Ekonomia klasyczna (1776 ok. 1870) Sens nazwy ekonomia klasyczna Główny przedmiot badania długookresowe tendencje rozwojowe kapitalizmu (wzrost gospodarczy, podział dochodu w czasie itp.) Optymistyczna względem funkcjonowania wolnych rynków jako optymalnych mechanizmów organizujących gospodarkę W okresie istnienia ekonomii klasycznej powstały także szkoły myślenia ekonomicznego przeciwne kapitalizmowi socjalizm, marksizm (K. Marks)
Główni ekonomiści klasyczni Adam Smith (1776-1790), Wealth of Nations 1776 David Ricardo (1772-1823), Principles of Political Economy and Taxation, 1817 John Stuart Mill (1806-1873), Principles of Political Economy, 1848
Ekonomiści związani z ekonomią klasyczną Thomas Robert Malthus (1766-1834): teoria demograficzna wykorzystywana przez klasyków Karol Marks (1818-1883): używał niektórych idei klasyków ale odrzucał inne
Adam Smith (1723-1790)
Adam Smith Ekonomista, filozof, publikował też na temat prawa, retoryki a nawet astronomii Profesor filozofii moralnej na uniwersytecie w Glasgow (Szkocja) w latach 1752-1764 Interesował się problemami gospodarczymi w szerokim kontekście, m.in. etycznym Pod wpływem swojego nauczyciela Francisa Hutchesona (1694-1746) oraz przyjaciela filozofaekonomisty Davida Hume a (1711-1776)
Adam Smith Nazywany ojcem ekonomii ponieważ udało mu się zsyntetyzowad osiągnięcia poprzedników w jeden spójny system wyjaśniający działanie rynków, wzrostu gospodarczego, rekomendujący prowzrostową politykę gospodarczą itd. Główne dzieło ekonomiczne: Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776 (Bogactwo narodów)
Przedmiot i metoda Bogactwa narodów Główny problem: przyczyny bogactwa narodów i metody jego zwiększania Metodologia: metoda dedukcyjna połączona z opisem historycznym Kontekstowa polityka gospodarcza rekomendacje dla polityki oparte nie tylko na teorii ale również na analizie okoliczności historycznych, politycznych, instytucjonalnych itp. Bezkontekstowa polityka gospodarcza (D. Ricardo): czysta teoria wystarcza do formułowania zaleceo w polityce gospodarczej
Ekonomia Adama Smitha 1. Wizja działania gospodarek wolnorynkowych i polityka gospodarcza 2. teoria wzrostu gospodarczego 3. teoria wartości wymiennej (cen rynkowych) 4. teoria handlu zagranicznego
Założenia Smitha w rozważaniach teoretycznych i analizie polityki gosp. 1. ludzie są racjonalni (maksymalizują) i kierują się głównie własnym interesem (nie są altruistami) 2. rynki są konkurencyjne (istnieje swobodny przepływ zasobów między różnymi zastosowaniami)
Wizja kapitalizmu A. Smitha W kapitalizmie istnieje samoczynna siła, która bez intencji pojedynczych podmiotów ukierunkowuje ich indywidualne prywatne egoizmy w publiczną korzyśd Siła ta działa za pośrednictwem niewidzialnej ręki rynku Najsłynniejsza metafora ekonomiczna w historii
Metafora niewidzialnej ręki rynku Ponieważ zaś każdy człowiek stara się, jak tylko może, aby użyd swego kapitału w wytwórczości krajowej oraz tak pokierowad tą wytwórczością, ażeby jej produkt posiadał możliwie największą wartośd, przeto każdy człowiek pracuje z konieczności nad tym, by dochód społeczny był jak największy. Co prawda, nie zamierza on na ogól popierad interesów społecznych ani też nie wie, w jakim stopniu je popiera. Kiedy woli popierad wytwórczośd krajową, a nie zagraniczną, ma wyłącznie na uwadze swe własne bezpieczeostwo, a gdy kieruje wytwórczością tak, aby jej produkt posiadał możliwie najwyższą wartośd, myśli tylko o swym własnym zarobku, a jednak w tym, jak i w wielu innych przypadkach, jakaś niewidzialna ręka kieruje nim tak, aby zdążał do celu, którego wcale nie zamierzał osiągnąd. Społeczeostwo zaś, które wcale w tym nie bierze udziału, nie zawsze na tym źle wychodzi. Mając na celu swój własny interes człowiek często popiera interesy społeczeostwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza służyd im rzeczywiście. Nigdy nie zdarzyło mi się widzied, aby wiele dobrego zdziałali ludzie, którzy udawali, iż handlują dla dobra społecznego.
