Zrelizowno n postwie eyzji Ministr Rolnitw i Rozwoju Wsi nr HOR-re-msz-78-24/16 (242) z ni 3 mj 216 r. Uniwersytet Rolnizy w Krkowie, Wyził Rolnizo Ekonomizny, Kter Ohrony Śroowisk Rolnizego Sprwoznie merytoryzne z relizji zni n rzez rolnitw ekologiznego po nzwą: Wrzywnitwo, w tym uprw ziół, metomi ekologiznymi - ni w zkresie innowyjnyh meto ohrony prze szkonikmi, horomi i hwstmi w ekologiznej proukji ziół i wrzyw, w tym poprzez określenie zleżnośi występowni horó, szkoników i hwstów o występowni roślin sąsiująyh orz ziko rosnąyh orz ohrony nturlnyh wrogów szkoników Kierownik ni: Dr h. inż. Jnin Gosporek Zespół wzy: Dr Aleksnr Ngórsk-Soh, mgr inż. Milen Rusin, mgr inż. Brr Biniś, mgr inż. Jerzy Jskierni Krków 216 1
Celem ń yło określenie wpływu roślin towrzysząyh: smglizki nmorskiej i gorzyy iłej n występownie szkoliwej i pożyteznej entomofuny w uprwie ou orz plonownie i jkość nsion tej rośliny, tkże ustlenie optymlnej rozstwy ou orz oen efektywnośi ziegu przerzezni rośliny towrzysząej (gorzyy iłej) w określonym momenie l wyeliminowni nmiernej konkurenji woe rośliny głównej. Dotkowo oeniono ktywność wyrnyh enzymów gleowyh, skł hemizny roślin ou tkże rekję olfktometryzną (opowieź n oźe zphowe) nyh szkoników orz wyrnyh ih wrogów nturlnyh. Szzegółowej nlizie pono: - przeieg ynmiki występowni i lizeność mszyy urkowej Aphis fe Sop.; - występownie i lizeność rpieżów mszy (muhówek z roziny zygowte Dipter, Syrphie i pryszzrkowte Dipter, Ceiomyiie; hrząszzy z roziny ieronkowte Coleopter, Coinellie; sieirek z roziny złotooki Neuropter, Chrysopie; pluskwików różnoskrzyłyh z roziny ziułkowte Heteropter, Anthoorie orz pjąków Arne), wrtość stosunku ilośiowego mszy o ih wrogów nturlnyh orz synhronizję występowni poszzególnyh stiów rozwojowyh rpieżów i mszy; - szkoliwość hrząszzy oprzęzików (Siton spp.); - szkoliwość hrząszzy strąkow oowego (Bruhus rufimnus Boh.); - prmetry morfologizne ou i skł hemizny zęśi poziemnyh, nziemnyh i nsion ou (C, Mg i K, P, S, N, Fe, Zn, Cu ) orz ktywność wyrnyh enzymów gleowyh (fosftz: kwśnej i lkliznej, ehyrogenz); - rekję olfktometryzną mszyy urkowej, oprzęzików i strąkow oowego woe roślin towrzysząyh: gorzyy iłej i smglizki nmorskiej; - rekję olfktometryzną njlizniej występująego rpieży, tj. osoników orosłyh ieronki siemiokropki i ieronki zjtykiej woe wyżej wymienionyh roślin. Mterił i metoy Doświzenie polowe wykonno n terenie Stji Doświzlnej Uniwersytetu Rolnizego w Prush, koło Krkow, n oszrze, który o 6 lt wykorzystywny jest o prowzeni uprw metoą ekologizną. Zplnowno je jko eksperyment 3-letni. W 216 roku ó (Vii f L.) om. Brtek uprwiny ył współrzęnie ze smglizką nmorską (Loulri mritim L.) omin Cpri i gorzyą iłą (Sinpis l L.) omin Bren w zróżniownej rozstwie rzęów. Zrówno w przypku gorzyy iłej jk i smglizki pokreślny jest oór opowieniej rozstwy, y z jenej strony uniknąć konkurenji l rośliny głównej z rugiej opowienio eksponowć roślinę towrzysząą, tk y spełnił swoją rolę jko roślin przywiją wrogów nturlnyh i utruniją onlezienie rośliny żywiielskiej przez roślinożerów. Njmniejsz oległość mięzy rzęmi ou w przypku uprwy ze smglizką nmorską wynosił 5 m, kolejn 65 m i njwiększ 8 m. Ze wzglęu n wześniej uokumentowną konkurenję gorzyy iłej woe oowtyh, w przypku tej rośliny zstosowno rozstwy mięzy rzęmi: 65 i 8 m orz otkowo po osiągnięiu przez rośliny ou pozątku fzy wytwrzni pąków kwitowyh połow oiektów z gorzyą jko rośliną towrzysząą zostł pon przerzezeniu (wyrwn zostł o rug roślin gorzyy). W pozątkowym okresie wzrostu ou gorzy nie stnowi jeszze konkurenji l rośliny głównej i żey uwiozniło się jej ziłnie ogrnizjąe woe szkoników tkująyh wshoząy ó (hrząszzy oprzęzików) pożąne jest jej uże zgęszzenie, ntomist w mirę wzrostu zrówno ou, jk i gorzyy (oie rośliny rosną ość szyko i w poonym tempie) konkurenj je o soie znć i gorzy wpływ ogrnizjąo n kwitnienie ou i późniejsze związywnie strąków, stą przeprowzono przerzezenie roślin gorzyy w tym momenie l zmniejszeni jej konkurenyjnośi, przy jenozesnym zhowniu przywijąej roli kwitów. Jenoron uprw ou, w rozstwie rzęów 5 m stnowił kontrolę, zś tk sm uprw pon stnrowej ohronie hemiznej z użyiem insektyyów hemiznyh: Deis 2,5 EC orz Fst 1 EC stnowił oniesienie o ohrony 2
konwenjonlnej. Zstosownie ou preprtów w oiekie hronionym hemiznie yło wukrotne. Do zwlzni oprzęzików użyto preprtu Fst 1 EC w we,9 l/h w momenie zuwżeni pierwszyh uszkozeń powoownyh przez te grofgi, po zym powtórzono po 7 nih. W wle ze strąkowem oowym i mszyą urkową użyto preprtu Deis 2,5 EC w we,25 l/h. Pierwszy zieg wykonno w momenie pojwieni się mszy n oie. Kolejny przeprowzono w momenie przekwitni pierwszego piętr kwitostnów przeiwko strąkowowi oowemu. Ostęp pomięzy roślinmi ou w rzęzie - 15 m ustlono n postwie zleeń l uprwy tej rośliny. Nsion umieszzono w gleie n głęokośi 6 m. Gorzy ił zostł wysin w śroku mięzyrzęzi jko pojeynzy rzą roślin, równoześnie z wysiewem ou, w ilośi mniejszej o 1/3 n h w oniesieniu o normy przewizinej w uprwie n nsion. Smglizk nmorsk zostł wysin o wieloonizek (15 nsion o jenej komórki wieloonizki w rozmirze 2,5 m x 2,5 m) i ył uprwin wstępnie w szklrni, po zym kępki roślin wyszno tuż po wzejśiu roślin ou w śroku mięzyrzęzi rośliny głównej w ostęph 25 m w rzęzie. Zwlznie hwstów n łym oświzeniu przeprowzono w sposó mehnizny. Powierzhni pojeynzego poletk wynosił 25 m 2. Doświzenie przeprowzono w 4 powtórzenih. W oiekth z roślinmi współrzęnymi orz w kontroli uprw ou ył zgon z zsmi rolnitw ekologiznego. Ntomist w oiekie hronionym pestyymi syntetyznymi, uprwę roli i nwożenie przewizino zgonie z zleenimi prwiłowej grotehniki l tej rośliny. W tej zęśi oświzeni, nwożenie minerlne N, P, K yło ostosowne o zsonośi gley w te skłniki i wymgń pokrmowyh ou. Oiekt kontrolny orz z ohroną hemizną yły olone o poletek z uprwą współrzęną l uniknięi efektu sąsieztw o 5 m i otkowo oszr ten ył osiny owsem. Poszzególne poletk z uprwą współrzęną orz kontrolne i z ohroną hemizną yły o sieie ozielone psmi ows o szerokośi 3 m. Poone strefy uforowe z użyiem zóż (psy o szerokośi 1,25 m) ze wzglęu n ih neutrlność l szkoników oowtyh yły wykorzystywne przez innyh utorów