UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu



Podobne dokumenty
UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

Część gruczołowa przysadki: część obwodowa (dalsza, płat przedni) część pośrednia. część guzowa. Część nerwowa przysadki: szypuła

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu.

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu.

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY (Cz. I)

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY (Cz. I)

Przysadka mózgowa. - powstaje z dwóch odrębnych zawiązków i składa się z dwóch części

UKŁAD DOKREWNY cz. 2. beta. delta. alfa

UKŁAD DOKREWNY cz. 2. Wysepki trzustkowe (Langerhansa): grupy komórek dokrewnych produkujących hormony białkowe

Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze

Gruczoły zewnątrzi. wewnątrzwydzielnicze

Układ dokrewny. dr Magdalena Markowska Zakład Fizjologii Zwierząt, UW

REGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW

Hormony Gruczoły dokrewne

Układ wewnątrzwydzielniczy

Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka

Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego

WYKŁAD REPETYTORYJNY. Krążenie w wątrobie, śledzionie i nerce

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

Regulacja hormonalna

Stres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Gruczoły wydzielania wewnętrznego

GRUCZO Y WYDZIELANIA DOKREWNEGO

GRUCZOŁY WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO

Układ rozrodczy. Jądro nasieniowód najądrze. Tkanka łączna tworzy torebkę i przegrody dzielące miąższ na zraziki. Kanalik nasienny

UKŁAD HORMONALNY. opracowanie: Robert Duszyński

RAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F. SEMINARIUM Fizjologia układu pokarmowego

GRUCZOŁY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE

TARCZYCA. przed wydzieleniem tak duże ilości

WYKŁAD REPETYTORYJNY. Rodzaje odpowiedzi immunologicznej. Subpopulacje limfocytów:

Układ pokarmowy Cz. 3

Układ dokrewny. (endokrynowy, hormonalny) ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Przysadka mózgowa. Przysadka mózgowa

Układ hormonalny. ESPZiWP

MODUŁ: HOMEOSTAZA. METABOLIZM Zakres wiedzy wymaganej przed przystąpieniem do seminariów: I. Materiał dotyczący tematu z poziomu rozszerzonego

Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.

UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI. Jądro i najądrze. Kanalik nasienny

Tkanka nerwowa. Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie

Przekazywanie sygnału. Układy utrzymujące homeostazę

PORÓWNANIE UKŁADU NERWOWEGO I HORMONALNEGO

Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek,

Układ pokarmowy Cz. 3

Stres i homeostaza DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.

Tkanka nabłonkowa HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI)

PrzełożyłA: Monika Kilis

SPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

Hormony tropowe - TSH, FSH, LH i ACTH Czynność części pośredniej przysadki Szyszynka (M. Karasek)

BIOLOGIA ZBIÓR ZADAŃ

przewody śródzrazikowe naczynie przewody wysepki trzustkowe Pęcherzyk trzustkowy Komórki śródpęcherzykowe blaszka podstawna

Układ wewnątrzwydzielniczy

Krystyna Skwarło-Sońta Zakład Fizjologii Zwierząt Wykład

HORMONY REGULACJA METABOLIZMU

Zagadnienia wymagane na egzaminie z przedmiotu Histologia i embriologia

Molekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik.

Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo

BIOLOGIA zbiór zadań

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK

ŁOŻYSKO I GRUCZOŁ MLEKOWY

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1)

przewody śródzrazikowe naczynia Trzustka i wątroba pęczek nerwowy przewody wysepki trzustkowe Pęcherzyk trzustkowy Komórki śródpęcherzykowe

Profil metaboliczny róŝnych organów ciała

Autonomiczny układ nerwowy - AUN

Budowa i funkcja nerki: angioarchitektonika nerki, budowa nefronu.

Sen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8

Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II

Układ pokarmowy Cz. 3

ANATOMIA FUNKCJONALNA

Biotechnologia Poziom kształcenia: Studia I stopnia Semestr I Profil kształcenia:

Cytokiny jako nośniki informacji

Tkanka nabłonkowa. Gruczoły i ich podział

Wydalanie ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne

(MIKROSKOP ELEKTRONOWY, ORGANELLE KOMÓRKOWE).

