Mara Konopka Katedra Ekonomk Organzacj Przedsęborstw Szkoła Główna Gospodarstwa Wejskego w Warszawe Analza porównawcza rozwoju wybranych banków komercyjnych w latach 2001 2009 Wstęp Polska prywatyzacja sektora bankowego rozpoczęła sę w 1989 roku od komercjalzacj dzewęcu banków wydzelonych z NBP. Były to perwsze bank komercyjne. Na konec 2009 roku dzałały 49 bank komercyjne 1, a nwestorzy zagranczn kontrolowal 39 banków komercyjnych. Udzał nwestorów zagrancznych w rynku bankowym merzony aktywam, kredytam depozytam wynosł odpowedno 68,1%, 68,7% oraz 66,0%. Charakter sektora bankowego zmenł sę w wynku konsoldacj. Wzrósł potencjał skala dzałana banków. Przeobrażena systemu bankowego są procesem cągłym, co poprzekłada sę na wzrost potencjału skalę dzałana banków. W ostatnm dzesęcolecu najwększą aktywnoścą w zakrese konsoldacj wykazał sę Bank Pekao S.A., ING Bank Śląsk, Bank Zachodn WBK, Bank Mllenum, BPH S.A. Bank te w rankngu najwększych banków komercyjnych za 2009 rok, pod względem sumy aktywów kaptałów własnych meścły sę w perwszej dzesątce 2. W artykule przedstawona została analza porównawcza skal rozwoju wymenonych banków komercyjnych. Cel metody badań Celem opracowana jest porównane rozwoju ekonomcznego wybranych banków w latach 2001 2009. Badana oparto na próbe pęcu banków, tj. Pekao S.A., ING Bank Śląsk, Bank Zachodn WBK, Bank Mllenum, BPH S.A. Źródłem danych emprycznych były audytowane blanse oraz rachunek zysków strat publkowane w Montorze Polskm B. 1 Raport o sytuacj sektora bankowego w 2009 r. Warszawa. 2010 r., Urząd Nadzoru Fnansowego 2 Najwększe bank w Polsce 2010, Bank, czerwec 2010r.
124 Przeprowadzono badana statystyczne, które mało na celu porównane rozwoju ekonomcznego wybranych banków. Badana składały sę z klku etapów. W perwszym etape badań dla każdego roku wyznaczono dwe mary: syntetyczny mernk rozwoju oraz wskaźnk względnego pozomu rozwoju. Obydwe syntetyczne mary oblczono oddzelne dla każdego roku. W procese konstrukcj syntetycznego mernka rozwoju ne uwzględnono wag zróżncowanych dla badanych obektów W kolejnym kroku podzelono bank wykorzystując metodę Warda. Zmennym dagnostycznym były wybrane wskaźnk ekonomczno-fnansowe. Syntetyczny mernk rozwoju (SMR) 3 jest jedną z mar wykorzystywanych do lnowego porządkowana obektów opsanych przez wele zmennych dagnostycznych. Formuła wyznaczana tej mary jest następująca: 1) normalzacja wartośc zmennych dagnostycznych (xj), 2) ujednolcene charakteru zmennych, poprzez przekształcene wszystkch do symulant 3) budowa wzorca obektu, który posada najlepsze (najwyższe) wartośc zmennych dagnostycznych z0 j max zj (1) gdze zj wartośc znormalzowane), jake zostały zaobserwowane w całym zborze danych; 4) wyznaczene odległośc (d) każdego obektu od zbudowanego wzorca. 1 m j j m j 1 2 0 d z z (2) gdze: = 1,..., n lczba obektów; j = 1,...m lczba zmennych; zj znormalzowana wartość j-tej zmennej dla -tego obektu, z0j wzorcowa znormalzowana wartość j-tej zmennej. Normalzację mernka przeprowadza sę wg następującej formuły: z d 1 (3) d0 3 W. Pluta..,Welowymarowa analza porównawcza w modelowanu ekonometrycznym, PWN, Warszawa 1986
gdze d 0 wartość określona wzorem: d 125 d0 max (4) Norma d 0 umożlwa przyjmowane przez z wartośc z przedzału od 0 do 1, przy czym wyższa wartość SMR wyznacza wyższy pozom badanego zjawska. W celu uwzględnena różnego wpływu poszczególnych zmennych dagnostycznych na badane zjawsko w procedurze konstrukcj syntetycznego mernka rozwoju wprowadza sę wag. Procedura oblczenowa wskaźnka względnego pozomu rozwoju przebega w następujących etapach 4 : 1) standaryzacja zmennych wg wzoru x x x (5) * j j j s j gdze: x, Sj średna arytmetyczna odchylene standardowe j-tej zmennej. j 2) budowa syntetycznej zmennej z j z x mn x (6) * * j j j 3) wyznaczene wskaźnka względnego pozomu rozwoju w w k j 1 k j 1 z max j z j (7) Syntetyczna mara rozwoju jest unormowana, jej wartośc meszczą sę w przedzale od 0 do 1. Wartośc tej mary zblżone do 1 oznaczają, że obekt jest lepszy (zajmuje wyższe mejsce w rankngu) z punktu wdzena przyjętego kryterum ogólnego. Metoda Warda jest jedną z aglomeracyjnych metod grupowana, która do oszacowana odległośc mędzy skupenam wykorzystuje analzę warancj. W metodze tej dąży sę do mnmalzacj sumy kwadratów odchyleń dowolnych dwóch uformowanych na każdym etape skupeń. 