Ekonomia klasyczna po Smithie Thomas Robert Malthus (1776-1834) David Ricardo (1772-1823) Jean-Baptiste Say (1767-1832) John Stuart Mill (1806-1873)
Thomas R. Malthus Rozprawa o prawie ludności, 1798 Pierwsza teoria demograficzna Założenia: 1. Żywnośd jest niezbędna do egzystencji 2. Skłonnośd do reprodukcji jest niezmienna w czasie
Prawo ludnościowe Malthusa Konkluzja: Przy braku ograniczeo popędu płciowego ludzie rozmnażają się szybciej, niż wzrasta podaż żywności. Implikacja dla polityki gosp.: Nie można poprawid standardu życia szerokich mas (pracujących)
Prawo ludnościowe Malthusa Wady rozumowania: - Czy skłonnośd do reprodukcji jest niezmienna? - Czy decyzje co do posiadania potomstwa są nieracjonalne? - Czy postęp technologiczny w rolnictwie postępuje faktycznie tak wolno?
David Ricardo (1772-1832) Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania, 1817 Samouk i praktyk biznesu Analiza bezkontekstowa Prekursor abstrakcyjnego modelowania Przedmiot ekonomii: Zmiany funkcjonalnego podziału dochodu w czasie
D. Ricardo Teoria wartości Teoria renty gruntowej Teoria zmian podziału dochodu w czasie Teoria handlu zagranicznego (teoria przewag komparatywnych)
D. Ricardo teoria wartości Teoria wartości wymiennej dla dóbr pomnażalnych Przyjmuje teorię wartości opartą na (koszcie) pracy (także dla modelu gospodarki zaawansowanej) Względne ceny określa relatywna ilośd godzin zegarowych czasu (a 1 /a 2 ) pracy niezbędna do wyprodukowania dóbr: p 1 /p 2 = a 1 /a 2
Problemy teorii wartości Ricarda Jak ocenid wkład dóbr kapitałowych do produkcji? Utożsamia kapitał z nagromadzoną pracą Praca bezpośrednia a praca pośrednia Praca pośrednia - czasowy ekwiwalent amortyzacji dóbr kapitałowych
Przykład praca pośrednia Pracowy koszt wytworzenia maszyny = 100h Amortyzacja maszyny: 1 % kosztu wytworzenia na 1 wyprodukowanego towaru (np. łyżki) Praca bezpośrednia nad łyżką 2h Ile wynosi koszt 1 łyżki wg Ricardo? 2h (pracy bez.) + 1h (pracy pośredniej) = 3h
Dlaczego użycie pojęcia pracy pośredniej nie rozwiązuje problemu (teorii wartości)? Ricardo pomija procent od kapitału wydatkowanego na opłacenie pracy (pośredniej). Procent ten powinien byd liczony od momentu rozpoczęcia produkcji dobra kapitałowego do momentu sprzedaży dobra finalnego. Zasadniczy argument przeciwko każdej teorii wartości opartej na pracy
Teoria renty gruntowej Założenia: - Gospodarka: wielkie gospodarstwo rolne produkujące pszenicę - Ilośd ziemi ograniczona - Dawki kapitału i pracy jako jeden czynnik prod. - Występują malejące przychody z produkcji (kolejne dawki kapitału i pracy, przy stałej ilości ziemi, dają malejące wzrosty produkcji)
Teoria renty gruntowej Ricarda Działka A Działka B Działka C 100 90 80 90 80 80 Wzrost produkcji z kolejnych dawek kapitału i pracy Renta gruntowa maksymalna suma jaką zapłaciłby rolnik pracujący na gorszej działce właścicielowi lepszej działki Ile wynosi renta gruntowa (w buszlach) w tym przykładzie? 30 na działce A 10 na działce B
Ile wynosi cena pszenicy w modelu? Niech 1 dawka kapitału i pracy kosztuje 100 zł Jaki jest koszt wyprodukowania 1 buszla pszenicy? Producenci w najgorszej sytuacji osiągają z 1 dawki kapitału i pracy wzrost produkcji równy 80 buszli. Czyli koszt wyprodukowania ostatniego buszla jest równy 100/80 = 1,25 zł Ricardo pokazuje, że cena będzie równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego producenta, czyli p= 1,25.
