RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2240294 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 16.12.08 08870211.3 (97) O udzieleniu patentu europejskiego ogłoszono: 04.07.12 Europejski Biuletyn Patentowy 12/27 EP 2240294 B1 (13) (1) T3 Int.Cl. B23K 26/14 (06.01) B23K 26/16 (06.01) B23K 26/32 (06.01) F23D 14/4 (06.01) F23D 14/8 (06.01) H01S 3/02 (06.01) (4) Tytuł wynalazku: Proces spawania laserowego wykorzystujący dyszę zdolną stabilizować keyhole () Pierwszeństwo: 08.01.08 FR 080074 (43) Zgłoszenie ogłoszono:.. w Europejskim Biuletynie Patentowym nr /42 (4) O złożeniu tłumaczenia patentu ogłoszono:.11.12 Wiadomości Urzędu Patentowego 12/11 (73) Uprawniony z patentu: L'Air Liquide Société Anonyme pour l'etude et l'exploitation des Procédés Georges Claude, Paris, FR (72) Twórca(y) wynalazku: PL/EP 2240294 T3 KARIM CHOUF, Montmorency, FR PHILIPPE LEFEBVRE, Meulan, FR (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Robert Teofilak SULIMA GRABOWSKA SIERZPUTOWSKA BIURO PATENTÓW I ZNAKÓW TOWAROWYCH SP.J. Skr. poczt. 6 00-96 Warszawa Uwaga: W ciągu dziewięciu miesięcy od publikacji informacji o udzieleniu patentu europejskiego, każda osoba może wnieść do Europejskiego Urzędu Patentowego sprzeciw dotyczący udzielonego patentu europejskiego. Sprzeciw wnosi się w formie uzasadnionego na piśmie oświadczenia. Uważa się go za wniesiony dopiero z chwilą wniesienia opłaty za sprzeciw (Art. 99 (1) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich).
SGS-2786/VAL EP 2 240 294 B1 Opis 1 2 [0001] Wynalazek dotyczy procesu spawania laserowego wykorzystującego dyszę zaprojektowaną, przystosowaną i ukształtowaną celem zastosowania do spawania wiązką laserową, zwaną prościej dyszą laserową według części przedznamiennej zastrzeżenia 1 (patrz np.: JP 03/181676), która ma szczególny kształt umożliwiający lepsze sterowanie hydrodynamiką jeziorka ciekłego metalu, gdy wprowadza się ją do procesu spawania wiązką laserową i z jednej strony przechodzi przez nią wiązka laserowa, a z drugiej strony gaz. [0002] Spawanie wiązka laserową jest procesem dobrze znanym i szeroko stosowanym w przemyśle do łączenia różnych materiałów, takich jak stale węglowe, stale nierdzewne, aluminium oraz lekkie stopy... [0003] W sposób schematyczny, aby wdrożyć proces spawania laserowego, wykorzystuje się źródło albo generator laserowy do wytwarzania wiązki laserowej, którą doprowadza się światłowodem albo innymi środkami optycznymi, takimi jak zwierciadła, soczewki itp. do jednej albo większej liczby części przeznaczonych do spawania. Energia wiązki umożliwia topienie materiału składowego części i uzyskanie w ten sposób, po ochłodzeniu, ściegu spawalniczego znajdującego się pomiędzy częściami przeznaczonymi do spawania. [0004] Aby uniknąć zanieczyszczenia ściegu spawalniczego zanieczyszczeniami atmosferycznymi, zwykle wprowadza się osłonę gazową umożliwiającą ochronę strefy spawania. Wybór typu gazu osłonowego zależy zwłaszcza od rodzaju materiału składowego części przeznaczonych do spawania, lecz klasycznie są stosowane takie gazy jak hel, argon, azot, CO2, tlen, wodór (do pewnego stopnia) oraz ich mieszaniny. [000] Aby doprowadzać gaz osłonowy i wiązkę laserową, zwykle stosuje się dyszę, powszechnie zwaną dyszą laserową. [0006] Dysze laserowe stosowane w zgrzewarkach laserowych mają klasycznie kształt walcowy, stożkowy albo stożka ściętego i mają pośrodku centralny element kanałowy, przez który przechodzi wiązka laserowa, do którego doprowadza się gaz osłonowy, aby rozprowadzać go nad strefą spawania i współosiowo z wiązką laserową. [0007] Ten typ dyszy umożliwia rozprowadzanie gazu osłonowego w sąsiedztwie strefy oddziaływania pomiędzy wiązką laserową i materiałem przeznaczonym do spawania i zobojętnianie jej. Zobojętnianie tej strefy czyni skutecznym sprzężenie pomiędzy wiązką laserową i materiałem, chroniąc równocześnie jeziorko roztopionego metalu przed zanie-
