Stan zdrowia jako wyznacznik jakości życia Prof. dr hab. Ewa Syrek Katedra Pedagogiki Społecznej Uniwersytet Śląski
Definiowanie zdrowia: fizyczne, psycho- społ. i duchowe nieobecność choroby (med.) brak poczucia dyskomfortu (sub.) homeostaza (ciało i umysł, układy w.) funkcja (m.in..interakcja ze światem ) stan/status (kapitał) twórcze życie choroba (jako dewiacja, społeczna rola chorego (T. Parsons, E. Freidson)
Zdrowie publiczne (WHO) Zdrowie to umiejętność normalnego funkcjonowania organizmu (organy funkcje), adaptacji w środowisku, które są zmienne, ponadto zdrowie to fizyczny i psychiczny potencjał dzięki któremu można się rozwijać oraz równoważyć możliwości psychiczne, fizyczne i społeczne. Zdrowie jest warunkiem bez którego nie jesteśmy w stanie korzystać z ogółu praw ludzkich a prawa te są uniwersalne oraz wzajemnie ze sobą powiązane.
Konstruowanie zdrowia i choroby: Społeczno- nadawanie znaczeń (np. choroba jako dewiacja) Historyczno- np. Platon, Paracelsus, Hegel, Virchov Kulturowe- np. leczenie chorób Zob. np. Znaniecki 2001;Malinowski 1984 Ashenburg 2009; Gotwalld,Kolmer 2009; Vigarello 2011, Elias 2011 i wiele innych
Społeczno-ekologiczny model zdrowia Holistyczna wizja człowieka jako postaci centralnej Wzajemne relacje (powiązania) człowieka ze środowiskiem naturalnym, kulturowym i psychospołecznym Nierówności w dostępie do zdrowia (opieki zdrowotnej) w zależności od cech społ.demograficznych: płeć, wiek, wykształcenie,dochody,dostęp do edukacji zdrowotnej
Salutogenetyczna koncepcja zdrowia Poczucie koherencji: zrozumiałość, sterowalność/zaradność, sensowność (Antonovsky 2005)
Wskaźniki zdrowia Demograficzne :umieralność, współ.zgonów, wskaźniki oczekiwanej długości życia w momencie urodzenia, współ.umieralności noworódków i niemowląt, zgony wg przyczyn Epidemiologiczne: współ.zachorowalności, chorobowości i śmiertelności Wieloaspektowe: lata życia skorygowane jakością, lata życia skorygowane niesprawnością
Rok 2011 Przeciętna długość życia jest miarą ogólnej jakości życia w danym kraju i podsumowuje śmiertelność w każdym wieku. Może być traktowana jako potencjalna stopa zwrotu z inwestycji w kapitał ludzki. Przeciętna dł. życia -76,05 lat (K:80,25;M:72,1 lat) Wskaźnik zgonów:10,17/1000 mieszkańców Śmiertelność niemowląt: 6,54 /1000 ur. żywych (K:5,79; M:7,25); Japonia:2,78;Monako;1,79;Bułgaria:16,68; Afganistan:175,9; Węgry 5,31;Czechy:3,73
Kategorie oceny jakości życia: Obiektywne (normatyno-wyjaśniające) Subiektywne (fenomenologiczne,) Mieszane (subiektywne i obiektywne)
Jakość życia -WHOQOL Sposób postrzegania przez jednostki swoich pozycji w życiu w kontekście kultury i systemów wartości w jakich żyją oraz w relacji do jej celów, oczekiwań, standardów i zainteresowań. Wymiary jakości życia: fizyczny, psychologiczny, duchowy, niezależność, relacje społ., środowisko
Jakość życia związana ze zdrowiem Funkcja efektu choroby i leczenia przeżywanych przez pacjenta -sposób myślenia o chorobie,emocje Zdolność do codziennej aktywności stosownej do wieku i roli społecznej, Wartość określoną w życiu modyfikowaną przez stany funkcjonalne, choroby, urazy, leczenie, polisy ubezpieczeniowe, Wpływ leczenia na inwalidztwo i codzienne życie (np..janowski 2005; Steuden,Ledwocha 2005;Tobiasz- Adamczyk 2004; Zawislak 2207; Rostowska 2009; Cytlak 2011
Jakość życia w chorobie Wymiary choroby: medyczny (diagnoza, terapia); psychologiczny (przeżywanie choroby, konsekw.psych., pomoc/terapia; społeczna rola chorego (wsparcie, piętno, marginalizacja); źródło zależności (np. Sokołowska 1981; Parsons 1993; Słońska 1998;Karski 1999, Tobiasz- Adamczyk 2000; Chodkowska 2002; Barański,Piątkowski 2002; Piątkowski 2004;Syrek 2008, Ostrowska 2008, Heszen-Sęk 2010; Woynarowska 2010
Rodzaj choroby/niepełnosprawności Dostępność do leczenia/terapii, rehabilitacji, edukacji Preferowany system wartości Możliwości zmiany stylu życia ( samopomoc) Zależność społ. i instytucjonalna Relacje społ. i wsparcie Status społeczno-ekonomiczny Możliwość pełnienia ról społ. Społeczne postrzeganie choroby Miejsce zamieszkania
Typy jakości życia: Uzasadnione zadowolenie Dylemat niezadowolenia Paradoks zadowolenia Uzasadnione niezadowolenie (np. Zalewska2003, Rostowska 2009)
Zadowolenie z życia młodzieży w wieku 11-15 lat w UE -25 krajów (HBSC) Średnia zadowolenia z życia od 6,93 (Łotwa) do 8,09 (Grecja)-skala Cantrila Polska zajmuje 6 miejsce-7,35 (od najniższej do najwyższej) Mniej korzystnie: Węgry, Czechy, Bułgaria, Łotwa, Rumunia, Litwa UE śr.7, 59 P: 7,35;małe (0-5)14,9 P:18; średnie (6-8) 50,0 P:51,2; duże (9-10) 35,2 P: 30,9 (Mazur 2010)
Metody jakościowe Wyjaśnienie zjawisk i ich zrozumienie np. relacje lekarz pacjent, sytuacja życiowa osób chorych/niepełnosprawnych, choroba w biografii edukacyjnej uczniów, jakość życia w chorobie i wiele innych narracje/opowieści: przypadkowe (przyczyny choroby), moralizujące (zmiany tożsamości społ.), zasadnicze (związek pomiędzy doświadczeniami a głębszymi znaczeniami przypisywanymi zdrowiu /chorobie) badania fokusowe zamiast oceny kwestionariuszowej Badanie w działaniu w analizach systemu ochrony zdrowia Metoda indywidualnych przypadków Stosowanie badań triangulacyjnych np. Goffman 1961; Bury 2001; Syrek 2002,2008; Piątkowski, Płonka-Syroka 2008
Konkluzja: Pojęcie jakości życia jest wieloznaczne (interdyscyplinarność) zdrowie/choroba jest jednym z wyznaczników jej wyznaczników jakość życia jest konstruktem wielowymiarowym posiada subiektywno-obiektywny wymiar-różnice ind.i społ. jednostka/grupa nadaje znaczenie/wartość konkretnym wymiarom własnego życia jakość życia jest procesem zmiennym w biografii jednostki dynamiczna zmienność warunków społ.-ekon. i kulturowych mających znaczenie dla jakości życia jednostek /grup społ. edukacja zdrowotna dla doskonalenia jakości życia wykorzystanie strategii badań jakościowych w badaniach społ.-środowiskowych uwarunkowań jakości życia
Dziękuję za uwagę