA UCZNIA MAJĄCEGO TRUDNOŚCI W NAUCE... 6 IV. FAZY NARASTANIA TRUDNOŚCI W NAUCE... 6 V. CELE PROGRAMU PRACY Z UCZNIEM SŁABYM... 7 VI. REALIZACJA ZAŁOŻONYCH CELÓW... 9 VII. BIBLIOGRAFIA... 13 3
WSTĘP Niepwdzenia uczniów są związane przede wszystkim z ich cechami sbwści i rdzajem stsunków ze śrdwiskiem. Takich uczniów charakteryzuje nieumiejętnść kierwania własnymi prcesami psychicznymi, takimi jak uwaga i pamięć; z trudem zapamiętują daty i reguły, nie wykazują głębszych zaintereswań prblemami i przedmitami, a ich słaba aktywnść myślwa staje się przyczyną pstawy biernści i rezygnacji. Jedncześnie bawa przed publiczną ceną, krytyką lub śmieszeniem wywłuje u nich lęki i nerwice, twrząc krąg zależnści przyczynw-skutkwych. Prgram pmcy ucznim mającym trudnści w nauce należy rzpcząć d rzpznania sytuacji w klasie, pnieważ wśród uczniów wykazujących zaległści w panwaniu materiału prgramweg są zarówn ci, którzy sami mgą sbie z nimi pradzić, jak i ci, dla których nasza pmc jest niezbędna. Naturalną knsekwencją nie dających się pknać trudnści jest wzrastająca niechęć d tych zajęć ch, które są źródłem prażek. Niechęć szybk generalizuje się u większści dzieci i bejmuje całkształt ch bwiązków. Wadliwa interpretacja zachwań ucznia pwduje niewłaściwe pstępwanie wychwawcze: uczniwie dznające niepwdzeń są karane i spłecznie dezaprbwane. Niezaspkjenie ptrzeby uznania, akceptacji i pczucia własnej wartści prwadzi u uczniów sprawiających trudnści wychwawcze d różnrakich wadliwych pstaw nie tylk w stsunku d bwiązków ch, lecz również wbec ch klegów raz nauczycieli i rdziców. I. OGÓLNE POJĘCIE NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH Przez niepwdzenia szklne rzumiemy " prces pjawiania się braków w wymaganych przez szkłę wiadmści i umiejętnści uczniów raz negatywneg stsunku młdzieży wbec tych wymagań". Wszelkie niepwdzenia dydaktyczne działają ujemnie na pstawy uczniów, zniechęcają d nauki, wpływają niekrzystnie na stsunek d tczenia. Są bezpśrednią przyczyną niepwdzeń wychwawczych. Niepwdzenia szklne mgą mieć charakter przejściwy lub względnie trwały. Częst niepwdzenia przejściwe są punktem wyjścia dla niepwdzeń względnie trwałych, a te mgą prwadzić d drugrcznści. Pjawienie się drbnych braków w panwaniu wiadmści jest przyczyną niepwdzeń ukrytych, które nieujawnine w prę prwadzą d niepwdzeń jawnych. II. PODZIAŁ PRZYCZYN NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH Przyczyny i trudnści są złżne i zależne d siebie. Wskazuje się wśród nich czynniki eknmiczn - spłeczne, bilgiczn - psychlgiczne i pedaggiczne. 4
II.1. CZYNNIKI EKONOMICZNO SPOŁECZNE Czynniki eknmiczn - spłeczne należy rzumieć szerk, nie tylk jak rażące niedmagania bytwe, wyrażające się w niezaspkjeniu pdstawwych ptrzeb, ale jak brak warunków dla ptymalneg rzwju: złe warunki materialne (skrajne warunki niedżywienia, ciasnta mieszkań, brak własneg miejsca d nauki, nieprawidłwa regulacja gdzin snu). W ten spsób złe warunki materialne mgą wywierać ujemny wpływ na aktywnść, przyczyniając się d pwstania trudnści. zmiana dtychczaswych warunków życia dziecka: pgrszenie się