SPRAWOZDANIE. Realizowany przez: Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Oddział w Jadwisinie Zakład Agronomii Ziemniaka

SPRAWOZDANIE z prowadzenia w 2008r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie rolnictwa ekologicznego pt.: Poprawa efektywności produkcji roślinnej w systemie ekologicznym poprzez stosowanie nawadniania ze szczególnym uwzględnieniem uprawy ziemniaka Realizowany przez: Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Oddział w Jadwisinie Zakład Agronomii Ziemniaka finansowany zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U. 2007, Nr 67, poz. 446 z późn. zmianami) na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20.10.2008, nr RR-re-401-369/08(335) Kierownik tematu : dr Wojciech Nowacki Główni wykonawcy: dr W. Goliszewski, dr C. Trawczyński, dr K. Zarzyńska

1. Cel realizacji tematu: Zabiegiem agrotechnicznym, który może być stosowany w systemie ekologicznym, ale obecnie jeszcze nie jest powszechny w praktyce, jest nawadnianie stabilizujące dostępność wody w glebie dla roślin uprawnych w okresie ich wegetacji. Zmiany klimatyczne odnotowane również w Polsce powodują, że w okresie lata coraz częściej występują okresy suszy połączone z wysokimi temperaturami oraz jednoczesny wzrost liczby występowania gwałtownych zjawisk klimatycznych jak intensywne deszcze, ulewy, gradobicia, huragany itp. Brak stabilności w uwilgotnieniu gleby oraz występowanie okresów suszy glebowej powoduje: zmniejszenie plonów i pogorszenie ich jakości, szczególnie przy uprawie tych gatunków, których wymagania wodne są duże np. ziemniak, warzywa; zwiększone ryzyko uprawy międzyplonów poprzez ograniczenie plonu biomasy przeznaczonej do przyorania jako nawóz zielony; wzrost ryzyka stosowania wsiewek poplonowych; ograniczenie tempa mineralizacji substancji organicznej wprowadzane wraz z obornikiem i innymi nawozami rolniczymi; pogorszenie ogólnego bilansu składników pokarmowych; pogorszenie produktywności całych płodozmianów a także obniżenie efektywności ekonomicznej produkcji roślinnej; zubożenie bioróżnorodności w obrębie agroekosystemu. Stosowanie nawadniania jako naturalnego czynnika plonotwórczego w rolnictwie ekologicznym może oprócz korzyści wywołać negatywne skutki jeśli jest stosowane nieumiejętnie. W uprawie ziemniaka nawadnianie w formie deszczowania wywołać może wzrost zagrożenia wybuchu epidemii zarazy ziemniaka. Zbyt intensywne jednorazowe dawki polowe mogą z kolei prowadzić do nadmiernego wypłukiwania składników pokarmowych. Dotyczy to głównie gleb lekkich. Celem projektu jest więc zaprojektowanie i sprawdzenie w eksploatacji takich systemów nawodnień pod określone gatunki roślin, które okażą się optymalne w ekologicznym systemie gospodarowania. Zadania do wykonania w ramach projektu Zadanie 1. Założenie i prowadzenie ekologicznego pola eksperymentalnego 5-członowego na glebie lekkiej o powierzchni całkowitej 2 ha w IHAR Oddział Jadwisin IV rok prowadzenia Zadanie 2. Modyfikacja systemu nawodnieniowego dostosowanego dla zaopatrzenie roślin w wodę według bieżących ich potrzeb w okresie wegetacji Zadanie 3. Projekt i realizacja infrastruktury otaczającej pole eksperymentalne wspomagającej zamknięty agroekosystem Zadanie 4. Program nawadniania 5 członów zmianowania oraz 3 międzyplonów w oparciu o warunki klimatyczne w sezonie w oparciu o pomiar wilgotności gleby Zadanie 5. Analiza zmian zasobności gleby w składniki pokarmowe we wszystkich członach zmianowania Zadanie 6. Analiza zachwaszczenia we wszystkich członach zmianowania ze szczególnym uwzględnieniem ziemniaka Zadanie 7. Ocena stanu upraw, określenie plonów i składu chemicznego członów zmianowania żyto, łubin, owies, facelia wraz z międzyplonami

Zadanie 8. Ocena rozwoju roślin ziemniaka w okresie wegetacji, wielkość plonu i jego struktura, jakość bulw Zadanie 9. Chemiczna i sensoryczna ocena jakości plonu ziemniaków poszczególnych odmian Zadanie 10. Zdrowotność roślin ziemniaka w okresie wegetacji. Monitoring występowania szkodników ziemniaka Zadanie 11. Analiza ekonomiczna efektywności produkcji różnych roślin zmianowania ze szczególnym uwzględnieniem odmian ziemniaka. Ocena plonu handlowego 2. Omówienie przebiegu badań: Zadanie 1. Założenie i prowadzenie ekologicznego pola eksperymentalnego 5-członowego na glebie lekkiej o powierzchni całkowitej 2 ha w IHAR Oddział Jadwisin IV rok prowadzenia W 2008 roku projekt badawczy był realizowany na obiekcie eksperymentalnym w IHAR Oddział Jadwisin. Jest to pole z 5-letnim zmianowaniem prowadzone już od 4 lat w systemie ekologicznym. Powierzchnia całkowita obiektu wynosi 2 ha a więc jeden gatunek zajmuje powierzchnię 0,4 ha. Obiekt położony jest na glebie lekkiej, płowej, klasy V, kompleksu żytniego dobrego o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego (11% części spławialnych) zalegającego na piasku gliniastym mocnym (16% części spławialnych). Uwzględniając jakość gleby, przyjęte aktualnie zmianowanie jest następujące: ziemniak owies + gorczyca biała jako międzyplon łubin żyto + wsiewka seradeli facelia + groch pastewny jako międzyplon. Łącznie płodozmian zawiera więc 5 gatunków zbieranych na plon główny i 3 gatunki stanowiące nawóz zielony na przyoranie. Struktura zasiewów wygląda więc następująco: rośliny zbożowe (żyto, owies) 40%, okopowe (ziemniaki) 20%, strączkowe (łubin) 20%, inne (facelia) 20%. Międzyplony na przyoranie stanowią 38% łącznej powierzchni zasiewów w płodozmianie i stanowią obok obornika stosowanego pod ziemniaki główne źródło substancji organicznej i składników pokarmowych potrzebnych do odżywiania roślin. Stopień pokrycia gleby gatunkami uprawnymi wiosną wynosi 60% (3 na 5 pól). Obiekt doświadczalny jest z trzech stron otoczony otwartymi polami uprawnymi, na granicy których znajdują się kamienne kopczyki oraz pojedyncze krzewy założone wiosną 2008 r. Z czwartej strony pole ekologiczne jest obramowane szpalerem z niskich drzew (mirabelki), za którym w odległości ok. 300 m znajduje się Zalew Zegrzyński będący źródłem wody służącej do nawadniania roślin doświadczalnych. Schemat położenia pola eksperymentalnego wraz ze zmianowaniem w 2008 roku przedstawia rysunek 1.1.

Zalew Zegrzyński zbiornik wodny zadrzewienie i zakrzewienie pole uprawne ziemniaki łubin żyto ozime żyto ozime + wsiewka seradeli facelia groch pastewny - międzyplon owies gorczyca biała - międzyplon pole uprawne pole uprawne Rys. 1. 1. Schemat usytuowania pola ekologicznego w IHAR Oddział Jadwisin w 2008 roku. Planowany zakres prac w 2008 roku na polu eksperymentalnym został wykonany w pełni. Wszystkie zabiegi agrotechniczne wykonane zostały w terminie. Na okres zimy stan pola wygląda następująco: międzyplon grochu pastewnego oraz gorczycy białej jest pozostawiony i będzie przyorany wiosną, po łubinie i uprawkach pożniwnych zasiane jest żyto, na polu po ziemniakach wykonano orkę głęboką, na polu po życie przyorano wsiewkę seradeli. Tabela 1.1 Kalendarz siewów i zbiorów głównych roślin uprawnych oraz międzyplonów w zmianowaniu na polu ekologicznym w Jadwisinie w 2008 roku. I. Rośliny zbioru głównego Ziemniaki Gatunek Termin sadzenia (siewu) Termin zbioru 25.04.08 r. 01.09 odm. wczesne 26.09 odm. późniejsze Żyto 20.09.07 r. 28.07.08 r. Łubin 03.04.08 r. 11.08.08 r. Owies 02.04.08 r. 11.08.08 r. Facelia 02.04.08 r. 28.07.08 r. II. Międzyplony na przyoranie - seradela 21.05.08 r. - groch pastewny 26.08.08 r. - gorczyca biała 26.08.08 r. W okresie wegetacji roślin prowadzono pomiary ważniejszych czynników pogodowych wpływających na wzrost i rozwój roślin oraz występowanie chorób i szkodników ziemniaka. Pomiarów dokonano w Stacji Meteorologicznej IHAR Oddział w Jadwisinie położonej w odległości ok. 2 km od pola ekologicznego. Wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli 1.2.