Niewidzialna ręka rynku Egoistyczne działania podmiotów gosp. w sposób przez nie niezaplanowany i niezamierzony prowadzą (poprzez niewidzialną rękę rynku) do sytuacji optymalnej dla społeczeostwa
Co to jest niewidzialna ręka rynku? Wolna konkurencja: własnośd prywatna, swoboda gospodarowania, egoistyczne motywacje. Konkurencja między kapitalistami powoduje, że 1) Dobra sprzedawane są po kosztach wytworzenia 2) Optymalnej alokacji zasobów w różnych sektorach produkcji 3) Zaspokojenia pragnieo konsumentów 4) Zasób kapitału rośnie powiększając wzrost gospodarczy
Wzrost gospodarczy wg A. Smitha Bogactwo narodu (ilośd towarów materialnych) Siła produkcyjna pracy (produkcyjnośd pracy) Podział pracy Odsetek osób zatrudnionych produkcyjnie Rozległośd rynku Akumulacja kapitału
Rola paostwa wg A. Smitha Wymiar sprawiedliwości Obrona narodowa Dobra publiczne
Teorie wartości (cen) A. Smitha Wartośd wymienna (cena) a wartośd użytkowa (paradoks diamentu) Ceny relatywne towarów Ceny krótkookresowe a długookresowe (naturalne) Dwie teorie wartości wymiennej: - oparta na koszcie pracy - oparta na koszcie produkcji
Teorie wartości Smitha Dwa modele gospodarki: 1) Prymitywna (używa się tylko pracy) 2) Zaawansowana (używa się pracy, kapitału i ziemi)
Teorie wartości Smitha Teoria wartości oparta na koszcie pracy Wartośd wymienna (cena) jest określona przez ilośd pracy niezbędnej do wytworzenia towaru: P 1 /p 2 = a 1 /a 2 Jak mierzyd ilośd pracy niezbędnej? Ilośd czasu pracy (przykład)
Teoria wartości oparta o koszt pracy A pomysłowośd, kwalifikacje, trudnośd, przykrośd pracy? Wyjaśnienie Smitha: płaca poprawną miarą kosztu pracy Ale co wyjaśnia płace?
Teoria wartości oparta na koszcie produkcji Ceny relatywne zależą od relatywnych kosztów produkcji: p 1 /p 2 = TC 1 /TC 2 Koszt produkcji jest równy sumie płacy, zysku i renty gruntowej Ale, co wyznacza płacę, zysk, rentę gruntową??
Teorie wartości A. Smitha Wniosek: Teoria wartości oparta na czasowym koszcie pracy jest niepoprawna w obu modelach Teoria wartości oparta na koszcie produkcji jest analitycznie poprawna, ale nie jest dobrze określona
Ekonomia klasyczna po Smithie Thomas Robert Malthus (1776-1834) David Ricardo (1772-1823) Jean-Baptiste Say (1767-1832) John Stuart Mill (1806-1873)
Thomas R. Malthus Rozprawa o prawie ludności, 1798 Pierwsza teoria demograficzna Założenia: 1. Żywnośd jest niezbędna do egzystencji 2. Skłonnośd do reprodukcji jest niezmienna w czasie
Prawo ludnościowe Malthusa Konkluzja: Przy braku ograniczeo popędu płciowego ludzie rozmnażają się szybciej, niż wzrasta podaż żywności. Implikacja dla polityki gosp.: Nie można poprawid standardu życia szerokich mas (pracujących)
Prawo ludnościowe Malthusa Wady rozumowania: - Czy skłonnośd do reprodukcji jest niezmienna? - Czy decyzje co do posiadania potomstwa są nieracjonalne? - Czy postęp technologiczny w rolnictwie postępuje faktycznie tak wolno?
