Jak pomóc dziecku z objawami dysleksji? Referat dla rodziców Cele: zapoznanie z pojęciem dysleksja, zapoznanie z przyczynami dysleksji, zapoznanie z jej objawami, przedstawienie propozycji ćwiczeń opóźnionych lub zaburzonych funkcji, zapobieganie niepowodzeniom szkolnym. Sposób przygotowania referatu: Idąc naprzeciw oczekiwaniom rodziców postanowiłam przygotować dla nich referat o dysleksji. Rzetelne wyjaśnienie tego terminu, jego pochodzenia, objaw i sposobu usprawniania może spowodować, że rodzice będą bardziej świadomi problemów, jakie mogą spotkać ich dziecko. W przygotowaniu referatu pomogły mi wiadomości, jakie zdobyłam na kursie kwalifikacyjnym Z zakresu terapii pedagogicznej do pracy z dziećmi i młodzieżą o specjalnych potrzebach edukacyjnych w szkolnictwie ogólnym i integracyjnym oraz fachowa literatura, a w szczególności opracowania: M. Bogdanowicz O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu i Amelii Rentflejsz Kuczyk Jak pomóc dzieciom dyslektycznym?- poradnik dla nauczycieli i rodziców. Dla rodziców zainteresowanych problemem dysleksji literatury. przygotowałam zestaw
Przebieg spotkania: 1. Wygłoszenie referatu. 2. Omówienie bibliografii. 3. Dyskusja i wnioski. TERMINOLOGIA Dysleksja specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Często używa się określenia specyficzne dla podkreślenia charakteru trudności, które maja wąski zakres i występują u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. W celu dokładnego wskazania rodzaju występujących trudności u dziecka używa się czterech terminów: dysleksja trudności w opanowaniu czytania, dysortografia trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, dysgrafia to zniekształcenia strony graficznej pisma ( brzydkie pismo), hiperdysleksja trudności w czytaniu ze zrozumieniem. PIERWOTNE PRZYCZYNY DYSLEKSJI: Wyróżnia się zwykle pięć podstawowych koncepcji, mówiących o pierwotnych przyczynach dysleksji: 1.koncepcja genetyczna upatrująca przyczynę w dziedziczeniu tych zmian w centralnym układzie nerwowym, które są przyczyną zaburzeń funkcjonalnych i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu ( geny przekazywane z pokolenia na pokolenie),
2. koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego upatrująca przyczynę trudności w spowolnieniu jego dojrzewania i zaburzeniach funkcjonalnych, 3. koncepcja organiczna upatrująca przyczynę w mikrouszkodzeniu struktury tych okolic kory mózgu, które odpowiadają za czynność pisania i czytania ( czynniki chemiczne, fizyczne i biologiczne oddziałujące na centralny układ nerwowy w okresie okołoporodowym), 4. koncepcja hormonalna upatrująca przyczynę w niedokształceniu struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu mózgu, tzn. zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej (nadprodukcja hormonów, np. testosteronu). 5. koncepcja psychodysleksji - upatruje przyczyny w zaburzeniach funkcjonalnych centralnego układu nerwowego- emocjonalnych ( urazy psychiczne, stres). OBJAWY WSKAZUJĄCE NA TRUDNOŚCI O CHARAKTERZE DYSLEKTYCZNYM: J. Augur w materiałach Brytyjskiego Towarzystwa Dysleksji przytacza następującą listę objawów, która uwzględnia zmiany symptomów zależnie od wieku dziecka. Przed wstąpieniem dziecka do szkoły i na początku nauki szkolnej można zauważyć następujące objawy: trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp., trudności ze stosowaniem zaimków: w środku na zewnątrz, przed, za, trudności w zapamiętywaniem i wykonaniem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, opóźnienie rozwoju mowy: trudności z wypowiadaniem się, wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i sylab, trudności z przypominanie sobie nazw przedmiotów, mylenie nazw kierunków: lewa prawa,
oburęczność, trudności w nauce pisania: zwierciadlane odwracanie liter, deformowanie kształtu liter, trudności w zapamiętywaniu materiału występującego w serii, sekwencji, np.: dni tygodnia, nazwy miesięcy, litery alfabetu,, trudności w pamiętaniu aktualnej daty ( jaki jest dzień), daty swoich urodzin, imienin i określenia czasu, słabe postępy w uczeniu się czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną, szybka męczliwość, uwarunkowana koniecznością włożenia większego wysiłku w zadania typu szkolnego i koncentracji uwagi. W młodszym wieku szkolnym wiele z tych objawów może także występować w połączeniu z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Specyficzne trudności uczniów klas młodszych w czytaniu są następujące: czytanie niepewne, wymęczone, szczególnie gdy dziecko czyta głośno, częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie i odczytywanie innych podobnych słów ( wskutek domyślania się na podstawie np. pierwszej sylaby lub kontekstu), pomijanie linii tekstu lub ponowne odczytywani, częste gubienie miejsca, w którym dziecko czyta, niepewność w czytaniu podobnych wyrazów, zwłaszcza krótkich, np.: on-no, oddo, mi-im, trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i łączeniu zgłosek w wyrazy we właściwym porządku ( sylaby są często gubione), pomijanie interpunkcji, przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens, np.: salka-skala, trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia, trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli w danym fragmencie tekstu.