Tabela 1.2 Niektóre czynniki pogodowe w sezonie wegetacji 2008 na polu ekologicznym IHAR Oddział w Jadwisinie. Miesiąc kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Dekada Wilgotność powietrza [%] Temperatura powietrza [ o C] Temp. gleby Tg głęb.10 cm Opad mm 1 Suma 799 33,4 55,6 11,4 Średnia 79,9 3,3 5,6 1,1 2 Suma 794 76,5 115,4 12,9 Średnia 79,4 7,7 11,5 1,3 3 Suma 557,0 105,4 143,0 5,0 Średnia 55,7 10,54 14,3 0,5 Suma miesiąca 2150,0 215,3 314,0 29,3 Średnia miesiąca 74,1 7,4 10,8 1,0 1 Suma 768 114,7 168,2 36,8 Średnia 76,8 11,5 16,8 3,7 2 Suma 693 127,1 190,5 12,8 Średnia 69,3 12,7 19,1 1,3 3 Suma 693 127,1 190,5 12,8 Średnia 69,3 12,7 19,1 1,3 Suma miesiąca 2254 381,7 563,2 62,9 Średnia miesiąca 72,7 12,3 18,2 2,0 1 Suma 492 182,2 236,8 0 Średnia 49,2 18,2 23,7 0,0 2 Suma 591 155,2 222,4 21 Średnia 59,1 15,5 22,2 2,1 3 Suma 598 175 231,7 22,5 Średnia 59,8 17,5 23,2 2,3 Suma miesiąca 1681 512,4 690,9 43,5 Średnia miesiąca 56,0 17,1 23,0 1,5 1 Suma 708 173,6 236,8 20,2 Średnia 70,8 17,36 23,68 2,02 2 Suma 828 176,2 228,5 38,2 Średnia 82,8 17,6 22,9 3,8 3 Suma 746 212,7 268,5 10,4 Średnia 67,8 19,3 24,4 0,9 Suma miesiąca 2282 562,5 733,8 68,8 Średnia miesiąca 73,6 18,1 23,7 2,2 1 Suma 758 182,7 233,7 26,8 Średnia 75,8 18,27 23,37 2,68 2 Suma 770 191,5 232 37,8 Średnia 77,0 19,2 23,2 3,8 3 Suma 898 172,4 232,1 16,3 Średnia 81,6 15,7 21,1 1,5 Suma miesiąca 2426 546,6 697,8 80,9 Średnia miesiąca 78,3 17,6 22,5 2,6 1 Suma 848 173,5 215,9 21,6 Średnia 84,8 17,4 21,6 2,2 2 Suma 923 83,9 149,6 10,3 Średnia 92,3 8,4 15,0 1,0 3 Suma 914 89,6 140,3 16,9 Średnia 91,4 9,0 14,0 1,7 Suma miesiąca 2685 347 505,8 48,8 Średnia miesiąca 89,5 11,6 16,9 1,6 Wyniki badań prowadzonych w 2008 roku są przedstawione w zadaniach 4-11.

Zadanie 2. Modyfikacja systemu nawodnieniowego dostosowanego dla zaopatrzenie roślin w wodę według bieżących ich potrzeb w okresie wegetacji Rozkład i ilość opadów naturalnych w sezonie 2008 okazał się znacznie mniej korzystny niż w roku ubiegłym. W okresach niedoboru opadów wydajność zainstalowanych w ujęciu wodnym Zalewu Zegrzyńskiego pomp okazała się niewystarczająca w stosunku do potrzeb wodnych roślin systemu ekologicznego. Wobec powyższego zakupiono i zainstalowano dodatkową pompę o wydajności 40 m 3 /godz., celem zwiększenia ilości dotychczas podawanej wody. Ponadto na każdym ciągu kroplującym w uprawie ziemniaków założono zawór umożliwiający indywidualne dozowanie wody dla poszczególnych redlin. Dzięki temu uzyskano możliwość zróżnicowania poziomu nawadniania w zależności od potrzeb odmianowych badanych roślin ziemniaka (grup wczesności). Zadanie 3. Projekt i realizacja infrastruktury otaczającej pole eksperymentalne wspomagającej zamknięty agroekosystem Właściwie ukształtowana infrastruktura wokół obiektu ekologicznego sprzyja naturalnej ochronie roślin. W zadrzewieniach i zakrzewieniach rozwija się wiele gatunków pożytecznych owadów (drapieżce i pasożyty szkodników roślin uprawnych, dzikie gatunki pszczołowatych zapylające rośliny uprawne). Ponadto pasy drzew i krzewów ograniczają prędkość wiatru, wpływają na podniesienie temperatury gleby oraz wilgotności powietrza, zapobiegają przesuszeniu gleby). Z powyższych względów na obrzeżach ekologicznego pola eksperymentalnego ułożono wiosną 2008 r. kopczyki z kamieni uzyskanych podczas odkamieniania pól płodozmiennych. W przerwach pomiędzy kopczykami wysadzono również różne gatunki krzewów, które w najbliższej przyszłości utworzą kępy roślinne stanowiące naturalne ostoje różnych owadów, drobnych zwierząt i ptaków. Już w bieżącym sezonie obserwowano w kopczykach kamiennych występowanie jaszczurek a na polu ekologicznym pojawiły się bażanty i kuropatwy. Zadanie 4. Program nawadniania 5 członów zmianowania oraz 3 międzyplonów w oparciu o warunki klimatyczne w sezonie w oparciu o pomiar wilgotności gleby W roku badawczym odnotowano niekorzystny rozkład i ilość opadów w czerwcu, w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju roślin oraz pod koniec lipca (tab. 1.2). Na niedobór opadów połączony z silnym nasłonecznieniem (co uwidacznia podwyższona temperatura gleby) szczególnie wyraźnie reagowały ziemniaki. W oparciu o prowadzone w systemie ciągłym obserwacje wizualne roślin oraz pomiary wilgotności gleby za pomocą tensjometrów, stosowano nawadnianie roślin w zmianowaniu według programu przedstawionego w tabeli 4. 1.

Tabela 4.1 Program nawadniania ekologicznego pola eksperymentalnego IHAR Oddział w Jadwisinie w 2008 roku Terminy nawadniania dzień-miesiąc Ziemniaki Łubin Owies (gorczyca) Facelia (groch pastewny) Żyto oz. (seradela) 07.06 - - 10,5 mm - - 09.06 12 mm 17,5 mm 10,5 mm - - 12.06 12 mm - 7 mm 17,5 mm - 16.06 12 mm 15,8 mm - 15,8 mm - 19.06 12 mm 17,5 mm 17,5 mm - - 27.06 12 mm 14 mm 14 mm - - 01.07 10 mm - - 14 mm - 04.07 6 mm - 1,8 mm - - 29.07 8 mm - - - (7 mm) 01.08 8 mm - - - (7 mm) 12.08 8 mm - - - (7 mm) Razem zmianowanie 100 mm 64,8 mm 61,3 mm 47,3 mm 21 mm Ziemniaki nawadniano za pomocą systemu kroplującego (gęstość kapilar co 40 cm, wydatek jednej kapilary 1,2 l/h) a pozostałe człony zmianowania metodą deszczowania (zraszacze o wydajności 420 l/h i średnicy zraszania 10 m każdy). Zadanie 5. Analiza zmian zasobności gleby w składniki pokarmowe we wszystkich członach zmianowania Analiza gleby pobranej w terminie wiosennym wykazała, że odczyn gleby (ph w KCl) w poszczególnych członach zmianowania był kwaśny i wahał się od 5,0 do 5,3, z wyjątkiem członu z facelią, gdzie wykazano wzrost odczynu do słabo kwaśnego. Ponadto zaznaczyła się tendencja mniejszej kwasowości na obiektach nie nawadnianych, z wyjątkiem członu z uprawą owsa. Na wszystkich członach zmianowania zawartość fosforu przyswajalnego w warstwie ornej gleby była wysoka lub bardzo wysoka i zróżnicowana pomiędzy obiektem nawadnianym i nie nawadnianym. W członie z uprawą ziemniaka i łubinu wyższy był poziom fosforu na obiektach nie nawadnianych, natomiast w pozostałych trzech członach wykazano odwrotną zależność. Z kolei zawartość potasu utrzymywała się na poziomie niskim lub średnim i większą zawartość tego składnika wykazano na obiektach nie nawadnianych, oprócz członów z owsem i facelią. Zawartość magnezu w glebie wiosną utrzymywała się na wszystkich członach zmianowania na obiektach nawadnianych na poziomie wysokim, jedynie w członie z ziemniakami na poziomie średnim i wyższa była na obiektach nie nawadnianych. Analiza w terminie wiosennym wykazała, że poziom manganu, miedzi i cynku w glebie był średni i różnił się zarówno między członami zmianowania jak i obiektami nawadnianymi w stosunku do nie nawadnianych. Generalnie większy poziom mikroelementów stwierdzono na obiektach nie nawadnianych niż nawadnianych. Jedynie zawartość boru w glebie na wszystkich członach zmianowania była niska i w odniesieniu do obiektów nawadnianych i nie nawadnianych podobna. Ponadto gleba charakteryzowała się wiosną generalnie niskim poziomem azotu ogólnego i węgla organicznego. Zawartość azotu ogólnego była zbliżona na wszystkich członach

