ZNACZENIE SŁOMY I POPLONÓW ZIELONYCH W NAWOŻENIU ZIEMNIAKÓW

Transkrypt

1 1 Agrotechnika i mechanizacja ZNACZENIE SŁOMY I POPLONÓW ZIELONYCH W NAWOŻENIU ZIEMNIAKÓW dr inż. Cezary Trawczyński IHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie c.trawczynski@ihar.edu.pl Nawozy organiczne są źródłem próchnicy oraz makro- i mikroelementów niezbędnych prawidłowego rozwoju roślin. Poprawiają strukturę gleby i korzystnie oddziałują na fizyczne (stosunki powietrzne i wodne) oraz biologiczne (rozwój mikroorganizmów) właściwości gleby. Przyczyniają się również lepszego wykorzystania i wyższej efektywności nawozów mineralnych. Z uwagi na to, że ziemniak zaliczany jest roślin o dużych potrzebach pokarmowych, nie należy pomijać tego rodzaju nawożenia. Powszechnie stosowanym pod ziemniaki nawozem wnoszącym substancję organiczną jest w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta na ściółce obornik, w gospodarstwach prowadzących bezściołowe utrzymywanie zwierząt gnojowica, zaś w gospodarstwach bezinwentarzowych może to być słoma lub zielona masa roślin poplonowych. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu z dnia r. (Dz. U. Nr 89 poz. 991) oraz ustawy z dnia r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 91 poz. 876) obornik i gnojowica nazywane są nawozami naturalnymi, natomiast przyorywana bezpośrednio po sprzęcie zbóż słoma czy przyorywane rośliny poplonowe nie są zaliczane nawozów. Mając jednak na uwadze to, że głównym celem ich uprawy jest wzbogacenie gleby w próchnicę, przyjęto nazywać je nawozami organicznymi. Po przyoraniu słomy zawarte w niej składniki pokarmowe wracają śrowiska glebowego, a ponadto stanowi ona bry materiał próchnicotwórczy. Wartość nawozowa słomy uzależniona jest od gatunku zboża (tab. 1). Tabela 1 Skład chemiczny różnych rodzajów słomy (zawartość procentowa w suchej masie) Rodzaj słomy N P K Mg Żyto 0,58 0,11 1,00 0,08 Pszenica 0,64 0,10 1,05 0,09 Jęczmień 0,75 0,11 1,34 0,12 Owies 0,73 0,15 1,90 0,11 Obornik 2,38 0,62 2,76 0,76 Źródło: Chemia rolna podstawy teoretyczne i praktyczne. Red. S. Mercik. Wyd. SGGW 2002

2 2 Ziemniak Polski 2008 nr 2 Z ilościowych proporcji azotu, fosforu i potasu wynika, że słoma jest głównie nawozem potasowym. Zawartość w niej fosforu jest na ogół kilkakrotnie niższa niż potasu. Ponadto słoma jęczmienna i owsiana zawiera więcej składników mineralnych niż słoma żytnia i pszenna. Z przytoczonych w tabeli 1 zawartości poszczególnych składników mineralnych wynika, że z dawką słomy 5 t/ha wprowadza się gleby przeciętnie około 30 kg/ha N, 6 kg/ha P, 65 kg/ha K i 5 kg/ha Mg. Z danych tych wynika również, że zawartość składników mineralnych w słomie jest znacznie mniejsza niż w oborniku. Dlatego też działanie słomy na śrowisko glebowe polega głównie na korzystnym wpływie na właściwości gleby, a w mniejszym stopniu niż inne nawozy organiczne ma ona znaczenie jako źródło składników pokarmowych dla roślin. Słoma roślin zbożowych może być brym nawozem organicznym pod warunkiem, że zostanie rozdrobniona, najlepiej na kawałki mniejsze niż 10 cm, i przyorana natychmiast po zbiorze ziarna. Dlatego najlepiej zastosować zbioru ziarna kombajn z zamontowanym rozdrabniaczem słomy i bezpośrednio po zbiorze wykonać