4. Żyto ozime Powierzchnia uprawy żyta ozimego jest znacząca i ustępuje jedynie pszenicy ozimej i mieszankom zbożowym. W minionym trzyleciu żyto ozime zajmowało około 17% powierzchni uprawy wszystkich zbóż. W 2011 roku do Krajowego Rejestru Odmian wpisano trzy nowe odmiany żyta ozimego, w tym dwie populacyjne Horyzo i Armand, oraz jedną mieszańcową SU Drive. Odmiany Horyzo i Armand pochodzą z krajowej hodowli, natomiast hodowcą odmiany SU Drive jest niemiecka firma HYBRO Saatzucht. W roku 2010 na wniosek hodowcy skreślono pupulacyjne odmiany Hegro, Warko i Wibro oraz mieszańcowe Fernando, Picasso i Nawid. Obecnie Krajowy Rejestr obejmuje 35 odmian żyta ozimego, z których 34 przeznaczonych jest do uprawy na ziarno a jedna Pastar na cele zielonkowe. W rejestrze nadal dominują odmiany populacyjne (20), jednak udział odmian mieszańcowych (13) i syntetycznych (2) ciągle rośnie. Formy zagraniczne (niemieckie) stanowią 38% Krajowego Rejestru żyta ozimego na ziarno, są to głównie odmiany mieszańcowe. Obecnie nie prowadzi się badań z uprawą żyta na zieloną masę. W doświadczeniach porejestrowych, realizowanych na terenie województwa łódzkiego w sezonie 2010/2011 badano 12 odmian żyta ozimego (tabela 1.), w tym 5 odmian populacyjnych i 7 mieszańcowych. Ścisłe dwuczynnikowe doświadczenia odmianowe założono w Lućmierzu, Masłowicach i Sulejowie. Pierwszy czynnik stanowiły odmiany, drugi poziomy agrotechniczne. Warunki polowe doświadczeń założonych w naszych placówkach przedstawiono w tabeli 2. Na podstawowym poziomie agrotechniki (a1) nawożenie azotowe kształtowało się od 60 kg czystego składnika w przeliczeniu na ha w Lućmierzu przy V klasie gleby, 80 kg\ha w Sulejowie przy IV klasie, do 93 kg\ha w Masłowicach przy III klasie glebowej. Wyższy poziom agrotechniki to wyższe od podstawowego o 40 kg\ha nawożenie azotowe. W Masłowicach wysokość nawożenia fosforem i potasem kształtowała się następująco: 30 kg P/ha, 100 kg K/ha, natomiast w Lućmierzu zastosowano 19 kg P/ha i 87 kg K/ha a w Sulejowie 60 kg P/ha i 90 kg K / ha. Stosowanie środków ochrony roślin było zgodne z zaleceniami IOR-u. Zabiegi herbicydowe i insektycydowe przeprowadzono na dwóch poziomach agrotechnicznych. Dodatkowo na poziomie a2 zastosowano antywylegacz, prowadzono także ochronę przeciwko chorobom grzybowym oraz dolistne nawożenie mikroelementowe. Szczegółowe dane dotyczące zabiegów agrotechnicznych w poszczególnych punktach doświadczalnych podano w tabeli 2. Plony ziarna żyta ozimego w doświadczeniach w 2011 roku były dość wysokie, ale znacznie niższe niż w latach ubiegłych i kształtowały się następująco 6,3 t/ha w uprawie podstawowej (a1) i 7,1 t/ha w uprawie intensywnej (a2). Dla porównania w roku 2010 zebrano 6,7 t/ha w uprawie podstawowej (a1) i 9,0 t/ha w uprawie intensywnej (a2) a w roku 2009: 8,3 t/ha w uprawie podstawowej (a1) i 9,8 t/ha w uprawie intensywnej (a2). Możliwości plonotwórcze odmian w największym stopniu zostały wykorzystane w Sulejowie, gdzie na podstawowym poziomie agrotechniki (a1) średni plon ziarna badanych odmian wynosił 7,0 t/ha i 8,2 t/ha na poziomie a2. Niższy plon żyta ozimego uzyskano w Masłowicach, gdzie zbiory ziarna na poziomie a1 wynosiły 6,4 t\ha i 7,7 t/ha na poziomie a2 i w Lućmierzu odpowiednio 5,3 i 6,2 t\ha. W grupie odmian populacyjnych w roku 2011 najwyżej plonowała odmiana Stanko oraz Dańkowskie Amber. W grupie odmian mieszańcowych w 2011 roku najlepiej Minello i Brasetto. Odmiany cechujące się