zmianowania i niezróżnicowana pomiędzy badanymi obiektami. Natomiast wyższy poziom węgla organicznego wykazano na wszystkich obiektach nie nawadnianych (tabela 5.1). Analiza próbek glebowych pobranych jesienią 2008 roku odnosząca się do powyższych członów zmianowania i obiektów nawadnianych i nie nawadnianych znajduje się w toku wykonywania. Tabela 5.1 Wpływ nawadniania na odczyn, zawartość makro- i mikroelementów oraz węgla organicznego w glebie. Wiosna 2008. Roślina i obiekt Ziemniaki Nawadniane Nie nawadniane Żyto Nawadniane Nie nawadniane Łubin Nawadniane Nie nawadniane Owies Nawadniane Nie nawadniane Facelia Nawadniane Nie nawadniane ph Zawartość Zawartość składnika w mg/1000g gleby w w % KCl P 2 O 5 K 2 O Mg Mn Cu Zn B Fe N-og. C-org. 5,0 5,3 5,0 5,3 5,0 5,3 5,3 5,2 5,7 5,8 18,7 21,0 21,6 16,8 19,9 21,0 20,5 19,9 26,0 23,3 9,5 11,5 7,5 9,0 11,0 12,0 9,0 8,5 10,5 10,5 4,6 5,9 5,7 8,6 5,7 7,3 5,5 6,3 6,5 8,5 108,0 109,6 126,0 129,6 122,2 125,2 105,4 111,0 123,4 137,9 1,9 1,7 2,1 2,8 3,5 3,8 2,9 2,7 1,8 2,4 5,3 5,2 5,5 9,1 5,8 6,7 4,7 5,9 5,9 7,3 0,21 0,20 0,20 0,20 0,26 0,20 0,20 0,20 0,20 0,20 500 560 500 680 710 560 390 570 620 730 0,03 0,03 0,02 0,02 0,03 0,03 0,02 0,02 0,02 0,03 0,50 0,59 0,46 0,53 0,45 0,59 0,39 0,48 0,41 0,54 Podsumowanie Analiza glebowa wykonana w okresie wiosennym wykazała, że odczyn gleby na wszystkich członach zmianowania, oprócz członu z facelią był kwaśny. Ponadto na obiektach nie nawadnianych stwierdzono tendencję mniejszej kwasowości niż na obiektach nawadnianych, z wyjątkiem członu z uprawą owsa. Zawartość fosforu kształtowała się na poziomie bardzo wysokim i wysokim, potasu średnim i niskim w zależności od członu zmianowania i obiektu nawadnianego i bez nawadniania. Zawartość magnezu w glebie była wysoka lub średnia, zaś mikroelementów średnia i zawartości tych składników wyższe były na obiektach nie nawadnianych. Na wszystkich członach wyższy był również poziom węgla organicznego na obiektach nie nawadnianych.

Zadanie 6. Analiza zachwaszczenia we wszystkich członach zmianowania ze szczególnym uwzględnieniem ziemniaka A. Zachwaszczenie upraw w zmianowaniu (żyto, owies, facelia, łubin) Metodyka badań Ocenę zachwaszczenia wykonano w dwóch terminach (3.06 i 30.07. 2008). Oceniano skład gatunkowy oraz ilość występujących chwastów. Ocenę zachwaszczenia przeprowadzono metodą ramkową na powierzchni 1m 2 w trzech powtórzeniach. W pierwszym terminie oceny zachwaszczenie oznaczane było na obiektach na których nie stosowano nawadniania deszczującego; w drugim, porównywano zachwaszczenie obiektów z nawadnianiem deszczującym i bez nawadniania. Omówienie wyników Dominującym chwastem jednoliściennym w życie ozimym był perz właściwy (tab.6.1). W owsie nie stwierdzono obecności chwastów jednoliściennych. W składzie florystycznym chwastów dwuliściennych zaobserwowano 6 gatunków (fiołek polny, iglica, komosa biała, krzywoszyj polny, powój polny oraz tobołek polny); przy czym: (fiołek, iglica, tobołek) dominowały w życie ozimym, zaś (iglica, komosa, krzywoszyj) w owsie jarym. Ich liczba w przypadku żyta kształtowała się na poziomie 3,7 szt m -1, natomiast owsa 8,6 szt m -1. Zachwaszczenie zbóż tymi gatunkami chwastów dla II terminu oznaczeń wynosiło odpowiednio 4,67 szt m -1 oraz 25,7 szt m -1 (tab.6.1). Analizując i porównując skład chwastów przed zbiorami rośliny uprawnej zanotowano większą ich koncentrację na obiektach z nawadnianiem deszczującym. Ogólna ich liczba dla żyta kształtowała się na poziomie 8,67 szt m -1, natomiast owsa 26,7 szt m -1 (tab.6.2). W przypadku facelii i łubinu dominującym chwastem była komosa biała. Zagęszczenie tego gatunku na obiektach bez nawadniania po wschodach rośliny uprawnej stanowiło dla facelii 11,3 szt m -1 łubinu 13 szt m -1 natomiast przed zbiorem odpowiednio 9,7 szt m -1 oraz 20,3 szt m -1 (tab.6.1). Ogólna liczba chwastów na obiektach nawadnianych była wyższa i kształtowała się dla facelii na poziomie 34,7 szt m -1, natomiast łubinu 33,3 szt m -1 (tab.6.2). Zielona masa chwastów oceniana przed zbiorem rośliny uprawnej na obiektach z nawadnianiem kropelkowym była najwyższa w przypadku łubinu i owsa, najniższa zaś żyta (tab.6.3). Rośliny pod względem tej cechy na obiektach bez nawadniania można uszeregować następująco: łubin < owies < facelia < żyto. B Zachwaszczenie ziemniaków Metodyka badań Ocenę zachwaszczenia wykonano metodą ramkową na powierzchni 1m 2 w dwóch terminach: 22.06 po zwarciu rzędów oraz 28.08.2008 przed zbiorem ziemniaków. Obserwacje przeprowadzono na 4 podkiełkowanych i niepodkiełkowanych odmianach ziemniaków: Berber, Owacja, Agnes, Ursus. Oznaczano skład gatunkowy i ilość występujących chwastów. Omówienie wyników Przeprowadzona ocena zachwaszczenia ziemniaków nawadnianych wykazała wyższą liczbę chwastów jednoliściennych niż dwuliściennych (tab.6.4 i 6.6). Dominującym chwastem jednoliściennym była chwastnica jednostronna, a jej liczba była najwyższa u podkiełkowanej odmiany Berber i stanowiła 44,67 szt m -1, natomiast nie podkiełkowanej 37,67 szt m -1. Najliczniej występującym chwastem dwuliściennym była komosa biała. Jej liczba okazała się

najwyższa u odmian Berber i Owacja. Ogólna liczba chwastów w ziemniakach nawadnianych (podkiełkowanych) dla pierwszego terminu oceny była najwyższa u odmiany Berber (39,35 szt m -1 ) i Agnes (20,68 szt m -1 ), najniższa zaś u odmian Owacja i Ursus (tab.6.4). Odmiany nawadniane (niepodkiełkowane) pod względem ogólnej liczby chwastów można uszeregować następująco: Berber <Agnes < Owacja < Ursus. W drugim terminie oceny u odmian podkiełkowanych i nie podkiełkowanych (nawadnianych) największe zachwaszczenie zanotowano w przypadku odmian Berber i Owacja najniższe u odmiany Ursus (tab.6.5). Analiza zachwaszczenia ziemniaków nie nawadnianych wykazała mniejszą bioróżnorodność chwastów u wszystkich odmian: zarówno podkiełkowanych jak i nie podkiełkowanych (tab.6.5 i 6.7). Odmianą podkiełkowaną o najwyższej kompensacji chwastów była odmiana Berber (32,69 szt m -1 ), najniższej zaś odmiana Ursus (0,68 szt m -1 ). U odmian nie podkiełkowanych najsilniej zachwaszczoną odmianą była Owacja (29,35 szt m - 1 ) przed zbiorem (tab.6.7) oraz Berber (14,69 szt m -1 ) po zwarciu rzędów (tab.6.5). Najmniej zachwaszczoną odmianą nie podkiełkowaną była Owacja (6,35 szt m -1 ) przy ocenie w pierwszym terminie oraz Ursus (7,34 szt m -1 ) dla drugiego terminu oceny przed zbiorem. Wnioski 1. Nawadnianie roślin uprawnych (owies, żyto, facelia, łubin) zwiększyło liczbę i masę występujących chwastów. Dominującym gatunkiem jednoliściennym był perz właściwy, dwuliściennym komosa biała 2. Oznaczana przed zbiorem zielona masa chwastów była wyższa na obiektach nawadnianych niezależnie od rodzaju rośliny uprawnej 3. W uprawie ziemniaków najliczniej występowały chwasty jednoliścienne, wśród których dominowała chwastnica jednostronna 4. Ogólna liczba chwastów w odmianach podkiełkowanych była wyższa niż nie podkiełkowanych 5. Wykonane doświadczenie wymaga powtórzeń w kolejnych latach w celu określenia zmian składu gatunkowego chwastów w roślinach uprawnych w kombinacji nawadnianej i nie nawadnianej.

