Historia ekonomii. Mgr Robert Mróz. John Stuart Mill

Transkrypt

1 Historia ekonomii Mgr Robert Mróz John Stuart Mill

2 John Stuart Mill Ojciec, James Mill, również był znanym myślicielem Dzieciństwo spędzone na edukacji, załamanie nerwowe w wieku 20 lat Nie tylko ekonomia, ale też filozofia polityczna i nauki polityczne Wpływ żony Harriet Taylor i socjalizmu Kontynuacja i krytyka szkoły klasycznej

3 Kontekst Problemy ekonomii ricardiańskiej: Nie przystawała do danych: wraz ze wzrostem populacji dochód per capita nie spadał, przychody w rolnictwie były rosnące (postęp techniczny) Większa profesjonalizacja ekonomii, więcej ekonomistów, zatem i więcej krytycznych opinii (teoria wartości opartej o pracę, rola popytu) Krytyka humanistów i socjalistów skierowana w kapitalizm, a więc i w teorię Ricarda Mimo to ekonomiści trzymali się tej teorii Mill też, choć w wielu miejscach ją pozmieniał

4 Kontekst Metodologia ekonomii ricardiańskiej Nassau Senior (1836): Bazowanie na niewielkim zbiorze prostych założeń, z których wyprowadzane są logiczne konkluzje, czyli ekonomia jako nauka dedukcyjna doprowadziło to do lekceważenia danych Podstawowe założenia wg Seniora: racjonalność, prawo ludnościowe Malthusa, malejące przychody w rolnictwie, rosnące przychody w przemyśle Konieczny jest ścisły rozdział sądów pozytywnych (prawa produkcji) i normatywnych (prawa dystrybucji) wpływ na Milla

5 Mill o ekonomii Ekonomia jako nauka dedukcyjna w zgodzie z paradygmatem ricardiańskim ale Mill podkreślał konieczność weryfikowania teorii za pomocą faktów tyle że ekonomiści ricardiańscy (w tym i sam Mill) w praktyce nie byli do tego skłonni Wg Milla ekonomia jest tylko częścią szerszych badań nt. człowieka wpływ m.in. Comte a i rodzących się nauk społecznych, eklektyzm

6 Mill o ekonomii Podział na sądy pozytywne i normatywne Senior twierdził, że ekonomia powinna zajmować się tylko pierwszymi, Mill wręcz przeciwnie Prawa produkcji to niezmienne prawa natury (przyjmował założenia Ricarda), ale prawa dystrybucji wynikają ze zmiennych stosunków i instytucji społecznych inspirowana socjalizmem reakcja na twierdzenia ekonomistów klasycznych, że nie można poprawić losu biednych robotników

7 Mill o ekonomii Więc wg Milla stan stacjonarny nie musi być smutny działania społeczeństwa doprowadzą do równiejszego i sprawiedliwszego podziału dóbr Popierał np. opodatkowanie spadków, tworzenie związków zawodowych i kooperatyw Wzrost wcale nie jest najważniejszy gdy przestaniemy się tak na nim skupiać, zaczniemy się realizować i będziemy szczęśliwsi stan stacjonarny może być korzystny Wpływ Benthama i jego utylitaryzmu (dążenie do reform społecznych), ale Mill odrzucał mechaniczny rachunek przyjemności i bólu

8 Leseferyzm czy socjalizm? Ze względu na jego eklektyzm, Millowi nie da się przypisać jednej łatki był pomiędzy leseferyzmem i socjalizmem Raz stwierdzał, że laisser-faire powinno być naczelną zasadą, a rząd powinien interweniować tylko wtedy, gdy ktoś chce wyrządzić zło innym Innym razem, że to niedopuszczalne, by ochrona życia i własności były jedynymi zadaniami rządu Widział konflikty pomiędzy klasami, m.in. tam, gdzie Smith (właściciele ziemscy-kapitaliści)

9 Leseferyzm czy socjalizm? Mill: idealny komunizm byłby lepszy od aktualnego, niedoskonałego systemu ale nie należy porównywać istniejącego kapitalizmu do idealnego komunizmu jeśli prawa własności prywatnej mogą zostać zmienione tak, by dawać równiejszy podział dochodu, to własność prywatna jest lepsza (wg Milla mogą, podczas gdy socjaliści uważali, że niesprawiedliwość jest nieodłączną cechą kapitalizmu) Nie zgadzał się też z socjalistyczną krytyką konkurencji (choć sam popierał np. związki)

10 Teoria i historia Abstrakcyjna teoria to nie wszystko, liczą się też realia historyczne bliżej Smitha niż Ricarda Np. konkurencja to stosunkowo nowy wynalazek, ważną rolę w podziale dóbr zawsze odgrywał zwyczaj (istnieją np. gospodarki bez biznesmenów) Jak duże znaczenie przypisać teorii, a jak duże analizom historycznym? Trudne pytanie

11 Teoria wartości Teoria wartości opartej na koszcie produkcji koszt wyrażony w pieniądzu odzwierciedla faktyczny koszt pracy i kapitału Nie poszukiwał obiektywnej, niezmiennej skali do mierzenia wartości Rozpoznał, że społeczny koszt alternatywny ziemi nie zawsze wynosi zero, więc ziemia będzie w takich przypadkach wliczana w koszty Wszystko to inaczej niż u Ricarda