2 1 2 czyszczeniami atmosferycznymi. [0008] Tym niemniej jednak, zwykle przepływy gazu są laminarne i powolne. W istocie, strumień gazu rozprowadzany przez ten typ dyszy nie oddziałuje siłą dynamiczną na jeziorko roztopionego metalu i nie wpływa na przepływy hydrodynamiczne jeziorka roztopionego metalu tworzące się podczas spawania. [0009] Ten typ powolnych przepływów prowadzi do zadowalających wyników spawania w standardowych warunkach użytkowania. Jednakże w przypadku takiego typu przepływów istnieją liczne układy spawalnicze, których nie można spawać laserem, np. spawanie laserowe stosów szeregu blach powlekanych cynkiem albo podobnym materiałem, z zerowym luzem pomiędzy nimi. [00] Wynalazek ma na celu zaproponowanie ulepszonego procesu spawania wykorzystującego specjalną dyszę do spawania, tzn. zaprojektowaną i zdolną do wytwarzania dynamicznego strumienia gazu, który podczas właściwego spawania laserowego oddziałuje mechanicznie z jeziorkiem roztopionego metalu i umożliwia ponadto lepsze sterowanie przepływami hydrodynamicznymi jeziorka, a więc sprawnością procesu spawania wiązką laserową. [0011] Wynalazek ma także na celu zaproponowanie procesu spawania laserowego umożliwiającego uzyskanie, w zależności od przypadku, lepszego wtopu i/lub lepszej jakości spawania niż w procesie klasycznym, a zwłaszcza lepszej jakości metalurgicznej i/lub umożliwiającego uzyskanie lepszego odprowadzania oparów metalicznych emitowanych podczas spawania, zwłaszcza oparów cynku podczas spawania blach powlekanych i/lub umożliwiającego spawanie układów spawalniczych uznawanych za trudne, takich jak stosy blach, a nawet zwiększanie prędkości spawania podczas spawania pewnych zespołów. [0012] Rozwiązaniem według wynalazku jest proces spawania wiązką laserową wykorzystujący dyszę do spawania wiązką laserową według zastrzeżenia 1. [0013] W istocie, stosowanie takiej dyszy do spawania laserowego umożliwia wytwarzanie dynamicznego strumienia gazu, zdolnego do mechanicznego oddziaływania z kapilarą spawalniczą i jeziorkiem roztopionego metalu w taki sposób, aby odpychać tylną ściankę kapilary, która podtrzymuje jeziorko roztopionego metalu, poszerzać ujście kapilary i modyfikować przepływy hydrodynamiczne jeziorka. W istocie, strumień gazu dostarczanego przez dyszę lasera powoduje otwarcie ujścia kapilary do wartości co najmniej dwóch średnic wiązki laserowej na głębokość co najmniej jednej średnicy wiązki. [0014] W zależności od przypadku, proces według wynalazku może mieć jedną albo większą liczbę następujących cech charakterystycznych:
3 1 2 - dysza ma od 2 do wewnętrznych elementów kanałowych, korzystnie 3 do wewnętrznych elementów kanałowych; - osiowy kanał dyszy jest ukształtowany w taki sposób, aby umożliwić przejście wiązki laserowej; - wewnętrzne elementy kanałowe dyszy są wykonane w równych odległościach od kanału osiowego; - średnica wewnętrznych elementów kanałowych zawiera się pomiędzy 0, mm a mm, korzystnie pomiędzy 1, mm a 2, mm; - wewnętrzne elementy kanałowe dyszy są zorientowane w kierunku osi (X-X) dyszy; - nachylenie wewnętrznych elementów kanałowych dyszy zawiera się pomiędzy a 80 względem płaszczyzny poziomej, jeszcze korzystniej pomiędzy a 60, jeszcze korzystniej pomiędzy 40 a 0 ; - długość wewnętrznych elementów kanałowych dyszy zawiera się pomiędzy mm a 0 mm, korzystnie pomiędzy a 0 mm, jeszcze korzystniej pomiędzy