Tabela 6.1 Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) rośliny bez nawadniania I termin oznaczeń II termin oznaczeń Gatunek chwastów Gatunek rośliny Gatunek rośliny ŻYTO FACELIA OWIES ŁUBIN ŻYTO FACELIA OWIES ŁUBIN Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Echinochloa crus - 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 0 0 gali Agropyron repens 2,3 4,7 0,0 1,3 3,34 7,0 0 3,0 Chwasty 2,3 4,7 0,0 1,3 3,34 7,0 0,0 3,0 jednoliścienne Viola arvensis 2,7 2,3 0,0 3,3 3,67 0,0 0,0 3,0 Erodium 0,7 0,0 0,3 1,0 1,0 0,0 0,0 0,0 cicutarium Chenopodium 0,0 11,3 7,0 13,0 0,0 9,7 25,0 20,3 album Lycopsis arvensis 0,0 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Taraxacum 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 officinale Convolvulus 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 1,0 0,0 0,7 arvensis Thlaspi arvense 0,3 0,7 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 Vicia tertasperma 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 Chwasty 3,7 14,7 8,6 19,0 4,67 11,4 25,7 24,0 dwuliścienne Razem chwasty 6,0 19,4 8,6 20,3 8,01 18,4 25,7 27,0

Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) rośliny nawadniane Tabela 6.2 II termin oznaczeń Gatunek chwastów Gatunek rośliny ŻYTO FACELIA OWIES ŁUBIN Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Echinochloa crus -gali 0,0 0,7 0,7 1,3 Agropyron repens 4,0 7,0 1,7 6,0 Chwasty jednoliścienne 4,0 7,7 2,4 7,3 Viola arvensis 3,67 0,0 1,3 2,6 Erodium cicutarium 1,0 0,0 1,3 0,0 Chenopodium album 0,0 27,0 21,7 29,7 Lycopsis arvensis 0,0 0,0 0,0 0,0 Taraxacum officinale 0,0 0,0 0,0 0,0 Convolvulus arvensis 0,0 0,0 0,0 0,0 Thlaspi arvense 0,0 0,0 0,0 0,0 Vicia tertasperma 0,0 0,0 0,0 1,0 Chwast dwuliścienne 4,67 27,0 24,3 33,3 Razem chwasty 8,67 34,7 26,7 40,7

Zachwaszczenie (szt. m - ¹) oraz świeża masa chwastów (g. m - ¹) średnio dla obiektów przed zbiorem rośliny uprawnej Lp. PRZEDPLON Nawadniane (szt./m 2 ) Świeża masa chwastów (g./m 2 ) Nie nawadniane (szt./m 2 ) Świeża masa chwastów (g./m 2 ) jednoliścienne dwuliścienne razem jednoliścienne dwuliścienne razem 1. ŻYTO 4,0 4,67 8,67 43,34 3,34 4,67 8,0 38,34 2. FACELIA 7,7 27,0 34,7 148,3 7,0 11,4 18,4 70,0 3. OWIES 2,4 24,3 26,7 238,3 0,0 25,7 25,7 105,0 4. ŁUBIN 7,3 33,3 40,7 238,3 3,0 24,0 27,0 221,7 Tabela 6.3

Tabela 6.4 Zachwaszczenie plantacji ziemniaków gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów - obiekty nawadniane Odmiany Kombinacja Chwasty jednoliścienne Perz Chwastnica Razem chwasty jednoliścienne Chwasty dwuliścienne Iglica Fiołek Komosa Powój Razem chwasty dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 18,34 16,0 34,34 1,34 1,0 2,0 0,67 5,01 39,35 126,67 Owacja 2,34 0,67 3,01 0,0 0,0 1,0 0,34 1,34 4,35 11,67 Agnes Podkiełkowane 11,0 9,0 20,0 0,0 0,34 0,34 0,0 0,68 20,68 43,34 Ursus 3,0 0,0 3,0 1,0 0,0 0,34 0,0 1,34 4,34 21,67 Berber 5,67 19,34 25,01 0,0 0,0 0,67 0,34 1,01 26,02 35,0 Owacja 3,0 0,0 3,0 1,67 0,0 0,67 0,0 2,34 5,34 16,67 Agnes Nie 10,34 5,34 15,68 0,34 0,0 0,34 0,0 0,68 16,36 38,34 podkiełkowane Ursus 2,34 0,0 2,34 0,34 0,0 0,0 0,0 0,34 2,68 8,34 Tabela 6.5 Zachwaszczenie plantacji ziemniaków gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów - obiekty nie nawadniane Odmiany Kombinacja Chwasty jednoliścienne Perz Chwastnica Razem chwasty jednoliścienne Chwasty dwuliścienne Iglica Fiołek Komosa Powój Razem chwasty dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 2,0 16,0 18,0 0,0 0,0 1,34 1,12 2,46 20,46 43,34 Owacja 3,68 1,0 4,68 0,0 0,0 1,0 0,0 1,0 5,68 25,00 Agnes Podkiełkowane 10,34 8,34 18,68 0,0 0,0 1,34 0,0 1,34 20,02 35,00 Ursus 0,34 0,34 0,68 0,0 0,0 0,0 0,0 0,34 1,02 3,34 Berber 4,34 8,67 13,01 1,0 0,0 0,34 0,34 1,68 14,69 31,67 Owacja 1,34 3,67 5,01 0,0 0,0 0,0 0,0 1,34 6,35 16,67 Agnes Nie 4,0 6,67 10,67 0,34 0,0 0,67 0,67 1,68 12,35 38,34 podkiełkowane Ursus 4,0 4,0 8,0 0,67 0,67 0,0 0,0 2,01 10,01 8,34

Tabela 6.6 Zachwaszczenie plantacji ziemniaków gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty nawadniane Odmiany Kombinacja Chwasty jednoliścienne Perz Chwastnica Razem chwasty jednoliścienne Chwasty dwuliścienne Iglica Fiołek Komosa Powój Razem chwasty dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Św.masa g/m 2 Berber 8,0 44,67 52,67 1,34 0,0 4,34 0,0 5,68 58,35 180,00 Owacja 7,0 15,34 22,34 1,34 1,34 4,0 0,0 6,68 29,02 63,34 Agnes Podkiełkowane 8,0 8,67 16,67 0,67 0,34 3,0 0,0 4,01 20,68 111,67 Ursus 6,0 8,67 14,67 0,0 0,0 1,0 0,0 1,0 15,67 33,34 Berber 9,34 37,67 47,01 4,0 0,0 1,67 0,0 5,67 52,68 145,00 Owacja 2,34 21,0 23,34 0,67 0,34 4,0 0,0 5,01 28,35 40,00 Agnes Nie 5,0 14,0 19,0 2,67 1,67 1,67 0,0 6,01 25,01 130,00 podkiełkowane Ursus 2,67 6,0 8,67 0,34 1,34 1,34 0,0 1,68 10,35 76,7 Tabela 6.7 Zachwaszczenie plantacji ziemniaków gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem - obiekty nie nawadniane Odmiany Kombinacja Chwasty jednoliścienne Perz Chwastnica Razem chwasty jednoliścienne Iglica Chwasty dwuliścienne Fiołek Komosa Powój Razem chwasty dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Św.masa g/m 2 Berber 7,34 23,34 30,68 0,67 0,0 1,34 0,0 2,01 32,69 171,67 Owacja Podkiełkowane 6,34 12,0 18,34 0,34 0,0 1,67 0,0 2,01 20,35 41,67 Agnes 5,67 8,34 14,01 0,0 0,0 1,34 0,0 1,34 15,35 91,67 Ursus 1,34 1,67 3,01 0,34 0,0 0,34 0,0 0,68 3,69 30,0 Berber Nie 5,34 17,34 22,68 0,67 0,0 1,0 0,0 1,67 24,35 148,34 Owacja podkiełkowane 6,67 20,67 27,34 0,0 0,34 1,67 0,0 2,01 29,35 70,0 Agnes 1,67 7,67 9,34 0,0 0,0 2,34 0,0 2,34 11,68 126,67 Ursus 3,0 2,67 5,67 1,0 0,0 0,67 0,0 1,67 7,34 71,67

