PATOLOGIA W RODZINIE A SYTUACJA SZKOLNA DZIECI.

Podobne dokumenty
Załącznik nr 2 do Statutu Publicznej Szkoły Podstawowej w Brynicy. Program Profilaktyki Publicznej Szkoły Podstawowej w Brynicy rok szkolny 2013/2014

Program profilaktyki Gimnazjum Nr 2 w Ciechanowie do realizacji w latach 2012/2015

Szkolny Program Profilaktyki

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOLNEGO Szkoły Podstawowej im. Janusza Korczaka W Kleszczowie na rok szkolny 2017/2018

Ocenianie zachowania W KLASACH I-III

Załącznik nr 2 do Statutu Publicznej Szkoły Podstawowej w Brynicy

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOLNEGO Szkoły Podstawowej im. Janusza Korczaka W Kleszczowie na rok szkolny 2015/ 2016

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI. Szkoła Podstawowa im Emilii Gierczak w Gródkowie

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI. ZSO II Liceum Ogólnokształcące im. J. K. Korzeniowskiego w Rumi

Szkoła Podstawowa nr 1 w Lubiczu Dolnym SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI NA LATA

Program wychowawczy w Szkole Podstawowej Nr 4 w Łowiczu w II półroczu roku szkolnego 2015/2016

PROGRAM PROFILAKTYCZNY GIMNAZJUM W ZANIEMYŚLU Z SIEDZIBĄ W ŁĘKNIE ROK SZKOLNY 2015/2016

Szkolny Program Profilaktyki

Aneks do Programu Wychowawczo-Profilaktycznego Szkoły Podstawowej nr 1 w Lublińcu

WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM OCENIANIA SZKOŁY PODSTAWOWEJ W MŁOCHOWIE

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOLNEGO W SP NR 2 W TUSZYNIE NA ROK SZKOLNY 2013/2014

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI. w III Liceum Ogólnokształcącym im. prof. T. Kotarbińskiego w Zielonej Górze na cykl kształcenia

PROGRAM PROFILAKTYKI. Zespołu Szkół Zawodowych im. Stefana Bobrowskiego w Rawiczu 2011/2012

Nauczyciele znają potrzeby uczniów i zgodnie z nimi modyfikują sposoby prowadzenia zajęć.

PROGRAM ADAPTACYJNY DLA CZWARTOKLASISTÓW

PROGRAM PROFILAKTYKI

Naturalną potrzebą i prawem każdego dziecka jest przynależność do grupy społecznej.

PROGRAM POPRAWY EFEKTYWNOŚCI WYCHOWANIA W ZESPOLE SZKÓŁ W ZWARDONIU W ROKU SZKOLNYM 2014/2015

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

P R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y

PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM IM. WŁADYSŁAWA CIASIA W ZESPOLE SZKÓŁ W REGNOWIE NA ROK SZKOLNY 2012/2013

Program Wychowawczy Szkoły Podstawowej nr 5

PROGRAM PROFILAKTYKI

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOLNEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ W BOLECHOWICACH NA ROK SZKOLNY 2014/15

Kryteria ocen z zachowania klasy IV VIII w Szkole Podstawowej nr 6 w Rzeszowie

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA. Rok akademicki 2018/2019

KRYTERIA OCEN ZACHOWANIA W KLASACH I III

REGULAMIN OCENIANIA ZACHOWANIA UCZNIÓW GIMNAZJUM NR 7 IM. JANA KOCHANOWSKIEGO W LUBLINIE

PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU SZKÓŁ W ZRĘBICACH. w roku szkolnym 2014/2015

SZKOLNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI I PRZEMOCY. Bezpieczna szkoła

I. Zidentyfikowane problemy wychowawcze

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 im. TADEUSZA KOŚCIUSZKI W NOWEJ SOLI

PLAN PRACY PEDAGOGA SPECJALNEGO Szkoły Podstawowej im. Janusza Korczaka W Kleszczowie na rok szkolny 2019/ 2020

Ewaluacja Programu Profilaktycznego

Wstępny program edukacyjny dla placówki pełniącej zadania świetlicy środowiskowej w Starachowicach w ramach projektu Starachowice OD nowa

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY

Szkolny Program Profilaktyki. Szkoły Podstawowej w Rychtalu

CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI?