do 0 mm. Długość wewnętrznych elementów kanałowych jest odległością jaką pokonuje każdy wewnętrzny element kanałowy pomiędzy górną powierzchnią i dolną powierzchnią korpusu dyszy; - górna powierzchnia korpusu dyszy ma urządzenie mocujące umożliwiające zamocowanie dyszy na wsporniku, zwłaszcza w maszynie laserowej; - dysza jest zamocowana w spawarce wykorzystującej wiązkę laserową; - przez osiowy kanał dyszy przechodzi wiązka laserowa, zaś przez wewnętrzne elementy kanałowe dyszy przepływa gaz albo mieszanina gazowa; - stosuje się gaz wybrany spośród helu, argonu, azotu, dwutlenku węgla, tlenu, oczyszczonego powietrza i mieszanin tych gazów; - spawa się stos szeregu blach; - spawa się szereg blach powlekanych; - spawa się szereg blach powlekanych cynkiem; - wiązkę laserową wytwarza generator wiązki laserowej typu CO2, Nd - YAG, z diodami albo włóknami z iterbu; [001] Jak można będzie lepiej zrozumieć w świetle zamieszczonych w dalszym ciągu wyjaśnień, podanych w charakterze ilustrującym w odniesieniu do załączonych figur, niniejszy wynalazek opiera się na dyszy laserowej, której korpus 1 ma konstrukcję półosiową mając jeden osiowy kanał 2 dla wiązki laserowej i szereg elementów kanałowych 3 do
4 1 2 wdmuchiwania gazu, znajdujących się w równych odległościach od wspomnianego osiowego kanału 2. Punkty oddziaływania poszczególnych strumieni gazowych rozprowadzanych przez wspomniane elementy kanałowe 3 gazu są zorientowane w bezpośrednim sąsiedztwie strefy oddziaływania z wiązką laserową. [0016] Innymi słowy, dysza laserowa wykorzystywana w procesie według wynalazku jest utworzona z korpusu 1 dyszy o osi X-X, który ma górną powierzchnię 6, dolną powierzchnię 7 i obwodową ściankę ogólnie w kształcie stożka ściętego, rozciągającą się pomiędzy wspomnianymi powierzchniami, górną 6 i dolną 7. [0017] Jak pokazano na figurach 1a i 1b, osiowe wybranie 2 rozciąga się pomiędzy powierzchniami górną 6 i dolną 7 korpusu 1 dyszy. To wybranie 2 jest wykonane w obwodowej ściance korpusu 1 dyszy, korzystnie w płaskiej części tej ścianki tworzącej średnicową ściankę 4. To wybranie 2 tworzy kanał otwarty na zewnątrz na całej swej długości, tzn. ustawiony jest jako cofnięty w stosunku do płaskiej, średnicowej powierzchni 4 obwodowej ścianki korpusu 1 dyszy, którego wnętrze łączy się na całej swej długości z otaczającą atmosferą. [0018] Wybranie 2 ma tak dobrane wymiary i jest przystosowane w taki sposób, aby przechodziła przezeń wiązka laserowa w kierunku od górnej powierzchni 6 do dolnej powierzchni 7. [0019] Szereg wewnętrznych elementów kanałowych 3 służących do doprowadzania gazu wywiercono przelotowo w korpusie 1 dyszy pomiędzy górną powierzchnią 6 i dolną powierzchnią 7. [00] Wewnętrzne elementy kanałowe 3 mogą być zorientowane ku osi X-X dyszy. [0021] Strumienie gazu doprowadzane tymi elementami kanałowymi 3 umożliwiają sterowanie procesem spawania laserowego wywierając dynamiczne ciśnienie na jeziorko roztopionego metalu i kapilarę pary albo keyhole tzw. dziurkę od klucza. [0022] Sposób wykonania dyszy stosowanej w procesie według wynalazku pokazano na fig. 1. Ta dysza jest dyszą półosiową, tzn. ma ona ogólny kształt stożka ściętego tylko na połowie obwodu i ma płaską ściankę 4 usytuowaną na poziomie swej średnicy, według wynalazku zwaną także średnicową ścianką 4. [0023] Korzystnie, elementy kanałowe 3 do wdmuchiwania gazu są rozmieszczone w sposób symetryczny wzdłuż połowy pierścienia wokół osiowego elementu kanałowego 2. Średnice otworów zawierają się pomiędzy 0, mm a mm, korzystnie 1, mm do 2, mm. Liczba elementów kanałowych 3 do wdmuchiwania zawiera się pomiędzy 1 a, korzystnie pomiędzy 3 a.