Zadanie 7. Ocena stanu upraw, określenie plonów i składu chemicznego członów zmianowania żyto, łubin, owies, facelia wraz z międzyplonami W badaniach wykazano istotne zróżnicowanie plonów ziarna i nasion oraz słomy na wszystkich członach zmianowania w obrębie podbloków nawadnianych i nie nawadnianych, z wyjątkiem członu z uprawą żyta ozimego (tabela 7.1). Plon ziarna owsa był około 2 krotnie wyższy na obiekcie nawadnianym w porównaniu do nie nawadnianego, plon nasion facelii na obiekcie nawadnianym przewyższał dokładnie 2 krotnie uzyskany plon na obiekcie nie nawadnianym, a z kolei plon nasion łubinu był wyższy ponad 2 krotnie na obiekcie nawadnianym niż nie nawadnianym. Podobne różnice pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi odnosiły się do plonów słomy uzyskanych na poszczególnych członach zmianowania (tabela 7.1). Z kolei na podstawie analizy suchej masy plonów wszystkich roślin międzyplonowych (seradela, gorczyca, peluszka) nie wykazano istotnego zróżnicowania pomiędzy podblokami: nawadnianym i nie nawadnianym (tabela 7.1). Pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi znaczące różnice w składzie chemicznym ziarna i nasion dotyczące poziomu makroelementów odnosiły się tylko do niektórych członów zmianowania. Na obiekcie nawadnianym stwierdzono większą zawartość azotu w ziarnie owsa i nasionach facelii, w nasionach łubinu pochodzących z podbloku nawadnianego wykazano większą zawartość fosforu, a potasu więcej zawierały nasiona łubinu i facelii na podblokach nawadnianych. Ponadto nasiona facelii zebrane z podbloku nawadnianego charakteryzowały się większą zawartością magnezu niż z podbloku nie nawadnianego. Z kolei jedynie w nasionach facelii fosforu oraz wapnia więcej było na podblokach nie nawadnianych niż nawadnianych (tabela 7.2). Większe różnice dotyczące składu chemicznego ziarna i nasion poszczególnych członów zmianowania w odniesieniu do podbloków nawadnianego i nie nawadnianego stwierdzono w przypadku zawartości mikroelementów. Ziarno żyta oraz nasiona łubinu pochodzące z podbloku nawadnianego charakteryzowały się większym poziomem miedzi, żelaza, manganu, cynku i boru, a nasiona facelii zawierały więcej żelaza, manganu i cynku. W ziarnie owsa z kolei wykazano, że poziom wszystkich analizowanych mikroelementów był zdecydowanie większy na podbloku nie nawadnianym (tabela 7.2). W odniesieniu do składu chemicznego słomy większe różnice pomiędzy obiektami nawadnianymi i nie nawadnianymi, podobnie jak w przypadku ziarna czy nasion, dotyczyły poziomu mikroelementów niż makroelementów. Wykazano jednak, że poziom poszczególnych mikroelementów w słomie nie był jednoznacznie zbieżny z zawartością w ziarnie czy nasionach w odniesieniu do analizowanych podbloków. Większą zawartość mikroelementów stwierdzono w słomie łubinu zebranej z podbloku nie nawadnianego. Wykazano ponadto, że większą zawartością azotu ogólnego i węgla organicznego charakteryzowała się słoma żyta, łubinu i facelii na podblokach nawadnianych, a owsa na podbloku nie nawadnianym (tabela 7.3). Badania dotyczące składu chemicznego roślin międzyplonowych (seradela, łubin, gorczyca) znajdują się w trakcie wykonywania.

Tabela 7.1 Wpływ nawadniania na plon główny (ziarno, nasiona) i uboczny (słoma)oraz masę roślin międzyplonowych. Rok 2008. Roślina Podblok Plon suchej masy (t z ha) ziarno nasiona słoma międzyplony Żyto ozime nawadniany 3,9 6,8 nie nawadniany 3,6 6,2 NIR 0,05 r.n. r.n. Łubin wąskolist. nawadniany 2,5 5,1 nie nawadniany 1,0 2,1 NIR 0,05 0,3 0,7 Owies nawadniany 3,2 2,7 nie nawadniany 1,8 1,4 NIR 0,05 0,5 0,4 Facelia błękitna nawadniany 2,4 3,7 nie nawadniany 1,2 2,0 NIR 0,05 0,6 1,6 Seradela nawadniany 8,4 nie nawadniany 8,0 NIR 0,05 r.n. Gorczyca biała nawadniany 3,5 nie nawadniany 3,3 NIR 0,05 r.n. Peluszka nawadniany 4,2 nie nawadniany 4,0 r.n. NIR 0,05 Wpływ nawadniania na skład chemiczny ziarna i nasion. Rok 2008. Tabela7.2 Roślina i Zawartość w % p.s.m. Zawartość w mg.kg -1 p.s.m. obiekt N P K Mg Ca Cu Fe Mn Zn B Żyto nawadniany nie nawadniany Łubin nawadniany nie nawadniany Owies nawadniany nie nawadniany Facelia nawadniany nie nawadniany 1,50 1,50 6,84 7,92 1,50 1,30 2,22 1,96 0,30 0,32 0,81 0,75 0,36 0,34 0,47 0,53 0,36 0,37 1,24 0,21 0,36 0,38 1,35 1,05 0,10 0,11 0,31 0,30 0,14 0,16 0,61 0,53 0,05 0,05 0,18 0,19 0,10 0,10 2,10 2,60 11,71 3,38 12,40 3,75 3,03 3,47 7,03 7,41 54,5 27,5 63,1 27,1 31,4 39,6 181,0 151,0 77,8 27,4 94,4 50,6 84,0 117,0 208,0 83,2 79,7 27,6 77,7 31,1 29,3 39,5 34,7 28,4 11,32 1,49 15,92 3,37 1,21 1,30 24,18 24,95

Wpływ nawadniania na skład chemiczny słomy. Rok 2008. Tabela 7.3 Roślina i Zawartość w % p.s.m. Zawartość w mg.kg -1 p.s.m. obiekt N P K Mg Ca Corg Cu Fe Mn Zn B Żyto nawadniany nie nawadniany Łubin nawadniany nie nawadniany Owies nawadniany nie nawadniany Facelia nawadniany nie nawadniany Podsumowanie 1,22 0,90 1,08 0,90 0,44 0,50 1,18 1,08 0,08 0,14 0,11 0,14 0,38 0,32 0,17 0,20 0,68 0,89 1,21 1,51 2,72 2,29 1,98 2,40 0,05 0,07 0,19 0,17 0,09 0,11 0,24 0,22 0,11 0,16 0,41 0,56 0,20 0,18 0,90 1,09 96,92 95,90 95,11 90,83 90,76 92,18 92,29 87,31 1,35 1,38 3,47 2,95 2,22 2,11 3,15 2,71 27,9 43,4 82,8 364,0 69,8 81,6 62,3 111,0 65,4 29,6 172,0 185,0 102,0 133,0 238,0 103,0 15,9 14,4 27,8 46,4 13,4 21,0 21,4 15,3 1,50 1,79 10,09 12,45 2,66 4,94 13,61 15,30 Uzyskano istotnie większe plony ziarna i nasion oraz słomy na wszystkich członach zmianowania w obrębie podbloków nawadnianych w porównaniu do nie nawadnianych, z wyjątkiem członu z uprawą żyta ozimego. Natomiast plony suchej masy wszystkich roślin międzyplonowych (seradela, gorczyca, peluszka) nie różniły się istotnie pomiędzy podblokami: nawadnianym i nie nawadnianym. Różnice w zawartości makroelementów w ziarnie i nasionach oraz słomie odnoszące się do obiektów nawadnianych i nie nawadnianych na poszczególnych członach zmianowania były mniejsze niż w przypadku zawartości mikroelementów.