we wześniejszyh nih n wpływem uprw współrzęnyh n wrogów nturlnyh szkoników [Seienglnz i in. 211]. Utworzone zostły nstępująe oiekty oświzlne: - ó ze smglizką w rozstwie 5 m mięzy rzęmi, - ó ze smglizką w rozstwie 65 m mięzy rzęmi, - ó ze smglizką w rozstwie 8 m mięzy rzęmi, - ó z gorzyą w rozstwie 65 m mięzy rzęmi, nie poną przerywniu, - ó z gorzyą w rozstwie 8 m mięzy rzęmi, nie poną przerywniu, - ó z gorzyą w rozstwie 65 m mięzy rzęmi, poną przerywniu, - ó z gorzyą w rozstwie 8 m mięzy rzęmi, poną przerywniu, - ó w uprwie jenoronej w rozstwie 5 m mięzy rzęmi kontrol, - ó w uprwie jenoronej w rozstwie 5 m mięzy rzęmi, pony stnrowej ohronie hemiznej prze szkonikmi Przeieg ynmiki występowni i lizeność mszyy urkowej Aphis fe Sop. W trkie oserwji n mszyą urkową Aphis fe Sop. no lizeność poszzególnyh posti morfotyznyh (smi ezskrzyłyh, smi uskrzylonyh, lrw) orz położenie kolonii n roślinie. Oserwje prowzono o 3 4 ni o momentu zuwżeni pierwszyh uskrzylonyh migrntek, ż o koń okresu występowni mszy n 15 losowo wyrnyh i oznkownyh roślinh z poletk. Przy lizie mszy w kolonii o 1 osoników lizono okłnie wszystkie osoniki. Przy wyższej lizie mszy, ih lizeność określno szunkowo. Oenie pono tkże stopień opnowni roślin ou przez mszye, poprzez 3
przegląnie wszystkih roślin n poletku po kątem oenośi żywyh stiów szkonik i oniesienie lizy roślin zsielonyh w stosunku o łkowitej lizy roślin n poletku. Występownie i lizeność rpieżów mszy Występownie rpieżów (muhówek z roziny zygowte Dipter, Syrphie i pryszzrkowte Dipter, Ceiomyiie; hrząszzy z roziny ieronkowte Coleopter, Coinellie; sieirek z roziny złotooki Neuropter, Chrysopie; pluskwików różnoskrzyłyh z roziny ziułkowte Heteropter, Anthoorie orz pjąków Arne) oenino równoześnie z ynmiką lizenośi mszy n tyh smyh roślinh, które wyrno o oeny występowni A. fe. Anlizowno występownie i lizeność poszzególnyh stiów rozwojowyh rpieżów (jj, lrw, pozwrek, posti orosłyh). Dl określeni skłu gtunkowego zygowtyh znlezione pozwrki przenoszono o lortorium. Nstępnie umieszzno w płytkh Petriego, w temperturze 22 24 C i wilgotnośi wzglęnej powietrz 7%. Wyhoowne muhówki oznzno o gtunku n postwie kluz Bńkowskiej [1963] i vn Veen [24]. Nie zierno lrwy Syrphie, y nie ingerowć w nlizowny ukł mszy - rpież. W trkie prowzonyh oserwji notowno tkże oeność mrówek (Hymenopter, Formiie). W elu znlizowni stosunków ilośiowyh mięzy komponentmi zespołu rpieżów mszyy A. fe olizono stosunek lizowy rpieży o ofiry w przypku Syrphie i Coinellie. Określono tkże opnownie kolonii mszy przez zygowte i ieronkowte, przyjmują z kolonię opnowną tką, w której znleziono jkiekolwiek stium rozwojowe rpieży (jjo, lrwę, pozwrkę lu postć orosłą), w przypku zygowtyh tkże tką, w której stwierzono oeność tzw. smolistej plmy ęąej świetwem żerowni w kolonii lrwy Syrphie. Woe Anthoorie i Formiie, ze wzglęu n znne w ih przypku ntgonizmy woe innyh fiofgów, zstosowno tkże wskźnik współwystępowni Agrell [Górny i Grüm 1981]. Ag= N,/N gzie: N, liz kolonii, w któryh wystąpiły łąznie jenostki i n nej roślinie, N liz wszystkih kolonii Szkoliwość hrząszzy z rozju Siton spp. Oen zkłł 4 krotną nlizę, o momentu zuwżeni pierwszyh uszkozeń wshoząyh roślin z zęstotliwośią 1 rz w tygoniu. Oen intensywnośi żerowni hrząszzy oprzęzików ył przeprowzon poprzez mierzenie uytku powierzhni liśi (przez oniesienie powierzhni wyżerek n liśiu olizonej w mm 2 o łkowitej powierzhni liśi), powierzhni wyżerek orz poprzez lizenie liśi uszkozonyh i nieuszkozonyh. Oen powierzhni uszkozeń powoownyh przez hrząszze wykonn ył z wykorzystniem ppieru milimetrowego l olizeni powierzhni liśi i powierzhni wyżerek n wszystkih liśih z wyrnyh losowo i oznkownyh 2 roślin z poletk. Dl określeni szkoliwośi lrw nlizowno poziemne zęśi roślin. W tym elu jenorzowo (III ek zerw) korzenie 2 losowo wyrnyh roślin z poletk wyoyto i po okłnym umyiu przelizono ogólną lizę rowek korzeniowyh orz ilość rowek uszkozonyh. Szkoliwość hrząszzy strąkow oowego (Bruhus rufimnus Boh.) Oen szkoliwośi strąkow oowego (Bruhus rufimnus Boh.) przeprowzon ył w fzie pełnej ojrzłośi nsion n postwie lizy nsion uszkozonyh i ih msy w stosunku o ogólnej lizy i msy nsion. Poniewż zęść szkoników w momenie zioru nsion jeszze żeruje w ih wnętrzu, w elu wykryi nsion uszkozonyh przeprowzono 4
rwienie przy użyiu 1% roztworu nmngninu potsu (KMnO 4 ). Próki nsion zostły nwilżone w iepłej wozie (3 C), nstępnie pone rwieniu. Nmir rwnik usunięto po ieżąą woą. Nstępnie, nsion przegląno po lupą inokulrną i lizono te z iemnymi, okrągłymi plmkmi o śreniy 1 2 mm. Są to miejs, w któryh lrwy strąkowów wgryzły się o wnętrz nsion. Prmetry morfologizne ou, skł hemizny i nliz enzymów gleowyh Po zkońzeniu oserwji n występowniem mszyy A. fe mterił roślinny i gleowy zostł porny elem przeprowzeni pomirów morfologiznyh i przygotowni próek o nliz hemiznyh. Anlizy morfologizne mteriłu roślinnego oejmowły nstępująe ehy: lizę, ługość i msę pęów, lizę i msę liśi, ługość i msę korzeni (pornyh z głęokośi 2 m), lizę i msę strąków, lizę i msę nsion. W elu oznzeni zwrtośi: C, K, Zn, Cu, Fe, Mg, P w poszzególnyh zęśih roślin (poziemnyh, nziemnyh i nsionh), mterił roślinny ozyszzno z zniezyszzeń powierzhniowyh jk spź mszy, myto w wozie krnowej i ejonizownej, nstępnie suszono w 15 o C.,25 g porje suhego mteriłu roślinnego rozpuszzno w HNO 3 w temperturze 12 C i uzupełnino woą ejonizowną o ojętośi 1 ml. Nstępnie wskzne wyżej pierwistki oznzono metoą soryjnej spektrometrii tomowej, P metoą ICP. Zwrtość C, S i N oznzono przy pomoy nliztor Vriomx CNS. Aktywność enzymów gleowyh oznzno w gleie świeżej o nturlnej wilgotnośi. Gle zostł przesin przez sito o wielkośi ozek 2 mm i ył przehowywn w 4 C prze nlizą. Aktywność fosftz: kwśnej i lkliznej mierzono zgonie z metoą Shinner i in.