Analiza stosowania e-learningu na przykładzie doświadczeń portalu SCENO dr Zbigniew E. Zieliński zzielinski@wsh-kielce.edu.pl, tel. 603 643 857 Wyższa Szkoła Handlowa w Kielcach Najnowsze technologie informatyczne pozwalają dostosować programy nauczania, tak by nie odbiegały jakością od zajęć tradycyjnych m. in. pod względem możliwości interakcji pomiędzy studentami a wykładowcą. Jednym z działań istniejącego od 2 lat portalu SCENO (Świętokrzyskiego Centrum Edukacji na Odległość 1 ) jest udostępnienie użytkownikom internetu darmowych szkoleń e-learning opracowanych na platformie Moodle i Dokeos. W artykule przedstawiono syntezę wykorzystania elementów e-learningu w działaniach portalu SCENO. Newest information technologies allow teaching programs to be adapted not to wander from traditional forms of learning, e.g. interaction between students and teacher. One of main tasks of biennial SCENO (Świętokrzyskie Centre of distance learning) portal is to make free e-learning courses accessible for internet users, worked out on Moodle/Dokeos platform. Hereby presents a synthesis of using e-learning elements during SCENO portal activity. Słowa kluczowe: portal edukacyjny, e-learning, platforma Moodle, Dokeos. 1. Wstęp Wśród coraz bogatszej oferty, nowo powstających portali o charakterze edukacyjnym, tworzonych przez wyższe uczelnie, organizacje edukacyjne jak i firmy komercyjne, część projektów jest skoncentrowana na promocji oraz publikacji tematyki wiedzy związanej z informatyką, przedsiębiorczością, ekonomią. Niewiele istnieje rozwiązań propagujących działalność i rozwój młodych naukowców, poszukujących sprawdzonych i zweryfikowanych informacji; studentów i uczniów szkół średnich mających dostęp do najświeższych wiadomości popularnonaukowych, a także otwartych, darmowych szkoleń e-learning. Takie działania podejmuje portal naukowo edukacyjny Świętokrzyskiego Centrum Edukacji na Odległość (SCENO) starając się z jednej strony publikować recenzowane artykuły naukowe naukowców z Polski (i zagranicy), a także wydawać cykliczne zeszyty i organizować konferencje naukowe. W latach 2005 2007 SCENO było współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Działania centrum edukacyjnego SCENO spowodowały zainicjowanie forum bazy wiedzy, w którym cyklicznie zamieszczane są informacje, artykuły i kursy z zakresu nauk o zarządzaniu, marketingu, informatyki, ekonomii, technologii informacyjnych, finansów, nauk społecznych, a także bieżące informacje (aktualności) dotyczące wydarzeń gospodarczych, ekonomicznych, edukacyjnych czy teleinformatycznych jakie miały miejsce w regionie świętokrzyskim i świecie. W rezultacie na łamach serwisu opublikowano i udostępniono ponad 160 zrecenzowanych artykułów naukowych, wydano 7 zeszytów naukowych, zorganizowano 2 konferencje naukowe i przygotowano 14 kursów e- learning (realizując też zorganizowane szkolenia on-line). Wszystkie materiały zamieszczone na portalu SCENO udostępnione są na licencji Creative Commons 2 (uznanie autorstwa - 1 http://www.sceno.edu.pl Portal Świętokrzyskiego Centrum Edukacji na Odległość 2 http://creativecommons.pl - Creative Commons Polska 1
