Raport Ogólnopolskiego Badania Umiejętności Trzecioklasisty OBUT 2012 1
2
Informacja o przebiegu sprawdzianu Sprawdzian odbył się 22 maja 2012 r. podzielony był na dwie części po 45 minut przedzielony 10 minutową przerwą najpierw uczniowie rozwiązywali część polonistyczną, a po przerwie część matematyczną do sprawdzianu przystąpiło 100 % uczniów nad prawidłowym przebiegiem sprawdzianu czuwało sześć komisji powołano oddzielne komisje sprawdzające oraz wprowadzającą wyniki do komputera Celem badania było: otrzymanie dodatkowych informacji o poziomie wiadomości i umiejętności językowych i matematycznych posiadanych przez uczniów kończących klasę trzecią. Wyniki szkoły - umiejętności matematyczne 80% 60% 50% 40% 30% 20% 63% 66% 68% 10% szkoła wszyscy miasto 3
Wyniki szkoły - umiejętności językowe 90% 66% 71% 72% 50% 30% 10% szkoła wszyscy miasto Wyniki klas trzecich 80% 60% 69% 57% 59% 71% 65% 62% 63% 50% 40% 30% 20% 10% 0% klasa III a klasa IIIb klasa IIIc klasa IIId Umiejętności językowe Umiejętności matematyczne 4
Umiejętności językowe 80% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 71% 71% 72% 65% 57% klasa IIIa klasa IIIb klasa IIIc klasa IIId wszyscy miasto Umiejętności matematyczne 80% 60% 69% 59% 62% 63% 66% 68% 50% 40% 30% 20% 10% klasa IIIa klasa IIIb klasa IIIc klasa IIId wszyscy miasto 5
Rekomendacje Podczas pracy z dziećmi należy: unikać zadań zbyt prostych; wcale nie budują one motywacji do uczenia się, lecz u większości dzieci skutecznie ją niszczą; unikać serii zadań tekstowych rozwiązywanych według tego samego schematu; nie uczą one rozwiązywania zadań, lecz co najwyżej odruchowego reagowania na typ zadania, a rozumienie i umiejętność zastępują mechanicznym wytrenowaniem; stosować w procesie kształcenia jak najbardziej różnorodne zadania, uruchamiające różne sposoby rozumowania i wymagające wykonania różnych operacji, także arytmetycznych; umożliwi to uczniom rozwijanie umiejętności analizowania zależności pomiędzy informacjami podanymi w treści zadania, a na tym właśnie polega rozwiązywanie zadań tekstowych; unikać podawania dzieciom gotowych metod rozwiązywania zadań tekstowych takiego czy innego typu; zdecydowanie lepszy efekt osiągniemy, pytając uczniów o to, w jaki sposób by rozwiązali dane zadanie i dyskutując o proponowanych przez nich metodach; jak najczęściej pozwalać dzieciom na samodzielny wybór metody rozwiązania zadania i nie zmuszać ich do ograniczania się tylko do rozwiązania arytmetycznego (wykonania obliczenia); rozwiązanie zadania za pomocą obliczenia to bardzo zaawansowana forma matematyzacji, a dzieci mają indywidualne tempo rozwoju gotowości do świadomego operowania symbolami; jak najczęściej zachęcać uczniów do sięgania po rysunek w procesie rozwiązywania zadań tekstowych, także tych bardziej skomplikowanych; zrobienie rysunku jest dla dzieci naturalną aktywnością, często wprost prowadzi do rozwiązania albo ujawnia związki trudne do odczytania z treści zadania; stosować w procesie kształcenia jak najwięcej nietypowych zadań: o nadmiarze danych, o zmienionym szyku podawania danych, zawierające w treści odpowiedź oraz zachęcać uczniów do ich samodzielnego rozwiązywania, a także wymyślania takich zadań; pobudzają one kreatywność i są dobrym poligonem do testowania budowanych przez uczniów strategii; jak najczęściej zachęcać dzieci do prezentowania swoich rozwiązań i opowiadania o stosowanych metodach; jak najwcześniej tworzyć dzieciom w procesie kształcenia okazje do przeliczania oraz wykonywania podstawowych operacji arytmetycznych, także w oderwaniu od prób ich zapisywania; pozwoli to uczniom na oswajanie się z liczbami i ich praktycznym sensem, bez ograniczeń związanych z ich zapisem symbolicznym; możliwie szybko rozszerzyć zakres liczbowy do 20, a jeszcze lepiej do 100; pozwoli to na stopniowe oswajanie dzieci z czynnością grupowania po 10, która jest pierwszym krokiem w stronę zrozumienia istoty systemu dziesiętnego; 6
