Przedsiębiorstwo. Teoria kosztów. Dr Julia Gorzelany - Plesińska
Przedsiębiorstwo niezależna jednostka gospodarcza, posiadająca zasoby produkcyjne, która została utworzona w celu osiągania zysków ze sprzedaży dóbr i usług.
Cechy przedsiębiorstwa: samodzielność, samofinansowanie się, przedsiębiorczość, racjonalne działania, wyodrębnienie z gospodarki narodowej pod względem organizacyjnym, prawnym i ekonomicznym, posiada osobowość prawną, osiąganie maksymalnego zysku.
Samodzielność przedsiębiorstwa: jakie dobra/usługi produkować? jak produkować (technologie)? dla kogo produkować? kogo zatrudnić? jak zorganizować sprzedaż i produkcję? itd.
Samofinansowanie przedsiębiorstwa: ma miejsce wtedy, gdy pokrywa ono wydatki i zobowiązania z przychodów uzyskanych ze sprzedaży dóbr i usług.
Inne cechy Bardzo ważna jest przedsiębiorczość, którą można określić jako wolę i umiejętność znajdowania (szukania i dostrzegania) okazji do osiągania przez przedsiębiorstwo korzystnych wyników oraz umiejętność podejmowania ryzyka.
Istota przedsiębiorstwa: dążenie do osiągnięcia zysku -towarzyszy temu ryzyko, przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysku i minimalizacji ryzyka, opiera swoje decyzje na zasadzie gospodarności, opiera swoje decyzje na zasadzie gospodarności, znanej także pod zasadą racjonalnego gospodarowania - porównanie różnych możliwych kombinacji czynników produkcji i dokonania wyboru najefektywniejszej spośród nich.
Rodzaje przedsiębiorstw: ze względu na rodzaj własności środków produkcji: własność prywatna, własność państwowa, własność komunalna, własność spółdzielcza.
Rodzaje przedsiębiorstw: ze względu na formę prawną: własność indywidualna spółki cywilne prawa handlowego osobowe kapitałowe jawne z ograniczoną odpowiedzialnością komandytowe akcyjne
Bank instytucja systemu pieniężno-kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce narodowej; operuje powierzonymi (cudzymi) środkami w celu pomnażania ich wartości.
Wynik finansowy przedsiębiorstwa: Stanowi różnicę między przychodami ze sprzedaży w danym okresie, a kosztami poniesionymi w celu uzyskania tych przychodów.
Sposób ustalania wyniku finansowego: Przychody ze sprzedaży produktów (-) koszty uzyskania przychodów (=) wynik finansowy brutto (-) podatek od dochodu (jeżeli wynik jest dodatni) (=) wynik finansowy netto
W działalności przedsiębiorstwa mogą istnieć dwie sytuacje: I sytuacja II sytuacja Przychody są wyższe od kosztów ich uzyskania, wówczas wynik finansowy jest dodatni i stanowi zysk przedsiębiorstwa. Przychody są mniejsze od kosztów, poniesionych w celu ich uzyskania i wówczas wynik finansowy jest ujemny, czyli stanowi stratę.
Teoria kosztów
Koszty produkcji określa się jako wartość nakładów czynników produkcji zużytych w procesie produkcji.
CZYNNIKI PRODUKCJI STAŁE CZYNNIKI PRODUKCJI to czynniki, których ilość wykorzystywana przez przedsiębiorcę nie zmienia się w krótkim okresie, bez względu na wielkość produkcji ZMIENNE CZYNNIKI PRODUKCJI to takie, których ilość angażowana przez producenta zależy od wielkości produkcji (np. surowce, materiały, energia, liczba pracowników etc.). W krótkim okresie nakłady tylko niektórych czynników wytwórczych mogą być zmieniane, w długim zaś - wszystkich
KRÓTKI I DŁUGI OKRES W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA KRÓTKI OKRES to taki przedział czasu, w którym rozmiary przedsiębiorstwa uznaje się za stałe. Firma nie ma możliwości swobodnego kształtowania w procesie produkcji nakładów wszystkich czynników wytwórczych, przez co nie może realizować nowych projektów inwestycyjnych. Ponadto dysponuje określoną, niezmienną techniką wytwarzania DŁUGI OKRES to czas niezbędny dla pełnego dostosowania się przedsiębiorstwa do zmieniających się warunków rynkowych. W okresie tym firma może zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji, zastosować nową technikę wytwarzania oraz inwestować
Biorąc pod uwagę powiązania kosztów z rozmiarami produkcji koszty dzielimy na stałe i zmienne.