David Ricardo (1772-1832) Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania, 1817 Samouk i praktyk biznesu Analiza bezkontekstowa Prekursor abstrakcyjnego modelowania Przedmiot ekonomii: Zmiany funkcjonalnego podziału dochodu w czasie
D. Ricardo Teoria wartości Teoria renty gruntowej Teoria zmian podziału dochodu w czasie Teoria handlu zagranicznego (teoria przewag komparatywnych)
D. Ricardo teoria wartości Teoria wartości wymiennej dla dóbr pomnażalnych Przyjmuje teorię wartości opartą na (koszcie) pracy (także dla modelu gospodarki zaawansowanej) Względne ceny określa relatywna ilośd godzin zegarowych czasu (a 1 /a 2 ) pracy niezbędna do wyprodukowania dóbr: p 1 /p 2 = a 1 /a 2
Problemy teorii wartości Ricarda Jak ocenid wkład dóbr kapitałowych do produkcji? Utożsamia kapitał z nagromadzoną pracą Praca bezpośrednia a praca pośrednia Praca pośrednia - czasowy ekwiwalent amortyzacji dóbr kapitałowych
Przykład praca pośrednia Pracowy koszt wytworzenia maszyny = 100h Amortyzacja maszyny: 1 % kosztu wytworzenia na 1 wyprodukowanego towaru (np. łyżki) Praca bezpośrednia nad łyżką 2h Ile wynosi koszt 1 łyżki wg Ricardo? 2h (pracy bez.) + 1h (pracy pośredniej) = 3h
Dlaczego użycie pojęcia pracy pośredniej nie rozwiązuje problemu (teorii wartości)? Ricardo pomija procent od kapitału wydatkowanego na opłacenie pracy (pośredniej). Procent ten powinien byd liczony od momentu rozpoczęcia produkcji dobra kapitałowego do momentu sprzedaży dobra finalnego. Zasadniczy argument przeciwko każdej teorii wartości opartej na pracy
Teoria renty gruntowej Założenia: - Gospodarka: wielkie gospodarstwo rolne produkujące pszenicę - Ilośd ziemi ograniczona - Dawki kapitału i pracy jako jeden czynnik prod. - Występują malejące przychody z produkcji (kolejne dawki kapitału i pracy, przy stałej ilości ziemi, dają malejące wzrosty produkcji)
Teoria renty gruntowej Ricarda Działka A Działka B Działka C 100 90 80 90 80 80 Wzrost produkcji z kolejnych dawek kapitału i pracy Renta gruntowa maksymalna suma jaką zapłaciłby rolnik pracujący na gorszej działce właścicielowi lepszej działki Ile wynosi renta gruntowa (w buszlach) w tym przykładzie? 30 na działce A 10 na działce B
Ile wynosi cena pszenicy w modelu? Niech 1 dawka kapitału i pracy kosztuje 100 zł Jaki jest koszt wyprodukowania 1 buszla pszenicy? Producenci w najgorszej sytuacji osiągają z 1 dawki kapitału i pracy wzrost produkcji równy 80 buszli. Czyli koszt wyprodukowania ostatniego buszla jest równy 100/80 = 1,25 zł Ricardo pokazuje, że cena będzie równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego producenta, czyli p= 1,25.