[1995]. Stężenie p-nitrofenolu (NP) prouktu ktlizownej rekji przez fosftzy- zmierzono spektrofotometryznie przy ługośi fli 4 nm. Aktywność fosftz zostł wyrżon w: w µg p-nitrofenolu (p-np) g -1 s.m. h -1. Przeprowzono ekstrkję trifenyloformznu (TPF) prouktu rekji ktlizownej przez ehyrogenzy w etonie, którego stężenie zostło zmierzone spektrofotometryznie przy ługośi fli 546 nm. Aktywność ehyrogenz zostł wyrżon w µg trifenyloformznu (TPF) g -1 s.m. 16 h -1 [Shinner i in. 1995]. Aktywność urezy szowno poprzez kolorymetryzne oznznie ilośi moniku powstłego po hyrolizie moznik (1% roztwór) przy ługośi fli 955-63 nm. Aktywność urezy wyrżono w µg N g -1 s.m. Wrtość wskźnik ACR (enzymes tivity rtio) [Xin i in. 215] polizono wg poniższego wzoru: gzie: A h ktywność enzymtyzn gley w oiekie z gorzyą lu smglizką, A ktywność enzymtyzn gley w oiekie kontrolnym Anlizy hemizne mteriłu roślinnego i enzymów gleowyh zostły wykonne w Kterze Ekologii Uniwersytetu Śląskiego w Ktowih. Rekj olfktometryzn mszyy urkowej, oprzęzików i strąkow oowego woe roślin towrzysząyh: gorzyy iłej i smglizki nmorskiej W nih n rekją olfktometryzną wymienionyh owów wykorzystno szklny olfktometr Y-tue w przypku hrząszzy oprzęzików orz strąkow oowego, ntomist w przypku smi uskrzylonyh mszyy urkowej użyto 4-rmiennej reny olfktometru, stosownej przy testh wielokrotnego wyoru. Oyw rozje olfktometrów są używne powszehnie l oeny preferenji zphowyh owów [Vet i in., 1983; Shller i Nentwig, 2; Ukeh i Umoetok, 27; Rnjith, 27]. 5
Y- tue olfktometr posi jeno rmię tzw. oprowzjąe orz w rmion testowe. Rmion stnowią szklne rurki o ługośi 25 mm i śreniy 12 mm kż. Rmion testowe ułożone są wzglęem sieie po kątem 7. Kąt pomięzy rmieniem oprowzjąym, kżym z rmion testowyh wynosi ntomist 145. Aren olfktometru, wykonn z trnsprentnej płyty z pleksiglsu, skł się z pol entrlnego w ksztłie prostopłośinu o wymirh 65 mm x 65 mm x 55 mm (ł. x szer. x wys.) orz 4 rmion testowyh o wymirh16 mm x 65 mm x 55 mm (ł. x szer. x wys.), ohoząyh o kżego z 4 oków pol entrlnego. W nie pol entrlnego znjuje się otwór o śreniy 5 mm, stnowiąy wylot powietrz. Wierzhni śin prostopłośinu stnowi płytkę, którą możn zejmowć w rzie potrzey. Uprzenio ozyszzne z pomoą filtr węglowego powietrze yło tłozone przez pompę (Power C, DC Power Supply 35) i kierowne o kżego z rmion testowyh (zrówno w przypku Y-tuy, jk i 4 - rmiennej reny). Przepływ powietrz ustlony ył n poziomie 9 ml/min/rmię i kontrolowny z pomoą oręnego l kżego rmieni rotmetru (Kytl Instruments, Muurme, Finln, EK-2MR-H). Nstępnie strumień powietrz przepływł przez źróło zphu, tj. szklny pojemnik (wysokość 12 mm, śreni 7 mm) zwierjąy opowienio 3 g świeżej msy nej rośliny testowej (gorzyy iłej lu smglizki nmorskiej) wrz z krążkiem nwilżonej woą estylowną iuły filtryjnej (l zpewnieni opowieniej wilgotnośi powietrz) lu tylko zwilżoną iułę filtryjną (kontrol) w przypku Y- tuy. W przypku reny 4 rmiennej o wóh rmion ostrzono powietrze przepływjąe przez w oręne pojemniki z rośliną testową i wilgotną iułą orz przez kolejne w zwierjąe tylko wilgotną iułą filtryjną, stnowiąe kontrolę. Ow testowy umieszzny ył u wylotu rurki stnowiąej rmię oprowzjąe w przypku Y tuy lu w śrokowej zęśi pol entrlnego reny 4 rmiennej, nstępnie przez 1 minut oserwowno jego zhownie. Notowno lizę wejść w poszzególne pol (rmion) olfktometru. Kże z rmion, jk również ł ren yły przemywne woą estylowną, nstępnie etnolem po przetestowniu kżyh 2 osoników. W tym smym zsie zmienino tkże położenie rmion l uniknięi oziływni efektu wizulnego: w przypku reny 4 rmiennej przesuwno o 9, zgonie z ruhem wskzówek zegr, ntomist w przypku Y - tuy, zmienino miejsmi źrół zphu. Zrówno ren, jk i Y tu w zsie trwni eksperymentów yły umieszzne w krtonowym pojemniku o pomlownyh n zrno śinh i oświetlone o góry świtłem rozproszonym. Eksperyment l kżego z nlizownyh szkoników, z poziłem n sme i smie, przeprowzny ył w 12 powtórzenih. Rekj olfktometryzn osoników orosłyh ieronki siemiokropki i ieronki zjtykiej woe roślin towrzysząyh: gorzyy iłej i smglizki nmorskiej Anliz przeprowzon zostł w sposó ientyzny jk l oprzęzików i strąkow oowego. Anliz sttystyzn Olizeni sttystyzne wykonne yły przy użyiu progrmu komputerowego Sttisti 12. PL. Wykonnie nlizy nyh poprzezono testem normlnośi (Shpiro Wilk z poprwką Liliefors) orz jenoronośi wrinji (test Levene ). Jeśli istnił potrze wykonno trnsformję nyh [ln(x+1)]. Istotność różni pomięzy śrenimi no przez przeprowzenie nlizy wrinji jenozynnikowej. Śrenie różniowno przy pomoy testu NIR Fisher n poziomie istotnośi α =,5. W oniesieniu o wyników otyząyh skłu hemiznego roślin istotność różni pomięzy śrenimi weryfikowno z użyiem testu t-tukey (α =,5). W elu uzyskni informji o zleżnośih pomięzy lizą mszy lizą rpieżów występująyh w kolonih mszyy olizono współzynniki korelji orz 6
eterminji i regresji tm, gzie korelj ył sttystyznie istotn. W oniesieniu o wyników uzysknyh z użyiem olfktometru zstosowno test t-stuent l pró niezleżnyh (zmienną grupująą ył oeność lu rk opływu zphu nyh roślin) [Stnisz 1998]. Wyniki i ih omówienie Szkoliwość hrząszzy z rozju Siton spp. Anliz stopni uszkozeni liśi ou przez hrząszze oprzęzików w trkie pierwszej oserwji (25.4.216) wykzł, że ó uprwiny w sąsieztwie smglizki nmorskiej w rozstwie mięzy rzęmi 65 i 8 m hrkteryzowł się wyższym osetkiem uszkozonyh liśi niż ó w uprwie jenoronej (kontrol) (rys.1). Bne oiekty nie różniły się ntomist po wzglęem śreniej powierzhni wyżerek z rośliny, jk również po wzglęem wielkośi uytku lszki liśiowej w rezultie żerowni tego szkonik. W trkie rugiej oserwji tenenj utrzymywł się, przy zym w oiekie ze smglizką w rozstwie 65 m mięzy rzęmi ou tym rzem tkże powierzhni wyżerek z rośliny, jk i uytek lszki liśiowej yły istotnie wyższe niż w kontroli (rys.2.). Trzei oserwj wykzł istotny ogrnizjąy wpływ zstosownej hemiznej ohrony ou woe szkoliwośi hrząszzy Siton spp. (rys.3.). Nl ntomist njwięej liśi z wyżerkmi, jk też i njwiększą powierzhnię wyżerek orz w konsekwenji uytek lszki liśiowej notowno w oiekth, gzie ó ył uprwiny wrz ze smglizką nmorską (zwłszz w zwiększonyh rozstwh). Gorzy w tym okresie wpływł nieznznie ogrnizjąo n żerownie oprzęzików, jenk różnie woe kontroli nie yły uowonione sttystyznie. Czwrt oserwj wykzł wyrźne różnie zwłszz w osetku uszkozonyh liśi pomięzy oiektmi hronionymi poprzez uprwę współrzęną oiektem hronionym hemiznie (rys.4.). W tym osttnim osetek uszkozonyh liśi wynosił około 2% pozs gy w pozostłyh oiekth osiągł 8 9%. Wyrźne yły również różnie