atmsfery rdzinnej, knflikt między rdzicami, chrba czy śmierć jedneg z człnków rdziny dgrywająceg dużą rlę w życiu dziecka. pzim kulturalny rdziców (istnieje związek między wykształceniem rdziców z nasileniem trudnści ch ich dzieci). ruchy migracyjne ludnści (grsza pzycja eknmiczna, drębnści raswej, językwej i kulturwej kreślnych grup mniejszściwych). II.2. CZYNNIKI BIOPSYCHICZNE Czynniki bipsychiczne t różneg rdzaju właściwści ucznia, które decydują bniżnym pzimie jeg funkcjnwania i w knsekwencji pwdują, że w uczeniu się m nie czyni n zadawalających pstępów. zły stan fizyczny dzieci wpływa niekrzystnie na ich funkcjnwanie w szkle. pgrszenie stanu zdrwia dziecka. Przebyta chrba mże spwdwać gólne słabienie rganizmu i wynikającą z nieg niechęć d pdejmwania wysiłku, łatwe męczenie się. Dzieck pdczas chrby puszcza dni nauki i ma z teg pwdu luki w materiale, wystąpienie wtedy trudnści i niepwdzeń jest zupełnie uzasadnine. nierównmierny, dysharmnijny rzwój dziecka. pzaintelektualne właściwści dziecka. Nie zrównważenie emcjnalne (niedjrzałść), brak wiary we własne siły, nieśmiałść, niedjrzałść spłeczna. niska inteligencja, mże stanwić wskazanie d przeniesienia d drębnej klasy. W przypadku ciężałści umysłwej lekkieg i upśledzenia umysłweg dzieci w zwykłej klasie, w której prgram dstswany jest d pzimu przeciętnych rówieśników, zawsze ujawniają trudnści. Natmiast w klasie pzimie dstswanym d ich mżliwści rzwjwych mgą czynić pstępy. nieprawidłwy wybór szkły, nie uwzględniający rzeczywistych zaintereswań i zdlnści kierunkwych. 5
II.3. CZYNNIKI DYDAKTYCZNE Czynniki dydaktyczne - t wielrakie błędy dydaktyczne, przyczyniające się d pwstania trudnści: nierówny start dzieci (nie wszystkie dzieci w jednakwym stpniu są przygtwane d pdjęcia i kntynuwania nauki), nie respektwanie zasady stpniwania zadań związane z niewłaściwie ułżnym prgramem nauczania, a także nieprzestrzeganiem przez nauczyciela zasady stpniwania trudnści w cdziennym pstępwaniu dydaktycznym, błędy dydaktyczne, ppełniane przez nauczycieli: niedstateczna dbałść wywłanie u uczniów zaintereswania przed przystąpieniem d właściwej realizacji prgramwych, bagatelizwanie sygnałów uczniów, świadczących tym, że treści nie są przez nich rzumiane, brak dbałści rzwój zaintereswań uczniów, lekceważenie czynników mtywacyjnych, przeciążanie uczniów nadmiarem zajęć związanych z realizwaniem prgramu szklneg, zbyt długi czas przeznaczny na uczenie się, niewłaściwy rzkład zajęć, uzależnine t jest niekiedy d warunków szkły, kmaswanie zajęć jednrdnych w ciągu dnia, zbyt duża liczebnść klas. III. CHARAKTERYSTYKA UCZNIA MAJĄCEGO TRUDNOŚCI W NAUCE Uczeń mający trudnści w nauce t taki, który: wykazuje trudnści w rzumieniu i przyswajaniu materiału, wykazuje brak zaintereswania przedmitami i brak chęci pznawania, nie ptrafi kierwać własnymi prcesami psychicznymi takimi jak uwaga i pamięć, wykazuje biernść i rezygnację wynikającą ze słabej aktywnści myślwej, nie ptrafi pknywać trudnści intelektualnych, IV. FAZY NARASTANIA TRUDNOŚCI W NAUCE Mżna wyróżnić cztery fazy narastania trudnści w nauce. 6
