WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ MOBILNYCH FORM WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE ORAZ ICH WYMYWANIE W DOŚWIADCZENIU WAZONOWYM.

Transkrypt

1 At Agrophysi, 2009, 13(1), WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ MOBILNYCH FORM WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE ORAZ ICH WYMYWANIE W DOŚWIADCZENIU WAZONOWYM Krzysztof Gonek Kter Chemii Rolnej, Uniwersytet Rolnizy Al. Mikiewiz 21, Krków e-mil: rrgonek@yf-kr.eu.pl S t r e s z z e n i e. Celem przeprowzonyh bń było określenie wpływu zstosownego nwo- Ŝeni minerlnego, opem po proukji sirznu mgnezu orz wpnowni n zwrtość wybrnyh mikroelementów w oiekh glebowyh. Bni prowzono w 3 letnim okresie ( ), w wzonh wyposŝonyh w system o oprowzni oieków glebowyh, mieszząyh 22 kg powietrznie suhego mteriłu glebowego. W glebie nie wpnownej zwrtość mobilnyh form miezi, ynku i mngnu był większ. Wpnownie zmniejszyło zwrtość mobilnyh form bnyh mikroelementów orz spowolniło proes zkwszeni gleby. Spośró bnyh pierwistków w njwiększyh ilośih, zrówno z gleby nie wpnownej jk i wpnownej wymywny był ynk, njmniej w oiekh glebowyh oznzono miezi. W wrunkh przeprowzonyh bń istotny wpływ n wymywnie bnyh mikroelementów mił ozyn gleby, wpnownie n ogół istotnie zmniejszyło zwrtość, miezi, ynku i mngnu w oiekh glebowyh. S ł o w kluzowe: gleb, nwoŝenie, mikroelementy, wymywnie WSTĘP Wśró skłników minerlnyh suhej msy roślin znjują się zrówno pierwistki niezbęne l ih wzrostu i rozwoju, jk i o nieznnyh otą funkjh fizjologiznyh orz zbytezne zy wręz szkoliwe. W proukji rolnizej uzysknie wysokiego plonu obrej jkośi jest uwrunkowne nie tylko opowienim zoptrzeniem rośliny uprwnej w mkroelementy, le równieŝ pokryiem jej zpotrzebowni n mikroelementy. Pierwistki te wpływją bowiem mięzy innymi n efektywność wykorzystni zotu, fosforu i pozostłyh mkroskłników przez rośliny (Stnisłwsk-Glubik i Korzeniowsk 2007).

2 90 K. GONDEK W wyniku rstyznego, w osttnim zsie zmniejszeni się ilośi stosownego obornik, zuŝyi nwozów minerlnyh zwierjąyh tzw. blst, ogrnizeni ilośi emisji zniezyszzeń przemysłowyh, tkŝe strt wynikjąyh z wymywni istnieje moŝliwość występowni nieoborów mikroelementów w glebh. Czynnikmi, głównie eyująymi o ostępnośi mikroelementów l roślin są włśiwośi hemizne kŝego pierwistk orz włśiwośi gleby (Bst i in. 2005). Pogrszjąe się włśiwośi gleby spowoowne niezrównowŝonym nwo- Ŝeniem prowzą o zmin ostępnośi skłników pokrmowyh, w tym mikroelementów, któryh jony mogą migrowć w głąb profilu glebowego, w efekie o wó poziemnyh powoują ih zniezyszzenie (Ruszkowsk i in. 1989). Określenie strt mikroelementów z gleby n roze wymywni jest nie tylko istotne l zpewnieni ih optymlnego poziomu l roślin, le moŝe być istotnym zynnikiem obiąŝjąym śroowisko nturlne, szzególnie zsoby wone. Celem przeprowzonyh bń było określenie wpływu zstosownego nwoŝeni minerlnego, opem po proukji sirznu mgnezu orz wpnowni n zwrtość wybrnyh mikroelementów w oiekh glebowyh. MATERIAŁ I METODY Oenę zwrtośi mobilnyh form miezi, ynku i mngnu w glebie orz ih ilośi wymywnyh przeprowzono w hli