PLAN DZIAŁAŃ NA ROK SZKOLNY 2018/2019 W RAMACH SZKOLNEGO PROGRAMU WYCHOWAWCZO-PROFILAKTYCZNEGO

Aneks do Programu Wychowawczo Profilaktycznego Szkoły Podstawowej im. Jana Długosza w Piekarach opracowany na podstawie

Program adaptacyjny. dla klasy I. Jestem pierwszakiem. w Szkole Podstawowej nr 28

PROCEDURA POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA PRZEJAWIAJĄCEGO LEKCEWAŻĄCY STOSUNEK DO NAUKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 50 Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI IM.

Załącznik nr 2 SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

PODSTAWA PRAWNA : Działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna szkoły w celu przeciwdziałania narkomanii.

PLAN EWALUACJI PROGRAMU PROFILAKTYCZNEGO

SZKOLNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI I PRZEMOCY na rok szkolny 2016/2017. Bezpieczna i przyjazna szkoła

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE Na skrzydłach przyjaźni czyli o relacjach.

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoła Podstawowa nr 31 im. Lotników Polskich w Lublinie

PROGRAM PROFILAKTYCZNY GIMNAZJUM IM. STEFANA ŻECHOWSKIEGO W KSIĄŻU WIELKIM W LATACH 2014/ /19

Szkolny Program Wychowawczy na lata 2012/ / /2015

Program Wychowawczy Szkoły

Program współpracy szkoły z rodzicami (prawnymi opiekunami) uczniów. Szkoły Podstawowej nr 2 w Kępnie

Ankieta ewaluacyjna dla uczniów dotycząca Szkolnego Programu Wychowawczego

Profilaktyka uzależnień

Grupę badawczą stanowili nauczyciele-wychowawcy 3 grup oddziałów przedszkolnych oraz uczniowie oddziałów przedszkolnych.

Projekt z dnia 25 czerwca 2015 r. z dnia r.

PROGRAM PROFILAKTYKI DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ nr 8 im. MIKOŁAJA KOPERNIKA w MALBORKU BEZPIECZNA I PRZYJAZNA SZKOŁA

Program Profilaktyki Szkoły Podstawowej nr 4. im. Józefa Lompy w Rudzie Śląskiej

Szkolny Program Profilaktyki Szkoły Podstawowej nr 4 im. Adama Mickiewicza w Siedlcach na lata

PROCEDURY SZKOLNE W ZAKRESIE TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZO DYDAKTYCZNYCH

POMOCNA DŁOŃ. Program opiekuńczo profilaktyczny. Gimnazjum nr 1 im. Noblistów Polskich w Pyskowicach. Opracowały:

PLAN PRACY PSYCHOLOGA SZKOLNEGO ROK SZKOLNY 2014/2015

SZKOLNY SYSTEM WSPIERANIA ZDOLNOŚCI I TALENTÓW UCZNIÓW w Szkole Podstawowej nr 36 im. Narodów Zjednoczonej Europy w Tychach

PROGRAM ADAPTACYJNY W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 5. im. WŁADYSŁAWA BRONIEWSKIEGO w BIAŁYMSTOKU

PROGRAM PRACY Z UCZNIEM POSIADAJĄCYM TRUDNOŚCI W NAUCE

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI. w SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 13 W SOSNOWCU

Program Profilaktyczny. Prywatnego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Królowej Jadwigi w Lublinie

RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ PRZEPROWADZONEJ W ROKU SZKOLNYM 2016/2017

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKLONEGO na rok 2012/2013. opracowała M. Dadun

Załącznik nr 2 do Statutu Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Małkowskiego w Szczawinie Kościelnym

1

Profilaktyka w szkole według Z.B. Gasia rozumiana jest jako kompleksowy system rozwiązań obejmujący równolegle trzy nurty działania:

EWALUACJA WEWNĘTRZNA

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

PROGRAM PROFILAKTYKI DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. POWSTAŃCÓW 1863 ROKU W ZABOROWIE

PLAN DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCHY DLA GIMNAZJUM. na rok szkolny 2013/2014. Obszar agresja

Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących im. Prof. Jerzego Buzka w Węgierskiej Górce

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI. w Zespole Szkół Samorządowych nr 1 w Złotowie

PUBLICZNEGO GIMNAZJUM IM. HELENY MNISZEK W SABNIACH. na rok szkolny 2015/2016

W R Z E S I E Ń BIAŁYSTOK

PROGRAM PROFILAKTYKI

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOLNEGO. Gimnazjum Nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi w Namysłowie ROK SZKOLNY 2016/2017

RAPORT PO DOKONANIU EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ REALIZACJA PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO ROK SZKOLNY 2012/2013

Szkolny Program Profilaktyki na rok szkolny 2016/2017 w Szkole Podstawowej nr 1 ul. Wilcza 53 w Warszawie

PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOLNEGO W SP NR 2 W TUSZYNIE NA ROK SZKOLNY 2014/2015. realizacji

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

REGULAMIN OCENIANIA ZACHOWANIA UCZNIÓW GIMNAZJUM NR 18 IM. ARKADEGO FIEDLERA W TORUNIU

Szkolny Program Profilaktyki

SYSTEM WYCHOWAWCZY W R. SZK. 2013/2014

PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoły Podstawowej nr 2 w Kielcach

PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W KOSEWIE

PROCEDURA ORGANIZOWANIA INDYWIDUALNEGO NAUCZANIA W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 IM. BOLESŁAWA PRUSA W MYSŁOWICACH

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Program adaptacyjno-wychowawczy ZSiP w Krośnicach

Transkrypt:

PATOLOGIA W RODZINIE A SYTUACJA SZKOLNA DZIECI. Rodzina jest podstawową grupa społeczną, najważniejsza i niezastąpiona w życiu dziecka. Grupa ta oddziałuje na siebie tworząc różne układy stosunków rodzinnych. Relacje te mogą być odmienne, przyjazne i wspierające lub wrogie i niebezpieczne. Jeśli dostają się do rodziny czynniki destrukcyjne może dojść do jej rozkładu bądź rozbicia. Rodzina musi dostosować się do wielu zmiennych okoliczności wewnętrznego życia, które wpływają na wzajemne stosunki jej członków. Harmonia w rodzinie utrzymuje się, gdy panuje tam miłość, zrozumienie czy lojalność. Zjawisko dysfunkcji często dotyczy nie jednej a wielu funkcji, które pełni rodzina. Dwie, które wysuwają się na pierwsze miejsce to funkcja wychowawcza i socjalizująca. Są to funkcje, które bezpośrednio odnoszą się do dzieci, wobec których rodzice mają konkretne obowiązki. Ze względu na to sytuacja dzieci żyjących w rodzinie patologicznej jest skomplikowana i trudna w porównaniu z dziećmi rodzin prawidłowo funkcjonujących. Czym więc charakteryzuje się rodzina dysfunkcyjna? To taka rodzina gdzie nie jest możliwy naturalny, poprawny i indywidualny rozwój jej członków. Rodzina ta nie widzi potrzeby kontaktu z otoczeniem, stosunki między domownikami nie maja nic wspólnego ze szczerością, a reguły i normy nie są jasno określone i uznane przez cała rodzinę. Można wymienić tez inne cechy, przez które rodzina staje się dysfunkcjonalna są to: obecność sztywnych zasad i reguł regulujących zachowanie członków rodziny, zakłócenia komunikacji wewnątrz rodzinnej, zaburzenia z zakresu obrazu samego siebie i członków rodziny, trudności z identyfikacją uczuć i ich wyrażaniem, wykorzystywanie jednych członków rodziny przeciwko innym, utrzymywanie się sekretów rodzinnych (np. akty kazirodztwa), dominacja atmosfery napięcia, braku spontaniczności i wesołości, wysoka tolerancja dla zachowań zaburzonych 1 Najczęstszymi przyczynami, przez które rodzina zostaje określona mianem patologicznej z pewnością należy zaliczyć: Konflikty w rodzinie, Przemoc w rodzinie, 1 M.Radachoński, Rodzina dysfunkcjonalna a zdrowie psychiczne i somatyczne jednostki, Poznań 2003,Wyd. Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza,s.157-158 1