4 M. Łunewska, W. Tarczyńsk., Metody welowymarowej analzy porównawczej na rynku kaptałowym, Wydawnctwo Placet, Warszawa 2006
126 Na początku zakłada sę, że każdy obekt badana O tworzy początkowo jedną klasę K, gdze =1,2,...,n. Proces klasyfkacj przebega według następującego schematu. 1) Tworzy sę n skupeń, czyl każdy obekt badana stanow jedną klasę. 2) W macerzy odległośc pomędzy klasam poszukuje sę pary najmnej odległych od sebe (najbardzej podobnych) klas K oraz K j. 3) Zmnejsza sę lczbę klas o jeden, łącząc klasy K oraz K j w nową klasę. 4) Przekształca sę odległośc stosowne do metody mędzy połączonym klasam K K j oraz pozostałym klasam. 5) Powtarza sę krok 1 3 do chwl, gdy wszystke obekty znajdą sę w jednej klase. Końcowym etapem grupowana jest wykres drzewa, tzw. Dendrogram, który zawera następujące nformacje: 1) w jakej kolejnośc dokonywano łączena obektów, 2) jake skupena połączone zostały w k-tym grupowanu, 3) jaka jest lczebność skład poszczególnych grup. Dendrogram umożlwa racjonalne wyznaczene lczby skupeń, w zależnośc od wybranej odległośc. 5 Wynk badań Najwyższe wskaźnk rozwoju w latach 2001 2002 2004 2006 osągnął Bank Pekao S.A. W 2003 roku najwyższy wskaźnk rozwoju mał BPH S.A., a w 2007 roku najlepszy był Bank Zachodn WBK. Najsłabszym bankem w analzowanym okrese był Bank Mlenum, którego wskaźnk rozwoju w latach 2001 2006 kształtował sę na pozome zerowym. Sytuacja fnansowa Banku Mllenum w tym okrese wykazywała stagnacje. Wynk oblczeń zaprezentowano w tabel 1 oraz przedstawono grafczne na rysunku 1. Na podstawe wartośc syntetycznego mernka rozwoju sporządzono rankng banków, prezentowany w tabel 2. Bank Pekao S.A. (z wyjątkem roku 2003) był lderem rankngu do 2006 roku. Od 2007 roku nastąpły duże zmany w rankngu. Lderem został Bank Zachodn WBK. Pozycja pozostałych banków zmenała sę bardzo dynamczne. Bank BPH w 2003 roku był bankem najlepszym, natomast w latach 2008 2009 był bankem najsłabszym, z ostatną pozycją w rankngu. Sytuacja ta spowodowane była podzałem tego banku na dwe częśc, z której wększość została kupona przez Pekao S.A., a tylko 200 Oddzałów zostało w BPH. 5 E Garnar., M Walesak., Metody statystycznej analzy welowymarowej w badanach marketngowych, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej we Wrocławu, Wrocław 2004
127 Tabela 1 Wartośc syntetycznego mernka rozwoju wybranych banków polskch w latach 2001 2009. LATA NAZWA BANKU 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ING BANK ŚLĄSKI 0,03 0,01 0 0,20 0,20 0,21 0,24 0,21 0,17 BPH S.A. 0,23 0,15 0,21 0,29 0,22 0,26 0 0 0,03 BANK MILLENIUM 0 0 0 0 0 0 0,13 0,10 0 PEKAO S.A. 0,27 0,17 0,19 0,30 0,30 0,33 0,24 0,22 0,20 BANK ZACHODNI WBK 0,10 0,06 0,05 0,21 0,17 0,22 0,27 0,25 0,24 Rysunek 1 Wartośc Syntetycznej Mary Rozwoju w analzowanym okrese Tabela 2 Rankng wybranych banków polskch w latach 2001 2009 na podstawe wartośc syntetycznego mernka rozwoju. POZYCJA W LATACH NAZWA BANKU 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ING BANK ŚLĄSKI 4 4 4 4 3 4 2 3 3 BPH S.A. 2 2 1 2 2 2 5 5 4 BANK MILLENIUM 5 5 5 5 5 5 4 4 5 PEKAO S.A. 1 1 2 1 1 1 3 2 2 BANK ZACHODNI WBK 3 3 3 3 4 3 1 1 1