w powierzhni wyżerek z rośliny i w wielkośi proentowego uytku lszki liśiowej n korzyść ohrony hemiznej. Tenenj sprzyjni żerowniu hrząszzy oprzęzików ze strony smglizki nmorskiej nl ył wyrźnie zznzon, przy zym uytek lszki liśiowej wzrstł wrz ze zwiększeniem rozstwy ou. Gorzy ntomist niezleżnie o rozstwy ou nie wpływł istotnie n wielkość powierzhni wyżerek, jk również n wielkość uytku lszki liśiowej. Anliz sttystyzn przeprowzon n wszystkih nyh z sezonu wykzł istotny wpływ ogrnizjąy żerownie oprzęzików tylko w przypku ohrony hemiznej (rys.5.). Sąsieztwo gorzyy niezleżnie o zstosownej rozstwy ou nie wpływło istotnie n żerownie hrząszzy Siton spp. Z kolei towrzystwo smglizki nmorskiej sprzyjło żerowniu oprzęzików, przy zym rozstwy 65 m i 8 m sprzyjły rziej niż ro zstw 5 m. Njwięej rowek korzeniowyh wytworzyły rośliny ou rosnąe w sąsieztwie gorzyy iłej, przy rozstwie 65 m mięzy rzęmi ou (rys.6.). Pozostłe sposoy ohrony ou, włązją w to ohronę hemizną, nie miły istotnego wpływu n ten prmetr. Anliz stopni uszkozeni rowek korzeniowyh przez lrwy oprzęzików wykzł ntomist, że oeność smglizki nmorskiej w mięzyrzęzih okzł się yć zynnikiem ogrnizjąym ten prmetr i to n poziomie poonym o tego jki zoserwowno w przypku ohrony hemiznej ou (rys.7.). Z kolei spośró oiektów z gorzyą iłą jko rośliną towrzysząą nieo mniej uszkozonyh rowek korzeniowyh niż w kontroli znotowno tylko tm, gzie rosł on w mniejszej rozstwie (65 m) i nie zostł pon ziegowi przerzezni. 7
1 2 18 Liśie uszkozone [%] 8 6 4 2 Powierzhni wyżerek z rośliny [mm2] 16 14 12 1 8 6 4 2-2 -4-2 Sposó ohrony 5 Śreni -6 Śreni±Błą S5 st S65 S8 G65 G8 GP65 GP8 K Ch Śreni±Oh.st Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą Śreni±O 4 Uytek lszki liśiowej [%] 3 2 1-1 -2 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys.1. Stopień uszkozeni liśi ou przez hrząszze oprzęzików Siton spp. w trkie I oserwji zleżnie o sposou ohrony. S5 - ó ze smglizką w rozstwie 5 m mięzy rzęmi, S65 - ó ze smglizką w rozstwie 65 m mięzy rzęmi, S8 - ó ze smglizką w rozstwie 8 m mięzy rzęmi, G65 - ó z gorzyą w rozstwie 65 m mięzy rzęmi, nie poną przerywniu, G8 - ó z gorzyą w rozstwie 8 m mięzy rzęmi, nie poną przerywniu, GP65 - ó z gorzyą w rozstwie 65 m mięzy rzęmi, poną przerywniu, GP8 - ó z gorzyą w rozstwie 8 m mięzy rzęmi, poną przerywniu, K - ó w uprwie jenoronej w rozstwie 5 m mięzy rzęmi kontrol, Ch - ó w uprwie jenoronej w rozstwie 5 m mięzy rzęmi, pony stnrowej ohronie hemiznej prze szkonikmi. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Dl powierzhni wyżerek i uytku lszki liśiowej nie stwierzono różni istotnyh sttystyznie. 8
Liśie uszkozone [%] 1 8 6 4 2 Powierzhni wyżerek z rośliny [mm2] 7 6 5 4 3 2 1-1 -2 Sposó ohrony Śreni -2 Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą Śreni±O 14 12 1 Uytek lszki liśiowej [%] 8 6 4 2-2 -4 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys.2. Stopień uszkozeni liśi ou przez hrząszze oprzęzików Siton spp. w trkie II oserwji zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 9
Liśie uszkozone [%] 1 8 6 4 2 Powierzhni wyżerek z rośliny [mm2] 14 12 1 8 6 4 2 e e -2-2 Sposó ohrony -4 Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą Śreni±O 8 7 6 Uytek lszki liśiowej [%] 5 4 3 2 1-1 -2 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys.3. Stopień uszkozeni liśi ou przez hrząszze oprzęzików Siton spp. w trkie III oserwji zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 1
Liśie uszkozone [%] 12 1 8 6 4 2 Powierzhni wyżerek z rośliny [mm2] 4 35 3 25 2 15 1 5 Sposó ohrony 16 Śreni -5 Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą Śreni±O 14 12 Uytek lszki liśiowej [%] 1 8 6 4 2-2 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys.4. Stopień uszkozeni liśi ou przez hrząszze oprzęzików Siton spp. w trkie IV oserwji zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 11
Liśie uszkozone [%] 12 1 8 6 4 2 Powierzhni wyżerek z rośliny [mm2] 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2-2 -4-2 Sposó ohrony -6 Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Sposó ohrony Śreni Śreni±Bł Śreni±O 12 1 Uytek lszki liśiowej [%] 8 6 4 2-2 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys.5. Stopień uszkozeni liśi ou przez hrząszze oprzęzików Siton spp. śrenio w iągu sezonu zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 12
32 3 Liz rowek [szt/korzeń] 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1 8 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys. 6. Liz rowek korzeniowyh n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 7 65 6 Uszkozone rowki [%] 55 5 45 4 35 3 25 2 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys. 7. Stopień uszkozeni rowek korzeniowyh ou przez lrwy oprzęzików Siton spp. zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Przeieg ynmiki występowni i lizeność mszyy urkowej Aphis fe Sop. W sezonie 216 mszy urkow pojwił się ość późno opiero w końu mj (rys.8.). Pozątkowo jej lizeność we wszystkih oiekth ksztłtowł się poonie i nie przekrzł 2 osoników/roślinę. Około połowy zerw onotowno szyki wzrost lizenośi mszyy w oiekie kontrolnym, z mksimum lizenośi n przełomie zerw i 13
lip, po zym jej lizeność oniżył się ość gwłtownie. W oiekth hronionyh zrówno poprzez uprwę współrzęną ze smglizką nmorską, jk i z gorzyą iłą, jk też w oiekie hronionym hemiznie lizeność mszy utrzymywł się przez ły zs n zliżonym poziomie, ez wyrźnyh szzytów lizenośi, przy zym w oiekie hronionym preprtmi hemiznymi w końowym okresie występowni mszy yło ih więej niż w oiekth hronionyh poprzez uprwę współrzęną. Anliz osetk roślin zsielonyh przez mszye śrenio w sezonie wzym wykzł istotnie większą ilość roślin zsielonyh przez mszye w oiekth, gzie uprwie ou towrzyszył gorzy ił w njwiększej rozstwie, niezleżnie o tego, zy ył on przerywn, zy też nie (rys.9.). Pozostłe oiekty nie różniły się po tym wzglęem z oiektem kontrolnym. Wylizon śreni lizeność mszyy urkowej n roślinie w oiekie kontrolnym ył istotnie wyższ niż we wszystkih pozostłyh oiekth wzyh (t.1.). Anliz uziłu proentowego poszzególnyh posti morfotyznyh w ogólnej lizie mszy wskzł n przewgę