Specyficzne trudności uczniów klas młodszych w pisaniu są następujące: słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z odpowiedziami ustnymi, prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym, liczne przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania wyrazu, np.: jóż, jusz, iósz, prace bałaganiarskie, utrzymanie się trudności z różnicowaniem liter: b - p, d - b, p- g,, u - n, m - w, niewłaściwy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie w wyniku ich niewłaściwego rozróżniania, np.: t d, b p, m n, mylenie nazwy litery i głoski, np.: l el, m em, k ka, j jot, niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter dziecko częściej używa tych drugich, gdyż czuje się pewniejsze w ich różnicowaniu ( szczególnie widoczne przy rozwiązywaniu krzyżówek, np. żarówka), trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących, np.: noże nosze, bąk pąk pęk, dodawanie, pomijanie lub niewłaściwe umiejscowienie liter lub słów, mylenie liter l t ł podczas czytania i pisania, np.: kotlet - koltel, złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność zachowania marginesu, praworęczni często z każdą linijką tekstu coraz bardziej poszerzają odstęp z lewej strony lub obniżają linijki pisma, tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania, brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji. Przedstawione wyżej specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu należy odróżnić od trudności, jakie ma każde dziecko, które rozpoczyna naukę czytania i pisania. Uczeń w okresie nauczania początkowego, tj. do końca trzeciej klasy, powinien czytanie opanować w takim stopniu, by było ono płynne( całymi zdaniami) i ze zrozumieniem. Od tej pory bowiem ma być narzędziem do uczenia się innych przedmiotów. Ma dawać także przyjemność lektury wybranych przez siebie książek. Dzieci dyslektyczne w klasie czwartej albo jeszcze nie umieją czytać, albo pozostają na etapie czytania elementarnego. WSKAZÓWKI WYCHOWAWCZE DLA RODZICÓW:
U dziecka napotykającego na trudności szkolne rodzi się poczucie krzywdy, wzrasta napięcie nerwowe, agresja i bunt. Dziecko może stwarzać kłopoty wychowawcze. Im bardziej nasilają się przykre doświadczenia i kłopoty, tym bardziej obniża się u niego motywacja do dalszej nauki. Często z takich powodów pojawiają się nerwice szkolne, tzw. fobie szkolne, przejawiające się niechęcią pójścia do szkoły, bólami brzucha, biegunką, moczeniem nocnym itp.). Dlatego dziecko z dysleksją rozwojową potrzebuje większego zrozumienia zarówno ze strony rodziców i nauczycieli. Musimy pamiętać, że każde dziecko mocno przeżywa niepowodzenia w szkole. Trzeba zatem otoczyć je troską, być cierpliwi, wyrozumiali. Na trudności reagujmy spokojnie, nie krytykujmy. Starajmy się dostrzec najmniejsze choćby sukcesy dziecka, to nie ono jest przecież winne za swoje niepowodzenia. Propozycja ćwiczeń sprawności manualnej i usprawniania poziomu graficznego. Rozwój ogólnej sprawności rzucanie piłką, chwytanie piłki dwoma rękami, jedną, odbijanie piłki od podłoża, rzucanie piłki w górę, rzuty do celu lub do kosza, chodzenie stopa za stopa po linii, odbijanie balonem. Kształtowanie umiejętności zwalniania napięcia mięśniowego. naśladowanie różnych czynności dorosłych lub ruch zwierząt: przelot i odlot bocianów, ptaki uczą się latać, nauka pływania żabką, kołysanie się drzew na wietrze, pranie skarpetek, kreślenie kół w powietrzu itp.,