ANATOMIA Układ hormonalny, hormony

KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY

UKŁAD ODDECHOWY. drogi oddechowe - jama nosowa - jama garłowa -krtań - tchawica - drzewo oskrzelowe. pęcherzyki płucne (wymiana gazowa)

Ćwiczenie 24. Fizjologia i patofizjologia układu pokarmowego.

ANATOMIA Układ hormonalny, hormony

Rozszyfruj swoją krew

Tkanka nerwowa. pobudliwość przewodnictwo

Układ hormonalny, hormony

biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

GRUCZOŁY ŚLINOWE STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY. Ślina. Główne składniki śliny

UKŁAD ODDECHOWY. drogi oddechowe - jama nosowa - jama gardłowa -krtań -tchawica - drzewo oskrzelowe. pęcherzyki płucne (wymiana gazowa) Jama nosowa

Tkanka mięśniowa pobudliwość kurczliwość Miofilamenty nie kurczą się, lecz przesuwają względem siebie ( główki miozyny kroczą po aktynie)

UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI

PATOFIZJOLOGIA ZABURZEŃ UKŁADU WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO I CUKRZYCY

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1

WITAMY NA KURSIE HISTOLOGII

Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek,

Tkanka nabłonkowa. (budowa)

Gruczoły układu pokarmowego

Transkrypt:

Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa autoregulacja Charakter chemiczny hormonów: peptydy/białka pochodne aminokwasów steroidy (pochodne cholesterolu) Ogólna charakterystyka gruczołów dokrewnych: brak przewodów wyprowadzających komórki dokrewne komórki pomocnicze/towarzyszące (nie zawsze) bogata sieć naczyń włosowatych o ścianie okienkowej brak podziału na jednostki (odcinki) wydzielnicze (wyjątek: tarczyca) Przysadka mózgowa powstaje z dwóch odrębnych zawiązków i składa się z dwóch części międzymózgowie kieszonka Rathkego wyniosłość pośr. szypuła wyrostek lejkowaty część guzowa część obwodowa część pośrednia nabłonek sklepienia jamy ustnej Część gruczołowa przysadki: część obwodowa (dalsza, płat przedni) część pośrednia część guzowa Część nerwowa przysadki: szypuła wyrostek lejkowaty (płat tylny) CZĘŚĆ GRUCZOŁOWA CZĘŚĆ NERWOWA Podwzgórze zawiera komórki neurosekretoryczne, które produkują hormony i przenoszą je transportem aksonalnym na teren przysadki. Hormony te regulują aktywność wydzielniczą komórek dokrewnych przysadki i wpływają na czynność niektórych narządów. Układ ten nosi nazwę osi podwzgórzowo-przysadkowej. PODWZGÓRZE wyrostek lejkowaty akson kula Herringa ziarno wydzielnicze kapilara 1