I faza ukryteg niepwdzenia zaczyna się d niezadwlenia ucznia z pracy w szkle: nie rzumie prblemu na lekcji, nie nadąża za rzwiązywaniem zadań, stwierdza, że inni są lepsi. W fazie tej zaczynają występwać pierwsze symptmy natury fizjlgicznej: niechęć d nauczyciela, przedmitu. Faza ta jest niedstrzegalna przez nikg, nie zauważają jej rdzice,, a i bardz częst sam uczeń nie zdaje sbie z teg sprawy. Najbardziej widcznym symptmem takieg stanu są pierwsze negatywne frmy ustsunkwania się dziecka d szkły. II faza charakteryzuje się brakami, które nawet wbrew dbrym intencjm ucznia uniemżliwiają mu pełne uczestnictw w pracy. Niezrzumienie jedneg tematu pwduje trudnści w przyswjeniu klejneg materiału. Uczeń ten dbry, mże uchdzić dalej za takieg ucznia, b będzie pdejmwał się pewnych frm szustwa: dpisywał prace dmwe, krzystał z pdpwiedzi klegów. Braki w wiadmściach są bardz pważne i w dalszym ciągu ta faza jest niezauważalna. III faza - jawneg niepwdzenia - pjawiają się pierwsze ceny niedstateczne. Nauczyciele i rdzice czynią próby przyjścia z pmcą, jeśli jednak nie są ne właściwe, braki się pgłębiają. Wbec takiej sytuacji w zależnści d predyspzycji intelektualnych uczeń mże przyjąć jedną z pstaw: agresja (bójki, wrzaski, bunt przeciwk autrytetwi nauczyciela, kłamstwa, kradzieże, wagary, ucieczki z dmu), apatia (całkwite zbjętnienie i zniechęcenie d wszelkich pczynań). Z reguły na plecenia ze strny nauczyciela uczeń ma gtwą dpwiedź: Nie chcę, Nie ptrafię. IV faza wiąże się z brakiem prmcji d następnej klasy. Niepwdzenie ucznia siągnęł swój punkt szczytwy. Ważnym zadaniem nauczyciela staje się mżliwie szybk wydrębnić z zespłu klasweg tych uczniów, którzy wykazują trudnści w nauce. Mżna t czynić pprzez: przeprwadzanie testów w celu kreślenia pzimu umiejętnści uczniów, bserwację uczniów na lekcji, uzyskiwanie infrmacji uczniu d wychwawcy klasy wymianę infrmacji uczniach pmiędzy nauczycielami uczącymi w danej klasie. V. CELE PROGRAMU PRACY Z UCZNIEM SŁABYM Cele główne: 1. Indywidualizacja prcesu nauczania stymulująca rzwój uczniów mających trudnści w nauce. 2. Rzwijanie u uczniów zaintereswań i mtywacji d pracy. 3. Kształtwanie sbwści i pbudzanie wiary w siebie. 4. Kształcenie działań i pstaw twórczych. 7
5. Kształcenie przeknania ptrzebie nieustanneg pgłębiania wiedzy i wzbgacania świata duchweg. Cele pśrednie: 1. Indywidualizwanie pracy dydaktycznej pd kątem zaintereswań i mżliwści uczniów. 2. Pznanie przez ucznia sameg siebie i wyrabianie umiejętnści kierwania własnym rzwjem. 3. Wzbgacenie prcesu kształcenia na lekcjach metdy zachęcające uczniów d aktywneg i świadmeg udziału. 4. Twrzenie śrdwiska wychwawczeg stymulująceg rzwój uzdlnień. 5. Pznawanie metd i technik uczenia się kreślnych dziedzin wiedzy, wzbgacanie języka naukweg, rzwiązywanie prblemów teretycznych, w tym ryginalnych i skmplikwanych. 6. Zwiększanie efektywnści pracy szkły. 8