KOSZTY W KRÓTKIM OKRESIE W krótkim okresie wyróżniamy: Koszty stałe (KS) są to koszty niezależne od rozmiarów produkcji (P) (amortyzacja, koszty zakupu lub dzierżawy ziemi i innego majątku, odsetki od kredytów, składki ubezpieczeniowe); nawet gdy P = 0 przedsiębiorstwo ponosi koszty, np. opłaty czynszowe, leasingowe, koszty ochrony i konserwacji urządzeń, abonamenty itp.) Koszty zmienne (KZ) pozostają w bezpośrednim związku z rozmiarami produkcji (płace, wydatki na zakup surowców, półfabrykatów, paliw, opłaty za energię); rosną one najczęściej wraz ze wzrostem produkcji, początkowo mniej niż proporcjonalnie, potem więcej niż proporcjonalnie (prawo malejących przychodów krańcowych)
KOSZTY W KRÓTKIM OKRESIE c.d. Koszty całkowite (KC) to suma kosztów stałych i zmiennych; inaczej jest to pieniężna forma nakładów czynników produkcji zużytych do wytworzenia pewnej ilości dobra Pp pracy, Pz ziemi, Pk kapitału. KC = KS + KZ
Funkcja kosztu stałego Całkowite koszty stałe = liczba jednostek użytych stałych czynników produkcji X koszty cena tych czynników Ks produkcja
Funkcja kosztów całkowitych i zmiennych Całkowite koszty zmienne = liczba jednostek użytych zmiennych czynników produkcji X cena tych czynników koszty Ks + Kz B2 B1 C1 C2 Kz Ks A 0 D produkcja
PRZYKŁAD Produkcja (ilość/tydzień) Koszt całkowity (EURO/tydzień) 0 10 1 25 2 36 3 44 4 51 5 59 6 69 7 81 8 95 9 111 10 129
Całkowity koszt produkcji koszt 140 120 100 80 60 40 20 0 1 3 5 7 9 11 produkcja całkowity koszt produkcji
WNIOSEK Maksymalizacja zysku nie jest równomierna z maksymalizacją utargu, Przedsiębiorstwo obliczając zyski dla każdych możliwych rozmiarów produkcji musi dysponować informacją o wysokości przychodów i kosztów dla różnych rozmiarów produkcji, Na tej podstawie oblicza zyski i wybiera wielkość produkcji pozwalającej zmaksymalizować całkowity zysk ekonomiczny.