unikać ograniczania w sztuczny sposób zakresu liczb, którymi operują uczniowie podczas zajęć, gdyż spowalnia to ich matematyczny rozwój, a nawet może spowodować regres umiejętności; kłaść większy nacisk na manualne (enaktywne) i rysunkowe (ikoniczne) działania uczniów związane z przeliczaniem, budowaniem rozumienia systemu liczb naturalnych oraz wykonywanymi na nich operacjami; wykorzystywać w procesie kształcenia wizualne i strukturalne modele budujące rozumienie systemu dziesiętnego i wyjaśniające własności liczb naturalnych; warto, aby dzieci na własne oczy zobaczyły jedności, dziesiątki i setki, pozwoli im to lepiej zrozumieć relacje pomiędzy nimi; stosować gry i zabawy pozwalające dzieciom w motywujący i skuteczny sposób rozwijać rozumienie systemu dziesiętnego; po każdej takiej grze (np. toczącej się na planszy stu liczb) warto uświadomić dzieciom, jaki cel edukacyjny miała i czego dzięki niej się nauczyły. Sięgać w procesie kształcenia po czytanki matematyczne i zagadki logiczne, a w szczególności do: wykorzystywania podczas zajęć różnorodnych i różnej długości tekstów użytkowych zawierających dane o charakterze matematycznym: dane liczbowe, tabele, wykresy; pokazuje to także użyteczność zdobywanych umiejętności i buduje u dzieci motywację do uczenia się; wspólnego formułowania pytań, na które można odpowiedzieć dzięki informacjom zawartym w czytanym tekście; jest to okazja do budowania umiejętności ważnych dla rozwiązywania zadań tekstowych; wspólnego wyszukiwania interesujących zagadek logicznych i łamigłówek oraz wspólnego ich rozwiązywania; rozwija to umiejętność wnioskowania, tworzy podwaliny pod różne typy rozumowań; jak najczęstszego stawiania uczniom pytań o wyjaśnienie i uzasadnienie; odpowiadając na nie, uczniowie zaczynają dostrzegać związki pomiędzy różnymi fragmentami swojej wiedzy matematycznej i doskonalą swoje rozumienie matematyki; jak najczęstszego zachęcania dzieci do rozmawiania o matematyce, bo tylko rozmawiając o matematyce, mogą jej się skutecznie uczyć. analizować wspólnie z dziećmi błędy pojawiające się w trakcie rozwiązywania zadań, szukając ich przypuszczalnych przyczyn; pozwoli to uczniom na lepsze zrozumienie procesu rozwiązywania zadań tekstowych i rozwinie ich umiejętność prowadzenia rozumowań matematycznych; jak najczęściej zachęcać dzieci do sprawdzania, czy ich odpowiedź spełnia wszystkie warunki podane w treści zadania; jest to jedyna skuteczna metoda weryfikacji poprawności rozwiązania zadania; 7
jak najczęściej pokazywać użyteczność matematyki, sięgając w procesie kształcenia po praktyczne zadania dotyczące naszego codziennego życia; buduje to motywację do uczenia się oraz wyposaża dzieci w przydatne życiowo narzędzia; zachęcać uczniów do stosowania przy rozwiązywaniu zadań o realistycznym charakterze różnych narzędzi (w zależności od problematyki zadania): zegarka, termometru, miarek różnego typu, monet...; pozwala im to lepiej zrozumieć sens wykonywanych operacji i rozwija zaradność matematyczną; zawsze nagradzać uczniów za oryginalne rozwiązania zadań, najlepiej wyrażając uznanie dla ich pomysłowości i matematycznego sprytu; wzmacniamy w ten sposób ich twórcze myślenie oraz silnie motywujemy do uczenia się matematyki. Zwrócić uwagę na : rozwijanie umiejętności wyszukiwania informacji w różnych rodzajach tekstów; stwarzanie okazji do czytania tekstów popularnonaukowych różnego rodzaju (np. narracyjnych, encyklopedycznych, o treści przyrodniczej, geograficznej, historycznej) z książek oraz prasy przeznaczonej dla dzieci; stwarzanie dzieciom możliwości sprzyjających wykorzystaniu informacji z tekstu w nowych sytuacjach i zadaniach; skłanianie uczniów do takiego czytania, które wymaga wyszukiwania szczegółowych informacji na zadany temat; rozwijanie umiejętności czytania w taki sposób, aby wykorzystywać informacje zawarte w tekście do zrozumienia znaczenia nowych wyrazów, które ten tekst zawiera. rozwijanie umiejętności formułowania wniosków na podstawie informacji zawartych w tekście