smi ezskrzyłyh w populji mszy n roślinh ou uprwinego w sąsieztwie smglizki nmorskiej, kosztem lrw (t.2.). W nieo mniejszym zkresie efekt ten wiozny ył tkże w oiekth z uprwą współrzęną z gorzyą iłą. Lrwy stnowiły njlizniejszą grupę posti morfotyznyh. Smie uskrzylone ntomist lizniej onotowno jeynie w oiekie kontrolnym, o zpewne wiązło się z rzo wysokim opnowniem roślin przez mszye, ih przegęszzeniem i w związku z tym konieznośią zminy żywiiel. Sytuj tk nie wystąpił w pozostłyh oiekth, gyż tm stopień zsieleni poszzególnyh roślin przez mszye ył niewielki. Anlizują położenie kolonii mszy n roślinh zuwżono, że w oiekie kontrolnym mszye uswiły się w ość użym stopniu nie tylko n wierzhołkh, le tkże n pęh, liśih i strąkh, ntomist w oiekth z uprwą współrzęną i hronionym hemiznie większość mszy żerowł n wierzhołkh (t.3.). Jest to ozywiśie konsekwenją lizenośi kolonii mszy w poszzególnyh oiekth. Brzo wysok lizeność mszy w oiekie kontrolnym sprwił, że musiły się one rozprzestrzenić z opnownyh w pierwszej kolejnośi wierzhołków tkże n pozostłe zęśi roślin. W sezonie 216 n oie onotowno również oeność mszyy grohowej, przy zym miło to miejse w zszie głównie w oiekie hronionym hemiznie - po zkońzeniu yklu ziegów z użyiem preprtów hemiznyh (t.4.). Osetek roślin zsielonyh przez mszyę grohową osiągnął ok. 18% w oiekie hronionym hemiznie pozs, gy w kontroli wyniósł ok. 8%, zś w oiekth hronionyh przez wprowzenie rośliny towrzysząej nie przekrozył 1% (rys.1.). 14
2 18 16 14 Mszye [szt/roślinę] 12 1 8 6 4 2 216-5-25 216-5-3 216-6-3 216-6-8 216-6-13 216-6-16 216-6-22 Dt 216-6-27 216-7-1 S5 S65 S8 G65 G8 GP65 GP8 K Ch Rys.8. Przeieg ynmiki występowni mszyy urkowej Aphis fe (Sop.) n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. 216-7-7 216-7-12 216-7-18 15
Rośliny opnowne przez mszyę urkową [%] 25 2 15 1 5 Sposó ohrony Rys. 9. Osetek roślin ou opnownyh przez mszyę urkową Aphis fe Sop. zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. T. 1. Śreni lizeność mszyy urkowej Aphis fe (Sop.) w sezonie n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Mszye [szt/roślinę] S5 41,25 * S65 23,14 S8 36,5 G65 71,31 G8 69,14 GP65 11,23 GP8 6,8 K 943, Ch 14,4 * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 16
T.2. Uził poszzególnyh posti morfotyznyh mszy w ogólnej ih lizie w sezonie n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Smie ezskrzyłe [%] Smie uskrzylone [%] Lrwy [%] S5 19,57 ef*,93 79,5 S65 21,61 f 1,37 77,2 S8 2,98 f,66 78,36 G65 18,8 ef,98 8,94 G8 15,64 1,2 83,16 e GP65 13,88 1,44 84,69 ef GP8 17,8 e,84 82,8 e K 1,69 2,52 86,8 f Ch 13,35 1,43 85,22 ef * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. T.3. Położenie kolonii mszy n oie (uził proentowy w ogólnej lizie mszy) zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Wierzhołek [%] Pę [%] Liśie [%] Kwity [%] Strąki [%] S5 51,32 * 27,8 5,7 12,66 3,86 S65 64,3 15,58 1,41 17,82,89 S8 55,42 26, 3,89 11,2 3,49 G65 64,59 22,35 2,74 4,5 5,81 G8 61,32 22,58 3,91 4,61 7,58 e GP65 6,17 23,24 5,8 2,6 8,91 e GP8 74,37 e 15,67 2,7 5,3 2,86 K 43,42 26,94 16,82 2,67 1,14 e Ch 63,58 13,5 1,98 6,99 4,95 * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 17
Rośliny opnowne przez mszyę grohową [%] T. 4. Śreni lizeność mszyy grohowej (Ayrthosiphon pisum Hrris) w sezonie n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Mszye [szt/roślinę] S5,14 * S65,14 S8,2 G65, G8,5 GP65,1 GP8, K 2,66 Ch 13,895 * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, Sposó ohrony Rys. 1. Osetek roślin ou opnownyh przez mszyę grohową (Ayrthosiphon pisum Hrris) zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 18
Występownie i lizeność rpieżów mszy Wśró rpieżów oserwownyh w kolonih mszyy urkowej njlizniej yli reprezentowni przestwiiele roziny ieronkowte (Coinellie) i zygowte (Syrphie). Wśró ieronkowtyh ominująym okzł się gtunek ieronk zjtyk Hrmoni xyriis (Plls) (t.5.). Około 1/3 osoników stnowili przestwiiele gtunku ieronk siemiokropk Coinell septempuntt (L.), ość liznie oserwowno tkże ieronkę wrzeiążkę Propyle qtuoreimpuntt (L.). Wśró przestwiieli zygowtyh ominowł gtunek Episyrphus ltetus (Deg.), zś n rugim miejsu Syrphus riesii (L.). W trkie oserwji lrw zygowtyh ość zęsto notowno tkże przestwiieli gtunków wzesnowiosennyh, które preferują występownie n żywiielh zimowyh mszy. Osetek roślin ou opnownyh przez rpieżne ieronkowte whł się o około 2% o 12% (rys.11.). Njmniej roślin z ieronkmi stwierzono w oiekie hronionym hemiznie, ntomist njlizniej oserwowno je n oie uprwinym współrzęnie ze smglizką nmorską orz w oiekie kontrolnym. Istotnie mniej niż w kontroli stwierzono roślin opnownyh przez ieronki w uprwie ou wrz z gorzyą iłą w rozstwie 65 m. Śreni lizeność poszzególnyh stiów rozwojowyh ieronkowtyh, zgonie z przewiywnimi njniższe wrtośi wykzywł w oiekie hronionym hemiznie (t.6.). Njwięej złóż jj, lrw, pozwrek i osoników orosłyh w przelizeniu n roślinę onotowno w kontroli, o zpewne yło związne z njwiększą lizenośią mszy n tyh roślinh. Biorą po uwgę oiekty z uprwą współrzęną więej lrw, pozwrek i osoników orosłyh onotowywno rzej w uprwie ou ze smglizką nmorską niż z wykorzystniem gorzyy iłej. Anlizują wpływ rozstwy w uprwie ou ze smglizką nmorską, nie onotowno wyrźnego związku z lizenośią ieronkowtyh, owiem lizeność lrw, pozwrek i osoników orosłyh tyh owów przy rozstwie 5 m, ył n zliżonym poziomie o tej w rozstwie 8 m, zś nieo niższ w rozstwie 65 m. Z kolei zieg przerywni w przypku gorzyy iłej w rozstwie 65 m wiązł się z istotnym zwiększeniem lizy lrw ieronek n roślinh ou. Poonego efektu nie oserwowno jenk przy szerszej rozstwie, tj. 8 m. Anliz związków pomięzy lizenośią jj i lrw ieronkowtyh lizenośią mszy wskzuje n istnienie otniej korelji pomięzy tymi wielkośimi, o świzy o orej synhronizji występowni rpieży i ofiry, przy zym njwyższe wrtośi współzynnik korelji osiągł w oiekie kontrolnym (t.7.). Anlizują korelję występowni złóż jj ieronek i mszy zwr również uwgę wysok wrtość współzynnik l oiektu, gzie ó uprwino współrzęnie ze smglizką nmorską w rozstwie 5 m. Z kolei występownie lrw ieronek yło w większym stopniu skorelowne z lizenośią mszy