Uzależnienia rodziców i dzieci, Przestępczość rodziców i dzieci, Rozbicie rodziny. Patologie występujące w rodzinie są zagadnieniem szerokim, jednak skupmy się na wpływie, jaki wywiera destrukcja rodziny sytuacje szkolną. Uczniowie z rodzin patologicznych są w trudnej sytuacji życiowej, co ma negatywne efekty w szkole przejawiające się w niepowodzeniach szkolnych, kłopotach wychowawczych w domu, szkole i środowisku rówieśniczym. Sytuacja szkolna ucznia w dużej mierze uwarunkowana jest jego sytuacją rodzinną. Dziecko dorastające w rodzinie, w której nie występują żadne patologie ma szanse na prawidłowy rozwój emocjonalny, fizyczny i psychiczny. Natomiast uczeń z balastem problemów rodzinnych napotyka zazwyczaj wiele trudności w osiągnięciu sukcesów w szkole. Zdaniem M. Cackowskiej sytuacje społeczną ucznia w klasie określa przede wszystkim jego pozycja w klasie i grupie rówieśników. Uczeń stara się za wszelką cenę zdobyć uznanie jej członków. Na uznanie to trzeba sobie zasłużyć zachowując się zgodnie z obowiązującymi w klasie normami i tradycjami.( ) Spostrzeganie sytuacji szkolnej wywiera istotny wpływ na stosunki panujące między nauczycielami i uczniami, nauczycielem a klasą oraz wzajemne stosunki uczniów 2 W przeprowadzonych badaniach udział wzięło 100 uczniów klas IV,V i VI z rodzin patologicznych oraz z rodzin funkcjonujących prawidłowo, które zostały wyodrębnione na podstawie rozmowy z pedagogiem szkolnym oraz wychowawcami. Celem moich badań było przedstawienie sytuacji szkolnej z rodzin dysfunkcyjnych na tle pozostałych uczniów. Za pomocą skal ocen został zbadany poziom identyfikacji uczniów ze szkoła, stosunek do nauczyciela, więzi uczniów ze szkołą oraz stosunek do nauki szkolnej. Skale zawierały po 10 twierdzeń, na które uczniowie udzielali odpowiedzi w skali pięciostopniowej. Dodatkowymi metodami wykorzystanymi była obserwacja i analiza dokumentów. Jeśli chodzi o więzi łączące uczniów ze szkołą, należy rozumieć je przede wszystkim jako chęć uczęszczania do szkoły, jak również zaangażowanie dziecka w życie placówki, zajęcia i różnego rodzaju imprezy w niej organizowane. U uczniów wykształca się poczucie przynależności do szkoły. Z każdym rokiem czują się bardziej przywiązani do niej. Do zbadania więzi ze szkołą została stworzona odpowiednia skala. Otrzymane wyniki przedstawia poniższa tabela. 2 M. Cackowska, Sytuacja szkolna uczniów klas początkowych 1976-1990,Lublin 1991,UMCS, UMCS.7,9 2

