PRZELICZANIE JEDNOSTEK MIAR Kompleks zajęć dotyczący przeliczania jednostek miar składa się z czterech odrębnych zajęć, które są jednak nierozerwalnie połączone ze sobą tematycznie w takiej sekwencji, że wiedza wyłożona w zajęciach poprzednich jest niezbędną podstawą do przeprowadzenia następnych. Czas trwania poszczególnych zajęć w zależności od umiejętności ucznia od 1 do 2 godzin lekcyjnych. Zajęcia nr 2 Temat: Działania arytmetyczne na potęgach liczby Część 0 Intro Działania arytmetyczne przy użyciu liczb w zapisie wykładniczym ze specjalnym uwzględnieniem tych będących w postaci n i n ; n N. Innymi słowy mnożenie i dzielenie liczb będących całkowitą potęgą liczby (czyli podstawa potęgi to, zaś wykładnik jest liczbą całkowitą). UWAGA 1: Przypominamy, że zbiór liczb całkowitych możemy przedstawić w postaci: C={... do 3, 2, 1, 0, 1, 2, 3,... } do Zatem liczby będące całkowitą potęgą to liczby postaci: (a) 1 =, 2 =0, 3 =00, 4 =000,... itd. (b) 1 = 1 =0,1, 2 = 1 0 =0,01, 3 = 1 00 =0,001,... itd. (c) 0 =0, uzasadnienie tego wyniku, który wielu uczniom wydaje się dziwny znajdziecie dalej :).
Część I Mnożenie liczb będących całkowitą potęgą liczby Zasadniczy wzór, z którego będziemy dalej korzystać ma następującą postać: m n = mn, gdzie m, n C. (1) Uzasadnienie tego wzoru i sposoby korzystania z niego podajemy w poniższych przykładach: Zgodnie ze wzorem (1) : 2 1 = 21 = 3 =1 000 ; i rzeczywiście: 2 1 =0 2 zera 1 zero 3 zera =00= 3. Ponownie w zgodzie ze wzorem (1): Uzasadnienie: 5 7 = 57 = 12 =1 000 000 000 000. 5 7 =0000 5 zer 7 zer 12 zera 000000=00000000000= 12 Także tym razem w zgodzie ze wzorem (1) możemy zapisać: bowiem: 4 4 = 44 = 8 ; 4 4 =000 4 zera 4 zera 8 zer 000=0000000= 8. Jak widzimy w przypadku kiedy m,n N (czyli są liczbami postaci 1, 2, 3,...) wzór (1) jest po prostu odbiciem faktu, że przy mnożeniu dwóch liczb ilość zer na końcu jednej liczby i ilość zer na końcu drugiej liczby się dodają.
Zajmiemy się teraz przypadkiem, kiedy w iloczynie m n dodatnią a drugi ujemną. jeden z wykładników jest liczbą Zgodnie ze wzorem (1) : 5 3 = 5 3 = 5 3 = 2 =0. Uzasadnienie: 5 3 = 5 1 3 = 5 1 5 0 000 3= = 3 1 000 =0. Widzimy jak tutaj wzór (1) jest ilustracją faktu, że zera w liczniku i zera w mianowniku się upraszczają i w liczniku zostają 5 3 = 2 zera. Zgodnie ze wzorem (1) : 7 1 = 7 1 = 6 ; bo: 7 1 = 7 1 000 000 = =1 000 000= 6. Zgodnie ze wzorem (1) : 2 5 = 2 5 = 2 5 = 1 3 = 1 1 000 ; bo: 2 5 = 2 1 0 5= 0 000 = 1 1 000 = 3. Tutaj mieliśmy (dwa) 2 zera w liczniku i (pięć) 5 zer w mianowniku, więc po uproszczeniu zostały (trzy) 3 zera w mianowniku. Zgodnie ze wzorem (1) : 3 6 = 3 6 = 3 ; bo: 3 6 = 3 1 6 = 1 000 1 000 000 = 1 1 000 = 3.