128 Ta netypowa konsoldacja spowodowała spadek pozycj w rankngu, zarówno dla BPH S.A., jak dla Pekao S.A. ING Bank Śląsk najlepszy mernk rozwoju w badanym okrese osągnął w 2007 roku zajął druge mejsce w rankngu. Na podstawe przeprowadzonej klasyfkacj można zauważyć, że pozycja banków ne były stablna pod względem przyporządkowanych m rang. Rezultaty otrzymane za pomocą wskaźnka względnego pozomu rozwoju potwerdzły wysoką pozycję banku Pekao S.A. na tle pozostałych banków. Bank Pekao S.A. we wszystkch badanych latach był nekwestonowanym lderem. Najsłabszym bankem był Bank Mllenum, który w analzowanym okrese czterokrotne osągnął najsłabsze wynk. BPH S.A., ING Bank Śląsk oraz Bank Zachodn WBK osągnęły w analzowanym okrese zblżoną welkość wskaźnka względnego pozomu rozwoju. Wartośc wskaźnka względnego pozomu rozwoju dla badanych banków prezentuje tabela 3 rysunek 2. Tabela 3 Pozom wskaźnka względnego pozomu rozwoju wybranych banków polskch w latach 2001 2009 LATA NAZWA BANKU 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ING BANK ŚLĄSKI 0,58 0,65 0,60 0,67 0,68 0,65 0,70 0,74 0,70 BPH S.A. 0,73 0,67 0,74 0,76 0,73 0,76 0,50 0,60 0,58 BANK MILLENIUM 0,63 0,69 0,69 0,51 0,57 0,49 0,61 0,61 0,51 PEKAO S.A. 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 BANK ZACHODNI WBK 0,64 0,67 0,66 0,74 0,67 0,68 0,77 0,79 0,81 Rysunek 2 Wartośc wskaźnka względnego pozomu rozwoju banków.
129 Rankng banków zbudowany na podstawe otrzymanych wskaźnków względnego pozomu rozwoju przestawa tab.4. Rankng zbudowany na podstawe syntetycznego mernka rozwoju rankng zbudowany na podstawe wskaźnka względnego pozomu rozwoju ne wykazują spójnośc. Różnce dotyczyły wszystkch banków w badanym okrese. Najwększe przetasowana pozycj rankngowej dotyczyły ING Bank Śląsk Banku Zachodnego WBK. Bank te mały zmnejszoną pozycję rankngu w/g wskaźnka względnego pozomu rozwoju w porównanu do pozycj ustalonej syntetycznym mernkem rozwoju. Tylko Bank Pekao S.A utrzymał w całym badanym okrese pozycje najlepszego banku. W kolejnym kroku wykorzystując metodą Warda sprawdzono odległośc pomędzy poszczególnym bankam. Rezultat podzału banków metodą Warda w latach 2001 2002 przedstawono na rysunku 3. Analzując dendrogram można wyodrębnć cztery grupy banków. Grupa perwsza: Śląsk Zachodn, grupa druga bank Mllenum, grupa trzeca PBH oraz grupa czwarta PKO SA. Badane bank w latach 2001 2002 reprezentowały znaczny pozom zróżncowana pod względem osągnętych parametrów ekonomcznych. W latach 2001 2002 najbardzej podobne do sebe były ING Bank Śląsk Bank Zachodn WBK. W dalszej kolejnośc do tych dwóch banków dołączył bank Mllenum, a następne BPH SA. Najmnej podobny do pozostałych był bank Pekao S.A. W 2003 roku zblżony pozom rozwoju osągnęły bank Mllenum oraz Zachodn WBK. Tak jak w poprzednch latach bank PekaO SA był najbardzej oddalonym od pozostałych obektów. Analzując rys.4 można zauważyć, że zwększyła sę odległość pomędzy grupą perwszą (bank: Mllenum Zachodn WBK) oraz grupą drugą ING Bank Śląsk. Zanotowano równeż zmnejszene sę dystansu pomędzy bankem BPH (grupa czwarta) oraz bankem Pekao S.A. (grupa pąta). Tabela 4 Rankng analzowanych banków zbudowany na podstawe wskaźnka względnego pozomu rozwoju POZYCJA W LATACH NAZWA BANKU 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ING BANK ŚLĄSKI 5 5 5 4 3 4 3 3 3 BPH S.A. 2 4 2 2 2 2 5 5 4 BANK MILLENIUM 4 2 3 5 5 5 4 4 5 Pekao S.A. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 BANK ZACHODNI WBK 3 3 4 3 4 3 2 2 2
130 Dagram drzewa Odległ. eukldesowa ING BANK ŚLĄSKI BANK ZACHODNI WBK BANK MILLENIUM BPH S.A. Pekao S.A. 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 Odległość wąz. Rysunek 3 Podzał banków metodą Warda w latach 2001 2002. Dagram drzewa Odległ. eukldesowa ING BANK ŚLĄSKI BANK MILLENIUM BANK ZACHODNI WBK BPH S.A. Pekao S.A. 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 Rysunek 4 Podzał banków metodą Warda w 2003 roku Odległość wąz.