wegetyjnej w wzonh wypos- Ŝonyh w system o oprowzni oieków. Do bń uŝyto mterił glebowy (glinę śrenią pylstą zwierjąą 44% frkji grnulometryznej o śreniy > 0,02 mm) pobrny z wrstwy 0-30 m uŝytku ornego. Chrkterystykę wybrnyh włśiwośi hemiznyh mteriłu glebowego pono w tbeli 1. Bni prowzono w 3 letnim okresie ( ), w wzonh z tworzyw sztuznego o śreniy 28 m i wysokośi 38 m, mieszząyh 22 kg powietrznie suhego mteriłu glebowego. Doświzenie obejmowło 4 obiekty w trzeh powtórzenih i wóh serih, nie wpnownej (0 C) i wpnownej (+ C): gleb bez nwoŝeni (0), gleb nwoŝon zotem, fosforem i potsem (NPK), gleb nwoŝon zotem, fosforem, potsem i sirką (NPKS), gleb nwoŝon zotem, fosforem, potsem orz opem po proukji sirznu mgnezu (NPK O ). Prze złoŝeniem oświzeni glebę stopniowo nwilŝno oprowzją ją o wilgotnośi 30% mksymlnej pojemnośi wonej. Po nwilŝeniu zęść mteriłu glebowego zwpnowno, w elu powyŝszeni ph, w kŝym wzonie ozielnie. Zbieg ten przeprowzono przy uŝyiu zystego hemiznie CO ustlją wkę n postwie kwsowośi hyrolityznej gleby. Nstępnie mterił glebowy niezwpnowny i zwpnowny pozostwiono n 4 tygonie, uzupełniją okresowo strty woy. Po tym zsie wprowzono nwoŝenie mine-

3 WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE 91 rlne orz op po proukji sirznu mgnezu, i wymieszno je z glebą. Zwrtość suhej msy w bnym opzie wynosił 630 g kg -1, zotu ogólnego 0,09 g kg -1 s.m., przewoność elektrolityzn wynosił 14,9 m S m -1. Pozostłe włśiwośi hemizne opu przestwiono w tbeli 1. Dwk zotu wynosił 0,14 g N, fosforu 0,10 g P, potsu 0,15 g K, sirki 0,04 g S kg -1 s. m. gleby. NwoŜenie postwowe w obiekth (NPK), orz (NPKS) orz uzupełnijąe w obiekie (NPK O ) zstosowno w formie roztworów zystyh hemiznie soli, opowienio: N NH 4 NO 3, P C(H 2 PO 4 ) 2 H 2 O, K KCl, S (NH 4 ) 2 SO 4. Tbel 1. Wybrne włśiwośi hemizne gleby i opu uŝytego w oświzeniu Tble 1. Selete hemil properties of soil n wste use in experiment Oznzenie Determintion Gleb Soil Oznzenie Determintion Op Wste ph H 2 O 6,33 ph H 2 O 9,53 ph KCl 5,70 Suh ms Dry mtter (g kg -1 ) Hh (mmol(+) kg -1 s.m..m.) 23,9 Popiół Ash (g kg -1 s.m. -.m.) 726 Mteril orgnizn Orgni mtter (g kg -1 s.m..m.) Cu ogóln Totl Cu (mg kg -1 s.m..m.) ,9 Formy ogólne Totl forms (g kg -1 s.m..m.) 8,12 Cu 4,93 Zn ogólny Totl Zn (mg kg -1 s.m..m.) Mn ogólny Totl Mn (mg kg -1 s.m..m.) 89,5 Zn 34, Mn 2606 Rośliną uprwiną w kŝym roku oświzeni był pszeni jr ominy Nwr. Obs roślin w wzonie wynosił 28 sztuk. W roku rugim i trzeim zot, fosfor i pots zstosowno w formie roztworów zystyh hemiznie soli: N-NH 4 NO 3 ; P-C(H 2 PO 4 ) 2 H 2 O orz K-KCl. Uzupełnijąe wki skłników nwozowyh, opróz sirki w rugim i trzeim roku były jenkowe i wynosiły: 0,10 g N; 0,02 g P orz 0,14 g K kg -1 s. m. gleby. Ze wzglęu n moŝliwy efekt nstępzego ziłni nwozowego sirki zwrtej w bnym opzie zniehno uzupełnijąego nwoŝeni tym pierwistkiem. Pszenię zbierno w fzie ojrzłośi pełnej zirn. Długość okresu wegetji roślin wynosił: w pierwszym roku 109 ni; w rugim 104 ni, w trzeim roku 96 ni. Pozs trwni eksperymentu rośliny polewno woą estylowną o 50% mksymlnej pojemnośi wonej gleby.