porywkę na głębokość cm. Badania przeprowadzone w oddziale IHAR w Jadwisinie wykazały, że plon ziemniaków uprawianych na słomie pociętej i przyoranej bezpośrednio po żniwach był o około 9% wyższy w stosunku plonu uzyskanego na słomie przyoranej z 4-tygodniowym opóźnieniem (tab. 2). Wpływ terminu przyorania słomy i rodzaju nawożenia na plon bulw ziemniaka (t/ha). Lata Tabela 2 Nawożenie organiczne i mineralne Słoma przyorana Słoma przyorana bezpośrednio po żniwach po 4 tygodniach Bez NPK 19,9 19,8 NPK w nawozach mineralnych 24,2 22,1 NPK w gnojowicy NPK w nawozach 24,4 21,2 mineralnych Średni plon bulw 22,8 21,0 Źródło: badania oddziału IHAR w Jadwisinie Stwierdzono też, że działanie nawozowe słomy przyoranej bezpośrednio po żniwach było korzystniejsze, jeśli chodzi o plon, zarówno w warunkach gdy składniki NPK uzupełniono wyłącznie w formie nawozów mineralnych, jak i częściowo w postaci gnojowicy, a częściowo w formie nawozów mineralnych, w porównaniu z polem, na którym słoma pozostała nieprzyorana przez 4 tygodnie. Specyficzną cechą słomy jest szeroki stosunek węgla azotu (C:N), wynoszący :1, podczas gdy w oborniku stosunek C:N waha się w granicach 20-25:1, zaś w glebie 8-12:1. Wprowadzenie gleby materiału (słomy) o tak dużej zawartości węgla stymuluje rozwój mikroorganizmów glebowych, które swego rozwoju zużywają nie tylko azot z rozkładającej się słomy, ale także azot z zasobów glebowych, co określa się biologicznym unieruchamianiem tego składnika. W takich warunkach może nastąpić obniżka plonu ziemniaków, gdyż azot z ciał drobnoustrojów staje się stępny dla roślin piero po ich obumarciu i rozkładzie. Chcąc zapobiec temu niekorzystnemu procesowi przy stosowaniu słomy oraz przyspieszyć jej rozkład, należy dać azot mineralny. Dodatek ten ustala się na podstawie tzw. współczynnika azotowego, który wyraża zużycie azotu mineralnego podczas rozkładu mikrobiologicznego przez 100 kg nawozu organicznego. Dla słomy współczynnik ten wynosi 0,8-1,0 kg N na 100 kg słomy. Tak więc pozostawienie na polu przeciętnego plonu słomy wynoszącego 5 t z 1 ha i przyoranie go po rozdrobnieniu wymaga datkowego nawożenia w wysokości kg/ha N. Najlepiej zastosować na pociętą słomę mocznik

3 3 lub gnojowicę. Doświadczenia przeprowadzone w oddziale IHAR w Jadwisinie wiodły, że słoma przyorana z datkiem azotu w nieznacznym stopniu ustępowała obornikowi, jeśli chodzi o plonowanie ziemniaków. Na glebach o wysokiej kulturze rolnej i w warunkach intensywnego rolnictwa, w którym stosuje się duże dawki nawozów azotowych, można zrezygnować z datkowego azotu mineralnego przy przyorywaniu słomy. Po zbiorze roślin pozostaje bowiem w glebie pewna ilość azotu, która jest wystarczająca mineralizacji słomy. Ponadto w gospodarstwach stosujących intensywne nawożenie przyorywanie słomy po zbiorze pełni rolę ochronną, wiążąc nadmiar azotu mineralnego i nie puszczając jego wymycia. Wpływ nawożenia organicznego i dawek azotu na plon ziemniaków (t/ha). Lata Tabela 3 Nawozy Dawki azotu (kg/ha) Średnio organiczne Obornik 25 t/ha 23,1 28,3 27,9 26,7 26,5 Słoma 5 t/ha 1 kg N na 100 kg słomy 20,3 26,3 27,4 26,8 25,2 Alternatywną formę nawozu organicznego może stanowić zielona masa roślin poplonowych. Godna polecenia jest uprawa