użycie niekomercyjne - bez utworów zależnych) pod warunkiem przywołania nazwiska autora. Rysunek 1 Portal SCENO, http://www.sceno.edu.pl stan na dzień 27.02.2008 W lipcu 2007 roku projekt SCENO został laureatem konkursu "Dobre praktyki EFS" organizowanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Portal został wyróżnione jako jeden z pięciu najlepszych projektów uzyskując tytuł: "Najlepsza inwestycja w człowieka 2007". W chwili obecnej portal utrzymuje się z własnych środków, część przedsięwzięć finansowana jest przez Wyższą Szkołę Handlową w Kielcach, nadal realizowane są wszystkie założone działania (m.in. III konferencja SCENO pt. Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych). W ciągu 2 lat działalności portal odwiedziło ponad 96 tys. internautów, zaś średnia miesięczna odwiedzin jest na poziomie 4000 odsłon. 2. Funkcjonalności portalu SCENO Portal opiera swoją działalność na kilku blokach tematycznych: Centrum edukacyjne, zawierające działy mi.n.: recenzje książek (popularnonaukowe i beletrystyka), publicystyka, prace doktorskie, badawcze oraz e-booki, Artykuły naukowe publikowane według bloków tematycznych: ekonomia, zarządzanie, IT, marketing, inne (nauki społeczne), Forum dyskusyjne służące do wymiany informacji, dyskusji z autorami i współpracownikami portalu, Bazy danych dotyczące szkoleń on-line, technologii e-learning, serwisów i aplikacji edukacyjnych, czy poradniki (np. dyplomanta), 2
Kursy i moduły e-learning dostępne z poziomu systemów zewnętrznych: Moodle oraz Dokeos, Dział praca z informacjami o pracy na odległość (telepracy), a także poradnikiem Jak założyć własną firmę oraz kompendium o pracy w internecie, Aktualności z następujących dziedzin: kultura, biznes, edukacja, IT, region, varia. Dodatkowym działaniem, tzw. miękkim, a związanym z funkcjonowaniem portalu jest współpraca z ośrodkami akademickimi, naukowcami przy opracowywaniu materiałów naukowych, dydaktycznych i informacyjnych, publikowanych w serwisie oraz w formie tradycyjnej (publikacje). Krótki czas publikacji (do pół roku) pozwala w szybki sposób opublikować swe badania w formie elektronicznej (artykuły obok wersji tekstowej na stronie WWW są też dostępne w formacie plików pdf do pobrania), a następnie w zeszycie naukowym (obie formy publikacji są recenzowane). Portal SCENO uczestniczył też przy dwóch pilotażowych wdrożeniach (instalacja, konfiguracja i administrowanie) systemu e-learning wykorzystywanych przez podmioty edukacyjne w województwie świętokrzyskim. Osobnym działaniem jest propagowanie idei społeczeństwa informacyjnego poprzez szkolenia on-line, seminaria i konferencje naukowe. 3. Kursy e-learning w systemie Moodle i Dokeos Od początku istnienia portalu zainicjowano działania zmierzające do uruchomienia systemu e-learning, spełniającego warunki otwartej architektury i kodu, modułowej budowy oraz działającego w środowisku LAMP (Linux/Apache/MySQL/PHP). Rysunek 2 E-learning SCENO system Moodle stan na dzień 27.02.2008 Powyższe cechy spełnił Moodle 3 oraz zainstalowany dodatkowo system Dokeos 4. W ramach portalu SCENO dostępne są następujące kursy: Zasady rachunkowości, Bierne elementy optyczne, 3 http://kursy.sceno.edu.pl System Moodle 4 http://dokeos.sceno.edu.pl System Dokeos 3