przy uprwie współrzęnej ou z gorzyą iłą, w szzególnośi przy njwiększej zstosownej rozstwie (8 m) i przeprowzeniu ziegu przerzezni roślin. Korelj występowni orosłyh ieronkowtyh i mszy ył z kolei njwyższ w oiekie z uprwą współrzęną ou z gorzyą iłą w rozstwie 65 m i z przeprowzonym ziegiem przerywni (t.8.). Może to świzyć, o tym, że zieg przerywni poprwił ostępność roślin ou l osoników orosłyh ieronek. Stosunek lizowy rpieży o ofiry w przypku lrw i orosłyh posti ieronek njrziej niekorzystnie ksztłtowł się w oiekie kontrolnym (t.9.). Njkorzystniejsze wrtośi ntomist wykzywł w oiekth, gzie uprwie ou towrzyszył smglizk nmorsk (poniżej 1 mszy/1 osonik). Przy uprwie ou z gorzyą iłą wrtośi tego wskźnik yły zliżone i whły się o 146,75 o 283,25 sztuk mszy/1 osonik. Osetek roślin opnownyh przez rpieżne zygowte ył zliżony o tego stwierzonego w przypku ieronek (rys.12.). Poonie jk w przypku poprzeniej grupy rpieżów njmniej roślin z zygowtymi stwierzono w oiekie ojętym ohroną hemizną i przy uprwie współrzęnej ou i gorzyy iłej w njmniejszej rozstwie (65 m). Osetek roślin opnownyh przez zygowte w pozostłyh oiekth z roślinmi towrzysząymi ył 19
zliżony (ok. 13 16%), przy zym istotnie wyższy niż w przypku oiektu kontrolnego ył w przypku uprwy ou z gorzy iłą w njwiększej rozstwie i przy zstosowniu ziegu przerywni. Inzej niż w przypku ieronkowtyh śreni liz jj zygowtyh ył njwyższ w oiekth ze smglizką nmorską, pomimo iż lizeność mszy n tyh roślinh nie ył tk wysok jk w przypku kontroli (t.1.). Świzy to o silnie przywijąej roli kwitów smglizki l orosłyh muhówek zygowtyh. Nieo wyższ niż w kontroli ył tkże lizeność jj zygowtyh w oiekth z gorzyą iłą (różnie nie yły jenk uowonione sttystyznie). Nie stwierzono istotnyh różni w lizenośi lrw i pozwrek zygowtyh zleżnie o zstosownego sposou ohrony. Anliz zleżnośi pomięzy lizą jj i lrw zygowtyh lizą mszy wykzł w większośi przypków istotną otnią korelję pomięzy tymi wrtośimi. Wrtość współzynnik korelji ył w poszzególnyh oiekth zliżon. Poonie jk w przypku ieronkowtyh stosunek lizowy rpieży o ofiry w przypku lrw zygowtyh njkorzystniej ksztłtowł się w oiekth, gzie uprwie ou towrzyszył smglizk nmorsk, przy zym ło się zuwżyć, że przy większej rozstwie (65 m) ył on korzystniejszy niż przy rozstwie stnrowej (5 m). Kilkkrotnie więej mszy przypło n jeną lrwę Syrphie w oiekth, gzie uprwie ou towrzyszył gorzy, jenk zeyownie njrziej niekorzystnie relj t ukłł się w przypku oiektu kontrolnego. Biorą po uwgę ne literturowe stosunek lizowy wylizony l oiektów ze smglizką nmorską wskzuje n możliwość skuteznego ogrnizni populji mszy przez tyh rpieżów, owiem jk poje Wnuk (2) przy stosunku 1:3 lrw E. ltetus nie jest o prw w stnie zniszzyć kolonii mszy, le wyrźnie ogrniz tempo jej rozwoju. Pozostli rpieży, tj. pjąki, ziułkowte, złotookowte i pryszzrkowte notowne yły znznie rzziej w kolonih mszyy urkowej. Osetek roślin zsielonyh przez pjąki nie przekrzł 3% i ył istotnie wyższy w oiekth, gzie uprwie ou towrzyszył smglizk nmorsk niż w pozostłyh oiekth (rys.13.). Z kolei ziułkowte w większym stopniu opnowły kolonie mszy w uprwie ou współrzęnie z gorzyą iłą, przy przeprowzeniu ziegu przerywni (rys.14.). Różnie w oniesieniu o kontroli nie yły jenk sttystyznie uowonione. Lizeność pjąków njwyższ ył w uprwie ou ze smglizką nmorską i ih ilość wzrstł wrz ze zwiększeniem rozstwy (t.13.). Nie stwierzono ntomist istotnego wpływu zstosownego sposou ohrony ou n lizeność ziułkowtyh. Złotooki, poonie jk pjąki w njwiększym stopniu (ok. 7%) opnowły rośliny ou w sąsieztwie smglizki nmorskiej (rys.15.). Śreni liz jj złotooków njwyższ ył w tyh włśnie oiekth i wzrstł wrz ze zwiększeniem rozstwy (t.14.). Z kolei to stium rozwojowe rpieży n roślinh ou uprwinego w sąsieztwie gorzyy iłej występowło mniej liznie niż w kontroli. Nie stwierzono istotnyh różni w lizenośi lrw złotooków pomięzy nymi oiektmi. Pryszzrkowte występowły sporyznie i zsieliły njwiększą ilość roślin w oiekie z uprwą współrzęną ou i gorzyy iłej w njwiększej rozstwie (8 m) przy zstosowniu przerywni, przy zym liz lrw Ceiomyiie njwiększ ył w tym smym oiekie le z zstosowniem rozstwy 65 m orz w kontroli (rys.6., t.15). Anlizują kolonie mszyy urkowej lizono również npotkne mrówki. Ih lizeność njwyższ ył w oiekth ze smglizką nmorską, przy zym zmniejszł się wrz ze zwiększniem rozstwy (t.15.). Mumie mszy spsożytownyh również notowno sporyznie i njzęśiej w oiekie kontrolnym. Wrtośi współzynnik Agrell wylizone l mrówek i ziułkowtyh w oniesieniu o innyh fiofgów wskzują n ih rzo rzkie występownie n tyh smyh roślinh (t.16.). Zwłszz w przypku ziułkowtyh w większośi przypków wrtość tego współzynnik wynosił, o świzy o niestwierzniu oenośi tyh rpieżów i jkiegokolwiek innego fiofg n tej smej roślinie. W przypku mrówek zoserwo wno njzęstsze ih równozesne występownie wrz z jjmi zygowtyh, przy zym wyższe yły 2
Rośliny opnowne przez Coinellie [%] wrtośi tego wskźnik w oiekth, gzie uprwie ou towrzyszył gorzy ił niż smglizk nmorsk. T.5. Skł gtunkowy rpieżnyh ieronkowtyh (Coinellie) i zygowtyh (Syrphie) w kolonih mszyy urkowej Aphis fe Sop. n oie. Gtunki Uził proentowy [%] Coinellie Coinell septempuntt (L.) Hrmoni xyriis (Plls) 34,83 58,8 Propyle qtuoreimpuntt (L.) 6,28 Pozostłe,9 Rzem 1, Syrphie Episyrphus ltetus (Deg.) 43,52 Syrphus riesii (L.) 12,96 Sev pyrstrii (L.) 2,78 Meligrmm tringulifer (Zett.),93 Metsyrphus orolle (Fr.) 1,85 Pozostłe 37,96 Rzem 1, 14 12 1 8 6 4 2 Sposó ohrony Rys. 11. Osetek roślin ou opnownyh przez rpieżne ieronkowte (Coinellie) zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 21