ziemniaków po przyoranych poplonach ścierniskowych, czyli wysiewanych po zbiorze roślin zbożowych i przyorywanych jesienią tego samego roku. Nie zaleca się natomiast uprawy ziemniaków po poplonach ozimych, czyli wysiewanych jesienią i przyorywanych wiosną następnego roku, gdyż może to prowadzić obniżenia plonu bulw ze względu na późniejszy termin sadzenia. Oprócz starczania zielonej masy rośliny poplonowe chronią glebę przed erozją wodną i wietrzną, przyczyniając się również poprawy warunków fitosanitarnych w zmianowaniu roślin. Dodatkową korzyścią z uprawy roślin poplonowych jest jeszcze to, że dzięki głęboko sięgającemu systemowi korzeniowemu możliwe jest przemieszczanie się makro- i mikroelementów z głębszych warstw gleby wierzchnich. Z masą nadziemną łubinu jako rośliny poplonowej można wprowadzić gleby około 140 kg/ha azotu (N), 30 kg/ha fosforu (P 2 O 5 ) i 170 kg/ha (K 2 O), a z poplonem gorczycy zbliżone ilości fosforu i potasu, natomiast znacznie mniejszą ilość azotu. Wyniki tychczasowych świadczeń z różnymi roślinami poplonowymi wskazują na znaczne korzyści ekonomiczne z ich stosowania w porównaniu z innymi formami nawozów organicznych. W tabeli 4 przedstawiono tylko nakłady w rbh, z których wynika, że stosowanie słomy czy poplonów jest 2-3-krotnie tańsze w porównaniu z obornikiem czy gnojowicą. Natomiast po uwzględnieniu nakładów materiałowych, obejmujących koszt pracy maszyn i wartość nawozową obornika, gnojowicy, słomy czy poplonów, okazuje się, że przyorywanie słomy lub poplonów może być nawet ponad 5-krotnie tańsze niż przyorywanie nawozów naturalnych. Tabela 4 Porównanie nakładów pracy przy różnych formach nawozów organicznych. Lata Forma nawozu organicznego Obornik Gnojowica Słoma Rośliny poplonowe Nakłady (rbh*/ha) 5,6 2,7 1,5 2,1 * roboczogodziny nakład pracy uwzględnia wywózkę i roztrząsanie obornika, rozlewanie gnojowicy, cięcie słomy, siew poplonów ścierniskowych

4 4 Ziemniak Polski 2008 nr 2 Warunkiem udania się poplonów ścierniskowych (uzyskania możliwie największej ilości zielonej masy roślin) jest: możliwie wczesny zbiór rośliny przedplonowej z pola; wysiew nawozów fosforowych i potasowych (na ścierń) i natychmiastowa orka na głębokość cm, najlepiej połączona z wyrównaniem pola (broną, wałem strunowym); właściwy bór gatunków roślin (tab. 5); wysiew roślin poplonowych w optymalnym terminie (tab. 5); odpowiednia ilość opadów deszczu w sierpniu i wrześniu; odpowiednie nawożenie mineralne, tzn kg P 2 O 5 i kg K 2 O na 1 ha oraz kg N w przypadku uprawy roślin niemotylkowych. Forma międzyplonu Rośliny zalecane jako poplony ścierniskowe pod ziemniaki Roślina Kategoria gleby lekka średnia Termin siewu Norma wysiewu (kg/ha) Tabela 5 Poplony ścierniskowe z roślin strączkowych Poplony ścierniskowe z innych roślin z roślin i innych ścierniskowe strączkowych Poplony peluszka łubin żółty seradela wyka jara peluszka łubin żółty łubin żółty seradela wyka ozima łubin żółty łubin żółty peluszka łubin żółty peluszka wyka ozima łubin wąskolistny peluszka peluszka łubin żółty seradela bobik peluszka wyka ozima gorczyca biała facelia rzepak słonecznik gorczyca biała facelia gorczyca biała rzepak peluszka słonecznik łubin żółty facelia facelia seradela seradela gryka facelia wyka ozima bobik peluszka słonecznik bobik wyka jara słonecznik peluszka wyka jara rzepak peluszka owies końca lipca 15 sierpnia 5 sierpnia Źródło: Produkcja ziemniaków. Technologia ekonomika marketing. Pr. zbior. pod red J. Chotkowskiego, Wyd. 2. IHAR Oddz. Bonin 1997