131 W latach 2004 2005 analzowane bank zostały podzelone na trzy grupy: Perwsza z nch zawerała bank Mllenum oraz Zachodn WBK (rys. 5) druga bank BPH oraz Peko SA zaś trzecą odrębną grupę stanowł ING Bank Śląsk. Analzując rysunek 5 można zauważyć, że najbardzej zróżncowana jest grupa druga. Podobną sytuację (trzy grupy-skupska) można było zaobserwować w 2006 roku. Wówczas jednak zmnejszyła sę odległość pomędzy bankem Pekao S.A. oraz bankem BPH. Powększył sę natomast dystans pomędzy bankem ING Bank Śląsk, a bankam Mllenum Zachodnm WBK ( rys. 6). Analzując dendrogram przedstawony na rysunku 7 można zaobserwować dwe grupy banków, jednakże w tym okrese badawczym (rok 2007) nastąpł wyraźny podzał pomędzy bankam PKO SA oraz pozostałym bankam, w tym BPH. Z kole ING Bank Śląsk zblżył sę do Banku Mllenum Zachodnego WBK. W 2008 roku można zaobserwować trzy skupska banków. Perwsze z nch zawera ING Bank Śląsk, Mllenum oraz Zachodn WBK. Pozostałe odstające grupy to dwa bank BPH S.A. oraz Pekao S.A. W roku 2009 analzowane bank można podzelć na trzy grupy: Bank Pekao S.A., Bank Zachodn WBK oraz pozostałe bank. O le jednak w roku 2007 2008 najbardzej zblżone do sebe były bank Mllenum Bank Zachodn WBK, o tyle w 2009 roku najmnej oddalone od sebe były ING Bank Śląsk BPH SA. Dagram drzewa Odległ. eukldesowa ING BANK ŚLĄSKI BANK MILLENIUM BANK ZACHODNI WBK BPH S.A. Pekao S.A. 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 Odległość wąz. Rysunek 5 Podzał banków metodą Warda w latach 2004 2005.
132 Dagram drzewa Odległ. eukldesowa ING BANK ŚLĄSKI BANK MILLENIUM BANK ZACHODNI WBK BPH S.A. Pekao S.A. Rysunek 6 Podzał banków metodą Warda w 2006 roku 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 Odległość wąz. Dagram drzewa Odległ. eukldesowa ING BANK ŚLĄSKI BANK MILLENIUM BANK ZACHODNI WBK BPH S.A. Pekao S.A. 0 20000 40000 60000 80000 1E5 1,2E5 Odległość wąz. Rysunek 7 Podzał banków metodą Warda w 2007 roku
133 Dagram drzewa Odległ. eukldesowa ING BANK ŚLĄSKI BANK MILLENIUM BANK ZACHODNI WBK BPH S.A. Pekao S.A. Rysunek 8 Podzał banków metodą Warda w 2008 roku 0 20000 40000 60000 80000 1E5 1,2E5 Odległość wąz. Dagram drzewa Odległ. eukldesowa BANK MILLENIUM BANK ŚLĄSKI S.A. BPH S.A. BANK ZACHODNI WBK Pekao S.A. Rysunek 9 Podzał banków metodą Warda w 2009 roku 0 20000 40000 60000 80000 1E5 1,2E5 Odległość wąz.