Wnioski z teorii renty gruntowej Ricarda Cena produktu równa kosztowi produkcji najmniej efektywnego (koszty produkcji) producenta Właściciele bardziej żyznych działek otrzymują rentę gruntową Cena produktu jest określona na działce na której nie ma renty gruntowej (renta nie wpływa na cenę)
Teoria renty gruntowej Ricarda w praktyce Argument: wprowadzenie ceł (lub ich wzrost) na żywnośd w Anglii spowoduje spadek importu, zwiększenie inwestycji w ang. rolnictwo, wzrost rodzimej produkcji i spadek cen żywności. Kontrargument Ricarda: cła spowodują koniecznośd produkcji na mniej urodzajnych działkach, wzrost kosztów produkcji, wzrost rent i cen zboża. Wniosek: protekcjonizm jest szkodliwy dla konsumentów
Teoria podziału Ricarda Teoria funkcjonalnego podziału dochodu narodowego. Zmiany tego podziału w czasie Założenie 3 klasy społeczne: 1. Robotnicy. Płace robotników: w = fundusz płac / ilośd robotników Prawo ludnościowe Malthusa powoduje, że w jest stałe w czasie i utrzymuje się na poziomie minimum przetrwania (biologicznego)
Teoria podziału Ricarda Założenia cd.: właściciele ziemscy są pasożytami (renta jest w całości konsumowana, bez oszczędzania i inwestowania) Kapitaliści oszczędzają i inwestują zyski, akumulują kapitał, umożliwiają wzrost gospodarczy Łączna produkcja (dochód narodowy) = sumie płac, rent gruntowych i zysków
Teoria podziału dochodu Ricarda MP L i K Dla x 1 : B A C krzywa MP L i K ABC suma rent wacd suma zysków 0wDX 1 suma płac w D E 0 x 1 s dawki L i K MP (produkt kraocowy) przyrost całkowitej produkcji wynikający ze zwiększenia nakładu czynnika produkcji (u nas dawki kapitału i pracy) Gdy stopa zysków wysoka, ilośd kapitału rośnie, rośnie fundusz płac, rośnie liczba robotników, rośnie podaż żywności, rośnie koszt produkcji żywności, rosną renty gruntowe, rosną ceny żywności, stopa zysków spada, aż do S.
Wnioski z teorii podziału Ricarda W kapitalizmie nadejdzie stan stacjonarny Następuje redystrybucja dochodu od kapitalistów do właścicieli ziemskich (płace robotników nie zmieniają się) Ponura wizja rozwoju (stan stacjonarny zastój, brak wzrostu gospodarczego, stopa zysków zero, ogromne renty gruntowe) Wady teorii Ricarda
Teoria handlu zagranicznego Ricarda Przed Ricardem: Dominacja idei merkantylistycznych: ograniczaj import, maksymalizuj eksport, próbuj byd samowystarczalnym; popularne nakładanie ceł i innych ograniczeo w handlu Fizjokraci i Adam Smith: polityka leseferystyczna ale bez ogólnego i systematycznego uzasadnienia Ricardo dał teoretyczny argument na rzecz wolnego handlu (doktryna przewag komparatywnych)
Teoria handlu zagr. A. Smitha Wolny handel jest korzystny dla krajów jeżeli posiadają one absolutną przewagę w produkcji towarów Wino (galony) Sukno (jardy) Anglia 4 2 Portugalia 8 1 W tabeli przedstawiony jest produkt na jednostkę pracy Anglia ma absolutną przewagę w produkcji sukna, Portugalia wina Jeżeli Anglia specjalizuje się w prod. sukna, a Portugalia wina to łączna produkcja światowa wzrośnie (Wino 16 galonów, Sukno 4 galony) przy tej samej ilości pracy Wymiana doprowadzi do wzrostu dobrobytu obu krajów
