Układ hormonalny. ESPZiWP

Transkrypt

1 Układ hormonalny ESPZiWP W organizmie zwierzęcia znajdują się liczne gruczoły, których zadaniem jest produkcja substancji chemicznych, zwanych hormonami. Są to tzw. gruczoły wydzielania wewnętrznego, zwane inaczej gruczołami dokrewnymi. Hormony, w sposób kontrolowany, wydzielane są bezpośrednio do krwi.poprzez zmiany w przemianie materii komórek regulują tak ważne procesy jak: wzrost, rozwój fizyczny i psychiczny, rozmnażanie się. 1

2 Hormony substancje produkowane przez gruczoły dokrewne, wydzielane bezpośrednio do krwi. Są to substancje chemiczne o różnorodnej budowie chemicznej, większość z nich to białka. Regulują i koordynują czynności narządów. Utrzymują stałość składu środowiska wewnętrznego. Są czynne w bardzo niskich stężeniach. Jakakolwiek zmiana ich ilości we krwi zakłóca równowagę fizjologiczną organizmu i prowadzi do choroby. Poszczególne hormony wywierają wpływ tylko na określone narządy lub tkanki, które zawierają odpowiednie receptory. Działając na komórki docelowe, hormon nie podlega zużyciu, ani jako źródło energii, ani jako produkt metabolizmu. Regulacja wydzielania hormonów na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Wydzielanie substancji A zwiększa wydzielanie substancji B. Wzrost zawartości substancji B hamuje wydzielanie substancji A. Spadek stężenia substancji B prowokuje wydzielanie substancji A. 2

3 Niski poziom tyroksyny we krwi pobudza przysadkę mózgową do wydzielania tyreotropiny. Wysoki poziom tyroksyny hamuje wydzielanie tego hormonu przez przysadkę co automatycznie obniża produkcję hormonów tarczycy. Rodzaje gruczołów dokrewnych podwzgórze przysadka mózgowa szyszynka tarczyca przytarczyce grasica trzustka nadnercza gonady 3

4 Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa pełni nadrzędna rolę w stosunku do innych gruczołów. Poprzez hormony kieruje pracą innych gruczołów. Przysadka jest bezpośrednio kierowana przez podwzgórze, które stanowi łącznik pomiędzy układem nerwowym i hormonalnym. Przedni płat przysadki (część gruczołowa) produkuje następujące hormony: somatotropinę (GH) hormon wzrostu Prolaktynę (PRL), stymulującą gruczoły sutkowe do produkcji mleka Tyreotropinę (TSH), regulującą funkcję tarczycy Kortykotropinę (ACTH), regulującą czynność nadnerczy Folitropinę (FSH) i luteotropinę (LH), regulujące czynność gonad Tylny płat przysadki (część nerwowa) jest połączona anatomicznie i funkcjonalnie z podwzgórzem tworząc układ podwzgórzowoprzysadkowy. W części nerwowej odkładane są hormony syntetyzowane w jądrach nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza. Tymi hormonami są: - Wazopresyna, czyli antydiuretyna (ADH) - bierze udział, za pośrednictwem nerek w regulacji gospodarki wodnej organizmu - Oksytocyna - wpływa na czynność skurczową macicy w trakcie porodu oraz na wydzielanie mleka z gruczołów sutkowych 4

5 Podwzgórze Podwzgórze pozostaje w ścisłym związku anatomiczno - czynnościowym z przysadką tworząc spójny układ podwzgórzowo - przysadkowy. Hormony podwzgórzowe - liberyny i statyny, pobudzają lub hamują uwalnianie hormonów z przedniego płata przysadki. Wzajemne powiązania czynnościowe w obrębie: osi podwzgórze - przysadka - obwodowe gruczoły dokrewne oraz oddziaływanie sprzężeń zwrotnych decydują o syntezie i wydzielaniu hormonów na różnych poziomach. Choroby przysadki mózgowej to jej niedoczynność (wrodzona lub spowodowana jej uszkodzeniem) oraz nadczynność (najczęściej w przypadku rozrostu hormonalnie czynnych guzów przysadki). Objawy niedoczynności lub nadczynności przysadki zależą od tego, jaki rodzaj zaburzeń hormonalnych dominuje w obrazie klinicznym. Leczenie przysadkowej niedoczynności gruczołów dokrewnych polega najczęściej na podawaniu hormonów zastępujących brakujące hormony gruczołów, które nie są stymulowane przez niewydolną przysadkę. 5