Matematyka finansowa, Linux podstawowe polecenia, Linux podstawy bash a, Linux/Unix podstawy bezpieczeństwa, Podstawy programowania, Wstęp do sieci komputerowych, Tworzenie stron internetowych (technologie xhtml, css, dhtml), Telepraca, E-handel, Zarządzanie informacją, Marketing mix, Podstawy zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie. Autorami kursów e-learning są fachowcy w danej dziedzinie wiedzy, posiadający za sobą lata praktyki w zawodzie, bądź rozległą wiedzę teoretyczną. Korzystanie z opublikowanych modułów on-line jest ogólnodostępne, wymagane jest jedynie założenie konta w systemie (poprzez wypełnienie pól formularza tj. podanie adresu poczty elektronicznej, imienia i nazwiska). Obecnie w systemie założonych kont jest blisko 380, zaś aktywnych użytkowników, logujących się w ciągu ostatniego miesiąca 80. Rysunek 3 Aktywność użytkowników systemu Moodle na przestrzeni ostatniego półrocza stan na dzień 27.02.2008 Wprowadzając i formatując treści w modułach on-line autorzy mieli za zadanie stosować się do następujących zaleceń: Przygotowania i wprowadzenia treści statycznej (wprowadzenie, wykład) z dodatkami multimedialnymi grafika, animacje, komentarz słowny (nagrany do formatu plików mp3), Ćwiczenia wraz z objaśnieniami, Zadania, Testy (quizy), Źródła zewnętrzne, materiały dodatkowe (ppt, pdf), linki. 4
Obok udostępnienia modułów on-line wszystkim internautom (mającym zarejestrowane konto w serwisie) w ramach szkoleń SCENO zorganizowano 4 kursy e-learning z podstaw systemu Linux, którymi objęto studentów (120 osób) studiów eksternistycznych II roku studiujących w Wyższej Szkole Handlowej w Kielcach. Omawiane zagadnienia objęły 4 godziny lekcyjne w przypadku szkolenia jednej grupy trybem e-learning. 4. Analiza stosowania e-learningu na przykładzie badań ankietowych W okresie od czerwca do grudnia 2007 roku opracowano ankiety dostępne na portalu SCENO, dotyczące oceny przydatności portalu i zawartych w nim modułów (w tym e- learning) jako narzędzia wspomagającego klasyczny przekaz wiedzy, oceny funkcjonalności i przydatności tego typu rozwiązań. Ankieta została skierowana do współpracowników serwisu, autorów kursów on-line, uczestników szkoleń e-learning, a także odwiedzających portal internautów. Ankietę przeprowadzono na grupie 120 osób. Ankieta składała się z trzech części w pierwszej poszukiwano informacji dotyczących portalu SCENO, druga to pytania dotyczące przydatności materiałów, zaś trzecia sondowała wykorzystanie modułów e-learning przez użytkowników, którzy skończyli minimum jeden kurs on-line. Używając ankiety, zebrano informacje na temat: Status zawodowy/edukacyjny, Częstotliwość odwiedzin portalu i sposób dotarcia na jego strony, Przydatność działów portalu, Ocena materiałów i działów portalu, Ocena formy uczenia z wykorzystaniem e-learning, Problemy w przypadku korzystania z kursów e-learning, Propozycje rozwoju portalu. Wyniki zebrane w wyniku analizy anonimowych ankiet (zbierano jedynie informacje o adresie e-mail) przedstawiono poniżej. Wśród osób korzystających z portalu SCENO i jego zasobów kobiety stanowiły 45%, mężczyźni 55%. Wiek w grupie badanych osób przedstawia się następująco: w kategorii do 15 lat było 4% badanych, w grupie 16-25 lat 38%, 26-35 lat 18%, 36-45 lat 18%, 46-55 lat 14% i powyżej 55 lat 8%. Podane wykształcenie: podstawowe 5%, średnie 20 %, policealne 16%, wyższe 59%. Miejsce zamieszkania: wieś 30%, miasto do 50 tys. mieszkańców 20%, miasto od 50 200 tys. 21%, powyżej 200 tys. 29%. Z przeprowadzonej ankiety wynika, iż 90% stałych uczestników i współpracowników SCENO posiada własny komputer z dostępem do internetu, z tego 85% ma łącze stałe (korzystając z różnych ofert firm telekomunikacyjnych, sieci osiedlowych, czy technologii wi-fi), 5% deklaruje inny sposób