Uważaj! Nie znajdziesz rozwiązania Dlaczego ekstensywna uwaga może być korzystna w procesie rozwiązywania problemów. Michał Bola
Rozwiązywanie problemów Aktywność ukierunkowana na zredukowanie rozbieżności między stanem aktualnym, a pożądanym, polegająca na realizacji zaplanowanej sekwencji operacji poznawczych. (Nęcka i inni, 2007)
Intuicyjne Poznanie Racjonalne - nagłe - nie ma uzasadnienia - oczywiste (odczucia) - logiczne - poparte argumentami - wiedza deklaratywna - bez uświadomienia procesu - systematyczna analiza (Nęcka i inni, 2007) Wgląd - nagła zmiana percepcji problemu, prowadząca do zrozumienia jego istoty (Nęcka i inni, 2007).
Ekstensywna uwaga - swobodnie obejmuje całe pole percepcyjne - związana z działaniem paratelicznym (Kolańczyk, 2003) Ekstensywna uwaga sprzyja wglądowi, ponieważ: - powoduje bardziej całościowe, mało analityczne przetwarzanie - w stanie gotowości do aktywacji pozostaje wiele kategorii (Kolańczyk, 2003) Ekstensywna uwaga sprzyja oryginalnym, twórczym rozwiązaniom (Nęcka, 2001)
Ekstensywna uwaga Strategia rozwiązywania problemów a zapis EEG w stanie spoczynku (resting state) Osoby z niską mocą pasma alfa i beta w korze potylicznej częściej rozwiązyawły problemy przez wgląd (Kounios i inni, 2008) Pasmo beta związane z intensywną uwagą wzrokową (Wróbel, 2000; Gola, 2008) Wysokie częstotliwości alfy odzwierciedlają hamowanie docierających bodźców (Worden, Foxe, Wang, & Simpson, 2000).
Teoria poziomów przetwarzania Informacja może być poddana obróbce z różną intensywnością (Nęcka, 2007) Głębokość analizy percepcyjnej wpływa na trwałość śladu pamięciowego - im głębsza tym łatwiejsze rozpoznawanie i swobodne przypominanie Teoria poziomów przetwarzania Craika i Lockharta (1972)
Psychologiczne teorie uwagi Reakcja Poziom semantyczny Teorie wczesnej selekcji: Poziom sensoryczny Stymulacja - zasada wszystko albo nic - selekcja na podstawie fizycznych własności - szybka degradacja (Broadbent, 1954; za: Nęcka, 2007)
Psychologiczne teorie uwagi Reakcja Teorie późnej selekcji: Poziom semantyczny - decyzja na podstawie znaczenia - ułatwiony dostęp zgodnych treści - efekt synonimu (Triesman, 1960; za: Nęcka, 2007) Teorie wczesnej selekcji: Poziom sensoryczny Stymulacja - zasada wszystko albo nic - selekcja na podstawie fizycznych własności - szybka degradacja (Broadbent, 1954; za: Nęcka, 2007)
Psychologiczne teorie uwagi Jeśli zadanie nie wymaga dużej ilości zasobów uwagi obserwujemy działanie filtra sensorycznego, w przeciwnym wypadku semantycznego. (Lavie 1995; za: Nęcka, 2007) Koncepcja elastycznego filtra, odpowiadającego na wymogi otoczenia (Szymura, Słabosz, 2002) - uwaga jest elastyczna, zależna od otoczenia - w przypadku modalności słuchowej, zadania intensywnie angażujące uwagę, prowadzą do wcześniejszej selekcji - badania z wykorzystaniem ERP dają dowody, iż wpływ uwagi obserwujemy już w ślimaku i pniu mózgu (Giard i inni, 2000)
Dowody na późną selekcję Dowody na późną selekcję: - dichotic listening (Triesman, 1960) - negative priming (Tipper, Driver, 1988; Damian, 2000) Paradygmaty te wskazują na możliwość przetwarzania semantycznego informacji ze źródła ignorowanego. Rola dobrze wykształconej reprezentacji (Tipper, Driver, 1988) Skupiona uwaga nie jest konieczna do rozpoznania obiektów lub cech reprezentowanych bezpośrednio na wysokich piętrach szlaku brzusznego (Koch, 2008)
Dichotic listening - pierwsze badania wykazały że jedynie cechy fizyczne ignorowanego przekazu są przetwarzane (Cherry, 1953; za: Nęcka, 2007) - uwaga podąża za treścią komunikatu, o ile jest sensowny (Triesman, 1960) - efekt synonimu - reakcja elektrodermalna na słowa będące bodźcami warunkowymi i ich synonimy (Von Wright i inni, 1975)
Dichotic listening a ERP - badania ERP wykazały iż bodziec ignorowany jest odmiennie prztwarzany już około 100ms po recepcji(hillyard i ini, 1973) - nowsze badania wykazują, wpływ uwagi na kształt ERP od 20 ms (Giard, 2000) Moderatorem okazuje się obciążenie poznawcze - im bardziej wymagające zadanie tym wcześniej pojawia się negatywny komponent w ERP Inhibition i facilitation jako dwa niezależne procesy. Pierwszy z nich pojawia się wcześniej (Donald, 1987)
Negative priming Na jaki poziomie następuje hamowanie reprezentacji zbędnych? Czy mamy do czynienia: - z biernym wygasaniem - aktywnym hamowaniem Wyniki: trudniej jest aktywować uprzednio ignorowaną reprezentację