Zadanie 8. Ocena rozwoju roślin ziemniaka w okresie wegetacji, wielkość plonu i jego struktura, jakość bulw I. Daty występowania faz fenologicznych ziemniaka w zależności od kombinacji. W doświadczeniu uczestniczyło 8 odmian ziemniaka z różnych grup wczesności tj od bardzo wczesnych do późnych. Rozwój roślin był ściśle związany z długością okresu wegetacji, ale zależał również od sposobu przygotowania sadzeniaków i warunków wilgotnościowych. Rośliny pochodzące z sadzeniaków podkiełkowanych wschodziły wcześniej, tempo ich rozwoju było szybsze i szybciej wchodziły w fazę dojrzewania. Dane dotyczące poszczególnych faz rozwojowych podano w tabelach 8.1-8.3 Tabela 8.1. Wschody roślin w zależności od odmiany i sposobu przygotowania sadzeniaków Początek (09) Pełnia (18) Koniec (22) Różnica Podk. Nie- Różnica Podk. Nie- (dni) (dni) Odmiana Podk. Nie Różnica (dni) Nie nawadniane Berber 11 05 19 05 8 15 05 28 05 13 17 05 2 06 16 Miłek 12 05 17 05 5 14 05 19 05 5 17 05 23 05 6 Owacja 11 05 19 05 8 14 05 26 05 12 16 05 28 05 12 Vitara 13 05 19 05 6 17 05 27 05 10 19 05 29 05 10 Agnes 12 05 19 05 7 15 05 27 05 12 17 05 29 05 12 Tajfun 12 05 17 05 5 15 05 25 05 10 18 05 27 05 9 Fianna 12 05 19 05 7 16 05 27 05 11 19 05 29 05 10 Ursus 12 05 16 05 4 13 05 20 05 7 16 05 25 05 9 Podkiełkowanie sadzeniaków przyspieszyło początek wschodów (09 w skali BBCH) od 4 do 8 dni w zależności od odmiany. Największy efekt zanotowano u bardzo wczesnej odmiany Berber i wczesnej - Owacja. W pełni wschodów ( 18 BBCH) różnice były większe i wynosiły od 5 do 13 dni. Koniec wschodów ( 22 BBCH) został przyspieszony pod wpływem podkiełkowania od 6 do16 dni. Najbardziej wydłużone i nierówne wschody zanotowano u odmiany Berber ( tabela 8.1). Podobnie jak w przypadku wschodów zanotowano różnice dotyczące kwitnienia roślin. Początek tej fazy rozwojowej ( 61 w skali BBCH) został przyspieszony pod wpływem podkiełkowania od 2 do 10 dni w zależności od odmiany ( największą różnicę zanotowano u odmiany Tajfun ). U odmian Miłek i Owacja kwitnienie rozpoczynało się w tym samym czasie niezależnie od sposobu przygotowania sadzeniaków. Różnice w pełni kwitnienia (65 BBCH) wynosiły od 3 do 10 dni a koniec kwitnienia ( 69BBCH) został przyspieszony w zależności od odmiany od 0 do 18 dni ( tabela 8.2). Nawadnianie plantacji nie wpłynęło w sposób widoczny na termin kwitnienia u większości badanych odmian.

Tabela 8.2. Kwitnienie roślin w zależności od odmiany, sposobu przygotowania sadzeniaków i warunków wilgotnościowych Początek (61) Różnica Pełnia (65) Różnica Koniec (69) Odmiana Podk. Niepodk (dni) Podk. Nie (dni) Podk. Niepodk Nie nawadniane Berber 10 06 18 06 8 15 06 23 06 8 25 06 28 06 3 Miłek 15 06 18 06 3 20 06 25 06 5 30 06 3 07 4 Owacja 12 06 18 06 6 15 06 20 06 5 25 06 10 07 15 Vitara 16 06 22 06 4 20 06 25 06 5 5 07 10 07 5 Różnica (dni) Agnes roni pąki Tajfun 10 06 20 06 10 15 06 18 06 3 25 06 8 07 12 Fianna 13 06 18 06 5 16 06 22 06 6 10 07 15 07 5 Ursus 8 06 10 06 2 12 06 15 06 3 20 07 20 07 0 Nawadniane Berber 10 06 18 06 8 15 06 21 06 6 22 06 28 06 6 Miłek 18 06 18 06 0 22 06 27 06 5 20 06 25 06 5 Owacja 12 06 16 06 4 17 06 20 06 3 22 06 10 07 18 Vitara 20 06 20 06 0 25 06 2 07 7 5 07 12 07 7 Agnes roni pąki Tajfun 10 06 18 06 8 15 06 25 06 10 8 07 10 07 2 Fianna 13 06 22 06 9 16 06 25 06 9 10 07 15 07 5 Ursus 8 06 10 06 2 12 06 15 06 3 15 07 20 07 5 Odmiana Tabela 8.3. Dojrzewanie roślin w zależności od odmiany, sposobu przygotowania sadzeniaków i warunków wilgotnościowych Początek (91) Pełnia (95) Koniec (97) Różnica Różnica Nie- (dni) Podk. Nie- (dni) Podk Nie podk Podk Różnica (dni) Nie nawadniane Berber 25 07 3 08 9 10 08 10 08 0 18 08 18 08 0 Miłek 25 07 1 08 7 15 08 10 08 5 20 08 23 08 3 Owacja 5 08 3 08 2 10 08 15 08 5 16 08 18 08 2 Vitara 3 08 5 08 2 18 08 18 08 0 23 08 23 08 0 Agnes 10 08 15 08 5 25 08 25 08 0 5 09 7 09 2 Tajfun 18 08 25 08 8 1 09 1 09 0 - - - Fianna 25 08 28 08 3 8 09 10 09 3 - - - Ursus 30 08 30 08 - - - - - - Nawadniane Berber 25 07 3 08 9 10 08 10 08 0 16 08 16 08 0 Miłek 20 07 1 08 11 12 08 12 08 0 17 08 19 08 2 Owacja 5 08 8 08 3 10 08 15 08 0 16 08 18 08 2 Vitara 10 08 10 08 0 15 08 18 08 3 20 08 20 08 0 Agnes 10 08 15 08 5 22 08 25 08 3 2 09 5 09 3 Tajfun 10 08 10 08 0 23 08 26 08 3 - - - Fianna 22 08 27 08 5 5 09 8 09 3 - - - Ursus 25 08 30 08 0 8 09 10 09 - - - - - dnia 11.09 rozbito łęty

Zanotowano duże różnice dotyczące zasychania roślin. Najwcześniej wchodziły w tę fazę (91 BBCH) rośliny odmian wczesnych pochodzące z sadzeniaków podkiełkowanych (ok. 25. 07), najpóźniej rośliny odmian późniejszych z sadzeniaków niepodkiełkowanych (ok. 30.08 ). Przyspieszenie tej fazy rozwojowej pod wpływem podkiełkowania wynosiło od 0 do 11 dni. W pełni i końcu schodów różnice te były znacznie mniejsze (tabela 8. 3). W roku badawczym zauważono, że rośliny nawadniane były mniej zielone niż rośliny nienawadniane (wcześniej zaczynały żółknąć) jak również wcześniej zaczynały wchodzić w fazę zasychania. W pełni wegetacji dokonano pomiarów zieloności liści roślin pochodzących z kombinacji nie nawadnianej i nawadnianej na 1 odmianie z każdej grupy wczesności. Wyniki przedstawiono w tabeli 8.4. Wartości SPAD w zależności od odmiany i wilgotności gleby Tabela 8.4. Kombinacja Odmiana Wartość SPAD ( średnio dla 10 roślin) Nie nawadniane Berber 47,6 Owacja 41 0 Agnes 47,6 Fianna 48,2 Średnio dla odmian 46,1 Nawadniane Berber 36,6 Owacja 29, 9 Agnes 34,2 Fianna 38,3 Średnio dla odmian 34,8 Różnice w rozwoju roślin w zależności od kombinacji. W pełni rozwoju roślin tj dn. 2. 07 dokonano pomiarów roślin odmian bardzo wczesnych i wczesnych a dwadzieścia dni później tj. 22. 07 odmian średnio wczesnych i późniejszych. Określano takie parametry jak : wysokość roślin, masę liści i łodyg, wielkość powierzchni asymilacyjnej i wskaźnik pokrycia gleby- LAI. Rośliny pochodzące z plantacji nawadnianej były wyższe ( różnice na granicy istotności) i charakteryzowały się większą powierzchnią asymilacyjną, a tym samym wyższym wskaźnikiem pokrycia gleby LAI. ( tabela 8.5). Największą powierzchnię asymilacyjną i wskaźnik LAI zanotowano u odmian Miłek i Ursus, najmniejszą u odmiany Owacja. Podkiełkowanie sadzeniaków spowodowało wprawdzie przyspieszenie wschodów i rozwoju roślin, ale w pełni ich rozwoju różnice zatarły się i w momencie pomiarów rośliny pochodzące z sadzeniaków niepodkiełkowanych były wyższe i miały wyższy wskaźnik pokrycia gleby LAI. Efektem tego był brak różnic w plonie roślin.