Omówimy teraz ciekawy przypadek, kiedy wykładniki m i n są liczbami przeciwnymi, czyli m = 5, n = -5 lub m = -1, n = 1 lub m = 365, n = -365 itd. Wówczas zachodzi: 5 5 = 5 1 5 5= =1, 5 1 1 = 1 = =1, 365 365 = 365 1 365 365= 365=1 ; liczba dzielona przez samą siebie zawsze daje jedynkę 1; ale przecież będąc w zgodzie ze wzorem (1) musimy napisać, że: 5 5 = 5 5 = 0, 1 1 = 1 1 = 0, 365 365 = 365 365 = 0 ; i widzimy teraz (porównując te dwie grupy powyższych zapisów) dlaczego 0 =1. Ogólnie możemy powiedzieć, że zawsze zachodzi: n n =n n = n n = 0 =1.,,,,, Część II Dzielenie liczb będących całkowitą potęgą liczby Na kilku prostych przykładach pokażemy jak przypadek dzielenia liczb będących całkowitymi potęgami dziesiątki można sprowadzić do przypadku mnożenia takich liczb. UWAGA 2: Pamiętamy, że dzielenie zamiast znaku (:) możemy zapisywać za pomocą kreski ułamkowej (zresztą ten drugi sposób jest na ogół znacznie wygodniejszy i bardziej praktyczny; czyli np. 1: 2= 1 2 ; 4 := 4 =0,4 ; 1: 1= 1 1 = 1 ; :0= 1 0 1 0 0 = 1 =0,1 ; 1:00= 1 00 = 3.
5 : 3 = 5 1 3=5 1 3 = 5 3 = 5 3 = 2 3=5 2 : 5 = 2 5 = 2 1 5= 2 5 = 2 5 = 7 7 : 3 = 7 3 =7 1 1 3 3 =7 = 7 3 = 1 : 121 = 1 1 121= 1 1 121 121= 1 = 1 121 = 120 UOGÓLNIENIE JEST OCZYWISTE: m : n = m n ; czyli aby zamienić dzielenie na mnożenie po prostu zamieniamy znak wykładnika w dzielniku na przeciwny!!! Zauważmy też, że wykorzystując wzór (1) znajdujący się na początku części I możemy otrzymać gotowy wzór na dzielenie: m : n = m n = m n = m n porównaj z wzorem 1 ; oczywiście {m n=m n}, czyli przy dzieleniu wykładniki się odejmują. 5 : 2 = 5 2 = 3 6 : 2 = 6 2 = 62 = 4 5 : 8 = 5 8 = 58 = 13 1 : 2 = 1 2 = 12 = 1 =
Część III Mnożenie i dzielenie liczb przez w dowolnej potędze UWAGA 2: Będzie tutaj mowa o mnożeniu i dzieleniu dowolnej liczby przez takie, które są postaci n, gdzie n C. Przy użyciu wprowadzonego do tej pory aparatu możemy już bez trudności mnożyć i dzielić dowolną liczbę rzeczywistą r przez liczby postaci n, gdzie n C. Najwygodniej jest to robić doprowadzając najpierw liczbę r do postaci wykładniczej (o ile już w niej nie jest); zilustrujemy to na przykładach. 48,2698 48,2689 6 =482689 4 6 =482689 35000000 35000000 =35 6 =35 4 0,00081 0,00081 7 =81 5 7 =81 2 =80 Jak pamiętamy dzielenie przez liczbę n jest równoznaczne z mnożeniem przez liczbę n. Przykład 5 Przykład 6 1,5689 1,5689 : 4 =1,5689 4 =15689 4 4 =15689 0,00038 0,00038: 6 =38 5 6 =38 11 111,111 111,111: =111111 3 =111111 7
Przykład 7 0,000001 0,000001: 7 =1 6 7 =1 = Przykład 8 23859000000 23859000000: 11 =23859 6 11 =23859 5 Przykład 9 2000,0002 2000,0002: 42 =20000002 4 42 =20000002 38 Teraz jesteśmy już w pełni przygotowani do przeliczania jednostek miar!!! KONIEC zajęć nr 2