Negative priming - efekt pojawia się w przypadku bezsensownych kształtów (DeSchepper,Treisman 1996) - na poziomie semantycznym/kategorialnym tylko warunek obraz słowo (Tipper, Cranston, 1985) Negative priming operates at a central level rather than at a specific perceptual, featural, or response level (May i inni, 1995, s. 40) The semantic locus of negative priming effects is far from well established (Fox, 1995, s. 155)
Badanie z wykorzystaniem fmri Kora przednia płata skroniowego (left anterior temporal cortex) - wejścia z wielu okolic sensorycznych - aktywność w czasie wyszukiwania reprezentacji (Noppeney & Price, 2004; Price et al., 2005). - uszkodzenie tej okolicy powoduje uszkodzenie (impairment) wiedzy semantycznej (Gainotti, 2000; Lambon Ralph et al., 2001). - pacjenci z demencją (semantic dementia) wykazują zanik tkanki nerwowej w obrębie tego obszaru, szczególnie w lewej półkuli (Mummery et al., 2000). (za: de Zubicaray i inni, 2006)
Badanie z wykorzystaniem fmri Wyniki behawioralne potwierdziły efekt negative priming. Odpowiedzi na bodźce uprzednio ignorowane charakteryzował dłuższy czas reakcji. Wykazano istotnie wyższą aktywację (BOLD) left anterior temporal cortex w przypadku odpowiedzi na uprzednio ignorowane bodźce. Autorzy wnioskują iż jest to efekt wzbudzania uprzednio hamowanej reprezentacji (de Zubicaray i inni, 2006)
Teoria Nilli Lavie Jak zasoby uwagowe wpływają na głębokość przetwarzania dystraktorów? Perceptual load Mała ilość zasobów powoduje odporność na dystrakcję, selekcję na niskim poziomie. Zasoby nigdy się nie marnują. Jeśli nie są wykorzystane przez zadanie, przetwarzane są dystraktory. Working memory load Przeciążenie systemu pamięci roboczej powoduje nieefektywną selekcję wśród bodźców które dostały się do systemu.
Więc Do systemu poznawczego przedostaje się znacznie więcej informacji niż jest uświadamiane. Skomplikowane związki uwagi i świadomości - to co uświadamiane nie musi być w polu uwagi (Koch, 2008) - to co w centrum uwagi nie zawsze jest uświadamiane (np. Jiang i Chuna, 2003) Czy można poza uwagą nabywać nową wiedzę, czy jedynie aktywować starą? W jaki sposób powiązane są ze sobą pobudzanie i hamowanie reprezentacji? Czy ich związek jest inny w przypadku intensywnej i ekstensywnej uwagi?
Bibliografia Fox, E. (1995). Negative priming from ignored distractors in visual selection: a review. Psychonomic Bulletin and Review, 2, 145-173. Giard, M., Fort, A., Mouchetant-Rostaing, Y., Pernier, J. (2000). Neurophysiological mechnism of auditory selective attention in humans. Frontiers in Bioscience, 5, d84-94. Hillyard, S., A., Hink, R., F., Schwent V., L., Picton, T., W. (1973). Electrical signs of selective attention in the human brain. Science 182, 177-180. Koch, C. (2008). Neurobiologia na tropie świadomości. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Kolańczyk, A. (1991). Intuicyjność procesów przetwarzania informacji. Gdańsk: Wydawnictwo UG. Kounios, J., Frymiare, J. L., Bowden, E. M., Fleck, J. I., Subramaniam, K., Parrish, T. B., Jung-Beeman, M. (2006). The prepared mind: Neural activity prior to problem presentation predicts subsequent solution by sudden insight. Psychological Science, 17, 882 890. Kounios, J., Fleck, J. I., Green, D., Payne, L., Stevenson, J., Bowden, E M., Jung-Beeman, M. (2008). The origins of insight in resting-state brain activity. Neuropsychologia 46, 281 291.
Bibliografia Lavie, N., Hirst, A., de Fockert, J., W., Viding, E. (2004). Load Theory of Selective Attention and Cognitive Control. Journal of Experimental Psychology, 133, 339 354 May, C. P., Kane, M. J., & Hasher, L. (1995). Determinants of negative priming. Psychological Bulletin, 118, 35-54. Nęcka, E. (2001). Psychologia Twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2007). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Rees, G., Frith, C., & Lavie, N. (1997, November 28). Modulating irrelevant motion perception by varying attentional load in an unrelated task. Science, 278, 1616 1619. Tipper, S. P., Cranston, M. (1985) Selective attention and priming: Inhibitory and faciliatory effects of ignored primes. The Quarterly Journal of Expertmental Psychology, 37A, 591-611. Wróbel, A. (2000). Pasmo beta a uwaga wzrokowa. Psychologia Etologia Genetyka, 1, 167-186.
Dziękuję za uwagę!