Jęczmień jary. Wymagania klimatyczno-glebowe

Transkrypt

1 Jęczmień jary W Polsce uprawia się ponad 1 mln 200 tys. ha jęczmienia, a powierzchnia uprawy nieznacznie, ale stale wzrasta. Ponad 1 mln ha zajmuje uprawa formy jarej. Wynika to ze stosunkowo niskiej mrozoodporności odmian ozimych. Wymagania klimatyczno-glebowe Temperatura Uprawa jęczmienia jarego możliwa jest na terenie całego kraju. Ma on większe wymagania cieplne niż np. pszenica jara. Najlepiej rozwija się w rejonach o stosunkowo ciepłym początku wiosny. Kiełkuje w temperaturze 3-4 C. Wschodzi szybciej i bardziej równomiernie, gdy gleba jest dobrze ogrzana. Opady Ze wszystkich zbóż jęczmień jary ma najmniejsze potrzeby wodne. Zwiększają się one jednak w okresie krytycznym, czyli w czasie strzelania w źdźbło i kwitnienia. Gleba Jęczmień jest zbożem o średnich wymaganiach glebowych. Ważniejsza niż zasobność gleby jest w tym przypadku dobra kultura roli, a zwłaszcza jej odczyn. Jęczmień jest szczególnie wrażliwy na odczyn kwaśny i reaguje znaczną obniżką plonów na glebach o ph < 5,4. Najlepiej plonuje na glebach zaliczanych do kompleksów pszennych (bardzo dobry, dobry, wadliwy) oraz na żytnim bardzo dobrym. Dobór odmiany

2 W krajowym rejestrze odmian zarejestrowanych jest 61 odmian jęczmienia jarego (styczeń 2015), z czego ponad połowę stanowią odmiany zagraniczne. Odmiany jęczmienia dzieli się na dwie grupy zależnie od ich przydatności: 1) odmiany browarne, wykorzystywane w przemyśle browarniczym do produkcji piwa; w przypadku tej grupy decydujące znaczenie ma tzw. wartość browarna, która jest wypadkową wielu cech jakościowych ziarna; ocenia się ją w skali dziewięciostopniowej, gdzie 9 jest oceną najlepszą. 2) odmiany pastewne wykorzystywane do produkcji pasz treściwych oraz płatków, różnego rodzaju kasz jęczmiennych itp.; w tej grupie najważniejszym kryterium oceny odmiany jest wielkość uzyskiwanego plonu; wśród odmian tego typu znajduje się odmiana Rastik, z której uzyskuje się nieoplewione ziarno. W tabeli zamieszczono wybrane wyniki z doświadczeń PDO, które charakteryzują plon odmian obu grup oraz wartość browarną odmian browarnych. Wielkość plonu uzyskano przy tzw. wysokim poziomie agrotechniki, tzn. nawożeniu azotem w dawce średnio 110 kg N na 1 ha, stosowaniu dolistnych preparatów wieloskładnikowych (łącznie z fungicydami), ochronie przed wylęganiem (1 zabieg) i chorobami (2 zabiegi). W uzasadnionych przypadkach (w razie konieczności) stosowano dodatkowo regulator wzrostu i fungicyd. Agrotechnika Tabela. Przykłady odmian jęczmienia jarego, wg COBORU 2007 r. N - odmiana o ziarnie nieoplewionym Odmiana Grupa Przeciętny plon [t/ha] Wartość browarna Skala 1-9 Nuevo 7,9 6,30 Mauritia 7,6 7,00 odmiany Sebastian 7,7 6,85 browarne Sezam 7,1 6,45 Żeglarz 7,7 7,05 Frontier 8,1 Justina 7,7 Kirsty 8,0 Mercada odmiany 8,0 Nagradowicki pastewne 7,7 nie określa się Rastik N 6,0 Tocada 8,1 Widawa 7,8 Dobór przedplonu