1 2 [0024] Nachylenie elementów kanałowych 3 do wdmuchiwania zawiera się pomiędzy a 80 względem płaszczyzny poziomej prostopadłej do osi X-X dyszy, korzystnie pomiędzy 40 a 0. Długość elementów kanałowych 3 do wdmuchiwania zawiera się pomiędzy mm a 0 mm, korzystnie od do 0 mm. [002] Górna powierzchnia 6 korpusu 1 ma urządzenie mocujące 8 umożliwiające zamocowanie dyszy na wsporniku, zwłaszcza w automacie do spawania laserowego. Urządzenie mocujące 8 może być np. częścią albo gwintowanym wewnętrznie trzpieniem wystającym ponad górną powierzchnię 6 korpusu 1 dyszy, którą można przyłączyć, np. wkręcić w koniec drogi optycznej lub podobnej, prowadzącej wiązkę laserową od generatora laserowego aż do dyszy. [0026] Jak pokazano na fig. 2, półosiowa dysza B jest usytuowana w bezpośredniej bliskości wiązki laserowej A, będąc równocześnie ustawioną nad blachą C do spawania, na wysokości D od 1 mm do 40 mm, korzystnie od mm do mm. [0027] Centrowanie dyszy B względem wiązki laserowej A można wykonać na dwa sposoby, mianowicie: - stosując płytkę z wykonanym przelotowym otworem o średnicy mniejszej od 1 mm, w którym pozycjonuje się znacznikową wiązkę laserową (zwykle typu He/Ne) doskonale współliniową z laserową wiązką mocy (wykres 1 bis). - stosując sztywną iglicę (zwykle z wolframu), którą wsuwa się w kanał do wdmuchiwania gazu. Wiązkę laserową pozycjonuje się wówczas na poziomie końca sztywnej iglicy. [0028] Na ogół elementy kanałowe 3 gazu są rozmieszczone w sposób symetryczny względem osi przemieszczania wiązki laserowej A w trakcie procesu spawania liniowego. [0029] Tym niemniej okazuje się, że gdy proces spawania laserowego wymaga niewielkiej zmiany kierunku (nieliniowy tor spawania), nie ma potrzeby ponownego pozycjonowania dyszy B prostopadle do toru. Liczne elementy kanałowe 3 do wdmuchiwania półosiowej dyszy B stabilizują proces spawania mimo asymetrii przemieszczania. Przedstawiono to schematycznie na fig. 3, która przedstawia w widoku z góry szereg dysz B o pięciu elementach kanałowych 3 do wdmuchiwania (fig. 3a), trzech kanałach do wdmuchiwania (fig. 3b) i dwóch kanałach do wdmuchiwania (fig. 3c). Wektor V1 odpowiada prędkości wiązki laserowej A, zaś wektor V2 przedstawia prędkość dyszy B. Dysza B umożliwia zmiany kierunku toru spawania, tzn. wartości kątów pomiędzy wektorami V1 i V2 rzędu ±1 do ±40, korzystnie ± do ±. [00] Strumienie gazu wypływające z elementów kanałowych 3 mogą być zorientowane
6 1 2 w stronę przedniego czoła kapilary, z pozycjonowaniem dyszy B nad powierzchnią jeziorka ciekłego metalu (fig. 3a i 3b), lecz strumienie można także zorientować w stronę tylnej ścianki kapilary, bezpośrednio na jeziorko ciekłego metalu (fig. 3c). [0031] Wszystkie gazy wykorzystywane zwykle do spawania laserowego mogą być stosowane w połączeniu z tą dyszą B, takie jak hel, argon, azot, dwutlenek węgla, tlen, oczyszczone powietrze oraz wszystkie możliwe mieszaniny tych gazów. [0032] Natężenia przepływu gazów wdmuchiwanych w każdy z otworów mogą zmieniać się niezależnie od siebie w zakresie pomiędzy 1 1/min a 0 l/min, korzystnie do 2 1/min. [0033] Oś strumienia gazu charakteryzuje się zwykle osią kanału 3 do wdmuchiwania dyszy B. Przecięcie się osi strumieni i padającej wiązki laserowej A następuje korzystnie na powierzchni blachy do spawania. Na ogół ten układ działa dobrze, ale można z niego zrezygnować w zależności od zastosowania i