4 92 K. GONDEK W okresie wegetji, w ostęph 30-sto niowyh, przemyto woą estylowną bryłę glebową w lizymetrzewzonie, symulują op w wysokośi 36 mm. Uzyskne przesąze glebowe zbierno z kŝego przemyi i przehowywno w temperturze 4 o C. W przesązh, nie utrwlonyh oznzono ph potenjometryznie, przewoność elektrolityzną (EC) konuktometryznie. W mterile utrwlonym, po oprowniu oieku i roztworzeniu pozostłośi w rozieńzonym kwsie zotowym 1:2 (v/v) oznzono zwrtość miezi, ynku i mngnu metoą ICP-AES. W mterile glebowym, pobrnym po kŝym zkońzonym sezonie wegetji roślin (wysuszonym i przesinym przez sito o śreniy ozek 1 mm) oznzono ozyn w zwiesinie gleby i roztworu KCl o stęŝeniu 1 mol m -3 potenjometryznie (Ostrowsk i in. 1991) orz zwrtość mobilnyh form bnyh mikroelementów po ekstrkji roztworem NH 4 NO 3 o stęŝeniu 1 mol m -3 (Del Csthilo i Rix 1992). W uzysknyh ekstrkth zwrtość miezi, ynku i mngnu oznzono metoą ICP-AES n prie JY 238 Ultre, uzyskne zwrtośi przelizono n suhą msę (105 o C przez 12 goz.). Anlizy oieków glebowyh i mteriłu glebowego prowzono w trzeh powtórzenih, wynik uznwno z wirygony, jeŝeli wzglęny błą oznzeni nie przekrzł 5%. Dl weryfikji uzysknyh wyników gleby wyjśiowej i mteriłu opowego o serii nlityznej ołązono próbkę glebową mteriłu referenyjnego EnviroMAT, SS-2 (SCP Siene). Uzyskne wyniki oprowno sttystyznie weług moelu stłego gzie zynnikiem było nwoŝenie i wpnownie. W oblizenih sttystyznyh uwzglęniono nlizę wrinji wuzynnikową, istotność róŝni oszowno testem t- Tukey, przy poziomie istotnośi α < 0,05 (Stnisz 1998). Dl shrkteryzowni zmin zwrtośi bnyh pierwistków w oiekh glebowyh pomięzy poszzególnymi ltmi bń oblizono ohylenie stnrowe (SD) orz współzynnik zmiennośi (V%). WYNIKI I DYSKUSJA ph i zwrtość mobilnyh form mikroelementów w glebie Wrtośi ph zmierzone w zwiesinie gleby i KCl o stęŝeniu 1 mol m -3, po pierwszym roku bń mieśiły się w przezile, l gleby z serii nie wpnownej (0 C) o 5,41 o 5,56, l gleby z serii wpnownej (+ C) o 5,91 o 6,07 (rys. 1). Wpnownie spowoowło istotne zwiększenie wrtośi ph gleby (Ruszkowsk i in. 1996, Strązyńsk 1998). NiezleŜnie o serii oświzeni (0 C, + C) i nwoŝeni w kolejnyh lth bń wrtośi ph gleby z poszzególnyh obiektów sukesywnie się zmniejszły, przy zym wpnownie spowol-

5 WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE 93 niło proes zkwszeni. Njmniejsze zkwszenie stwierzono w glebie z obiektów nie nwoŝonyh, obu serii. Zstosownie o nwoŝeni opu po proukji sirznu mgnezu (NPK O ) spowoowło istotne zwiększenie wrtośi ph w glebie serii wpnownej (+ C) w porównniu o wrtośi ph gleby nwoŝonej zotem, fosforem, potsem i sirką (NPKS). Niekorzystny wpływ nwoŝeni minerlnego, zwłszz niezrównowŝonego n ph gleby jest zjwiskiem obrze