Wnioski z teorii renty gruntowej Ricarda Cena produktu równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego (koszty produkcji) producenta Właściciele bardziej żyznych działek otrzymują rentę gruntową Cena produktu jest określona na działce na której nie ma renty gruntowej (renta nie wpływa na cenę)
Teoria renty gruntowej Ricarda w praktyce Argument: wprowadzenie ceł (lub ich wzrost) na żywnośd w Anglii spowoduje spadek importu, zwiększenie inwestycji w ang. rolnictwo, wzrost rodzimej produkcji i spadek cen żywności. Kontrargument Ricarda: cła spowodują koniecznośd produkcji na mniej urodzajnych działkach, wzrost kosztów produkcji, wzrost rent i cen zboża. Wniosek: protekcjonizm jest szkodliwy dla konsumentów
Teoria podziału Ricarda Teoria funkcjonalnego podziału dochodu narodowego. Zmiany tego podziału w czasie Założenie 3 klasy społeczne: 1. Robotnicy. Płace robotników: w = fundusz płac / ilośd robotników Prawo ludnościowe Malthusa powoduje, że w jest stałe w czasie i utrzymuje się na poziomie minimum przetrwania (biologicznego)
Teoria podziału Ricarda Założenia cd.: właściciele ziemscy są pasożytami (renta jest w całości konsumowana, bez oszczędzania i inwestowania) Kapitaliści oszczędzają i inwestują zyski, akumulują kapitał, umożliwiają wzrost gospodarczy Łączna produkcja (dochód narodowy) = sumie płac, rent gruntowych i zysków
Teoria podziału dochodu Ricarda MP L i K Dla x 1 : B A C krzywa MP L i K ABC suma rent wacd suma zysków 0wDX 1 suma płac w D E 0 x 1 s dawki L i K MP (produkt kraocowy) przyrost całkowitej produkcji wynikający ze zwiększenia nakładu czynnika produkcji (u nas dawki kapitału i pracy) Gdy stopa zysków wysoka, ilośd kapitału rośnie, rośnie fundusz płac, rośnie liczba robotników, rośnie podaż żywności, rośnie koszt produkcji żywności, rosną renty gruntowe, rosną ceny żywności, stopa zysków spada, aż do S.
Wnioski z teorii podziału Ricarda W kapitalizmie nadejdzie stan stacjonarny Następuje redystrybucja dochodu od kapitalistów do właścicieli ziemskich (płace robotników nie zmieniają się) Ponura wizja rozwoju (stan stacjonarny zastój, brak wzrostu gospodarczego, stopa zysków zero, ogromne renty gruntowe) Wady teorii Ricarda
Teoria handlu zagranicznego Ricarda Przed Ricardem: Dominacja idei merkantylistycznych: ograniczaj import, maksymalizuj eksport, próbuj byd samowystarczalnym; popularne nakładanie ceł i innych ograniczeo w handlu Fizjokraci i Adam Smith: polityka leseferystyczna ale bez ogólnego i systematycznego uzasadnienia Ricardo dał teoretyczny argument na rzecz wolnego handlu (doktryna przewag komparatywnych)
Teoria handlu zagr. A. Smitha Wolny handel jest korzystny dla krajów jeżeli posiadają one absolutną przewagę w produkcji towarów Wino (galony) Sukno (jardy) Anglia 4 2 Portugalia 8 1 W tabeli przedstawiony jest produkt na jednostkę pracy Anglia ma absolutną przewagę w produkcji sukna, Portugalia wina Jeżeli Anglia specjalizuje się w prod. sukna, a Portugalia wina to łączna produkcja światowa wzrośnie (Wino 16 galonów, Sukno 4 galony) przy tej samej ilości pracy Wymiana doprowadzi do wzrostu dobrobytu obu krajów