dostępu do sieci, zaś 10% nie ma dostępu. Przeważającą grupę użytkowników kursów e-learning stanowili studenci i uczniowie (łącznie 75%), co jest sytuacją naturalną, gdyż z myślą o nich przygotowano ofertę programową w systemach Moodle/Dokeos. Dużą grupę wśród użytkowników kursów on-line stanowili także wykładowcy i nauczyciele 15% i osób spoza edukacji 10%. Blisko połowa (47%) ankietowanych z zadowoleniem odniosła się do zamieszczonych modułów e-learning w portalu SCENO, 25% uznało tę metodę jako sposób komplementarnego uczenia się (uzupełniającą nauczanie tradycyjne), 12% stwierdziła że nie jest w stanie wykorzystywać e-learning w podnoszeniu swoich kwalifikacji. Pozostałe 16 % osób stwierdziło, iż moduły e-learning mogą być wykorzystywane w nauczaniu, ale dopiero w przyszłości ze względu na obecne problemy techniczne (koszt połączeń z internetem, sprzętu komputerowego, ograniczenia techniczne). 5
Analiza otrzymanych danych ankietowych pozwala wnioskować, iż największym problemem dla uczącego się systemem e-learning jest brak kontaktu (bądź ograniczony) z nauczycielem (tutorem) 44%. Drugim problemem okazały się problemy techniczne (głównie zgodność z przeglądarkami, implementacja przez nie plików multimedialnych i problemy z wyświetlaniem aplikacji) 35%. Kolejnym wskazywanym problemem były problemy z samokształceniem kursantów 11% oraz w przypadku 10% - osoby wskazywały brak regulacji prawnych dotyczących e-learning w szkolnictwie wyższym. Oceniając zdobytą wiedzę poprzez moduły on-line, kursanci ocenili ich przydatność 59% stwierdziło jako przydatną, 23% uznało zawarte treści w systemie e-learning jako wiedzę którą będzie można zastosować w praktyce, a 18% stwierdziło iż materiały są nieprzydatne. od czasu do czasu 23% codziennie 25% raz na miesiąc 12% raz w tygodniu 40% Rysunek 4 Częstotliwość odwiedzin portalu SCENO. Opracowanie własne wyszukiwarki 20% rekomendacja 65% link 15% Rysunek 5 Sposób dotarcia na strony portalu SCENO. Opracowanie własne 6
50% 45% 43% 40% 35% 30% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 11% aktualności kursy e- learning 5% 5% 5% 1% artykuły bazy danych praca rozrywka forum Rysunek 6 Ocena poszczególnych działów portalu SCENO. Opracowanie własne 5. Zakończenie Analizując dwuletnią działalność projektu SCENO, proces recenzji i publikacji artykułów naukowych z różnych dziedzin i kursów e-learning można uznać proces ten za udany. Nauczanie na odległość stało się dziedziną przekazu wiedzy akceptowalną przez środowisko naukowe i dobrze przyswajaną przez młodych ludzi. Realizacja programu kursu e-learning polega na stawianiu przed studentami zadań indywidualnych, a także pracy grupowej przy wykorzystaniu narzędzi systemu e-learning Moodle bądź Dokeos. Studenci korzystając z typowych narzędzi środowiska internetowego (chat, przeglądarka internetowa, forum dyskusyjne, e-mail) umiejętnie prowadzili dialog z nauczycielem, jednocześnie dostrzegając trudności w kontakcie z tym ostatnim. Doświadczenie z prowadzenia platformy SCENO pokazują, iż w przypadku studiów lepszym rozwiązaniem jest komplementarne wykorzystanie kursów i modułów on-line w nauczaniu szkoły wyższej. Netografia: 1. http://www.sceno.edu.pl Portal Świętokrzyskiego Centrum Edukacji na Odległość 2. http://creativecommons.pl - Creative Commons Polska 3. http://kursy.sceno.edu.pl System Moodle 4. http://dokeos.sceno.edu.pl System Dokeos 7