uokumentownym w literturze przemiotu (Dehnik 1987, Kuszelewski i Łbętowiz 1991, Kniuzk 1994, Kniuzk 1998). W wrunkh kwśnego ozynu gleby zwiększ się ostępnośćmobilność pierwistków ślowyh, w tym mikroelementów, o z jenej strony zwiększ ih bioprzyswjlność, le moŝe równieŝ przyzynić się o większego ih przemieszni w głąb profilu glebowego, w efekie ih wymyi. ph KCl Rok I - Yer I Rok II - Yer II 6,4 6,0 5,6 5,2 4,8 6,4 6,0 5,6 5,2 b b b b 4,8 Rok III - Yer III 6,4 6,0 5,6 5,2 4,8 b 0 C + C Śreni ± 0,95 przeził ufnośi - Men ± 0.95 onfiene intervl Rys. 1. Ozyn Wrtość( ph) gleby. Śrenie oznzone tymi smymi litermi nie róŝnią się istotnie przy α < 0,05 weług testu Tukey; zynniki: nwoŝenie wpnownie Fig. 1. Retion Vlue(pH) of soil ph. Mens followe by the sme letters o not iffer signifintly t α < 0.05 oring to the Tukey test; ftors: fertiliztion liming Śreni (z trzeh lt) zwrtość mobilnyh form miezi w glebie był niewielk, wpnownie, pomimo brku istotnośi spowoowło zmniejszenie zwrtośi mobilnyh form tego pierwistk w glebie (poz glebą o której n tle

6 94 K. GONDEK nwoŝeni minerlnego wprowzono op po proukji sirznu mgnezu NPK O ) (rys. 2). Stosunkowo mł mobilność miezi w glebie mogł wynikć z jej silnej sorpji, przez minerły ilste, tlenki i hyroksytlenki metli, wreszie przez substnję orgnizną gleby, któr m njwiększe znzenie l sorpji tego pierwistk (Swift i MLren 1991, Gonek i Kopeć 2004). 0,10 0,09 mg Cu. kg -1 s.m. gleby -.m. of soil 0,08 0,07 0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00 0 C + C Śreni ± 0,95 przeził ufnośi - Men ± 0.95 onfiene intervl Rys. 2. Zwrtość mobilnyh form miezi w glebie. Śrenie oznzone tymi smymi litermi nie róŝnią się istotnie przy α < 0,05 weług testu Tukey; zynniki: nwoŝenie wpnownie Fig. 2. Content of mobile forms of opper in soil. Mens followe by the sme letters o not iffer signifintly t α < 0.05 oring to the Tukey test; ftors: fertiliztion liming Istotnie zwiększył się zwrtość mobilnyh form ynku w glebie serii niewpnownej (0 C) obiektów, w któryh zstosowno nwoŝenie w porównniu o zwrtośi oznzonej w glebie obiektu bez nwoŝeni (rys. 3). W glebie obiektu, w którym zstosowno op po proukji sirznu mgnezu, n tle nwoŝeni minerlnego (NPK O ) zwrtość mobilnyh form ynku był istotnie mniejsz o zwrtośi oznzonyh w glebie obiektów nwoŝonyh zotem, fosforem i potsem (NPK) orz otkowo sirką (NPKS) tej serii. Wpnownie istotnie zmniejszyło zwrtość mobilnyh form ynku, przy brku istotnego zróŝniowni pomięzy poszzególnymi obiektmi, w obrębie serii (+ C). Przeminy