134 Wnosk Analza porównawcza badanych banków według syntetycznego mernk rozwoju pokazała, że pozycja banków zmenała sę bardzo dynamczne. Najwyraźnej wdoczne było na przykładze Banku BPH, który w 2003 roku był bankem najlepszym, natomast w latach 2008 2009 był bankem najsłabszym. Ocena banków na podstawe wskaźnka względnego pozomu rozwoju potwerdzła wysoką pozycję banku Pekao S.A. na tle pozostałych banków. Bank Pekao S.A. we wszystkch badanych latach był nekwestonowanym lderem. Analzując bank metodą Warda należy zauważyć, że w latach 2001 2006 występowało zmnejszane sę odległośc pomędzy bankam (bank były coraz bardzej jednorodne ze względu na badane cechy).korzystna sytuacja makroekonomczna sprzyjała rozwojow banków wpłynęła znacząco na poprawę wynków fnansowych. Wyraźny podzał banków na dwe grupy: Bank Pekao S.A oraz pozostałe bank nastąpł w latach 2007 2009. Śwatowy kryzys fnansowy zapoczątkowany w 2007 roku ne osłabł slnej pozycj Pekao S.A. Lteratura BAKA W.: Bankowośc Europejska, Wydawnctwo Naukowe PWN, 2005, 259 s. BAKA W.: Studum Monografczno-porównawcze SGH, Bbloteka Menedżera Bankowca, Warszawa 1997 BANASIK T.: Bank a efekt korzyśc skal, Wydawnctwo FPD Janusz Rynk, Kelce 2007. BUSZKO M.: Fuzja przejęca banków komercyjnych w Polsce wynk badana anketowego. Bank Kredyt,nr 08/2005, serpeń 2005. GATNAR E, WALESIAK M.: Metody statystycznej analzy welowymarowej w badanach marketngowych, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej we Wrocławu, Wrocław 2004. KOLENDA M.: Taksonoma numeryczna. Klasyfkacja, porządkowane analza obektów welocechowych, Sera Monografe Opracowana nr 170, Wydawnctwo AE Wrocław 2006. KORNASIEWICZ A., PUGACEWICZ-KOWALSKA I: Znaczene prywatyzacj dla rozwoju polskego sektora bankowego. Zeszyty BRE Bank CASE, nr 61, Warszawa 2002 KOWALSKI M., MARCHLEWSKI T.: Ekonomczna ocena przedsęborstw. Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. ŁUNIEWSKA M, TARCZYŃSKI W.: Metody welowymarowej analzy porównawczej na rynku kaptałowym, Wydawnctwo Placet, Warszawa 2006. Najwększe bank w Polsce 2010, Bank, czerwec 2010r. PLUTA W.: Welowymarowa analza porównawcza w modelowanu ekonometrycznym, PWN, Warszawa 1986. Raport o sytuacj sektora bankowego w 2009r. Warszawa. 2010 r., Urząd Nadzoru Fnansowego
135 STEFAŃSKI M.: Polsk system bankowy w okrese transformacj wybrane zagadnena, Bank Kredyt, nr 02/2005, luty 2005 STĘPIEŃ K.: Konsoldacja a efektywność banków w Polsce, CeDeWu Sp.zo.o., Warszawa 2004. ŻUKOWSKA H. (red).: Ewolucja systemów bankowych w Europe Środkowej Wschodnej, Wydawnctwo Unwersytetu Mar Cure Skłodowskej, Lubln 2003 Comparatve analyss of the development of selected commercal banks n the years 2001 2009 Abstract Throughout the last decade, Bank Pekao S.A., ING Bank Śląsk, Bank Zachodn WBK, Bank Mllenum and BPH S.A were among those wth the hghest consoldaton actvty. Above-lsted banks ranked n the top ten n terms of ther assets and market captalzaton n 2009. The work presents comparatve study of development for those commercal banks. The analyss was conducted employng the sustanable development synthetc mesure, relatve development rate ndex and Ward s metod. Comparatve study of development revealed how volatle the development process was wth the Bank BPH S.A. showng the most fluctuatons n the process. In 2003 the bank ranked as the best whle n 2008 2009 t was classfed as the weakest. The study usng the relatve development ndex asserted the hgh rankng of Bank Pekao S.A. when compared to others. The analyss wth Ward s method proved that throughout 2001 2006 the dstance among banks wth respect to the selected characterstcs was becomng less pronounced.