Teoria przewag komparatywnych D. Ricardo Ale co w przypadku, gdy jeden kraj jest bardziej efektywny w produkcji każdego towaru? Wino (galony) Sukno (jardy) Anglia 12 6 Portugalia 8 1 Anglia ma absolutną przewagę w produkcji obu towarów. Czy handel międzynarodowy nie ma sensu? Ma, bowiem o korzystności wymiany międzynarodowej decyduje przewaga komparatywna a nie absolutna
Teoria przewag komparatywnych Ricarda Wino (galony) Anglia 12 6 Portugalia 8 1 Sukno (jardy) Przewaga komparatywna Anglii w produkcji sukna każda dodatkowa jednostka wyprodukowanego sukna oznacza stratę 2 galonów wina (w Portugalii 8) Przewaga komp. Portugalii w produkcji wina za dodatkową jednostkę wina traci się tylko 1/8 jarda sukna (w Anglii aż ½ jarda) Jeżeli kraje będą specjalizowały się w produkcji towarów w których mają przewagę komparatywną, to łączna produkcja światowa wzrośnie: 1) Jeżeli Anglia przesuwa jedną jednostkę pracy do produkcji sukna, to łączna produkcja wina spada o 12 g., a produkcja sukna rośnie o 6j. 2) Jeżeli Portugalia przesuwa dwie jednostki pracy do produkcji wina, to łączna produkcja wina rośnie o 16, a produkcja sukna spada o 2j. W sumie światowa produkcja: wino: (16-12)>0, sukno: (6-2)>0
Wnioski z teorii przewag komparatywnych Ricarda O korzyściach z handlu decydują przewagi względne produktywności w różnych gałęziach danej gospodarki, a nie przewagi absolutne pomiędzy produktywnością gałęzi w różnych krajach Ricardo nie dowiódł jaka cena na towary ustali się na rynku międzynarodowym, ani jak podzielą się korzyści z handlu Potężny argument na rzecz wolnego handlu międzynarodowego, przeciwko merkantylizmowi i protekcjonizmowi. Korzyści z handlu zagr. odnoszą wszystkie strony.
Ricardo, Malthus i Say o stabilności kapitalizmu Prawo Saya niemożliwa jest ogólna nadprodukcja dóbr w gospodarce (podaż stwarza swój własny popyt) Czynniki produkcji otrzymują wystarczające wynagrodzenie (siłę nabywczą) by wykupid wszystkie wyprodukowane towary (po cenach rynkowych) Implikuje, że w kapitalizmie nie ma kryzysów nadprodukcji lub niedoborów (stabilnośd kapitalizmu). Jest pełne zatrudnienie czynników produkcji. Zakłada, że wszystkie dochody czynników są wydawane.
T. Malthus (1820) o prawie Saya Co jeżeli faktyczny popyt na towary jest niewystarczający by wykupid wszystkie towary (i rosną zapasy)? Czy wtedy kapitaliści nie zmniejszą zatrudnienia, by wyprodukowad w przyszłym roku mniej? Czy nie pociągnie to za sobą kryzysu (czyli spadku produkcji, dochodu, wzrostu bezrobocia)? Argumenty Malthusa na rzecz niestabilności (możliwości kryzysu) w kapitalizmie: Naiwny: popyt siły roboczej nie wystarczy na wykupienie wszystkich towarów, a kapitaliści nie konsumują dużo (oszczędzają). (Malthus nie zauważył, że oszczędności kapitalistów są transformowane w popyt inwestycyjny (również uwzględniony w prawie Saya).