dorodnym ziarnem to: Dańkowskie Amber, Dańkowskie Diament, Balistic,. Porażenie przez choroby w roku 2011 było dość znaczne. Obecnie najczęściej spotykanymi chorobami w uprawie tego zboża są: rynchosporioza, rdza brunatna i źdźbłowa oraz mączniak prawdziwy. Szczegółowe porażenie przez choroby zamieszczono w tabelach 4 7. W Polsce uprawia się w większości odmiany populacyjne, chociaż w ostatnim czasie wyraźnie wzrósł udział odmian mieszańcowych w kwalifikacji polowej plantacji nasiennych. W roku 2011 największe znaczenie w nasiennictwie miała odmiana Dańkowskie Diament. Łódzki Wojewódzki Zespół PDOiR zdecydował o utworzeniu dla żyta ozimego Listy Zalecanych Odmian do uprawy na terenie województwa, wytyczną były uzyskane wyniki z doświadczeń porejestrowych. Poniższa lista powinna ułatwić rolnikom dokonanie wyboru odmiany najbardziej dostosowanej do lokalnych warunków gospodarowania. Lista Zalecanych odmian do uprawy (LZO) na rok 2012: 1. BRASETTO 4. DOMIR 7. STANKO 2. DAŃ. AMBER 5. MINELLO 8. VISELLO 3. DAŃ. DIAMENT 6. PALAZZO 32
Tabela 1 Żyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: 2011 Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LZO Kod kraju pochodzenia Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 5 1 Bosmo 2001 PL Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, 63 740 Kobylin 2 Rostockie 2002 PL Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, 63 740 Kobylin 3 Dań. Diament 2005 2010 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 4 Stanko 2007 2010 PL Dr Stanisław Remenda, Antoniny 3/6, 64-100 Leszno 5 Dań. Amber 2010 2012 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 6 Balistic 2007 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 150 Prusy 7 Visello 2007 2010 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 150 Prusy 8 Minello 2008 2012 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 150 Prusy 9 Brasetto 2009 2012 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 150 Prusy 10 Gonello 2009 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 150 Prusy 11 Palazzo 2009 2011 PL KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 150 Prusy 12 SU Skaltio 2010 PL Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62 100 Węgrowiec 33
Tabela 2 Żyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2011 Miejscowość Masłowice Lućmierz Sulejów Powiat Wieluński Zgierski Piotrkowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni dobry żytni dobry pszenny dobry Klasa bonitacyjna gleby IV a V III b PH gleby w KCl 6,20 (lekko kwaśny) 6,20 (lekko kwaśny) 5,84 (lekko kwaśny) Przedplon rzepak groch siewny groch siewny Data siewu (dzień, m-c, rok) 24.09.10 05.10.10 23.09.10 Obsada nasion (szt/m 2 ) 300-350 250-300 250-300 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 26.07.11 06.08.11 05.08.11 N na poziomie a 1 (kg/ha) 80 60 93 N na poziomie a 2 (kg/ha) 120 100 133 P 2 O 5 (kg/ha) 30 19 60 K 2 O (kg/ha) 100 87 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi na poziomie a 2 (l/ha) Florovit 1,0 l Florovit 1,0 l Ekolist Standard 4,0 l Extra Z 1,0 l Maximus Extra N 5,0 kg Maximus Extra Mg 3,0 kg Zaprawa nasienna (nazwa) Oxafun T 75 DS./WS Funaben T Scenic 080 FS Herbicyd (nazwa, dawka/ha) Cougar 600 SC 1,5 l Mustang 306 SE 0,6 l Huzar Activ 387 OD 1,0 l Huzar Activ 387 OD 1,0 l Insektycyd (nazwa, dawka/ha) - Karate Zeon 050 C S 0,1 l Pirimor 500 WG 0,1 kg/ Karate Zeon 050 C S 0,1 l Fungicyd- pierwszy zabieg (nazwa, dawka/ha) Sarfun 500 SC 0,4 l Artea 330 EC 0,5 l Tilt Turbo 575 EC 1,0 l Fungicyd drugi zabieg (nazwa, dawka/ha) Prosaro 250 EC 1,0 l Fandango 200 EC 1,0 l Artea 330 EC 0,5 l Regulator wzrostu (nazwa, dawka/ha) Cerone 480 SL 1,0 l Cerone 480 SL 1,0 l Antywylegacz Płynny 675 SL 2,0 l 34