12 Teoria wartości Jak kształtują się ceny? Mimo że Mill nie stosował krzywych popytu i podaży, to myślał już w tych kategoriach Trzy przypadki: 1) Pionowa krzywa podaży cena zależy od popytu i podaży; niewiele dóbr 2) Pozioma krzywa podaży cena zależy od kosztu produkcji (stałe koszty); przemysł 3) Dodatnio nachylona krzywa podaży cena zależy od kosztu produkcji najmniej efektywnie produkowanej jednostki (rosnące koszty, malejące przychody); rolnictwo

13 Handel międzynarodowy Rozwinięcie teorii przewag komparatywnych Ceny w handlu międzynarodowym będą zależeć od popytów na dobra importowane Relatywna siła tych popytów zależy od skłonności i warunków konsumentów po obu stronach a terms of trade jest taką wartością, że potrzebne każdemu krajowi ilości dóbr importowanych od jego sąsiada będą dokładnie wystarczać na zapłatę wzajemnie za siebie Mill antycypował analizę w kategoriach elastyczności!

14 Mill i prawo Saya Mill: nadprodukcja pojedynczych dóbr możliwa, ale przenoszenie tego rozumowania na poziom makro (wszystkich dóbr) jest nielogiczne Trzy rodzaje gospodarek: Barter: niedostatek zagregowanego popytu niemożliwy, bo sprzedaż dobra równa się zgłoszeniu popytu na inne Gospodarka z pieniądzem, ale bez kredytu: jeśli pieniądz funkcjonuje wyłącznie jako środek wymiany, to mamy ten sam wniosek Gospodarka z kredytem: pieniądz przechowuje wartość (tezauryzacja)

15 Mill i prawo Saya W gospodarce z kredytem nadwyżka podaży jest możliwa tzw. psychologiczna teoria cykli koniunkturalnych Nadmierna ekspansja kredytu w czasie prosperity może zakończyć się dużą kontrakcją, gdy wśród podmiotów gospodarczych zapanuje pesymizm W takich czasach istnieje rzeczywiście nadmiar wszystkich dóbr ponad pieniężny popyt; innymi słowy, istnieje tu niedostateczna podaż pieniądza. Z powodu nagłego unicestwienia wielkiej masy kredytu, nikt nie chce pozbywać się gotówki, a wielu stara się o uzyskanie jej za wszelką cenę. Dlatego prawie każdy chce sprzedać, a mało kto chce kupić.

16 Mill i prawo Saya Czyli w gospodarce z kredytem ogólna nadwyżka podaży jest możliwa, ale nie z powodu nadprodukcji tak jak rozumieli ją Malthus i Mandeville, ale z powodu zmiany oczekiwań podmiotów gospodarczych Tego typu nadwyżki są krótkotrwałe gdy zmienią się ceny, nastąpi powrót do pełnego zatrudnienia

17 Doktryna funduszu płac Doktryna była używana np. do argumentacji przeciwko związkom zawodowym Jak widzieliśmy, Mill uważał, że związki (i inne sposoby poprawiania sytuacji robotników) są potrzebne Mimo to przez długi czas nie odrzucał tej doktryny (być może dlatego, że obawiał się niekontrolowanego przyrostu populacji) W 1869 roku w końcu ją odrzucił argumentując, że fundusz płac ogranicza płace od góry, ale w danym momencie może być jeszcze pole do ich wzrostu

18 Poddaństwo kobiet (1869) Przedmiotem tego eseju jest wyjaśnienie, w sposób tak jasny, na jaki mnie tylko stać, przyczyn poglądu, który wyznaję od najwcześniejszego okresu, kiedy w ogóle zacząłem kształtować swoje poglądy na sprawy społeczne i polityczne, i który zamiast ulec osłabieniu lub złagodzeniu, stale utwierdzał się coraz bardziej pod wpływem pogłębiającej się refleksji i doświadczenia życiowego, mianowicie że zasada, która reguluje stosunki społeczne istniejące między obydwiema płciami prawne podporządkowanie jednej płci drugiej jest sama w sobie fałszywa i jest obecnie jedną z głównych przeszkód na drodze do poprawy ludzkiego bytu, i że powinna zostać zastąpiona przez zasadę doskonałej równości, nie dopuszczającą żadnej władzy lub przywileju po jednej stronie, a upośledzenia po drugiej. Przykładowa odpowiedź: On prowadzi nas do tego, byśmy przypuszczali, że stosunek mężczyzn i kobiet między sobą może opierać się na czysto dobrowolnej podstawie.

19 Podsumowanie Problemy ekonomii Ricardiańskiej, w szczególności jej niezgodność z danymi Mill jako eklektyczny myśliciel, który wprowadził do ortodoksyjnej ekonomii rozważania społeczne Inspiracje od klasycznego liberalizmu po socjalizm Odrzucenie teorii wartości opartej na pracy Rozwinięcie teorii handlu zagranicznego Ricarda Jego obrona prawa Saya utrzymała się aż do lat 30. XX w. Feminista