Teoria przewag komparatywnych D. Ricardo Ale co w przypadku, gdy jeden kraj jest bardziej efektywny w produkcji każdego towaru? Wino (galony) Sukno (jardy) Anglia 12 6 Portugalia 8 1 Anglia ma absolutną przewagę w produkcji obu towarów. Czy handel międzynarodowy nie ma sensu? Ma, bowiem o korzystności wymiany międzynarodowej decyduje przewaga komparatywna a nie absolutna
Teoria przewag komparatywnych Ricarda Wino (galony) Anglia 12 6 Portugalia 8 1 Sukno (jardy) Przewaga komparatywna Anglii w produkcji sukna każda dodatkowa jednostka wyprodukowanego sukna oznacza stratę 2 galonów wina (w Portugalii 8) Przewaga komp. Portugalii w produkcji wina za dodatkową jednostkę wina traci się tylko 1/8 jarda sukna (w Anglii aż ½ jarda) Jeżeli kraje będą specjalizowały się w produkcji towarów w których mają przewagę komparatywną, to łączna produkcja światowa wzrośnie: 1) Jeżeli Anglia przesuwa jedną jednostkę pracy do produkcji sukna, to łączna produkcja wina spada o 12 g., a produkcja sukna rośnie o 6j. 2) Jeżeli Portugalia przesuwa dwie jednostki pracy do produkcji wina, to łączna produkcja wina rośnie o 16, a produkcja sukna spada o 2j. W sumie światowa produkcja: wino: (16-12)>0, sukno: (6-2)>0
Wnioski z teorii przewag komparatywnych Ricarda O korzyściach z handlu decydują przewagi względne produktywności w różnych gałęziach danej gospodarki, a nie przewagi absolutne pomiędzy produktywnością gałęzi w różnych krajach Ricardo nie dowiódł jaka cena na towary ustali się na rynku międzynarodowym, ani jak podzielą się korzyści z handlu Potężny argument na rzecz wolnego handlu międzynarodowego, przeciwko merkantylizmowi i protekcjonizmowi. Korzyści z handlu zagr. odnoszą wszystkie strony.
Ricardo, Malthus i Say o stabilności kapitalizmu Prawo Saya niemożliwa jest ogólna nadprodukcja dóbr w gospodarce (podaż stwarza swój własny popyt) Czynniki produkcji otrzymują wystarczające wynagrodzenie (siłę nabywczą) by wykupid wszystkie wyprodukowane towary (po cenach rynkowych) Implikuje, że w kapitalizmie nie ma kryzysów nadprodukcji lub niedoborów (stabilnośd kapitalizmu). Jest pełne zatrudnienie czynników produkcji. Zakłada, że wszystkie dochody czynników są wydawane.
T. Malthus (1820) o prawie Saya Co jeżeli faktyczny popyt na towary jest niewystarczający by wykupid wszystkie towary (i rosną zapasy)? Czy wtedy kapitaliści nie zmniejszą zatrudnienia, by wyprodukowad w przyszłym roku mniej? Czy nie pociągnie to za sobą kryzysu (czyli spadku produkcji, dochodu, wzrostu bezrobocia)? Argumenty Malthusa na rzecz niestabilności (możliwości kryzysu) w kapitalizmie: Naiwny: popyt siły roboczej nie wystarczy na wykupienie wszystkich towarów, a kapitaliści nie konsumują dużo (oszczędzają). (Malthus nie zauważył, że oszczędności kapitalistów są transformowane w popyt inwestycyjny (również uwzględniony w prawie Saya).
T. Malthus (1820) o prawie Saya Argument wyrafinowany: oszczędności nie zamieniają się w inwestycje w nieskooczonośd bez doprowadzenia w długim okresie do kryzysu. Zbyt duża stopa akumulacji kapitału może wywoład trudności nadmiar oszczędności i inwestycji (argument niesprecyzowany) Ricardo akceptował prawo Saya i wygrał XIX-wieczny spór z Malthusem Malthus prekursorem XX-wiecznych argumentów na rzecz możliwości kryzysu w kapitalizmie (John Maynard Keynes)
Podsumowanie ekonomii D. Ricardo Analiza bezkontekstowa, abstrakcyjne modelowanie Wnioski z teorii wartości, renty gruntowej, podziału dochodu i handlu zagranicznego