7 WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE 95 i ostępność ynku są uwrunkowne włśiwośimi gleby, tkŝe włśiwośimi hemiznymi tego pierwistk. Jkubus i in. (1996) wykzli, Ŝe ozyn gleby mił istotny wpływ n zwrtość ynku we frkjh njbrziej mobilnyh. Ponto ytowni utorzy stwierzili, Ŝe nwoŝenie minerlne, w porównniu o nwoŝeni obornikiem zwiększyło uził, bnyh pierwistków we frkjh njbrziej ostępnyh l roślin, o znjuje wytłumzenie w większym zkwszeniu gleby. 0,6 0,5 mg Zn. kg -1 s.m. gleby -.m. of soil 0,4 0,3 0,2 0,1 b 0,0 0 C + C Śreni ± 0,95 przeził ufnośi - Men ± 0.95 onfiene intervl Rys. 3. Zwrtość mobilnyh form ynku w glebie. Śrenie oznzone tymi smymi litermi nie róŝnią się istotnie przy α < 0,05 weług testu Tukey; zynniki: nwoŝenie wpnownie Fig. 3. Content of mobile forms of zin in soil. Mens followe by the sme letters o not iffer signifintly t α < 0.05 oring to the Tukey test; ftors: fertiliztion liming Njwięej spośró bnyh mikroelementów w glebie oznzono mobilnyh form mngnu (rys. 4). Większe zkwszenie gleby niewpnownej istotnie sprzyjło zwrtośi mobilnyh form tego pierwistk. Stwierzono, niezleŝnie o zstosownego nwoŝeni o pon 100% więej mobilnyh form mngnu w glebie serii niewpnownej w porównniu o zwrtośi w glebie serii wpnownej. RównieŜ Ruszkowsk i in. (1996b), Jkubus i in. (1996) orz Gonek (2008) wykzli, Ŝe ozyn gleby mił istotny wpływ n zwrtość mobilnyh form mngnu w glebie.

8 96 K. GONDEK mg Mn. kg -1 s.m. gleby -.m. of soil b b b b 2 0 C + C Śreni ± 0,95 przeził ufnośi - Men ± 0,95 onfiene intervl Rys. 4. Zwrtość mobilnyh form mngnu w glebie. Śrenie oznzone tymi smymi litermi nie róŝnią się istotnie przy α < 0,05 weług testu Tukey; zynniki: nwoŝenie wpnownie Fig. 4. Content of mobile forms of mngnese ontent in soil. Mens followe by the sme letters o not iffer signifintly t α < 0.05 oring to the Tukey test; ftors: fertiliztion liming ph i zwrtość wybrnyh mikroelementów w oiekh glebowyh Ilośi oieków glebowyh uzyskne w poszzególnyh obiekth były zróŝniowne (rys. 5). NiezleŜnie o roku bń i serii njwięej oieków glebowyh uzyskno w obiekie, w którym zstosowno nwoŝenie zotem, fosforem i potsem (NPK), jk równieŝ sirką (NPKS), njmniej zś w obiekie, w którym n tle nwoŝeni zystymi hemiznie solmi minerlnymi zotu, fosforu i potsu zstosowno op po proukji sirznu mgnezu (NPK O ). Wrtośi ph oieków glebowyh, po pierwszym roku bń, w obiekth (NPK) i (NPKS) były większe w serii nie wpnownej (0 C), w porównniu o wrtośi ph oznzonego w oiekh glebowyh z obiektów nie nwoŝonego (0) i nwoŝonyh opem po proukji sirznu mgnezu n tle nwoŝeni minerlnego (NPK O ) (rys. 6). Większe wrtośi ph oieków glebowyh z obiektów nwoŝonyh (NPK) orz (NPKS) wynikły ze znznie większej w nih zwrtośi wpni i mgnezu, głównie po pierwszym roku bń. Istotnie mniejsze wrtośi ph oieków glebowyh w wóh kolejnyh lth bń, niezleŝnie o zstosownego nwoŝeni stwierzono w obiekth z serii nie wpnownej (0 C).