Tabela 8.5. Wysokość roślin i wielkość i wskaźnika LAI w zależności od uwilgotnienia gleby i odmiany Odmiana Wysokość roślin Badane parametry Średnio LAI Średnio II. Nawadniane Nie nawadn. Nawadniane Nie nawadn. Berber 45,6 45,8 45,7 2,7 2,0 2,4 Miłek 54,5 50,8 52,7 3,4 2,5 3,0 Owacja 46,3 42,0 44,2 2,2 1,8 2,0 Vitara 45,3 45,6 45,4 2,9 1,7 2,3 Agnes 53,4 53,1 53,3 2,7 1,8 2,2 Tajfun 60,6 55,6 58,1 2,6 2,2 2,4 Fianna 58,3 54,8 56,6 2,3 2,2 2,3 Ursus 53,3 53,0 53,2 2,9 2,4 2,7 Średnio 52,2 50,0 2,7 2,0 NIR 2,3 0,3 Wielkość plonu bulw a) plon ogólny bulw Plon bulw zależał w sposób istotny od dwóch czynników tj stopnia uwilgotnienia gleby i odmiany. Podkiełkowanie sadzeniaków nie wpłynęło w sposób istotny na jego wielkość. Najwyższe plony zanotowano u odmian Ursus, Vitara, Tajfun. Najniżej plonowała odmiana Berber. Udowodniono współdziałanie uwilgotnienia gleby i odmiany. Wszystkie odmiany zareagowały znacznym wzrostem plonu pod wpływem zabiegu nawadniania, jedyną odmianą u której nie stwierdzono takiej reakcji była odmiana Tajfun. Największe przyrosty plonu pod wpływem nawadniania odnotowano u odmian Ursus i Fianna (tabela 8.6). Nie stwierdzono różnic w poziomie plonowania między odmianami polskimi i zagranicznymi. Odmiana Tabela 8.6 Plon ogólny bulw (t/ha) w zależności od zastosowanych zabiegów i odmiany Podkiełk. Nawadniane Nie podkiełk. Średnio Podkiełk. Nienawadniane Nie podkiełk. Średnio Przyrost plonu pod wpływem nawadniania (%) Berber 35,7 30,2 33,0 25,1 27,0 26,0 + 26,9 Miłek 34,4 35,3 34,8 24,8 27,7 26,1 + 33,3 Owacja 43,0 40,0 41,5 34,5 34,7 34,6 + 19,9 Vitara 44,8 45,8 45,3 34,6 36,3 35,5 + 27,6 Agnes 41,4 37,6 39,5 34,8 31,2 33,0 + 19,7 Tajfun 35,8 42,3 39,1 39,3 43,8 41,6-0,6 Fianna 41,2 35,2 38,2 29,6 23,7 26,7 + 43,1 Ursus 49,8 49,6 49,7 33,4 31,2 32,3 + 53,9 Średnio 40,8 39,5 32,0 31,9 NIR dla uwilgotnienia gleby 1,25 NIR dla sposobu przygotowania sadzeniaków 1,25

b) plon frakcji handlowej Nawadnianie plantacji wpłynęło wzrost plonu frakcji handlowej tj 35-60 mm. Zabieg podkiełkowywania sadzeniaków nie wpłynął w sposób istotny na zwiększenie plonu bulw tej wielkości. Najwyższy przyrost plonu handlowego pod wpływem nawadniania uzyskano dla odmian Vitara i Ursus, najmniejszy dla odmiany Tajfun. ( tabela 8.7). Tabela 8.7 Wielkość plonu bulw frakcji handlowej ( 35-60 mm) zależnie od uwilgotnienia gleby i odmiany (t/ha) Odmiana Kombinacja Nawadniane Nie nawadniane Średnio NIR Przyrost plonu frakcji handlowej (%) pod wpływem nawadniania Berber 25,6 20,9 23,3 22,5 Miłek 27,5 20,8 24,1 32,3 Owacja 32,9 24,9 28,9 32,1 Vitara 32,3 22,0 27,7 46,8 Agnes 28,8 24,6 26,7 3,8 17,1 Tajfun 26,2 24,6 25,4 6,5 Fianna 28,4 22,1 25,2 28,5 Ursus 36,9 25,5 31,2 44,7 Średnio 29,8 26,4 NIR 1,9 c) plon bulw dużych ( > 60 mm ) Podobnie jak w przypadku plonu frakcji handlowej istotny wpływ na udział bulw dużych w plonie miały dwa z badanych czynników tj zabieg nawadniania gleby i odmiana. Podkiełkowanie sadzeniaków nie wpłynęło na wielkość plonu bulw tej frakcji. Największy plon bulw dużych zanotowano u odmiany Vitara, najmniejszy zaś u odmian Miłek i Fianna. Najwyższy przyrost plonu bulw dużych pod wpływem zabiegu nawadniania stwierdzono u odmian Fianna i Ursus. Odmiana Owacja nie zareagowała na ten zabieg zwyżką plonu bulw dużych. ( tabela 8.8) Tabela 8.8 Wielkość plonu bulw dużych ( >60 mm) w zależności od uwilgotnienia gleby i odmiany ( t/ha) Kombinacja Odmiana Nawadniane Nie nawadniane Średnio NIR Przyrost plonu bulw dużych (%) pod wpływem nawadniania Berber 6,0 3,0 4,5 100 Miłek 5,2 3,6 4,4 44,4 Owacja 7,3 7,9 7,6 0 Vitara 12,5 12,0 12,3 4,2 Agnes 8,9 6,7 7,8 2,7 32,8 Tajfun 10,8 7,9 9,3 36,7 Fianna 7,3 1,4 4,4 421 Ursus 11,6 4,3 7,9 170 Średnio 8,7 5,9 47,5 NIR 1,4

III. Jakość polowa plonu bulw Oceniając jakość polową bulw z poszczególnych kombinacji uwzględniano takie cechy jak : porażenie parchem zwykłym, ospowatością, deformacje, spękania, uszkodzenia przez szkodniki, zazielenienia, wady wewnętrzne (rdzawość miąższu i pustowatość serc). Dla większości cech udowodniono istotność różnic między kombinacją nawadnianą i bez nawadniania. Generalnie mniej wad stwierdzono na kombinacji nawadnianej. 1. Porażenie parchem zwykłym i ospowatością Nawadnianie plantacji wpłynęło na zmniejszenie porażenia bulw parchem zwykłym u wszystkich badanych odmian. Wystąpiły różnice odmianowe dotyczące wielkości porażenia bulw. Najbardziej porażonymi odmianami były odmiany: Ursus, Berber i Miłek. Najmniejsze porażenie stwierdzono u odmian Owacja, Vitara i Agnes. Podkiełkowanie sadzeniaków zwiększyło porażenie bulw parchem, ale były to różnice nieistotne statystycznie. Odwrotna sytuacja wystąpiła w przypadku zanieczyszczenia bulw ospowatością. Nawadnianie plantacji zwiększyło udział bulw porażonych (różnice nieistotne statystycznie). Zanotowano istotne różnice odmianowe. Najbardziej porażona odmianą był Berber, najmniej Tajfun ( tabela 8.9 ). Tabela 8.9 Porażenie bulw parchem zwykłym i ospowatością w zależności od uwilgotnienia gleby i odmiany Odmiana Parch zwykły Nawad. Nienawad. Średnio NIR Ospowatość Nawad. Nienawad Średnio Berber 14,9 42,5 28,7 16,7 10,5 13,6 Miłek 7,3 49,0 28,2 4,0 6,2 5,0 Owacja 3,6 4,4 3,9 7,2 2,5 4,8 Vitara 3,7 4,0 3,8 8,8 5,0 6,9 Agnes 1,0 5,2 3,1 14,1 6,6 2,2 4,4 Tajfun 0 19,6 9,8 1,0 3,6 2,3 Fianna 8,9 13,7 11,3 10,6 6,3 8,5 Ursus 4,7 56,8 30,7 11,0 5,2 8,1 Średnio 5,5 24,4 8,2 5,2 NIR 12,0 nu NIR 10,1 2. Udział pozostałych wad bulw ( deformacje, spękania, bulwy zielone, uszkodzenia przez szkodniki). Bulwy pochodzące z plantacji nawadnianej charakteryzowały się istotnie mniejszą ilością deformacji w porównaniu do bulw pochodzących z plantacji nienawadnianej. Stwierdzono różnice odmianowe dotyczące tej cechy. Najwięcej bulw zdeformowanych niezależnie od stopnia uwilgotnienia plantacji zanotowano u odmiany Berber, najmniej u odmiany Fianna. W plonie bulw pochodzących z plantacji nawadnianej odnotowano mniej bulw spękanych, ale były to różnice nieudowodnione statystycznie (tabela 8.10) Nieco więcej bulw zielonych (różnice nieistotne statystycznie) stwierdzono w plonie pochodzącym z plantacji nawadnianej. Wynikało to z faktu, że bulwy z tej kombinacji były większe i tym samym bardziej narażone na działanie światła. Najwięcej bulw