Tabela 3 Żyto ozime. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2011 Cecha Masłowice Lućmierz Sulejów a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 Stan roślin przed zimą (skala 9 o ) 9,0 8,8 8,8 2 Stan roślin po zimie (skala 9 o ) 8,4 8,8 8,2 3 Martwe rośliny (%) 2,6 4,2 1,0 4 Pleśń śniegowa (skala 9 o ) 8,3 9,0 7,4 5 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 14.05 16.05 17.05 18.05 15.05 16.05 6 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 08.07 09.07 10.07 11.07 11.07 12.07 7 Wysokość roślin (cm) 144 130 133 114 131 121 8 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 o ) 8,6 9,0 9,0 9,0 6,7 7,5 9 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 7,4 8,7 6,5 7,8 5,2 5,3 10 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 7,8 8,8 8,3 8,8 9 9 11 Porażenie przez rdzę brunatną (skala 9 o ) 7,0 8,3 7,9 9,0 6,0 8,8 12 Porażenie przez rdzę źdźbłową (skala 9 o ) 9,0 9,0 8,2 8,8 6,9 9,0 13 Porażenie przez rynchosporiozę (skala 9 o ) 7,7 8,8 7,3 8,3 6,3 8,8 14 Masa 1000 ziaren (g) 36,2 37,8 31,8 32,4 36,5 38,0 15 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 16,6 16,5 12,8 12,6 13,1 12,5 16 Plon ziarna (dt z ha) 64,1 68,3 53,1 61,7 70,2 82,2 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian a 1 przeciętny poziom agrotechniki; a 2 wysoki poziom agrotechniki Skala 9 o : 9 oznacza stan najkorzystniejszy, 1 oznacza stan najmniej korzystny 35
Tabela 4 Żyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (%wzorca). Rok zbioru: 2011 Poziom a 1 Poziom a 2 Lućmierz Masłowice Sulejów Lućmierz Masłowice Sulejów Wzorzec, dt z ha 53,1 64,1 70,2 61,7 68,3 82,2 1 Bosmo 85 89 90 88 92 89 2 Rostockie 81 88 86 92 3 Dań. Diament 86 95 80 97 96 87 4 Stanko 89 90 93 100 91 91 5 Dań. Amber 90 88 93 86 87 89 6 Balistic 99 108 103 96 106 103 7 Visello 113 101 104 110 101 106 8 Minello 121 111 108 109 112 111 9 Brasetto 122 109 110 112 108 105 10 Gonello 100 106 101 107 106 100 11 Palazzo 107 108 108 107 104 106 12 SU Skaltio 107 107 111 102 104 112 Wzorzec wszystkie badane odmiany, w Sulejowie nie badano odmiany Rostockie 36
Tabela 5 Żyto ozime. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2011, 2010, 2009. Plon ziarna w % wzorca Poziom a 1 Poziom a 2 Średnia 2009-2011 2010 2009 2011 2010 2009 2011 Średnia 2009-2011 Wzorzec, dt z ha 62,5 66,4 82,6 70,5 70,7 89,4 97,4 85,8 1 Bosmo 88 88 93 90 90 93 94 92 2 Rostockie 80 85 93 86 82 90 93 86 3 Dań. Diament 87 96 91 91 93 97 93 93 4 Stanko 91 96 94* 93 95 93* 5 Dań. Amber 90 94 6 Balistic 103 111 107 107 102 102 102 102 7 Visello 106 108 107* 106 109 109* 8 Minello 113 102 110 108 111 94 106 104 9 Brasetto 113 99 105* 108 104 107* 10 Gonello 103 101 102* 104 102 104* 11 Palazzo 108 112 109* 105 110 109* 12 SU Skaltio 108 107 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 3 3 3 9 Wzorzec: w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w roku 2010 Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Balistic, Minello, Brasetto, Palazzo, w roku 2009 Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Stanko, Visello, Minello i Balistic. Liczba doświadczeń dla okresu 2009 2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza; * średnia z dwóch lat. 37