5 5 Jeżeli założymy, że poplony ścierniskowe mają spełniać głównie rolę biologicznego sorbenta (wiązania składników z gleby) i funkcje ochronne gleby, np. przed erozją wietrzną, to możemy pominąć nawożenie ich fosforem i potasem. Jeżeli uprawiane są rośliny motylkowe, to nie należy również stosować azotu. Natomiast pod rośliny niemotylkowe trzeba zastosować małą dawkę tego składnika (ok. 50 kg N na 1 ha), w celu przyśpieszenia ich wzrostu i zwiększenia masy, co spowoduje, że pobiorą one jak największe ilości składników z gleby. Dla zapewnienia równomiernych wschodów siew należy wykonać za pomocą siewnika, używać nasion pełnowartościowych i stosować normę wysiewu odpowiednią dla poszczególnych roślin poplonowych (tab. 5). Jakkolwiek uprawa poplonów ścierniskowych jest obarczona pewnym ryzykiem co ich udania się, to jednak w tychczasowych świadczeniach, przeprowadzonych w oddziale IHAR w Jadwisinie na glebie lekkiej, różne rośliny poplonowe przyczyniły się uzyskania korzystnego plonu ziemniaków w porównaniu z tradycyjnie stosowanym obornikiem (tab. 6). Wyszczególnienie Plon ziemniaków i zawartość skrobi w zależności od form nawożenia organicznego. Lata Nawozy Obornik 25 t/ha nawozy Gorczyca 25,9 t/ha nawozy Facelia 26,6 t/ha nawozy Tabela 6 Peluszka z owsem 18,6 t/ha nawozy Plon bulw (t z ha) 21,4 28,0 26,8 27,3 26,3 Zawartość skrobi (%) 13,3 13,2 13,5 13,6 13,1 * dawka NPK: 100 kg N, 80 kg P 2O 5 i 120 kg K 2O na 1 ha Badania potwierdziły zbliżoną wartość nawozową obornika i roślin poplonowych, chociaż najwyższy plon ziemniaków uzyskano w stanowisku z obornikiem, co wynika m. in. z wyższej zawartości niektórych składników pokarmowych (makro- i mikroelementów) w oborniku w porównaniu z roślinami poplonowymi. Zdecywanie niższy plon bulw uzyskano w stanowisku, gdzie pod ziemniaki zastosowano wyłącznie nawozy mineralne. Ziemniaki uprawiane po poplonie z facelii i gorczycy charakteryzowały się wyższą zawartością skrobi w bulwach w porównaniu ze stanowiskami po oborniku i peluszce z owsem oraz bez nawożenia organicznego. Poplony ścierniskowe należy przyorać jesienią, po wystąpieniu pierwszych przymrozków. Celem lepszego przykrycia zielonej masy roślin poplonowych przed wykonaniem orki wskazany jest zabieg talerzowania. Literatura 1. Chemia rolna podstawy teoretyczne i praktyczne Pr. zbior. pod red. S. Mercika. Wyd. SGGW Warszawa: 287 s.; 2. Grześkiewicz H Alternatywne sposoby nawożenia organicznego w sytuacji zmniejszającej się produkcji obornika. [W:] Makroproblemy produkcji ziemniaka w Polsce w okresie przemian organizacyjno-ekonomicznych. Jadwisin, Inst. Ziemn. Bonin: 41-44; 3. Grześkiewicz H., Trawczyński C Poplony ścierniskowe jako nawóz organiczny w uprawie ziemniaka. Biul. Inst. Ziemn. 48/II: 73-82; 4. Produkcja ziemniaków. Technologia-Ekonomika-Marketing Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. Wyd. 2. Inst. Ziemn. Bonin; 5, Trawczyński C Słoma pod ziemniaki. Rolnik Dzierżawca 9: 71-72