popularnonaukowym; skłanianie uczniów do takiego czytania, które wymaga rozumienia całego tekstu, a nie tylko poszczególnych jego fragmentów; rozwijanie umiejętności eliminowania informacji zawartych w tekście z punktu widzenia celu czytania; zachęcanie dzieci do zadawania pytań do tekstu i oceniania jego treści; rozbudzanie u uczniów ciekawości poznawczej poprzez kontakt z tekstami, które niosą ze sobą nowe, nieznane dzieciom informacje oraz wymagają od nich wysiłku intelektualnego w dążeniu do ich rozumienia. stwarzanie dzieciom jak najwięcej okazji do wyrażania opinii o przeczytanych tekstach, także popularnonaukowych; stwarzanie okazji do konfrontowania wiedzy osobistej uczniów z informacjami zawartymi w czytanych tekstach; stawianie zadań wymagających samodzielnego redagowania wypowiedzi pisemnej na temat problemów poruszanych w czytanych tekstach; 8
wprowadzenie w klasie zwyczaju codziennego czytania przez nauczyciela i uczniów wybranych tekstów spośród zgromadzonych w założonej biblioteczce klasowej; wprowadzanie ćwiczeń skłaniających do refleksji nad formą tekstu. stwarzanie dzieciom w szkole możliwości większej aktywności pisarskiej niż dotychczas, to jest wyjście poza uzupełnianie zdań z lukami w kartach pracy i podręcznikowe ćwiczenia wprowadzanie ćwiczeń związanych z konstruowaniem wypowiedzi pisemnych różnych typów, ale tworzonych w naturalnym kontekście, z myślą o konkretnym odbiorcy, temacie i celu wypowiedzi pisemnej; umożliwianie dzieciom tworzenia tekstów użytkowych, takich jak: listy, petycje, ogłoszenia, zaproszenia, przepisy, instrukcje, wyjaśnienia itp. ; stwarzanie sytuacji sprzyjających pisaniu jako formie komunikowania się (np. prowadzenie gazetki klasowej, tworzenie własnych książek, albumów, dzienników doświadczeń, pisanie wierszy, wyjaśnianie sposobów rozwiązania problemów matematycznych, opisywanie doświadczeń przyrodniczych) ; zwracanie uwagi na sensowność i oryginalność wypowiedzi pisemnych dzieci oraz umiejętność wyrażania i uzasadniania własnych opinii; zachęcanie dzieci do uczestnictwa we wzajemnym ocenianiu efektów swojej aktywności pisarskiej pracy własnej i kolegów; podejmowanie przez nauczyciela roli konsultanta prac pisarskich dzieci, fachowego doradcy wspierającego wysiłki uczniów, dorosłego odbiorcy ich tekstów, a nie tylko oceniającego i kontrolującego efekty pracy uczniów; zachęcanie dzieci do pisania nie tylko dla nauczyciela jako kontrolującego tekst, ale także do kolegów, kolejnego nauczyciela, który będzie przejmował wychowawstwo klasy, dyrektora szkoły, rodziców, członków rodziny, a także postaci wyobrażonych: bohaterów bajek, sławnych ludzi, autorów książek itp. wzbogacanie zasobu słownikowego dzieci przez organizowanie zabaw i gier słownych, ułatwiających poznawanie znaczeń wyrazów w różnym kontekście; tworzenie przez dzieci indywidualnych słowniczków (obejmujących ulubione wyrazy, ciekawe sformułowania, oryginalne, rzadko używane wyrażenia); stosowanie ćwiczeń słownikowych w połączeniu z twórczym pisaniem tekstów oraz ich stylistycznym przekształcaniem (np. na poważnie, żartobliwie); stwarzanie okazji do porównywania języka różnych rodzajów wypowiedzi (np. prozy i poezji, ogłoszenia i opowiadania) oraz różnych ich funkcji. W świetle analizy uzyskanych przez trzecioklasistów w OBUT 2012 wyników z zakresu umiejętności gramatycznych należy zwrócić uwagę na: budowanie rozumienia zasad gramatycznych przez analizowanie przez dzieci własnych tekstów pisanych; 9
umożliwienie dzieciom eksperymentowania z uzupełnianiem zdań według ich własnych pomysłów; dzięki temu zyskują one świadomość znaczenia konstrukcji składniowej wypowiedzenia; ćwiczenia w przekształcaniu zdań i obserwowanie z uczniami skutków, możliwości i ograniczeń tego typu zadań; wspólną korektę z nauczycielem i uczniami tekstów pisanych przez dzieci, analizę trafności użytych konstrukcji językowych wobec celu, formy i adresata. Raport opracowały Anna Radziewicz Elżbieta Olechno Ewa Waraksa Danuta Korycka 10