pożądanego oddziaływania dynamicznego na kapilarę albo jeziorko ciekłego metalu. [0034] Tak więc, można spowodować spotkanie się niektórych spośród strumieni gazu z dyszy na poziomie powierzchni blachy, zaś innych strumieni na niższym poziomie w kapilarze spawalniczej pod powierzchnią blachy. Ta technika pozwala między innymi na poprawę wtopu ściegu i poprawę jego jakości, umożliwiając lepsze odprowadzanie oparów metalicznych (patrz fig. 4). [003] Orientację elementów kanałowych 3 gazu należy dobierać w zależności od żądanego wyniku. [0036] Przykładowo, dobierając pomysłowo ich orientacje, można odepchnąć jeziorko ciekłego metalu daleko od przedniego czoła kapilary, aby wydłużyć ujście kapilary w kierunku wzdłużnym względem przemieszczania. Umożliwia to lepsze odprowadzenie poza kapilarę oparu metalicznego powstającego w procesie spawania laserowego. Poprawia to jakość metalurgiczną spoin i zwiększa nieznacznie pewne prędkości spawania (~%). W ten sposób nowe układy spawania laserowego stają się możliwe dzięki temu typowi dyszy, takie jak spawanie laserowe blach powlekanych (cynkiem albo innym metalem) ułożonych w stos z zerowym luzem pomiędzy blachami. W istocie, wydłużenie ujścia kapilary umożliwia lepsze odprowadzanie oparów cynku znajdujących się początkowo na granicy styku złożonych w stos blach (patrz fig. ). [0037] Można także oddziaływać większą bądź mniejszą siłą dynamiczną bezpośrednio na jeziorko ciekłego metalu, aby zmieniać kształt i rodzaj przepływów w tym ostatnim. Powoduje to wówczas zmianę konwekcyjnych wymian ciepła oraz izotermy w spoinie.
7 1 2 Umożliwia to poszerzenie ściegu wraz z towarzyszącym temu niewielkim zmniejszeniem wtopu. [0038] Jeden ze strumieni może także bezpośrednio uderzać w przednie czoło kapilary kilka milimetrów pod powierzchnią blachy, typowo od 1 mm do 3 mm w zależności od grubości blachy, podczas gdy inne strumienie gazu są skierowane pionowo i biorą udział w penetrowaniu kapilary oraz ściegu (patrz fig. 6). [0039] Dobór orientacji elementów kanałowych 3 można przeprowadzić empirycznie, obrabiając szereg dysz, których kanały mają różne orientacje i testując te dysze w procesie spawania laserowego. [0040] Średnica każdego wewnętrznego elementu kanałowego 3 może być jednakowa na całej długości każdego elementu kanałowego albo może się zmieniać. Przykładowo, średnica otworu wlotowego każdego elementu kanałowego 3 usytuowanego na górnej powierzchni 6 może być większa od średnicy wylotu usytuowanego na dolnej powierzchni 7 dyszy. [0041] Tak samo elementy kanałowe 3 albo ich otwory wlotowe, bądź wylotowe mogą być identyczne albo różne, tzn. przykładowo jeden element kanałowy 3 może mieć średnicę większą od średnicy (średnic) innych elementów kanałowych 3. [0042] Korpus dyszy jest korzystnie masywny i jest wykonany z metalu albo stopu metalicznego, korzystnie ze stopu miedzi albo z mosiądzu. [0043] W charakterze niestanowiącego ograniczenia przykładu, dysza może mieć wysokość od 2 do cm i maksymalną średnicę od 1 do 1 cm mierzoną np. na poziomie swej płaskiej, średnicowej powierzchni 4. [0044] Dyszę stosowaną w procesie według wynalazku można wykorzystywać do spawania różnych układów, zwłaszcza stosów blach i różnych materiałów, zwłaszcza blach powlekanych cynkiem. Jest więc ona szczególnie przystosowana do stosowania w dziedzinie produkcji pojazdów samochodowych. [004] Proces według wynalazku można wdrożyć montując dyszę do spawania w maszynie do spawania automatycznego. Zastrzeżenia patentowe 1. Proces spawania wiązką laserową wykorzystujący dyszę (B) do spawania wiązką laserową (A), utworzoną z korpusu (1) dyszy o osi (X-X) zawierającego co najmniej górną powierzchnię (6), dolną powierzchnię (7) i obwodową ściankę () oraz