VI. REALIZACJA ZAŁOŻONYCH CELÓW Cel Zadanie Spsby realizacji Termin Wyknawcy Uwagi 1 2 3 4 5 6 stswanie nauczania prblemweg w kilkusbwych Prwadzenie ciągłej zespłach nad kreślnymi prblemami charakterze prfilaktyki praktycznym i teretycznym,, pedaggicznej realizacja zadań prwadznych metdą prjektów, dyrektr analiza planów i prgramów nauczania 1.Indywidualizacja prcesu nauczania stymulująca rzwój uczniów mających trudnści w nauce Stswanie diagnzy pedaggicznej indywidualne rzmwy nauczyciela z uczniami, indywidualne rzmwy nauczyciela z rdzicami, badania ankietwe prwadzne wśród uczniów i rdziców uczniów, przygdne i ciągłe bserwacje uczniów, ciągła kntrla i cena wyników nauczania: ustnych wypwiedzi uczniów, prac pisemnych uczniów, badanie wyników nauczania prwadzne przez samych nauczycieli p każdym zakńcznym dziale nauczania jak i przez dyrektra szkły, stswanie zasady takieg dbru zadań, pleceń d wyknania przez uczniów, aby kł 60% stanwiły zdania dpwiadające kryterim na cenę dpuszczający i dstateczny, przestrzeganie przez nauczycieli terminweg ddawania prac pisemnych, indywidualizwanie mawiania pprawinych prac pisemnych, ścisła współpraca wychwawcy klasy z rdzicami uczniów, pzstałymi nauczycielami, rganizacjami działającymi na terenie szkły, prwadzenie przez wychwawcę dziennika bserwacji pedaggicznej 9
Cel Zadanie Spsby realizacji Termin Wyknawcy Uwagi 1 2 3 4 5 6 zlecanie ucznim wyknywania dpwiedni zindywidualizwanych prac dmwych, Stswanie terapii prwadzenie indywidualnych knsultacji ukierunkwanych na, pedaggicznej pmc ucznim mającym trudnści w nauce, dyrektr taczanie słabszych uczniów specjalną pieką w czasie lekcji, twrzenie międzyddziałwych grup wyrównawczych Dstswywanie zadań d pzimu uczniów Uwzględnianie indywidualnych ptrzeb uczniów Systematyczne sprawdzanie pstępów ucznia Wyrównywanie pzimu wiedzy uczniów Niwelwanie różnic między uczniami różnicwanie pzimu trudnści zadań na lekcji i zadań dmwych, wspólne rzwiązywanie zadań dmwych, dstswanie spsbu i tempa pracy na lekcji d indywidualnych ptrzeb uczniów, graniczanie liczby zadań występujących w pracach klaswych, wyznaczanie uczniwi więcej czasu na pisanie sprawdzianów systematyczna kntrla prac dmwych i przyrstu wiedzy pprzez: wypwiedzi ustne ucznia, prace pisemne ucznia, wspólne pwtarzanie materiału, stałe nawiązywanie d mówinych partii materiału pzalekcyjna pmc kleżeńska, zachęcanie d współpracy ucznia zdlneg i teg mniej zdlneg, pwtarzanie z uczniami słab panwanych partii materiału knsultacje przedmitwe, zajęcia wyrównawcze wg harmngramu ustalneg na pczątku rku szklneg, wychwawcy klas 10
Cel Zadanie Spsby realizacji Termin Wyknawcy Uwagi 1 2 3 4 5 6 rganizwanie zajęć pzalekcyjnych, Rzwijanie pwierzanie uczniwi mającemu trudnści pewnych zaintereswań bwiązków związanych z danym przedmitem np. uczniów wyknanie kreślnej pmcy dydaktycznej 2.Rzwijanie u uczniów zaintereswań i mtywacji d pracy 3.Kształtwanie sbwści i pbudzanie wiary w siebie Mtywwanie uczniów d pracy Prmwanie samdzielnej pracy uczniów Aktywizwanie uczniów d efektywnej pracy na lekcji Rzpznanie sytuacji rdzinnej i materialnej ucznia Pmc pedaggiczna zachęcanie uczniów d pracwywania materiału z pdręcznika i referwania g na zajęciach, skłanianie uczniów d wykazywania inicjatywy np. przez dawanie mżliwści wybru interesująceg