T. 6. Śreni lizeność jj, lrw, pozwrek i posti orosłyh ieronkowtyh Coinellie w sezonie n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Jj złoż [szt/roślinę] Lrwy [szt/roślinę] Pozwrki [szt/roślinę] Dorosłe [szt/roślinę] S5,15 *,239,84,189 S65,16,134,31,118 S8,12,244,52,27 G65,5,35,28,23 G8,5,11,52,59 GP65,22,178,46,81 GP8,22,83,9,9 K,41,622 e,222,219 Ch,3,,,24 * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. T.7. Zleżnośi mięzy lizą mszy (x) i lizą jj i lrw ieronkowtyh (Coinellie) (y) n oie zleżnie o sposou ohrony. Coinellie jj Coinellie lrwy r r 2 równnie regresji r r 2 równnie regresji S5,426831*,182185 y= -,53 +,46x,183125,33535 y=,16941 +,156x S65,249285,62143 y= -,12 +,74E -3 x,154579,23895 y=,925 +,178x S8,241351,5825 y=,23 +,26x,194343,37769 y=,1362 +,286x G65,184493,3438 y = -,1E-3 +,73E- 4 x,218641,4784 y=,1722 +,26x G8,64589 - -,257493,6633 y=,53 +,74E -3 x GP65,32553,1597 y=,13 +,22x,2553,4221 y=,1311 +,74E -3 x GP8,145573,21191 y=,1116 +,18E -3 x,359583,1293 y=,277 +,92E -3 x K,42926,184218 y= -,63 +,5x,65898,367112 y=,8352 +,57x Ch -,2563 - - - - - *zerwon zionk oznz, że r istotne przy α =,5. Oznzeni jk n rys.1. T.8. Zleżnośi mięzy lizą mszy (x) i lizą orosłyh ieronkowtyh (Coinellie) (y) n oie zleżnie o sposou ohrony. Coinellie orosłe Sposó ohrony r r 2 równnie regresji S5,298172*,8897 y=,1188 +,158x S65,243269,5918 y=,731 +,21x S8,31377,9828 y=,12569 +,214x G65,49599 - - G8,22525,5636 y=,3681 +,32E -3 x GP65,46215,16511 y=,2177 +,58E -3 x GP8,264177,69789 y=,579 +,52E -3 x K,35719,127463 y=,1138 +,13x Ch,144382,2846 y=,1342 +,1x *zerwon zionk oznz, że r istotne przy α =,5. Oznzeni jk n rys.1. 22
Rośliny opnowne przez Syrphie [%] T.9. Stosunek lizowy rpieży (lrwy lu orosłe ieronki) o ofiry (mszye) n oie zleżnie o sposou ohrony. Anliz uwzglęni kolonie mszy w któryh rpieży występowli. Sposó ohrony Śreni liz mszy/1 lrwę Coinellie Śreni liz mszy/1 osonik orosłego Coinellie S5 65,313 * 79,363 S65 19,646 59,948 S8 38,86 94,47 G65 283,25 146,75 G8 165,785 197,929 GP65 226,556 282,192 GP8 174,495 24,982 K 1557,125 2375,91 Ch - 31,667 * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Sposó ohrony Rys. 12. Osetek roślin ou opnownyh przez rpieżne zygowte (Syrphie) zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 23
T. 1. Śreni liz jj, lrw i pozwrek zygowtyh (Syrphie) w sezonie n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Jj [szt/roślinę] Lrwy [szt/roślinę] Pozwrki [szt/roślinę] S5,75 *,58,11 S65,754,26,14 S8,533,52,7 G65,443,28,3 G8,319,9,5 GP65,445,44, GP8,426,31,7 K,276,36,8 Ch,169,8, * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. T.11. Zleżnośi mięzy lizą mszy (x) i lizą jj i lrw zygowtyh (Syrphie) (y) n oie zleżnie o sposou ohrony. Sposó Syrphie jj Syrphie lrwy ohrony r r 2 równnie regresji r r 2 równnie regresji S5,267953,71799 y=,4423 +,592x,258511,66828 y=,152 +,96E -3 x S65,373499,13951 y=,31154 +,1861x,883 - - S8,23942,57322 y=,36413 +,447x,227316,51673 y=,262 +,82E -3 x G65,342719,117456 y=,18376 +,364x,252271,6364 y=,994 +,25E -3 x G8,363694,132274 y=,17999 +,23x,218669,47816 y=,11 +,13x GP65,3156,99229 y=,25559 +,187x,446317,199199 y= -,86 +,52E -3 x GP8,2811,7917 y=,35 +,26x,15757,24828 y=,196 +,19x K,58848 - -,228343,5214 y=,1326 +,24E -4 x Ch,147721,21822 y=,1293 +,46x,1185,12288 y=,326 +,46x *zerwon zionk oznz, że r istotne przy α =,5. Oznzeni jk n rys.1. 24
Rośliny opnowne przez Arne [%] T.12. Stosunek lizowy rpieży (lrwy zygowtyh) o ofiry (mszye) n oie zleżnie o sposou ohrony. Anliz uwzglęni kolonie mszy w któryh rpieży występowli. Sposó ohrony Śreni liz mszy/1 lrwę Syrphie S5 23,6 * S65 21, S8 122,85 G65 327,5 G8 478,667 GP65 629,44 GP8 276,583 K 352,615 Ch 369, * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Sposó ohrony Rys. 13. Osetek roślin ou opnownyh przez rpieżne pjąki (Arne) zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 25
Rośliny opnowne przez Anthoorie [%] 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Sposó ohrony Rys. 14. Osetek roślin ou opnownyh przez rpieżne ziułkowte (Anthoorie) zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. T. 13. Śreni lizeność pjąków (Arne) i ziułkowtyh (Anthoorie) w sezonie n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Arne [szt/roślinę] Anthoorie [szt/roślinę] S5,18 *,18 S65,224,81 S8,376,47 G65,25, G8,47,47 GP65,24,49 GP8,,87 K,,77 CH,27, * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 26
Rośliny opnowne przez Chrysopie [%] 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Sposó ohrony Rys. 15. Osetek roślin ou opnownyh przez rpieżne złotookowte (Chrysopie) zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. T. 14. Śreni lizeność jj i lrw złotookowtyh (Chrysopie) w sezonie n roślinh ou zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Jj [szt/roślinę] Lrwy [szt/roślinę] S5,114 *, S65,1487, S8,191, G65,45,25 G8,423, GP65,391,24 GP8,393,22 K,146, CH,429, * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 27
Rośliny opnowne przez Ceiomyiie [%],7,6,5,4,3,2,1, Sposó ohrony Rys. 16. Osetek roślin ou opnownyh przez rpieżne pryszzrkowte (Ceiomyiie) zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. T. 15. Śreni liz lrw pryszzrkowtyh (Ceiomyiie), mrówek (Formiie) orz mumii mszy spsożytownyh w sezonie n roślinh ou, zleżnie o sposou ohrony. Sposó ohrony Lrwy Ceiomyii e [szt/roślinę] Formiie [szt/roślinę] Mumie mszy [szt/roślinę] S5,13 *,897,254 S65,4,75,124 S8,9,653,85 G65,41,471,3 G8,16,394, GP65,159,69,27 GP8,28,528,275 K,168,411,862 CH,32,619,292 * śrenie oznzone tkimi smymi litermi w kolumnh nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Oznzeni jk n rys.1. 28
Sposó ohrony S5 S65 S5 G65 G8 GP65 GP8 K T. 16. Porównnie wrtośi wskźników Ag l mrówek (Formiie)(F) orz ziułkowtyh (Anthoorie) (A) i innyh fiofgów występująyh n oie zleżnie o sposou ohrony. Mumie mszy Syrphie jj Syrphie lrwy Syrphie pozwrki Syrphie smoliste plmy Coinelli e jj Coinelie lrwy Coinelli e pozwrki Coinelli e orosłe Formiie Chrysopie jj Chrysopie lrwy Arne Anthoori e F,138,473,39,2,197,,138,79,256,99,,39,2 A,,,2,,79,,59,,2,2,39,, F,,357,79,,159,2,6,2,238,119,,4, A,,2,,,4,2,2,,,,,, F,,181,23,,91,,113,45,227,68,,23, A,,2,,,4,2,2,,,,,, F,,631,126,,227,,51,25,76,25,,, A,,,,,,,,,,,,, F,,657,23,,141,23,117,23,141,,,,23 A,,,,,23,,,,,23,,, F,24,538,49,,293,49,122,122,49,49,,, A,,,,,,,,,,,,, F,44,764,66,,131,44,19,,218,22,,,22 A,,44,,,,,,,,22,,, F,77,587,51,26,24,26,12,51,281,51,,,26 A,,26,,,26,,,,26,26,,, F,27,214,,,,,,,27,27,,, Ch A,,,,,,,,,,,,, Oznzeni jk n rys.1. 29