Tabela 6 Żyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki a 1 (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2011, 2009-2011 Liczba lat badań Mączniak Rdza brunatna Rdza źdźbłowa Rynchosporioza 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Wzorzec (skala 9 o ) 8,4 8,3 6,9 6,9 8,0 7,1 7,0 1 Bosmo 3 0,4 0,2 0,9 0,5 0,6 0,0 0,2 2 Rostockie 3 0,4 0,2 1,3 1,2 1,0 0,4 0,3 3 Dań. Diament 3-0,4-0,6-0,6-0,3 0,5-0,1 0,1 4 Stanko 2-0,2-0,3* -0,4-0,1 0,3-0,1 0,1* 5 Dań. Amber 1 0,1 0,2 1,0-0,8 6 Balistic 3 0,1 0,1-0,6-0,1 0,1 0,0 0,4 7 Visello 2-0,6-0,1* 0,1 0,4 0,1 0,0-0,3* 8 Minello 3-0,1 0,0 0,6 0,6-0,5 0,2 0,1 9 Brasetto 2 0,1 0,2* -0,3-0,1-0,4 0,5 0,3* 10 Gonello 2 0,3 0,0* -0,6-0,2-0,7-0,5-0,1* 11 Palazzo 2 0,3 0,1* -0,3-0,5-1,2 0,2 0,1* 12 SU Skaltio 1-0,6 0,6-0,0 0,4 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą Wzorzec: w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w roku 2010 - Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Balistic, Minello, Brasetto, Palazzo, w roku 2009 Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Stanko, Visello, Minello i Balistic. Liczba doświadczeń dla okresu 2009-2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza; *- średnia z dwóch lat. 38
Tabela 7 Żyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2011, 2009-2011 Wyleganie (skala 9 o ) Liczba Wysokość roślin w fazie lat przed zbiorem (cm) dojrzałości mlecznej badań Masa 1000 ziaren (g) 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Poziom agrotechniki a 1 Wzorzec (skala 9 o ) 8,1 7,5 6,5 6,0 135,8 136,2 35,1 33,8 1 Bosmo 3-0,1-0,2-0,8-0,5 14,9 13,4 0,9 0,4 2 Rostockie 3 0,4-0,0 0,3-0,1 13,5 11,6-1,5-0,4 3 Dań. Diament 3 0,4 0,1 0,2-0,1 2,4 2,1 1,5-0,9 4 Stanko 2 0,4 0,4* 0,4 0,5* 4,6 5,7* -0,8-1,0* 5 Dań. Amber 1 0,2 0,5 3,1 1,7 6 Balistic 3-0,1 0,2-0,6-0,1-12,8-9,5 1,7 3,3 7 Visello 2-0,3-0,1* -0,5-0,1* -7,1-3,9* -1,3 0,2* 8 Minello 3 0,2 0,1 0,5 0,3-0,9-2,9-1,0-1,5 9 Brasetto 2 0,2-0,2* 0,5 0,0* -2,4-2,7* -0,0-1,5* 10 Gonello 2-0,1-0,3* -0,3-0,3* -8,1-9,6* -3,2-1,7* 11 Palazzo 2-0,3-0,0* 0,0 0,3* -0,8 0,4* 0,0 0,5* 12 SU Skaltio 1-0,4-0,8 0,1-0,3 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9 39
cd. tabeli 7 Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) w fazie przed zbiorem dojrzałości mlecznej Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 2011 2009-2011 Poziom agrotechniki a 2 Wzorzec (skala 9 o ) 8,5 8,3 7,9 7,4 121,4 121,4 36,4 37,3 1 Bosmo 3-0,1-0,1-0,4-0,3 14,9 13,9 1,5 1,5 2 Rostockie 3 0,5 0,1 0,4-0,2 9,1 9,9-2,5-0,7 3 Dań. Diament 3 0,0-0,0-0,0-0,1 1,1 1,7 1,9-0,9 4 Stanko 2 0,2 0,1* -0,0 0,1* 3,9 4,8* -0,9-1,0* 5 Dań. Amber 1 0,2-0,9 2,9 3,5 6 Balistic 3 0,0 0,1-1,0-0,3-8,9-8,2 1,5 2,3 7 Visello 2 0,2 0,1* -1,0-0,3* -5,8-5,3* 0,4 0,7* 8 Minello 3 0,0-0,1-0,7-0,4 1,1-1,5-1,1-2,2 9 Brasetto 2 0,2-0,4* -0,4-0,8* -3,9-3,0* -0,3 0,1* 10 Gonello 2-0,1 0,0* -0,7-0,6* -10,1-10,8* -3,3-2,6* 11 Palazzo 2-0,3 0,1* -0,7 0,0* -4,8-2,6* -1,0-0,0* 12 SU Skaltio 1-0,3-1,5 3,9-1,6 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą Wzorzec: w roku 2011 wszystkie badane odmiany, w roku 2010 - Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Balistic, Minello, Brasetto, Palazzo, w roku 2009 Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Stanko, Visello, Minello i Balistic. Liczba doświadczeń dla okresu 2009-2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza; *- średnia z dwóch lat. 40