Rozwijanie ruchów precyzyjnych. lepienie z plasteliny lub ciasta, wydzieranki poszczególnych przedmiotów, obrazków z papieru, wycinanie na papierze złożonym, wycinanie po linii prostej, falistej kształtów geometrycznych, układanie i przyklejanie na kartonie wzorów z kolorowego papieru, tworzenie kompozycji z gotowych elementów, zamalowywanie prostych kształtów z gotowym konturem np.: kół, kwadratów, itp., zamalowywanie obrazków tematycznych, zagadki rysunkowe: łączenie kropek, obrysowywanie kształtów przedmiotów, szablonów przedstawiających owoce, zwierzęta, itp., kopiowanie rysunków o wyraźnych konturach, rysowanie w powietrzu, patykiem po piasku a następnie na papierze: rogów baranich, linii prostych, falistych, kresek pionowych, ukośnych, dymu, kół, ślimaka, chmurek itp., zwijanie wełny w kłębek, przyszywanie guzików, wiązanie kokardek, supełków, budowanie konstrukcji z klocków, gry zręcznościowe, zabawy manipulacyjne, zabawy z piaskiem, grochem, kaszą, wodą ( przesypywanie, przelewnie), majsterkowanie, przykręcanie śrub, łączenie drobnych elementów.
Propozycja ćwiczeń analizy i syntezy wzrokowej. Ćwiczenia na materiale obrazkowym. 1. Segregowanie obrazków wg ich przeznaczenia. serie obrazków, np.: rośliny, zwierzęta, dobieranie par, rozpoznawanie obrazków opisywanych słowami. 2. Układanie wg zasady podobieństwa. dobieranie par jednakowych obrazków dobieranie obrazka do schematu, domino obrazkowe, podobieństwo i różnice miedzy obrazkami. 3. Rozumienie przedstawionej czynności. obrazki związane z wykonaniem kategorii czynności, obrazki przedstawiające podobne czynności. 4. Układanie prostych historyjek. porządkowanie obrazków historyjki, dobieranie dobrych obrazków do podpisów. 5. Składanie całości do części obrazków, dobieranie całości do części obrazka, układanie obrazków z części według wzoru i bez wzoru.
Ćwiczenia na materiale geometrycznym. 1. Prawidłowe rozpoznawanie jednakowych kształtów, wielkości, kolorów. segregowanie figur według kształtu, segregowanie figur według wielkości, segregowanie figur w różnych kombinacjach (np.: kształt i kolor). 2. Różnicowanie figur geometrycznych. dobieranie figur geometrycznych takich samych, jak na obrazku, rozpoznawanie ukrytych figur, proste układanki według wzoru przedmiotów znanych dziecku (np.: dom, choinka), tworzenie symetrycznych układów z kilku figur. 3. Rozpoznawanie układów kreskowych. układanie kolorowych i niekolorowych szlaczków z poszczególnych elementów, dopasowywanie graficznych elementów do narysowanych obok schematycznych rysunków. 4. Składanie figur z części. składanie rozciętych trójkątów, prostokątów kwadratów wg różnych wzorów, składanie rozciętych kolorowych kompozycji z kształtów symetrycznych i niesymetrycznych, 5. Odtwarzanych z pamięci uprzednio widzianych wzorów. 6. Układanie wg instrukcji. 7. Różnicowanie kształtów drobnych i litero podobnych. układanki z drobnych jednakowych elementów, układanki mozaiki z graficznych elementów liter
( drukowane, pisane), 8. Odtwarzanie kształtów zamkniętych, linii oraz ich układów. obrysowywanie figur geometrycznych, odrysowywanie przez kalkę, rysowanie kompozycji geometrycznych za pomocą szablonu, kolorowe wycinanki- układanie kompozycji, odrysowywanie przez kalkę szlaczków- kończenie zaczętych rysunków, odwzorowywanie szlaczków. 9. Opracowywanie liter alfabetu. obrysowywanie szablonów literowych, wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie, segregowanie na litery jednakowe, podobne i różne wpisane w poszczególne figury geometryczne, loteryjki literowe, wyszukiwanie w tekście liter i sylab, nakładanki bardzo podobnych wyrazów. Propozycja ćwiczeń orientacji przestrzennej. Wyrabianie i utrwalanie orientacji przestrzennej w schemacie własnego ciała. utrwalanie określeń góra dół, różnicowanie prawej i lewej strony ciała, wykonywanie ruchów pod dyktando.