UTARG CAŁKOWITY UTARG CAŁKOWITY (przychód całkowity) jest to wartość dóbr sprzedanych przez przedsiębiorstwo w określonym okresie Utarg całkowity (przychód całkowity) = cena dobra x ilość sprzedanego dobra
Utarg, koszty i zyski Produkcja (ilość/tydzień) Cena za jednostkę Utarg całkowity (cena x ilość) EURO/tydzień Koszt całkowity (EURO/tydzień) Zysk (utarg całkowity koszt całkowity) 0-0 10-10 1 21 21 25-4 2 20 40 36 4 3 19 57 44 13 4 18 72 51 21 5 17 85 59 26 6 16 96 69 27 7 15 105 81 24 8 14 112 95 17 9 13 117 111 6 10 12 120 129-9
KOSZT KRAŃCOWY KOSZT KRAŃCOWY jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę Produkcja (ilość/tydzień) Koszt całkowity (EURO/tydzień) 0 10 1 25 2 36 3 44 4 51 5 59 6 69 7 81 8 95 9 111 10 129 15 11 8 7 8 10 12 14 16 18 Koszt krańcowy (EURO/tydzień)
koszt krańcowy 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Produkcja
WNIOSEK Przy małych rozmiarach produkcji przedsiębiorstwo wykorzystuje proste metody wytwarzania. Przy większej skali produkcji opłacalne staje się zastosowanie bardziej skomplikowanych, nowoczesnych maszyn, które umożliwiają obniżanie kosztów wytwarzania dodatkowych jednostek. Automatyczne linie produkcyjne pozwalają wytwarzać dodatkowe jednostki taniej ale są bardzo drogie przy niewielkiej skali produkcji. Przy dalszym wzroście produkcji pojawiają się jednak trudności z zarządzaniem dużym przedsiębiorstwem. Kolejne przyrosty produkcji stają się coraz droższe i koszty krańcowe zwiększają się.
UTARG KRAŃCOWY UTARG KRAŃCOWY jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę Wielkość utargu całkowitego i krańcowego zależy od kształtowania się popytu na produkty danego przedsiębiorstwa WSEI
Krzywa popytu na czekoladę cena 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 40 80 120 160 200 zapotrzebowanie krzywa popytu na czekoladę
PRAWO POPYTU Wzrost ceny danego dobra lub usługi powoduje spadek ilości nabywanej tego dobra lub usługi (ceteris paribus). Spadek ceny danego dobra lub usługi powoduje wzrost ilości nabywanej tego dobra lub usługi (ceteris paribus). Graficznym wyrazem działania popytu jest ruch wzdłuż krzywej popytu
UTARG KRAŃCOWY Produkcja (ilość/tydzień) Cena za jednostkę Utarg całkowity (cena x ilość) EURO/tydzień 0-0 1 21 21 2 20 40 3 19 57 4 18 72 5 17 85 6 16 96 7 15 105 8 14 112 9 13 117 10 12 120 21 19 17 15 13 11 9 7 5 3 Utarg krańcowy (EURO / tydzień)
Zmiana utargu krańcowego wraz ze zmianą wielkości produkcji Utarg krańcowy = zmiana utargu całkowitego ze sprzedaży dodatkowej jednostki. Wzrost sprzedaży obniżka ceny Sprzedaż każdej dodatkowej jednostki powoduje obniżkę ceny, po jakiej można sprzedać wszystkie poprzednio wyprodukowane jednostki. WSEI
WNIOSEK Jeżeli utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy to zwiększenie produkcji o jednostkę będzie oznaczało wzrost zysków Produkcja (ilość/tydzień) Utarg krańcowy Koszt krańcowy Utarg krańcowy minus koszt krańcowy Decyzja o wielkości produkcji 0 21 15 6 Zwiększyć 1 19 11 8 Zwiększyć 2 17 8 9 Zwiększyć 3 15 7 8 Zwiększyć 4 13 8 5 Zwiększyć 5 11 10 1 Zwiększyć 6 9 12-3 Zmniejszyć 7 7 14-7 Zmniejszyć 8 5 16-11 Zmniejszyć 9 3 18-15 Zmniejszyć 10
koszt krańcowy, utarg krańcowy 25 20 15 E 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Produkcja linia utargu krańcowego krzywa kosztów krańcowych E - zysk maksymalny
koszt krańcowy, utarg krańcowy 25 20 15 10 5 0 E E 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wzrost kosztów czynnika produkcji powoduje spadek produkcji produkcja Uk Kk Kk'