tematu, angażwanie uczniów w kreślanie reguł, celów i spsbów pstępwania, dcenianie pmysłów uczniów, stswanie różnrdnych pmcy naukwych praca metdą prjektów: włączanie uczniów w zbieranie i prządkwanie kreślnych infrmacji, egzekwwanie sprawzdań z przebiegu pracy, systematyczne sprawdzanie i kntrlwanie pracy uczniów, angażwanie uczniów w prces ceniania, zachęcanie d pdejmwania ryzyka, umżliwienie przejęcia dpwiedzialnści za własną naukę, wdrażanie d samdzielnści przez przedstawienie jasn kreślnych reguł pstępwania stswanie metd aktywizujących, praca w grupach z udziałem uczniów słabych, zapznawanie uczniów z różnrdnymi technikami ułatwiającymi uczenie się i wyknywanie kreślnych zadań analiza dkumentacji, rzmwa z uczniem i rdzicami, przeprwadzanie ankiet wśród rdziców i uczniów współpraca z pedaggiem wg ptrzeby pierwszy rk nauki w szkle wychwawcy klas wychwawcy klas 11
Cel Zadanie Spsby realizacji Termin Wyknawcy Uwagi 1 2 3 4 5 6 Systematyczne wywiadówki, infrmwanie indywidualne sptkania z uczniami, rdziców rzmwy telefniczne wychwawcy klas siągnięciach uczniów 4.Kształcenie działań i pstaw twórczych 5.Kształcenie przeknania ptrzebie nieustanneg pgłębiania wiedzy i wzbgacania świata duchweg Pedaggizacja rdziców Rzbudzanie wiary we własne siły Zachęcanie d prduktywnści i stwarzanie dpwiednich sytuacji d pracy twórczej Zachęcanie uczniów d aktywnści pzalekcyjnej indywidualne sptkania z pedaggiem, przeprwadzanie pgadanek przez pedagga w trakcie sptkań z rdzicami praca w grupach z udziałem uczniów słabych ułatwiająca trzymanie pzytywnych cen i dająca mu szansę przeżycia sukcesu, częste nagrdy i pchwały nawet za najdrbniejsze siągnięcia, niwelwanie przykrych dświadczeń związanych z prażkami uczniów rganizacja knkursów, limpiad, quizów przedmitwych, twrzenie kółek zaintereswań udział uczniów w akademiach, rganizacja wycieczek, wyjazdy d teatru i kina, zajęcia bibliteczne wg ptrzeby wg ptrzeby pedagg, wychwawcy klas wychwawcy klas 12
VII. BIBLIOGRAFIA Adamczyk E., Czy pnisłam prażkę pedaggiczną?, Prblemy Opiekuńcz-Wychwawcze. - 2002, nr 1, s. 47-48; Barczak W., Dzieck z trudnściami w nauce : czy mżna mu pmóc?, Życie Szkły. - 2001, nr 4, s. 206-210; Biernat T., Zanim będzie za późn, Wychwanie na c Dzień. - 2000, nr 1/2, s. 35-37; Falkwska - Winder L., Spójrzmy przyjaźnie na trudneg ucznia, Edukacja i Dialg. - 2003, nr 6, s. 51-56; Grabwska Z., Drugrcznść - prblem czy wyzwanie?, Opieka - Wychwanie - Terapia. - 2001, nr 2, s. 35-39; Knpnicki J., Pwdzenia i niepwdzenia szklne, PZWS, Warszawa 1966; Kupisiewicz Cz., Niepwdzenia dydaktyczne, PWN, Warszawa 1972; Kupisiewicz Cz., Pdstawy dydaktyki gólnej, PWN, Warszawa 1984; Kwiatkwska H., Kmunikwanie się nauczyciela z uczniem w sytuacji niepwdzenia, Edukacja. - 2002, nr 1, s. 57-66; Łuczak B., Niepwdzenia szkle : przyczyny - skutki zapbieganie, Oficyna Wydawnicza G & P, Pznań 2000; Niemiec M., Praca z uczniem słabym, Edukacja i Dialg. - 2001, nr 9/10, s. 66-69; Spinek H., Zaburzenia rzwju uczniów a niepwdzenia szklne, PWN 1973; Żebrwska M., Psychlgia rzwjwa dzieci i młdzieży, PWN 1977. 13