Szkoliwość hrząszzy strąkow oowego (Bruhus rufimnus Boh.) Njmniej nsion z uszkozenimi powoownymi przez strąkow znotowno u ou pohoząego z uprwy współrzęnej ze smglizką nmorską w njmniejszej rozstwie (rys.17.). Nie ył to jenk różni istotn w oniesieniu o kontroli. Istotnie więej nsion z uszkozenimi stwierzono ntomist w przypku ou pohoząego z uprwy współrzęnej z gorzyą iłą, przy zstosowniu przerywni. Osetek nsion uszkozonyh przez strąkow ył wysoki i whł się o 71 o 91%, zleżnie o zstosownej ohrony. Biorą po uwgę msę nsion uszkozonyh relje ksztłtowły się poonie jenk nie stwierzono różni istotnyh sttystyznie mięzy nymi oiektmi (rys.18.). 1 95 % nsion uszkozonyh z ogolnej lizy nsion 9 85 8 75 7 65 6 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys.17. Nsion ou w ojrzłośi pełnej uszkozone przez strąkow oowego Bruhus rufimnus Boh. [osetek ogólnej lizy nsion] zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. 3
15 % msy nsion uszkozonyh z ogólnej msy nsion 1 95 9 85 8 75 7 65 6 55 Sposó ohrony Śreni Śreni±Błą st Śreni±Oh.st Rys.18. Nsion ou w ojrzłośi pełnej uszkozone przez strąkow oowego Bruhus rufimnus Boh. [osetek ogólnej msy nsion] zleżnie o sposou ohrony. Oznzeni jk n rys.1. Śrenie oznzone tkimi smymi litermi nie różnią się o sieie istotnie przy α=,5. Rekj olfktometryzn mszyy urkowej, oprzęzików i strąkow oowego orz osoników orosłyh ieronki siemiokropki i ieronki zjtykiej woe roślin towrzysząyh: gorzyy iłej i smglizki nmorskiej Opowieź szkoników i owów pożyteznyh woe sustnji zphowyh pohoząyh o świeżej msy gorzyy iłej, wyrżon lizą wejść w poszzególne pol olfktometru w przelizeniu n 1 osonik wykzł istotny wpływ jeynie w przypku strąkow oowego (t.17.). Smie tego szkonik zęśiej wyierły pole ez opływu zphu gorzyy. Więej różni istotnyh przy niu rekji olfktometryznej stwierzono ntomist w przypku smglizki nmorskiej (t.18.). Smglizk wykzł ziłnie ostrszjąe woe smi oprzęzik pręgownego, o może tłumzyć niski stopień uszkozeni rowek korzeniowyh przez lrwy tego szkonik. Poonie zrówno sme, jk i smie strąkow oowego regowły negtywnie n zph pohoząy o smglizki i to te ż zęśiowo przełożyło się n osetek lizy nsion uszkozonyh przez strąkow w oiekie, gzie smglizk występowł w njwiększym zgęszzeniu (tj. przy rozstwie ou 5 m). Dziłnie przywijąe smglizki nmorskiej uowonione zś zostło w przypku smi ieronki zjtykiej. Ponto zrówno sme tego gtunku, jk również oywie płie ieronki siemiokropki tkże zęśiej wyierły pole olfktometru z opływem zphu tej rośliny, jenk różnie te mieśiły się w grnih łęu oświzlnego. Dło to tkże oźwięk w posti liznego występowni ieronek w oiekth ze smglizką nmorską pomimo niezyt ofitej ilośi pokrmu mszy. 31
T.17. Opowieź szkoników i owów pożyteznyh woe sustnji zphowyh pohoząyh o świeżej msy gorzyy iłej (Sinpis l L.), wyrżon lizą wejść w poszzególne pol olfktometru w przelizeniu n 1 osonik. K - kontrol ez opływu zphu, G - z opływem zphu gorzyy. Wyszzególnienie K G t p Siton linetus L. smie,666667*,666667, 1, 1,,833333,37148,76532 Siton linetus L. sme,4,6 -,57735,579584,4,6 -,57735,579584 Bruhus rufimnus Boh. smie,75,583333,842424,48616 1,25,833333 1,1396,27251 Bruhus rufimnus Boh. smie,818182,272727 2,9277,8323,818182,272727 2,9277,8323 Aphis fe Sop.,75,5 1,253566,223158 1,166667 1,,351562,728512 Hrmoni xyriis Plls smie,666667,75 -,43179,6798 1,416667 1,416667, 1, Hrmoni xyriis Plls sme,583333,833333-1,34164,193398 1, 1,166667 -,41138,684776 Coinell septempuntt L. smie,5,75-1,25357,223158,75 1,333333-1,29179,29835 Coinell septempuntt L. sme,9991,818182,597614,55684 2,545455 2,363636,19961,84388 *Wrtość górn onosi się tylko o przypku wejśi w rmię olfktometru, zś oln uwzglęni lizę wejść w poszzególne rmion olfktometru w trkie 1 minutowego eksperymentu, zerwony kolor zionki oznz istotne różnie pomięzy oiektmi. M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M 32
T.18. Opowieź szkoników i owów pożyteznyh woe sustnji zphowyh pohoząyh o świeżej msy smglizki nmorskiej (Loulri mritim L.), wyrżon lizą wejść w poszzególne pol olfktometru w przelizeniu n 1 osonik. K - kontrol ez opływu zphu, S - z opływem zphu smglizki. Wyszzególnienie K S t p Siton linetus L. smie,875,125 4,242641,82 1,,125 3,861741,1727 Siton linetus L. sme,666667,333333 1,11834,289692 1,,333333 1,3484,27276 Bruhus rufimnus Boh. smie,833333,416667 2,23668,35812 1,166667,5 2,15211,42622 Bruhus rufimnus Boh. smie,833333,333333 2,759599,11436,916667,333333 2,836331,968 Aphis fe Sop.,75,75, 1, 2,333333 1,25 1,251452,223913 Hrmoni xyriis Plls smie,416667,833333-2,2367,35812,5,916667-1,7139,12962 Hrmoni xyriis Plls sme,5,8-1,4556,17688,6,9-1,5337,3617 Coinell septempuntt L. smie,75,75, 1, 1,25 1,5 -,38642,72897 Coinell septempuntt L. sme,75,916667-1,766,293562 1,166667 1,583333-1,5516,3283 *Wrtość górn onosi się tylko o przypku wejśi w rmię olfktometru, zś oln uwzglęni lizę wejść w poszzególne rmion olfktometru w trkie 1 minutowego eksperymentu, zerwony kolor zionki oznz istotne różnie pomięzy oiektmi. Prmetry morfologizne ou Rośliny ou uprwinego w sąsieztwie smglizki nmorskiej yły rziej rozgłęzione niż kontrolne, przy tym nieo niższe (t.19.). Nie różniły się ntomist msą pęów. Njmniej rozgłęzione yły ntomist rośliny ojęte ohroną hemizną, yły ntomist njwyższe. Sąsieztwo gorzyy iłej nie wpłynęło istotnie n stopień rozgłęzieni roślin ou, przyzyniło się jenk o ih skróeni i zmniejszeni msy pęów. Zieg przerywni gorzyy iłej nie zmniejszył niestety konkurenyjnośi tej rośliny woe ou. Po wzglęem lizy liśi n roślinie i ih msy znów njkorzystniejsz okzł się uprw ou współrzęnie ze smglizką nmorską (t.2.). W przypku gorzyy iłej zieg przerywni w oiekie z większą rozstwą (8 m) wpłynął n nieznzne zwiększenie msy liśi z rośliny (różnie nieuowonione sttystyznie). Tkże ms korzeni z poziomu 2 m ył njwiększ w przypku uprwy ou ze smglizką nmorską i to w njmniejszej rozstwie. Tkże oiekty z pozostłymi rozstwmi hrkteryzowły się korzystniejszą wrtośią tego prmetru niż oiekt kontrolny. W przypku oiektów z gorzyą iłą większą ms korzeni hrkteryzowły się te z zstosowniem większej rozstwy (8 m), ntomist zieg przerywni nie mił istotnego wpływu n ten prmetr. Anliz eh morfologiznyh zęśi genertywnyh tkże wskzuje n korzystny wpływ sąsieztw smglizki nmorskiej (t.21.). Zwiększenie rozstwy ou uprwinego w 33