Dwa szlaki podwzgórze-przysadka: małe komórki neurosekretoryczne (jąder drobnokomórkowych) duże komórki produkują czynniki (hormony) neurosekretoryczne regulujące aktywność wydzielniczą komórek części gruczołowej przysadki. Hormony te są wydzielane do naczyń włosowatych wyniosłości pośrodkowej i dostają się do płata przedniego poprzez naczyniowy układ wrotny duże komórki neurosekretoryczne (jąder wielkokomórkowych, nadwzrokowego i przykomorowego) produkują ADH i oksytocynę, które transportowane są długimi aksonami do wyrostka lejkowatego i tam uwalniane do naczyń włosowatych Skupisko zakończeń aksonów komórek neurosekretorycznych przylegających do naczyń włosowatych to narząd neurohemalny krążenie wrotne płat przedni małe komórki neurosekr. wyrostek lejkowaty Hormony (czynniki) uwalniające i hamujące pobudzają lub hamują wydzielanie hormonów przez komórki części gruczołowej przysadki hormon uwalniający tyreotropinę (TRH) hormon uwalniający kortykotropinę (CRH) hormon uwalniający somatotropinę (GHRH, SRH) hormon uwalniający gonadotropiny (GnRH) hormon uwalniający prolaktynę (PrRP) dopamina (hormon hamujący wydzielanie prolaktyny, PIF) somatostatyna (hormon hamujący wydzielanie somatotropiny i tyreotropiny) Oś podwzgórzowoprzysadkowa reguluje czynność wielu narządów Elementy składowe części gruczołowej: nieregularne sznury i grupy komórek liczne szerokie kapilary (zatokowe) o ścianie okienkowej nadnercze nerka Oksytocyna tarczyca jądro jajnik Prolaktyna STH macica gr. mlekowy Klasyfikacja komórek części gruczołowej wynika z obecności i barwliwości ziarn wydzielniczych w komórkach KOM. BARWNIKOOPORNE - KOM. MACIERZYSTE (b. nieliczne ziarna - KOM. PODPOROWE (PĘCHERZYlub ich brak) KOWO-GWIAŹDZISTE) - WYCZERPANE KOM. DOKREWNE KOM. BARWNIKOCHŁONNE (liczne ziarna) KWASOCHŁONNE - SOMATOTROPY - MAMMOTROPY ZASADOCHŁONNE - KORTYKOTROPY - GONADOTROPY - TYREOTROPY Charakterystyka komórek barwnikochłonnych Komórki dokrewne przysadki można identyfikować immunohistochemicznie Kwasochłonne: obfita szorstka siateczka, ap. Golgiego (produkują hormony białkowe) Zasadochłonne: ap. Golgiego, mniej siateczki szorstkiej (produkują hormony glikoproteidowe) Typ komórki Somatotropy Wielkość ziarn 300-400 nm Produkowane hormony GH (STH) Mammotropy Kortykotropy Gonadotropy nieaktywne 200 nm aktywne 600-900 nm 400-500 nm 250-300 nm PRL ACTH POMC MSH LPH endorfiny FSH, LH somatotropy kortykotropy gonadotropy mammotropy Tyreotropy 120-200 nm TSH 2

Rozmieszczenie komórek w części gruczołowej:... i w mikroskopie elektronowym (różnice w wyposażeniu cytoplazmatycznym i w wielkości ziarn) część obwodowa: wszystkie typy komórek część pośrednia: chromofoby i komórki zasadochłonne początkowo produkujące płodowy MSH, a potem ACTH i LPH; u człowieka ulega redukcji, występują tu cysty (Rathkego) wypełnione koloidem GONADOTROP SOMATOTROP część guzowa: bogata sieć naczyniowa (naczynia wrotne), chromofoby i mało aktywne komórki zasadochłonne, produkujące śladowe ilości ACTH, FSH i LH KORTYKOTROP MAMMOTOTROP Tarczyca ma budowę zrazikową i w odróżnieniu od innych gruczołów Część nerwowa nie produkuje hormonów dokrewnych składa się z jednostek wydzielniczych: pęcherzyków tarczycowych wypełnionych bogatobiałkowym koloidem - w wyrostku lejkowatym hormony produkowane przez komórki neurosekretoryczne podwzgórza (oksytocyna i ADH) są uwalniane do naczyń aksony komórek neurosekretorycznych pituicyty (odmiana astrocytów) naczynia włosowate W narządzie neurohemalnym wyrostka lejkowatego wypustki pituicytów regulują dostęp zakończeń aksonów do naczyń. Pęcherzyk tarczycowy endocytoza jodowanie tyreoglobuliny pęch. hydrolazowe koloid egzocytoza utlenianie koloid jedna warstwa sześciennych/ walcowatych komórek dokrewnych (pęcherzykowych) komórki C blaszka podstawna pęcherzyk wydzielniczy trawienie jodowanej tyreoglobuliny w lizosomach synteza tyreoglobuliny Pomiędzy pęcherzykami: naczynia włosowate aminokwasy anion jodkowy TSH związany z receptorami Etapy produkcji hormonów tarczycowych T3 i T4: (1) W komórkach pęcherzykowych: synteza i wydzielanie tyreoglobuliny do koloidu, pobieranie jonów jodkowych i ich transport do koloidu (faza wydzielnicza) (2) W koloidzie: utlenianie jonów jodkowych, jodowanie tyreoglobuliny (3) W komórkach pęcherzykowych: endocytoza jodowanej tyreoglobuliny, jej trawienie w lizosomach, transport produktów trawienia - T 3 i T 4 do cytoplazmy i dalej, przez błonę komórkową do otaczających pęcherzyk naczyń (faza resorbcyjna) Fazy wydzielnicza i resorbcyjna mogą w komórce pęcherzykowej zachodzić jednocześnie 3