koszt krańcowy, utarg krańcowy 25 20 15 10 5 0 E E 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wzrost utargu krańcowego na skutek wzrostu popytu na dobro przedsiębiorstwa (spowodowany np. wzrostem liczby klientów) spowoduje wzrost produkcji produkcja Uk Kk Uk'
KOSZT PRZECIĘTNY Koszt przeciętny całkowity to koszt wytworzenia jednostki produktu, powstały w wyniku podzielenia kosztu całkowitego przez produkt całkowity (Kc / Pc) Koszt przeciętny stały to koszt stały przypadający na jednostkę produktu. Oblicza się go dzieląc wielkość kosztu stałego przez rozmiary produkcji całkowitej (Ks / Pc) Koszt przeciętny zmienny Koszt przeciętny zmienny to koszt zmienny przypadający na jednostkę produktu. Stanowi go iloraz kosztu zmiennego przez całkowitą wielkość produkcji (Kz / Pc)
Funkcja przeciętnego kosztu stałego koszty Większa produkcyjność oznacza niższe koszty, bo produkcyjność przeciętna mówi jaka wielkość produkcji przypada na jednostkę nakładu czynnika wytwórczego. Wyższa cena czynników oznacza wyższe koszty przeciętne Ks P produkcja
koszty Kc Miarą kosztów przeciętnych jest tanges kąta utworzonego przez oś odciętych z półprostą łączącą odpowiednie punkty na krzywej kosztów całkowitych ( i zmiennych ) z początkiem układu współrzędnych. E1 Kz E Kc A P Kz tg P 0 D D produkcja Najmniejsze koszty przeciętne otrzymujemy prowadząc styczną z początku układu współrzędnych do krzywej kosztów zmiennych i całkowitych punkt E i E1
Przeciętny koszt całkowity wyżej osiąga swoje minimum niż przeciętny koszt zmienny, Odległość między minimum kosztów przeciętnych całkowitych a minimum przeciętnych kosztów zmiennych zależy od wielkości przeciętnych kosztów stałych, przypadających na jednostkę produktu, Im większy jest udział kosztów stałych w całości kosztów produkcji, tym odległość między minimum kosztów przeciętnych całkowitych a minimum kosztów przeciętnych zmiennych jest większa.
Koszty przeciętne i krańcowe koszty Miarą kosztów krańcowych jest tanges kąta utworzonego przez styczną do krzywej kosztów Kc całkowitych i oś odciętych C2 E1 Kz C1 E Kk A Kc Q P 0 produkcja Q optymalna wielkość produkcji (w sensie technicznym) wytwarzana przy najniższym koszcie jednostkowym
Dodatkowo..
KOSZT ALTERNATYWNY koszt utraconych możliwości Jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszy z istniejących, alternatywnych zastosowań
Koszt księgowy (ujęcie rachunkowe) Są to wszystkie wydatki pieniężne zaewidencjonowane jako faktycznie poniesione przez przedsiębiorstwo w danym okresie w celu uzyskania przychodu. W ujęciu rachunkowym pomija się koszt pracy właściciela i koszt alternatywny zaangażowania kapitału finansowego.
Zysk nadzwyczajny Gdy po potrąceniu kosztu alternatywnego firma wykazuje zysk, mamy do czynienia z zyskiem nadzwyczajnym ZYSK NADZWYCZAJNY jest to zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, pożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej Zysk nadzwyczajny jest prawidłowym wskaźnikiem rzeczywistej efektywności wykorzystania środków finansowych, zaangażowanych przez właścicieli w określoną działalność gospodarczą. To zysk nadzwyczajny a nie zysk w ujęciu księgowym jest bodźcem skłaniającym do angażowania kapitału w dane przedsięwzięcie
MAKSYMALIZACJA ZYSKU MAKSYMALIZACJA ZYSKU jest głównym celem działania przedsiębiorstwa. Zysk powstaje w wyniku pomniejszenia utargu całkowitego o koszt całkowity. UTARG CAŁKOWITY (przychód całkowity) jest to wartość dóbr sprzedanych przez przedsiębiorstwo w określonym okresie KOSZT CAŁKOWITY jest to wartość czynników produkcji zużytych w tym okresie
DZIĘKUJĘ