6 W średniowiecznym mieście Cele lekcji Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowym określeniem czasu historycznego: wiek; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością. II. Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do planu, ilustracji. III. Tworzenie narracji historycznej. Uczeń tworzy krótką wypowiedź o wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami. IV. Zainteresowanie problematyką społeczną. Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym zadaje pytanie dlaczego jest tak, jak jest? oraz próbuje odpowiedzieć na to pytanie. V. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich. Wymagania szczegółowe Po zakończonych zajęciach uczeń: zna: najważniejsze budowle średniowiecznego miasta; grupy społeczne zamieszkujące średniowieczne miasto, rozumie pojęcia: rynek, ratusz, pręgierz, samorząd, rada miejska, burmistrz, czeladnik, majstersztyk, cech, potrafi: opisać miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie; omówić warunki życia panujące wśredniowiecznym mieście; porównać warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym. Środki dydaktyczne podręcznik (s. 44 50), zeszyt ćwiczeń (s. 28 31), płyta CD Wehikuł czasu 5. Opowiadania, karta pracy nr 6, tabela Miasto średniowieczne a miasto współczesne, plastelina. Metody i techniki nauczania opowiadanie, opis, praca pod kierunkiem, rozmowa nauczająca, mapa mentalna. Formy zajęć praca zbiorowa, praca indywidualna. 7
Czas zajęć 1 godzina lekcyjna. Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Podajemy temat i cele lekcji. Odczytujemy (podręcznik, s. 44 45) lub odtwarzamy z płyty CD opowiadanie Zbój wwozie, a następnie prosimy uczniów o udzielenie odpowiedzi na zamieszczone pod nim pytania. Rozdajemy tabele Miasto średniowieczne a miasto współczesne (materiał dla nauczyciela). Informujemy uczniów, że ich zadaniem będzie uzupełnienie tabeli w trakcie lekcji. II. Rozwinięcie W krótkim opisie przedstawiamy najważniejsze wiadomości dotyczące średniowiecznych miast (wielkość, liczba ludności), a także mieszkańców i ich głównych zajęć. W celu zapoznania uczniów z informacjami na temat wyglądu miast proponujemy zabawę w obrazkowego detektywa. Polecamy przyjrzeć się ilustracji w podręczniku ukazującej XV-wieczny Toruń (s. 46 47), po czym zadajemy pytania: 1. Jak wyglądał średniowieczny Toruń? 2. Czym charakteryzował się układ ulic i domów w mieście? 3. Co odróżniało miasto średniowieczne od miasta współczesnego? Po udzieleniu przez uczniów odpowiedzi wspólnie lokalizujemy najważniejsze budowle i miejsca średniowiecznego miasta oraz odczytujemy informacje na temat ich funkcji. Na tej podstawie uczniowie uzupełniają część tabeli Miasto średniowieczne a miasto współczesne dotyczącą ratusza, murów miejskich i rynku (materiał dla nauczyciela). Następnie wklejają przygotowane wcześniej zdjęcia ukazujące współczesny widok tych miejsc i formułują wnioski dotyczące zmian w ich wyglądzie oraz funkcji (patrz: komentarz do lekcji). Polecamy uczniom zapoznać się z treścią podrozdziału Wycieczka po XV-wiecznym Toruniu (podręcznik, s. 48 49). Wykorzystując pytanie 3 i polecenie 4 (podręcznik, s. 49), inicjujemy rozmowę o warunkach życia panujących w średniowiecznych miastach. Rozmową kierujemy tak, by uczniowie zwrócili szczególną uwagę na zagrożenia. Prosimy też, aby spróbowali wyobrazić sobie, co by się stało, gdyby mieszkańcy współczesnych miast postępowali tak samo jak ich średniowieczni poprzednicy. Po sformułowaniu wniosków polecamy uzupełnić resztę tabeli uczniowie porównują zdjęcia domu i ulicy z czasów średniowiecza z ich współczesnymi odpowiednikami, a następnie zapisują najważniejsze informacje dotyczące zmian w warunkach życia i wyglądzie tych miejsc. Korzystając z informacji w podręczniku (s. 49), opisujemy strukturę i działanie samorządu średniowiecznego miasta. Wskazujemy też zasadnicze cechy różniące go od współczesnego samorządu. 8
W celu przedstawienia drogi zawodowej średniowiecznych rzemieślników oraz zasad funkcjonowania cechu proponujemy krótką zabawę. Rozdajemy plastelinę i uprzedzamy uczniów, że staną się czeladnikami, czyli pomocnikami rzemieślników. Ich zadaniem będzie wykonanie miniaturki dowolnego przedmiotu (np. naczynia lub prostej rzeźby). W czasie gdy uczniowie pracują, opisujemy pozycję czeladników w społeczeństwie średniowiecznego miasta, a także sposób, w jaki mogli oni poprawić swój los. Wyjaśniamy uczniom, że wykonywany przez nich przedmiot nosił nazwę majstersztyku. Mając gotowe miniatury, wcielamy się w rolę komisji i oceniamy jakość prac. Wybieramy jeden przedmiot, a pozostałe odrzucamy. Informujemy, że osoba, której pracę wybraliśmy, stała się mistrzem, może otworzyć warsztat i zostać przyjęta do cechu. Polecamy uczniom zapoznać się z definicją cechu w podręczniku (s. 50), a następnie wyjaśniamy, dlaczego tak trudno było się dostać do tej organizacji i co działo się z rzemieślnikami niebędącymi jej członkami. W podsumowaniu tej części lekcji prosimy uczniów o wykonanie ćwiczenia 3 (zeszyt ćwiczeń, s. 31). III. Podsumowanie Rozdajemy karty pracy wraz z ilustracjami do wycięcia. Polecamy uzupełnić znajdującą się tam mapę mentalną informacjami na temat średniowiecznego Torunia, które uczniowie zdobyli w czasie zajęć. Poprawność wykonania zadania sprawdzamy, prosząc chętne osoby o pokazanie przygotowanych map mentalnych. Metody kontroli Ćwiczenie 2 (zeszyt ćwiczeń, s. 30). Praca domowa Ćwiczenie 1 (zeszyt ćwiczeń, s. 28 29). Materiał dla nauczyciela Tabela Miasto średniowieczne a miasto współczesne. 9
Miasto średniowieczne Miasto współczesne Ratusz Wygląd budowli Funkcja budowli Mury miejskie Funkcja budowli 10
Miasto średniowieczne Miasto współczesne Rynek Funkcje miejsca Domy Warunki życiowe 11
Miasto średniowieczne Miasto współczesne Ulice Wygląd miejsca Komentarz do lekcji Na tydzień przed zajęciami prosimy uczniów, aby zebrali zdjęcia przedstawiające współczesny widok najważniejszych budowli i miejsc w ich miejscowości. Jeżeli uczniowie mieszkają na terenach wiejskich, prosimy, aby zdjęcia dotyczyły najbliższego miasta w okolicy. Zwracamy też uwagę, że format zdjęć musi być na tyle mały, by zmieściły się one w pustych rubrykach tabeli. 12