8 1 2 szereg wewnętrznych elementów kanałowych (3) wywierconych przelotowo w korpusie dyszy (1) pomiędzy górną i dolną powierzchnią (6, 7), znamienny tym, że stosuje się dyszę (B) zawierającą: - osiowe wybranie (2) rozciągające się pomiędzy górną powierzchnią (6) i dolną powierzchnią (7) korpusu dyszy (1), wykonane w obwodowej ściance () korpusu dyszy (1) w taki sposób, aby utworzyć zewnętrzny kanał, cofnięty w stosunku do powierzchni wspomnianej obwodowej ścianki (), przy czym korpus dyszy (1) ma ogólny kształt połowy stożka ściętego, zaś obwodowa ścianka () wspomnianego korpusu dyszy (1) ma płaską obwodową powierzchnię (4), w obrębie której wykonano osiowe wybranie (2) tworzące zewnętrzny kanał. 2. Proces według zastrzeżenia 1, znamienny tym, że dysza (B) zawiera od 2 do wewnętrznych elementów kanałowych (3), korzystnie od 3 do wewnętrznych elementów kanałowych (3). 3. Proces według dowolnego z zastrzeżeń 1 albo 2, znamienny tym, że osiowy kanał (2) dyszy jest ukształtowany w sposób umożliwiający przejście wiązki laserowej (A). 4. Proces według dowolnego z zastrzeżeń 1 do 3, znamienny tym, że wewnętrzne elementy kanałowe (3) dyszy są wykonane w równych odległościach od osiowego kanału (2).. Proces według dowolnego z zastrzeżeń 1 do 4, znamienny tym, że średnica wewnętrznych elementów kanałowych (3) zawiera się pomiędzy 0, mm a mm, korzystnie pomiędzy 1, mm a 2, mm. 6. Proces według dowolnego z zastrzeżeń 1 do, znamienny tym, że wewnętrzne elementy kanałowe (3) dyszy są zorientowane w kierunku osi (X-X) dyszy. 7. Proces według dowolnego z zastrzeżeń 1 do 6, znamienny tym, że nachylenie wewnętrznych elementów kanałowych (3) dyszy (B) zawiera się pomiędzy a 80 względem płaszczyzny poziomej, jeszcze korzystniej pomiędzy a 60. 8. Proces według dowolnego z zastrzeżeń 1 do 7, znamienny tym, że długość wewnętrznych elementów kanałowych (3) dyszy (B) zawiera się pomiędzy mm a 0 mm, korzystnie pomiędzy a 0 mm. 9. Proces według dowolnego z zastrzeżeń 1 do 8, znamienny tym, że przepuszcza się wiązkę laserową przez osiowy kanał (2) dyszy i przepuszcza się gaz lub mieszaninę gazową przez wewnętrzne elementy kanałowe (3) dyszy.
9. Proces spawania według dowolnego z zastrzeżeń 1 do 9, znamienny tym, że stosuje się gaz wybrany spośród helu, argonu, azotu, dwutlenku węgla, tlenu, oczyszczonego powietrza oraz mieszanin tych gazów. 11. Proces spawania według dowolnego z zastrzeżeń 1 do, znamienny tym, że spawa się stos szeregu blach, zwłaszcza blach powlekanych cynkiem. Uprawniony: L Air Liquide Société Anonyme pour l Etude et l Exploitation des Procédés Georges Claude Pełnomocnik: dr inż. Robert Teofilak Rzecznik patentowy
11
12
13 DOKUMENTY PRZEDSTAWIONE W OPISIE Ta lista dokumentów przedstawionych przez Zgłaszającego została przyjęta jedynie dla informacji czytającego i nie jest częścią składową europejskiego opisu patentowego. Została ona utworzona z dużą starannością; Europejski Urząd Patentowy nie ponosi jednak żadnej odpowiedzialności za ewentualne błędy i braki. Dokumenty patentowe przedstawione w opisie JP 03181676 A [0001]