9 WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE 97 4,0 Ilość oieków glebowyh - Quntity soil effluents m 3 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 2,8 Śreni ± 0,95 przeził ufnośi - Men ± 0.95 onfiene intervl Rys. 5. Ilość oieków glebowyh, śreni l 3 lt i wóh serii (0 C, + C) Fig. 5. Quntity of soil effluents, men for 3 yers n two series (0 C, + C) Rok - Yer I ph Rok - Yer II Rok - Yer III 8,4 8,0 7,6 7,2 6,8 6,4 6,0 5,6 5,2 8,4 8,0 7,6 7,2 6,8 6,4 6,0 5,6 5,2 8,4 8,0 7,6 7,2 6,8 6,4 6,0 5,6 5,2 b b e b b b b b 0 C + C Śreni ± 0,95 przeził ufnośi - Men ± 0.95 onfiene intervl b Rys. 6. Ozyn (Wrtość ph) oieków glebowyh w poszzególnyh lth bń. Śrenie oznzone tymi smymi litermi nie róŝnią się istotnie przy α < 0,05 weług testu Tukey; zynniki: nwoŝenie wpnownie Fig. 6. RetionVlue (ph) of soil effluents ph in eh yer of investigtions. Mens followe by the sme letters o not iffer signifintly t α < 0.05 oring to the Tukey test; ftors: fertiliztion liming

10 98 K. GONDEK Spośró bnyh mikroelementów njmniejszą mobilnośią w glebie hrkteryzowł się mieź, o znlzło ozwierielenie w konentrji tego pierwistk w oiekh glebowyh (tb. 2). NwoŜenie niezleŝnie o serii oświzeni (0 C, + C) nie zwiększyło zwrtośi miezi w oiekh glebowyh, w porównniu o zwrtośi tego pierwistk w oiekh z obiektów nie nwoŝonyh. Wylizone wrtośi współzynnik zmiennośi hrkteryzująe zróŝniownie wymyi tego skłnik w poszzególnyh lth były njwiększe l obiektów nie nwoŝonyh. Cynk spośró bnyh mikroelementów był skłnikiem wymywnym w njwiększyh ilośih (tb. 2). W glebie z obiektów, w któryh zstosowno nwoŝenie zotem, fosforem i potsem (NPK) orz zotem, fosforem, potsem i sirką (NPKS), niezleŝnie o serii oświzeni stwierzono njwiększą zwrtość mobilnyh form ynku, o znlzło ozwierielenie w zwrtośi Zn w oiekh glebowyh z tyh obiektów. Tbel 2. Śreni wŝon zwrtość mikroelementów w przesązh glebowyh Tble 2. Averge weighte ontent of miroelements in soil effluents Obiekty 0 C + C Objets µg m -3 (± SE) SD V% µg m -3 (± SE) SD V% Cu 0 29,4 ± 6,4 19, ,5 b ± 3,1 9,3 53 NPK 22,9 ± 4,1 12, ,2 ± 2,4 7,3 51 NPKS 20,3 b ± 2,9 8, ,9 ± 2,9 8,6 51 NPK O 19,1 b ± 2,7 8, ,1 ± 2,5 7,7 49 Zn 0 75,6 ± 17,0 50, ,4 b ± 8,3 24,9 63 NPK 72,6 ± 8,9 26, ,5 b ± 3,4 10,1 25 NPKS 68,0 ± 4,5 13, ,5 b ± 8,7 26,1 66 NPK O 49,3 b ± 4,2 12, ,2 ± 1,4 4,1 12 Mn 0 54,9 ± 6,7 20, ,4 b ± 7,0 21,0 58 NPK 40,9 ± 3,5 10, ,1 b ± 2,0 6,0 23 NPKS 31,7 b ± 3,3 10, ,9 b ± 5,4 16,1 54 NPK O 32,1 b ± 4,1 12, ,8 ± 2,3 6,8 36 Śrenie oznzone tymi smymi litermi w kolumnh nie róŝnią się istotnie przy α < 0,05 weług testu Tukey; zynniki: nwoŝenie wpnownie Mens followe by the sme letters in olumns o not iffer signifintly t α < 0.05 oring to the Tukey test; ftors: fertiliztion liming, SE błą stnrowy śreniej stnr error men; SD ohylenie stnrowe l lt stnr evition for yers; V% współzynnik zmiennośi l lt oeffiient of vrition oeffiient for yers.