T. Malthus (1820) o prawie Saya Argument wyrafinowany: oszczędności nie zamieniają się w inwestycje w nieskooczonośd bez doprowadzenia w długim okresie do kryzysu. Zbyt duża stopa akumulacji kapitału może wywoład trudności nadmiar oszczędności i inwestycji (argument niesprecyzowany) Ricardo akceptował prawo Saya i wygrał XIX-wieczny spór z Malthusem Malthus prekursorem XX-wiecznych argumentów na rzecz możliwości kryzysu w kapitalizmie (John Maynard Keynes)
Podsumowanie ekonomii D. Ricardo Analiza bezkontekstowa, abstrakcyjne modelowanie Wnioski z teorii wartości, renty gruntowej, podziału dochodu i handlu zagranicznego
Socjalizm utopijny Kapitalizm (system wolnorynkowy) a socjalizm i komunizm Kapitalizm rynek mechanizmem alokacji i dystrybucji Socjalizm - system oparty na własności wspólnej (brak własności prywatnej), ale działają rynki (w pewnym zakresie) Komunizm własnośd kolektywna oraz brak rynków (paostwo decyduje o alokacji i podziale)
Socjalizm utopijny Pierwsze 3 dekady XIX wieku Reakcja na rozwijający się kapitalizm (warunki życia robotników) Etyczna krytyka kapitalizmu (niesprawiedliwy, nieludzki system) Socjalizm utopijny kontra socjalizm naukowy Główni przedstawiciele Robert Owen (1771-1858), Claude de Saint Simon (1760-1825), Charles Fourier (1772-1837)
Socjaliści utopijni Wprowadzenie własności wspólnej, uspołecznienie kapitału, spółdzielnie. Likwidacja ubóstwa, dochód minimalny gwarantowany, bezpłatne powszechne szkolnictwo C. Fourier wspólnoty oparte na kooperacji (falangi) prowadzą do wzrostu efektywności; płaca zależy od pracy R. Owen komuna New Harmony w USA (podział zysków, krótsze godziny pracy, szkoły dla dzieci, dobre warunki życia)
John Stuart Mill (1806-1873) Zasady ekonomii politycznej, 1848 Oświeceniowe wychowanie Wpływ: Ekonomia D. Ricardo Filozofia utylitaryzmu Harriet Taylor (wpływ na poglądy co do praw kobiet i socjalizmu)
J. St. Mill a utylitaryzm Jeremy Bentham (1748-1932) Użytecznośd = szczęście (suma przyjemności suma bólów ) Hedonizm psychologiczny Utylitaryzm etyczny maksymalizacja szczęścia jak największej liczby osób Polityka społeczno-gospodarcza wg utylitaryzmu Wpływ utylitaryzmu na ekonomię
Problemy utylitaryzmu Mierzalnośd użyteczności Rachunek szczęścia Benthama Porównywalnośd użyteczności pomiędzy osobami Mill: doświadczone osoby potrafią to zrobid dokładnie
Ekonomia J. St. Milla Metoda badawcza (kontekstowa polityka gospodarcza) Mill jako reformator społeczny Koncepcja homo oeconomicus: jeden motyw działao człowieka dążenie do maksymalizacji własnej korzyści Ekonomia jako (niedokładna) nauka dedukcyjna
Prawa produkcji a prawa dystrybucji Prawa produkcji są niezmienne i niezależne od woli człowieka Prawa podziału (dochodów osobistych) mogą byd zmienione przez człowieka (np. przez system podatków i transferów) Umożliwiło Millowi twierdzenie, że można ograniczad nierównośd i biedę w kapitalizmie (np. poprzez ograniczenie prawa do dziedziczenia wielkich majątków)
Mill a kapitalizm i socjalizm Pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem Idealny socjalizm jest lepszy niż realny (ówczesny kapitalizm): większa równośd, brak ubóstwa, lepsze warunki życia itp. Ale, idealny (poprawiony) kapitalizm będzie lepszy nawet niż idealny socjalizm, bowiem daje większą wolnośd i różnorodnośd niż socjalizm.
Mill a kapitalizm i socjalizm Opowiadał się za reformami kapitalizmu: większa równośd dochodów i majątku, redystrybucja majątku (wysokie opodatkowanie nabywania spadków), skrócid godziny pracy, wprowadzid prawa wyborcze dla kobiet itp. Socjalizm warto wypróbowad na małą skalę Generalnie zwolennik usprawnionego kapitalizmu
Mill o roli paostwa w gospodarce W zasadzie polityka leseferystyczna jest optymalna, chyba że odstępstwo od niej da społeczeostwu większe korzyści Odstępstwa Milla od czystego laissez-faire: Ochrona młodych przemysłów Przymus szkolny Dostarczanie pewnych dóbr publicznych (edukacja na zasadzie komplementarności wobec edukacji prywatnej) Polityka w krajach biednych, zacofanych Regulacja monopoli Interwencja gdy osoby nie są w stanie przewidzied długookresowych skutków swoich czynów (np. długie kontrakty handlowe) Działania prywatne są nieskoordynowane (np. redukcja godzin pracy)
Mill a stan stacjonarny D. Ricardo: kapitalizm zmierza do stanu stacjonarnego, stanu zastoju (wg Ricarda to pesymistyczna konkluzja) Mill: stan stacjonarny może prowadzid do lepszego życia dla większości ludzi wizja optymistyczna