Komórki C (okołopęcherzykowe) leżą pomiędzy komórkami pęcherzykowymi, a blaszką podstawną, zawierają liczne ziarna wydzielnicze i produkują kalcytoninę aktywna aktywna Komórki pęcherzykowe spoczynkowa Cztery przytarczyce o budowie zrazikowej leżą w torebce otaczającej tarczycę komórki główne komórki oksyfilne grupy adipocytów kapilary okienkowe Komórki główne: a. ciemne (aktywne) bardzo małe (6-8 um) siateczka szorstka, ap. Golgiego, ziarna wydzielnicze ziarna lipofuscyny hormon produkowany: parathormon (PTH) Komórki oksyfilne: większe (10-15 um) silnie kwasochłonne bardzo dużo mitochondriów są to degenerujące komórki, główne b. jasne (nieaktywne) mniej siateczki i ap. Golgiego skupiska glikogenu 4

Wysepki trzustkowe (Langerhansa): grupy komórek dokrewnych produkujących hormony białkowe komórki dokrewne kapilary okienkowe włókna nerwowe Komórki dokrewne: szorstka siateczka aparat Golgiego liczne ziarna wydzielnicze Typy komórek można identyfikować immunohistochemicznie... B D A Typy komórek dokrewnych wysepek trzustkowych Typ % Lokalizacja w wysepce* Produkowany hormon A (alfa) B (beta) D (delta) PP 10-35 55-80 5-7 0,5-2 obwodowa centralna rozproszona rozproszona glukagon insulina somatostatyna polipeptyd trzustkowy *u zwierząt, u człowieka wszystkie komórki są rozproszone Nadnercze rozwija się z dwóch odrębnych zawiązków, różnicujących się w korę i rdzeń gruczołu A B KORA... lub w mikroskopie electronowym, z uwagi na różną wielkość i morfologię ziarn wydzielniczych RDZEŃ KORA D PP Charakterystyka ziarn: Komórka A : 250 nm, okrągły ciemny rdzeń, wąskie halo Komórka B: 300 nm, nieregularny ciemny rdzeń, szerokie halo Komórka D: 350 nm, jaśniejsza zawartość, bez rdzenia Komórka PP: 180 nm, ciemna zawartość, bez rdzenia 5

Kora nadnerczy ma trzy warstwy o różnym układzie komórek i naczyń włosowatych torebka warstwa kłębkowata (gniazda) warstwa pasmowata (sznury) Komórki kory nadnercza produkują hormony steroidowe Wszystkie komórki produkujące hormony steroidowe (komórki steroidogenne) mają podobne cechy: obfita gładka siateczka (synteza steroidów) mitochondria z tubularnymi grzebieniami (końcowe etapy syntezy steroidów) krople lipidowe warstwa siatkowata (ukł. nieregularny) rdzeń Komórki różnych warstw kory produkują różne hormony Rdzeń nadnerczy warstwa kłębkowata mineralokortykoidy (np. aldosteron) warstwa pasmowata glukokortykoidy (np. hydrokortyzon, kortykosteron) warstwa siatkowata androgeny nadnerczowe (np. dehydroepiandrosteron, DHEA) komórki chromochłonne: produkują adrenalinę i noradrenalinę komórki zwojowe (sympatyczne) naczynia krwionośne (kapilary i liczne żyły) kom. chromochłonne komórka zwojowa Komórki chromochłonne wybarwiają się solami chromu szorstka siateczka, ap. Golgiego liczne drobne ziarna wydzielnicze z ciemnymi rdzeniami Kora nadnerczy wpływa na czynność rdzenia poprzez naczynia krwionośne: glukokortykoidy produkowane w korze dostają się do rdzenia, gdzie pobudzają konwersję noradrenaliny w adrenalinę 6