11 WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE 99 Mngn był skłnikiem wymywnym w nieo mniejszyh ilośih niŝ ynk, pomimo większyh zwrtośi mobilnyh jego form w glebie (tb. 2). Njwięej mngnu, niezleŝnie o serii oświzeni (0 C, + C) oznzono w oiekh glebowyh z obiektów nie nwoŝonyh, o nie wynikło z njwiększej mobilnośi Mn w glebie tyh obiektów, rzej było wynikiem stosunkowo młego pobrni tego pierwistk z plonem biomsy pszeniy. Mniej mngnu oznzono w oiekh, zrówno z serii nie wpnownej (0 C) jk i wpnownej (+ C) z obiektów nwoŝonyh zotem, fosforem, potsem i sirką (NPKS) orz opem po proukji sirznu mgnezu n tle nwoŝeni minerlnego N, P i K (NPK O ). Wielkość strt mikroelementów przez wymywnie moŝe być brzo róŝn. Stosownie skłników nwozowyh w wkh przewyŝszjąyh wymgni pokrmowe roślin moŝe oprowzić o zmin równowgi jonowej roztworu glebowego i spowoowć przemieszzenie skłników o wó poziemnyh. Spośró bnyh mikroelementów njwiększ konentrj w przesązh glebowyh otyzył ynku. RównieŜ Kopeć i in. (1991) i Ruszkowsk i in. (1996b) stwierzili uŝe konentrje tego pierwistk w woh lizymetryznyh. W przeprowzonyh bnih włsnyh kluzowy wpływ n mobilność i zwrtość ynku w przesązh glebowyh mił ozyn gleby. N postwie przeprowzonyh bń stwierzono istotnie większe wrtośi ph gleby z serii wpnownej, o wyrźnie ogrnizyło mobilność bnyh mikroelementów w glebie, w konsekwenji ih wymyie. RównieŜ Wojieszzuk i in. (1996) stwierzili znznie większą zwrtość ynku i mngnu w oiekh z gleby bez otku i z njmniejszym otkiem popiołu z węgl kmiennego, o nleŝy wiązć z ozynem gleby. WNIOSKI 1. W glebie nie wpnownej zwrtość mobilnyh form miezi, ynku i mngnu był większ. Wpnownie zmniejszyło zwrtość mobilnyh form bnyh mikroelementów orz spowolniło proes zkwszeni gleby. 2. Spośró bnyh pierwistków w njwiększyh ilośih, zrówno z gleby niewpnownej jk i wpnownej wymywny był ynk, njmniej w oiekh glebowyh oznzono miezi. 3. W wrunkh przeprowzonyh bń istotny wpływ n wymywnie bnyh mikroelementów mił ozyn gleby. Wpnownie n ogół istotnie zmniejszyło zwrtość, miezi, ynku i mngnu w oiekh glebowyh.

12 100 K. GONDEK PIŚMIENNICTWO Bst N. T., Ryn J. A., Chney R. L., Tre element hemistry in resiul-trete soil: Key onept n metl biovilbility. Environ. Qul. J., 34, Dehnik I., Wpływ nwoŝeni n włśiwośi gleby. Zesz. Probl. Post. Nuk Roln., 324, Del Csthilo P., Rix J., Ammonium ette extrtion for soil hevy metl speition; moel ie soil test interprettion. Int. J. Environ. Anl. Chem., 51, Gonek K., The ontents of mngnese in mize n soils fertilize with orgni mterils. Chem. InŜ. Ekol., (w ruku) Gonek K., Kopeć M., Hevy metl bining by humus in soil of long-term stti fertilizer experiment t Czrny Potok. Chem. InŜ. Ekol, 11(7), Jkubus M., Czekł J., Blehrzyk A., Wpływ wieloletniego nwoŝeni n frkje mikroelementów w glebie. Zesz. Probl. Post. Nuk Roln., 434, Kniuzk J., The effet of vrious systems of minerl fertilistion on the iifition of Bbrown soil forme from loess. Zesz. Probl. Post. Nuk Roln., 413, Kniuzk J., Zkwszenie gleb lessowyh w zleŝnośi o