3 Jęczmień jary jest zbożem o słabo rozwiniętym systemie korzeniowym, a ponadto charakteryzuje się krótkim okresem wegetacji. Cechy te sprawiają, że trzeba mu zapewnić stanowisko zasobne w składniki pokarmowe, tak by mimo słabo rozwiniętego systemu korzeniowego rośliny mogły w krótkim czasie pobrać składniki niezbędne do wytworzenia oczekiwanego plonu. Jednak ze względu na dużą skłonność do wylęgania, nie może to być stanowisko zbyt żyzne. Dobierając przedplon, należy uwzględnić przeznaczenie jęczmienia. Odmian browarnych, ze względu na oczekiwane cechy jakościowe ziarna (mała zawartość białka), nie można uprawiać w stanowiskach zbyt zasobnych w azot, który jest składnikiem najsilniej wpływającym na tę cechę. Dla jęczmienia browarnego najlepszym przedplonem jest burak cukrowy na oborniku. Do najlepszych przedplonów dla jęczmienia paszowego i konsumpcyjnego (kaszowego) zalicza się rośliny: okopowe uprawiane na oborniku (burak cukrowy, ziemniak), motylkowate drobnonasienne i strączkowe. Dobrymi przedplonami dla obu grup odmian są również rzepak i kukurydza. Gorszymi przedplonami dla jęczmienia jarego są: owies, żyto i jęczmień ozimy. Uprawa roli Uprawia roli pod jęczmień jary jest taka jak pod inne zboża jare (m.in. pszenicę jarą). Nawożenie Nawożenie fosforem i potasem Nawożenie jęczmienia jarego musi być odpowiednio dostosowane do kierunku użytkowania. Inaczej nawozi się jęczmień paszowy, a inaczej browarny. Nawożenie fosforem poprawia krzewienie, przeciwdziała wylęganiu, przyspiesza dojrzewanie i poprawia jakość ziarna. Nawożenie potasem ma wpływ na lepsze wypełnienie ziarniaków, zwiększa też ich odporność na choroby grzybowe i wytrzymałość na wylęganie. Poprawia również parametry jakościowe ważne dla ziarna przeznaczonego na cele browarne. Nawożenie azotem W uprawie jęczmienia jarego dawka azotu zależy od odmiany i kierunku użytkowania. Jęczmień browarny wymaga całkowicie innego nawożenia azotem niż jęczmień pastewny. Azot jest składnikiem zwiększającym zawartość białka w ziarnie. Tymczasem ziarno dla celów browarnych powinno zawierać niewielkie ilości białka (około 10%). Dlatego azot

4 stosuje się w niewielkiej dawce (tabela), w całości przedsiewnie. Nawożenie pogłówne i dolistne jest niewskazane ze względu na działanie białkotwórcze. Odmiany paszowe można nawozić w zależności od stanowiska dawką w granicach kg N/ha. Dawkę 60 kg N/ha można zastosować w całości przedsiewnie. Większe dawki dobrze jest podzielić i stosować w dwóch terminach - pierwszą część przedsiewnie, a drugą w stadium strzelania w źdźbło (KD 31-35). Jedynie najwyższe dawki (ok. 100 kg/ha) lepiej stosować w trzech terminach, przedsiewnie, w stadium strzelania w źdźbło i przed kłoszeniem - dolistnie (KD 39-40). Siew Tabela. Zalecane dawki składników mineralnych dla jęczmienia ozimego Azot [N] Fosfor [P 20 5] Potas [K 20] Składnik oraz jarego browarnego i pastewnego [kg/ha]. Stanowisko Zasobność gleby Zasobność gleby Jęczmień Jęczmień jary Zakładany plon [t/ha] ozimy browarny paszowy dobre słabe bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka Termin siewu jęczmienia jarego powinien być jak najwcześniejszy, w glebę o temperaturze około 3-4 C i w temperaturze powietrza 7-10 C. Optymalny termin siewu waha się w zależności od regionu (rys.), najwcześniejszy- 15 marca (rejony południowo-zachodnie Polski), najpóźniejszy- 15 kwietnia (rejony północno-wschodnie). Terminy siewu jęczmienia jarego w poszczególnych regionach Polski

5 Ilość wysiewu jęczmienia jarego zależy od kierunku użytkowania, stopnia krzewistości, odmiany, masy 1000 ziaren jakości gleby, przedplonu terminu siewu. Odmiany browarne należy siać gęściej niż pastewne, w ilości ziaren na 1 m 2, czyli kg na 1 ha. Optymalna ilość wysiewu jęczmienia odmian pastewnych wynosi ziaren na 1 m 2 czyli od 120 kg/ha w stanowiskach bardzo dobrych, do 170 kg/ha w stanowisku słabym i w opóźnionym terminie wysiewu. Koniecznie trzeba założyć ścieżki technologiczne. Zabiegi pielęgnacyjne W przypadku jęczmienia jarego ważne jest, aby nie dopuścić do zaskorupienia wierzchniej warstwy gleby przed wschodami. W tym celu konieczne może być wykonanie bronowania bronami lekkimi, które można ewentualnie powtórzyć w okresie od trzech liści do początku krzewienia (KD 13-21) oraz na początku strzelania w źdźbło (KD 30-31). W przypadku masowego wystąpienia chwastów konieczne jest stosowanie herbicydu. Choroby i szkodniki Charakterystyki chorób i szkodników występujących w jęczmieniu można znaleźć w atlasach wydanych przez firmy chemiczne oraz w Internecie.