Łączenie ruchów z obrazami wzrokowymi. chodzenie po narysowanej ścieżce, rysowanie przebytej drogi, chodzenie z zamkniętymi oczami stosownie do wskazówek, omijanie przeszkód na narysowanych planszach, np.; podczas jazdy samochodzikiem, werbalizacja relacji przestrzennej, np.: nad, pod, w, obok, przy, itp.. Kierowanie się w działaniu schematami przestrzennymi i wyrabianie umiejętności prawidłowego różnicowania układów przestrzennych. układanie przedmiotów stosownie do polecenia, rysowanie figur pod dyktando, drogi w labiryncie, śledzenie linii, układanki obrazkowe, loteryjki z układami przestrzennymi, kopiowanie wzorów przez łączenie kropek z liniami. Propozycja ćwiczeń koordynacji wzrokowo ruchowej. Usprawnianie manipulacji przedmiotami.
rozpoznawanie przedmiotów z zamkniętymi oczami, dopasowanie elementów o tych samych kształtach, rzucanie do celu. Kojarzenie doznań kinestetycznych z obrazami ruchowymi. kreślenie dużych płynnych linii, odtwarzanie kształtów geometrycznych - w powietrzu, na tablicy, papierze, Przyzwyczajanie do kontroli wykonywanego ruchu. kolorowanie dużych przestrzeni, kolorowanie konturów, rysowanie po śladzie, malowanie palcami, rysowanie prostych i krzywych linii pomiędzy coraz bardziej zwężającymi się granicami. Ćwiczenia dokładnej kontroli nad wykonywanym ruchem w odtwarzaniu symboli graficznych. rysowanie przez kalkę elementów graficznych, odwzorowywanie kształtów litero podobnych w liniach.
Ćwiczenia pamięci wzrokowej. po dłuższej obserwacji wzrokowej figury, przedmiotu dziecko z pamięci odtwarza wzór przez układanie, rysowanie. Odszukiwanie w otaczającej rzeczywistości przedmiotów przypominających figury geometryczne. Propozycja ćwiczeń usprawniających percepcję słuchową. wymienianie jak największej ilości wyrazów na podana głoskę, sylabę, pamięciowa nauka rymowanek, wierszyków, przysłów, piosenek, rozwiązywanie rebusów, zagadek, krzyżówek, powtarzanie wystukanych rytmów, rozwijanie podanych zdań, układanie melodii do podanych zdań, określanie miejsca głosek, sylab w wyrazach. Propozycja ćwiczeń nad pamięcią, myśleniem i koncentracją uwagi. rozpoznawanie przedmiotów na pojedynczych obrazkach, rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach złożonych, rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach przedstawiających różne sytuacje, porządkowanie historyjek obrazkowych, dobieranie dobrych i złych obrazków do odpowiednich historyjek,
czytanie prostych i krótkich opowiadań po przeczytaniu proszenie dziecka o wyszczególnienie osób występujących w bajce, opowiadaniu, pytanie o czynności, które wykonują bohaterowie, częste zadawanie prostych pytań dziecku w różnych sytuacjach, np.: spacer, wizyta u znajomych. Bibliografia: 1. Bogdanowicz M. Leworęczność u dzieci. Warszawa, WSiP. 2. Bogdanowicz M. Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat. Warszawa, WSiP. 3. Bogdanowicz M. O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Lublin Linea. 4. Bogdanowicz M. Trudności w pisaniu u dzieci. Gdańsk. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. 5. Rentflejsz Kuczyk A. Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? Poradnik dla nauczycieli i rodziców. Warszawa Juka. Opracowała: Marzenna Dettlaff nauczyciel wczesnej edukacji