Rodzaje Zgadzam się Uczniowie z rodzin Pozostali uczniowie patologicznych patologicznych Liczba % Liczba % X X 39 7,8% 133 26,6% 0,78 2,66 Zgadzam się 68 13,6% 158 31,6% 1,36 3,16 Nie wiem, nie mam zdania 102 20,4% 75 15% 2,04 1,50 Nie zgadzam 159 31,8% 74 14,8% 3,18 1,48 się Bardzo się nie zgadzam 132 26,4% 60 12% 2,64 1,20 Jak wynika z danych zawartych w tabeli uczniowie z rodzin patologicznych oddali zdecydowanie mniej pozytywnych głosów i więcej negatywnych w porównaniu z uczniami z rodzin funkcjonujących prawidłowo. Wskazuje to na znacznie niższy poziom więzi łączących uczniów pochodzących z rodzin patologicznych ze szkołą. Świadczyć może także o ich niechęci do uczęszczania do niej oraz małym zaangażowaniu w sprawy związane z jej funkcjonowaniem. Szkoła nie jest dla nich przyjaznym miejscem, czują się tam obco, nie wykazują przywiązania do niej. Kolejnym czynnikiem zbadanym była identyfikacja ucznia z klasą. Terminem identyfikacja oznacza się proces utożsamiania siebie, sposobu swojego postępowania z obranym wzorcem bądź przyjmowanie od niego różnego rodzaju wartości. Przez identyfikacje uczniów z klasą należy rozumieć postawę integracji, charakteryzującą ich poszczególnych członków. 3

Rodzaje Zgadzam się rodzin uczniowie patologicznych Liczba % Liczba patologicznych % X X 67 13,4 139 27,8 1,34 2,78 Zgadzam się 58 11,6 148 29,6 1,16 2,96 Nie wiem, nie 131 26,2 73 14,6 2,62 1,46 mam zdania Nie zgadzam 103 20,6 91 18,2 2,06 1,82 się Bardzo się nie zgadzam 141 28,2 49 9,8 2,82 0,98 Jak wynika z danych zawartych w tabeli uczniowie z rodzin patologicznych zaznaczyli zdecydowanie mniej odpowiedzi pozytywnych nieco więcej odpowiedzi negatywnych w porównaniu z pozostałymi uczniami. Wyciągnąć można z tego taki wniosek, że uczniowie z rodzin patologicznych w niższym stopniu identyfikują się z klasą. Mają problemy z nawiązywaniem kontaktów interpersonalnych, co jest jednym z czynników, który wpływa na niski stopień bądź brak identyfikacji z klasą. Wskazywać może to również na brak procesu utożsamiania się tych dzieci z pozostałymi uczniami jako wzorami do naśladowania. Kolejnym badanym zjawiskiem był stosunek uczniów do nauki szkolnej. Dziecko rozpoczynając naukę otrzymuje mnóstwo nowych obowiązków. Oczekuje się od niego przygotowania i barania aktywnego udziału w lekcjach, odrabiania prac domowych, słuchania i stosowania się do poleceń nauczyciela. 4

Rodzaje Zdecydowanie tak Tak, ale nie rodzin uczniowie patologicznych Liczba % Liczba patologicznych % X X 62 12,4 199 39,8 1,24 3,98 54 10,8 152 30,4 1,08 3,04 Nie wiem 72 14,4 49 9,8 1,44 0,98 Nie, ale nie zawsze 109 21,8 25 5 2,18 0,50 Zdecydowanie nie 203 40,6 75 15 4,06 1,50 Badanie wskazuje na niższy poziom stosunku uczniów z rodzin patologicznych do nauki szkolnej aniżeli dzieci z rodzin prawidłowo funkcjonujących. Może to świadczyć, w niektórych przypadkach o przejawianiu niechęci do uczęszczania do szkoły, małej aktywności tych uczniów w czasie trwania zajęć lekcyjnych, co można zauważyć przez brak zaangażowania w przygotowywanie do zajęć oraz nie zabierania głosu w trakcie ich trwania. Zainteresowani są bardziej sytuacja w domu lub mogą być przykładowo niewsypane po nocnych ekscesach rodziców. Ostatnim badanym elementem jest stosunek uczniów do nauczyciela. Nauczyciel jest często autorytetem uczniów, jest przykładem do naśladowania, zdarza się, że jego zachowania są sprzeczne z zachowaniami rodziców i otoczenia ucznia. Stosunek uczniów do nauczyciela jest rozumiany jako rodzaj relacji łączących poszczególnych uczniów z nauczycielem, zwykle z wychowawcą, jego podejście do dzieci i zaangażowanie w dotyczące ich sprawy. To także chęć uczniów do uczestniczenia w zajęciach lekcyjnych 5