Komórki dokrewne gonad produkują hormony steroidowe Jądro - komórki Leydiga to typowe komórki steroidogenne, cecha szczególna kryształki Reinkego Komórki dokrewne jajnika i produkowane przez nie hormony: komórki pęcherzykowe (warstwy ziarnistej) komórki osłonki wewnętrznej pęcherzyka komórki ziarnisto-luteinowe ciałka żółtego komórki osłonkowo-luteinowe ciałka żółtego komórki śródmiąższowe komórki wnękowe (rzadkie, w zrębie wnęki jajnika, podobne do komórek Leydiga w jądrze) estrogeny androgeny* progesteron, estrogeny progesteron, estrogeny, androgeny* androgeny* androgeny * mogą być aromatyzowane do estrogenów produkują: testosteron Szyszynka rozwija się z tkanki nerwowej regulacja kapilara synteza zakończenia wypustek pinealocytów Szyszynka jest uwypukleniem międzymózgowia pełniącym funkcję dokrewną. Stąd jej komórki są zmodyfikowanymi neuronami lub komórkami neurogleju. transport pinealocyty mają wypustki dochodzące do kapilarów. hormony są transportowane wewnątrz wypustek i uwalniane do naczyń. głównym hormonem jest melatonina, która steruje rytmami organizmu (okołodobowym i rocznym) pinealocyty (zmodyfikowane kom. nerwowe, produkują hormony) komórki śródmiąższowe (zmodyfikowane astrocyty) kapilary okienkowe piasek szyszynkowy (złogi mineralne) egzocytoza pinealocyt System rozproszonych komórek dokrewnych (DNES) System DNES (diffuse neuroendocrine system) obejmuje komórki dokrewne o podobnym pochodzeniu, strukturze, metabolizmie i charakterze chemicznym produkowanych hormonów. Komórki te mogą wchodzić w skład niektórych gruczołów dokrewnych, albo mogą się znajdować w nabłonkach i gruczołach zewnątrzwydzielniczych różnych układów. morfologia i ultrastruktura: - liczne ziarna wydzielnicze - szorstka siateczka, wolne rybosomy, Golgi - rozbudowany cytoszkielet - w nabłonkach: odwrócona polaryzacja, typy otwarty i zamknięty pochodzenie: ektoderma zaprogramowana w kierunku nerwowym hormony: peptydy i aminy biogenne metabolizm: - produkują aminy biogenne (adrenalina, noradrenalina, dopamina, serotonina, melatonina) - pobierają ich prekursory - przekształcają prekursory w aminy biogenne (dekarboksylacja) - zawierają enzymy charakterystyczne dla neuronów (AChE, NSE) - syntetyzują peptydy 7

Klasyfikacja komórek systemu DNES Centralne: komórki neurosekretoryczne podwzgórza pinealocyty komórki dokrewne przysadki Obwodowe: Powiązania pomiędzy systemem DNES a układem nerwowym podobne pochodzenie te same produkty wydzielnicze (niektóre aminy i peptydy są również neuroprzekaźnikami, np. noradrenalina, dopamina, CGRP, VIP, substancja P) komórki obu układów zawierają enzymy charakterystyczne dla neuronów te same komórki mogą należeć do obu układów (komórki neurosekretoryczne podwzgórza, pinealocyty) komórki C (tarczyca) komórki główne (przytarczyce) komórki A, B, D, PP (wysepki trzustkowe) komórki chromochłonne (rdzeń nadnerczy) komórki dokrewne cewy pokarmowej komórki dokrewne dróg oddechowych komórki dokrewne dróg moczowych* komórki dokrewne dróg rozrodczych* komórki Merkla *b. nieliczne 8