sposobów uŝytkowni, wpnowni i nwoŝeni minerlnego. Zesz. Probl. Post. Nuk Roln., 456, Kopeć S., Nowk K., Smoroń S., Strty skłników nwozowyh przez wymywnie w zleŝnośi o nwoŝeni i uprwinej rośliny. Rozn. Glebozn. XLII, 3/4, Kuszelewski L., Łbętowiz J., Skutki niezrównowŝonego nwoŝeni minerlnego w świetle trwłego oświzeni polowego. Rozn. Glebozn., XLII, 3/4, Ostrowsk A., Gwliński A., Szzubiłk Z., Metoy nlizy i oeny gleb i roślin. Wy. IOŚ Wrszw, ss 324. Ruszkowsk M., Kusio M., Sykut S., Motowiek-Terelk T., Zminy zwrtośi pierwistków ślowyh w glebh w wrunkh oświzeni lizymetryznego. Rozn. Glebozn. XLVII, 1/2, Ruszkowsk M., Kusio M., Sykut S., 1996b. Wymywnie pierwistków ślowyh z gleby w zleŝnośi o jej rozju i nwoŝeni (bni lizymetryzne). Rozn. Glebozn. XLVII, 1/2, Ruszkowsk M., Rębowsk Z., Wójikowsk-Kpust A., Kusio M., Bilns mikroelementów w oświzeniu lizymetryznym. Cz. I. Bilns B, Mn, Cu, Zn i Mo w lth Pm. Puł., 94, Stnisłwsk-Glubik E., Korzeniowsk J., Zsy nwoŝeni mikroelementmi roślin uprwnyh. [W]: Efektywne i bezpiezne metoy regulji zhwszzeni, nwoŝeni i uprwy roli. Stui i Rporty IUNG PIB, 8, Stnisz A., 1998., Przystępny kurs sttystyki w opriu o progrm Sttisti PL n przykłh z meyyny. Wy. Sttsoft Polsk, ss. 362 Strązyńsk S., Zminy ozynu i włśiwośi sorpyjnyh gleb piszzystyh po wpływem wieloletniego nwoŝeni minerlnego, orgniznego i orgnizno-minerlnego. Zesz. Probl. Post. Nuk Roln., 456, Swift R., MLren R., Mironutrient sorption by soils n soil ollois. [In]: Intertions t the soil olloi-soil solution interfe. Es. Bolt G. Kluwer A. Publishers, Wojieszzuk T., Nieźwieki E., Meller E., Zminy w skłzie hemiznym gleby i uzysknyh z niej przesązów po wpływem zróŝniownego nwoŝeni popiołem z elektrowni Doln Or. Rozn. Glebozn. XLVII, 3/4,

13 WPŁYW NAWOśENIA NA ZAWARTOŚĆ WYBRANYCH MIKROELEMENTÓW W GLEBIE 101 THE EFFECT OF FERTILIZATION ON THE CONTENT OF MOBILE FORMS OF SELECTED MICROELEMENTS IN SOIL AND THEIR LEACHING IN A POT EXPERIMENT Krzysztof Gonek Deprtment of Agriulture Chemistry, Agriulturl University Al. Mikiewiz 21, Krków e-mil: kgonek@r.krkow.pl Ab s t r t. The investigtions were onute to etermine the effet of pplie minerl fertiliztion, tretment with wste of mgnesium sulphte proution on the ontent of selete miroelements in soil effluents. The experiment ws onute for three yers ( ) in PVC pots with 22 kg of ir-rie soil mteril equippe with soil effluent rining system. In the nonlime soil the ontents of mobile forms of opper, zin n mngnese were higher. Liming iminishe the ontents of the nlyse element mobile forms n slowe the soil iifition proess. From mong the stuie elements the gretest mounts of zin were lehe from both lime n non-lime soils, wheres the smllest quntities of opper were registere in the soil effluents. Uner the onitions of onute experiment signifint effet of soil ph on lehing of the nlyse miroelements ws observe, wheres liming generlly erese the ontents of opper, zin n mngnese in the soil effluents. K e y wo r s : soil, fertiliztion, miroelements, lehing