prowadzonych przez nauczyciela oraz sposób przekazywania przez niego materiału w czasie lekcji. Rodzaje Chciaałbym Chciałbym,ale nie Jest mi to obojętne Raczej nie chciałbym rodzin uczniowie patologicznych Liczba % Liczba patologicznych % X X 89 17,8 123 24,6 1,78 2,46 21 4,2 99 19,8 0,42 1,98 197 39,4 139 27,8 3,94 2,78 36 7,2 96 19,2 0,72 1,92 Bardzo niechcialbym 157 31,4 43 8,6 0,31 0,03 Wyniki te ukazują, iż bardziej pozytywny stosunek do nauczyciela mają uczniowie z rodzin patologicznych. Być może wynika to z braku zainteresowania rodziców własnym dzieckiem, a nauczyciel takie zainteresowanie wykazuje. Fakt ten może wzbudzać pozytywne emocje u takich dzieci, zachęcające je do współpracy z nauczycielem. Na podstawie zebranych informacji i po przeanalizowaniu materiału badawczego wysunąć można kilka istotnych wniosków: Poziom identyfikacji uczniów z rodzin patologicznych klasą jest zdecydowanie niższy niż dzieci z rodzin funkcjonujących prawidłowo. 6

Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych maja znacznie mniej pozytywny stosunek do nauki szkolnej aniżeli reszta dzieci, Uczniowie z rodzin problemowych wykazują znacznie niższy poziom więzi łączących je ze szkoła niż pozostali uczniowie. Nie angażują się w prace związane z uroczystościami szkolnymi i sprawy związane z ogólnie rozumianym funkcjonowaniem szkoły. Dzieci z rodzin patologicznych mają bardziej pozytywny stosunek do nauczycieli niż uczniowie z rodzin prawidłowo funkcjonujących. Życie w rodzinie patologicznej niekorzystnie wpływa na warunki rozwojowe dzieci, wywołuje u nich zaburzenia emocjonalne. W rodzinach problemowych występuje zwykle duży dystans między rodzicami a dorastającymi dziećmi, co im utrudnia wejście w środowisko ludzi dorosłych. Niekorzystna sytuacja wychowawcza w rodzinie oddziałuje niszcząco na kształtowanie się osobowości i dążeń dziecka. Dzieje się tak, ponieważ brak jest systematycznej opieki i pomocy w nauce szkolnej dziecka ze strony rodziców. Na ogół matka z ojcem są tak pochłonięci własnymi problemami, że sprawy dzieci schodzą na daleki plan. Dzieci te biorą udział w bójkach z rówieśnikami, reagują impulsywnie, są nieposłuszne, wagarują, kłamią, agresywnie zachowują się w grupie i są niechętne do współpracy. Bardzo istotna staje się umiejętność rozpoznawania dzieci z rodzin patologicznych przez nauczycieli i wychowawców. Wykrycie tego pomaga pedagogom zmodyfikować ich oczekiwania, zamierzenia i zachowania interpersonalne zgodnie z wiedzą o środowisku patologicznym, w jakim żyją niektórzy uczniowie. Badania dotyczące sytuacji szkolnej dzieci z rodzin patologicznych dowodzą, iż niezbędna jest indywidualizacja w pracy pedagogicznej szkoły- uwzględnienie w niej różnych możliwości uczniów ich problemów środowiskowych. Potrzebne jest stwarzanie możliwości budzenia i rozwijania u dzieci zainteresowań, a także uczenia różnych sposobów wartościowego spędzania wolnego czasu. Nauczyciele powinni znać sytuacje swoich uczniów,pozwoli im to zwiększyć efektywność oddziaływania wychowawczego. dr Marta Markiewicz Szkoła Podstawowa nr 27 im. M. Montessori w Lublinie 7