zielonych niezależnie od kombinacji stwierdzono u odmiany Berber. Bulwy pochodzące z plantacji nawadnianej były w nieco mniejszym stopniu uszkodzone przez szkodniki (różnice nieistotne statystycznie) niż bulwy z plantacji nie nawadnianej (tabela 8.11). Nawadnianie plantacji wpłynęło w sposób istotny na ograniczenie występowania rdzawej plamistości miąższu. Stwierdzono również istotność różnic odmianowych. Największy udział bulw z tą wadą miąższu zanotowano u odmiany Ursus, najmniejszy u odmiany Owacja. ( tabela 8.12). Nie stwierdzono istotnych różnic dotyczących udziału bulw z pustowatością serc, chociaż mniejszą ich ilość obserwowano w bulwach pochodzących z plantacji nawadnianej. Tabela 8.10 Udział w plonie bulw zdeformowanych i spękanych w zależności od wilgotności gleby i odmiany Odmiana Deformacje Nawad. Nie naw. Średnio NIR Spękania Nawad. Nienaw.. Średnio Berber 9,2 17,7 13,5 3,0 2,3 2,6 Miłek 7,7 9,3 8,5 2,6 3,1 2,8 Owacja 8,5 12,0 10,3 3,2 2,4 2,8 Vitara 9,0 8,9 8,9 0,6 1,5 1,0 Agnes 9,2 5,8 7,5 5,3 0 1,2 0,6 Tajfun 9,7 6,7 8,2 2,8 1,1 1,9 Fianna 4,8 8,0 6,4 2,1 1,0 1,6 Ursus 5,1 10,8 7,9 1,0 4,3 2,7 Średnio 7,9 9,9 1,9 2,1 NIR 2,0 nu NIR nu Tabela 8.11 Udział w plonie bulw zielonych i uszkodzonych przez szkodniki (%) Odmiana Bulwy zielone Nawad. Nie naw. Średnio NIR Bulwy uszkodzone przez szkodniki. Nawad. Nie naw.. Średnio Berber 11,0 12,7 11,8 2,9 5,4 4,1 Miłek 9,5 6,8 8,2 1,1 3,9 2,5 Owacja 7,3 9,0 8,2 1,5 1,5 1,5 Vitara 9,8 1,3 5,6 3,7 2,8 3,3 Agnes 2,9 2,0 2,4 4,5 2,5 1,3 1,9 Tajfun 2,6 1,3 2,0 0,8 2,6 1,7 Fianna 1,7 5,9 3,7 1,9 1,0 1,4 Ursus 6,0 5,7 5,8 0,4 2,5 1,5 Średnio 6,3 5,5 1,8 2,6 NIR nu nu NIR 2,3

Tabela 8.12 Udział bulw z wadami wewnętrznymi: rdzawość miąższu i pustowatość serc (szt/20 bulw dużych) Odmiana Rdzawość miąższu Nawad. Nie naw. Średnio NIR Pustowatość serc. Nawad. Nie naw. Średnio Berber 0,5 4,0 2,2 0 2,5 1,2 Miłek 1,5 4,0 2,7 0,5 0,5 0,5 Owacja 0,5 0,5 0,5 0 0,5 0,3 Vitara 1,0 2,0 1,5 0 0 0 Agnes 2,5 3,0 2,7 1,2 0 0,5 0,3 Tajfun 1,5 1,5 1,5 0 0 0 Fianna 2,5 3,0 2,7 0 0 0 Ursus 2,5 5,5 4,0 0,5 0,5 0,5 Średnio 1,7 2,8 0,1 0,6 NIR 0,6 nu NIR nu Podsumowując, należy stwierdzić, że efekt nawadniania plantacji w roku sprawozdawczym był duży. Stwierdzono bardzo wysokie zwyżki plonu bulw pod wpływem tego zabiegu (pomimo wizualnych oznak wypłukiwania azotu), jak i również poprawę jakości bulw w odniesieniu do większości badanych cech. Podkiełkowanie sadzeniaków wpłynęło wprawdzie na przyspieszenie początkowego wzrostu i rozwoju roślin, ale ostateczny efekt tego zabiegu nie był znaczący. Zadanie 9. Chemiczna i sensoryczna ocena jakości plonu ziemniaków poszczególnych odmian W ramach tego zadania zaplanowano wykonanie: a) oznaczenia zawartości następujących składników: - suchej masy - skrobi - witaminy C - polifenoli - kwasów fenolowych - karotenoidów - flawonoidów - azotanów - glikoalkaloidów - makro- i mikroelementów b) oceny sensorycznej i stopnia ciemnienia bulw po ugotowaniu. Do chwili obecnej wykonano oznaczenie zawartości suchej masy, skrobi, witaminy C, azotanów i glikoalkaloidów oraz ocenę sensoryczną odmian wczesnych. Pozostałe oznaczenia są w trakcie realizacji.

Wyniki badań: Tabela 9.1 Skład chemiczny bulw ziemniaka poszczególnych odmian odmiana % s.m. nie naw. naw. skrobia % św.m. nie naw. naw glikoalkaloidy mg/kg św.m. nie naw. naw wit C mg% św.m. nie naw. naw NO3 mg/kg św.m. nie naw. naw Berber 19,1 18,53 13,5 12,7 70,99 20,65 17,9 18,6 12,0 103,9 Miłek 23,18 22,73 17,3 16,2 150,65 139,30 20 19,9 34,3 103,0 Owacja 21,56 20,27 15,9 14,6 193,34 185,24 21,2 20,9 21,7 70,3 Vitara 21,25 19,79 14,9 13,5 99,67 59,39 20,2 19,9 50,0 44,2 Agnes 21,08 19,65 14,6 12,7 23,70 19,60 21,28 20,25 29,3 57,3 Fianna 24,37 22,86 17 15,7 70,10 16,60 19,18 19,18 8,9 12,4 Tajfun 23,86 21,99 17,6 15,1 79,80 47,80 24,36 24,08 8,8 50,9 Ursus 23,98 22,67 17,3 15,7 68,00 52,30 21,98 21,28 13,8 23,0 średnia dla odmian 22,30 21,06 16,01 14,53 94,53 67,61 20,76 20,51 22,35 58,13 Zawartość suchej masy w badanych odmianach mieściła się w zakresie od 19,1% do 24,37%, a średnio 22,30% w próbach nawadnianych i była wyższa niż w nie nawadnianych, gdzie średnio wynosiła 21,06%, a zakres od 18,53% do 22,67%. Z odmian wczesnych najwyższą zawartością suchej masy odznaczała się odmiana Miłek, a z odmian późniejszych odmiana Fianna. Podobnie przedstawia się zawartość skrobi. Średnio więcej skrobi miały ziemniaki z kombinacji nawadnianej 16,01%, a nieco mniej z nie nawadnianej 14,53%. Wyróżnia się tu odmiana Miłek, która, mimo, że jest bardzo wczesna, zgromadziła wysoką zawartość skrobi: 17,3% w kombinacji nawadnianej oraz 16,2% w nie nawadnianej. Jeśli chodzi istotnych jakość żywieniową ziemniaków, bardzo ważnym składnikiem jest witamina C. Nie wykazano istotnych różnic w zawartości witaminy C w zależności od nawadniania. Średnio próby nawadniane miały jej 20,76 mg%, a nie nawadniane 20,51 mg%, zatem różnica jest nieznaczna. Tylko u odmiany Fianna nie wykazano żadnego wpływu nawadniania na zawartość tego składnika. Zawartość składników antyodżywczych, czyli azotanów i glikoalkaloidów, była w tym roku korzystnie dość niska. W przypadku azotanów potwierdza się korzystny wpływ nawadniania. Większość odmian miała niższą zawartość azotanów w próbach nawadnianych, średnia dla wszystkich odmian wyniosła 22,35 mg/kg świeżej masy, a wyższą w próbach nie nawadnianych, średnia 58,13 mg/kg świeżej masy. Jedynie odmiana Vitara zareagowała odwrotnie. Natomiast zawartość glikoalkaloidów średnio dla odmian była wyższa w kombinacji z nawadnianiem 94,53 mg/kg świeżej masy, niż bez nawadniania 67,61 mg/kg świeżej masy. Można to tłumaczyć mniejszym stopniem dojrzałości bulw, gdyż nawadnianie wydłuża okres wegetacji, opóźniając dojrzewanie, a bulwy niedojrzałe z reguły zawierają więcej glikoalkaloidów. Większą zawartość glikoalkaloidów i azotanów miały odmiany bardzo wczesne i wczesne w porównaniu do odmian późniejszych.