6 szyszynka Komórki szyszynki - pinealocyty - produkują tzw. hormon snu, czyli melatoninę. Jej wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - światło hamuje jej produkcję. Melatonina powoduje skupianie się ziaren barwnika melaniny, wpływa na ośrodki snu i czuwania. Melatonina wywiera także hamujący wpływ na wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu. Tarczyca Jest to gruczoł położony w przedniej części szyi. Funkcjonowanie tarczycy jest uzależnione od jodu. Hormonami tarczycy są: tyroksyna i trójjodotyronina wpływają na przemianę materii, obniżają poziom cholesterolu. kalcytonina wpływa na przyswajanie wapnia przez kości. Zbyt duże wydzielanie tyroksyny prowadzi do nadczynności tarczycy. Niedobór tyroksyny powoduje niedoczynność tarczycy. 6

7 Niedoczynność tarczycy (hypotyreoidyzm) Choroba jest spowodowana niedostatecznym wytwarzaniem hormonów tarczycy - trójjodotyroniny i tyroksyny. Przyczyny: zaburzenia immunologiczne (doberman, golden retriever, dog niemiecki, jamnik, airedale terrier, beagle, borzoi, cocker spaniel, owczarek staroangielski, pudel, rhodesian ridgeback, seter irlandzki). uszkodzenia tarczycy na skutek infekcji lub nowotworów, wady wrodzone (sznaucer olbrzym, bokser) Objawy: dermatologiczne (wyłysienia, infekcje skóry, sucha, krucha sierść, łojotok...) zmiany zachowania (senność, apatia, wrażliwość na zimno) otyłość, mimo słabego apetytu, anemia, biegunki lub zaparcia, wysoki poziom cholesterolu Zaburzenia w rozrodzie, zaburzenia sercowo-naczyniowe, neurologiczne, czasem dystrofia rogówki; Gruczoły przytarczyczne produkują parathormon regulujący gospodarkę wapniową organizmu. Niedoczynność tych gruczołów prowadzi do obniżenia poziomu wapnia we krwi i choroby tężyczki objawiającej się niekontrolowanymi skurczami mięsni (drgawki). Nadczynność prowadzi do odwapnienia kości, osłabienia mięśni i zaburzeń układu pokarmowego i moczowego. Grasica Hormon grasicy (tymozyna) wpływa na powstawanie limfocytów T. 7

8 Trzustka. Należy do tzw. gruczołów mieszanych wydzielających substancje do krwi i do jam ciała (enzymy trawienne). Hormony trzustki: insulina powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi stymulując tkanki obwodowe do wychwytywania glukozy z krążenia; Przekształca glukozę w glikogen, który jest magazynowany w wątrobie. Trzustka wydziela insulinę w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi. glukagon podwyższa poziom cukru we krwi poprzez reakcję odwrotną do insuliny. cukrzyca Cukrzyca jest przewlekłym schorzeniem metabolicznym charakteryzującym się zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej, gospodarki węglowodanowej, tłuszczowej, białkowej spowodowanej całkowitym lub względnym niedoborem insuliny. Występuje najczęściej u psów starszych 7-9letnich (chyba że jest wrodzona wtedy w wieku 1-2 lat), 3-krotnie częściej u suk (często rozpoczyna się po cieczce). 8

9 cukrzyca Może być wywołana brakiem insuliny (insulinozależna) lub oporem na insulinę. Pierwsza stanowi 95% przypadków u psów. Objawy: Nadmierne pragnienie Wielomocz Wzmożony apetyt Postępujące chudnięcie Zaćma cukrzycowa, która rozwija się w ciągu kilku miesięcy, ale może powstać też w ciągu jednej doby. Towarzyszące cukrzycy choroby skóry i układu moczowego. W stanach zaawansowanych objawy wskazujące na kwasicę ketonową (utrata apetytu, zapaść, oddech ketonowy, wymioty) - Nadmierny spadek cukru we krwi (hipoglikemia). Objawy (narastają szybko): utrata przytomności, podwyższona temperatura ciała, bladość błon śluzowych, wzmożone odruchy, rozszerzone źrenice, po podaniu doustnym glukozy lub cukru pies bardzo szybko powraca do przytomności. - Zbyt wysoki poziom glukozy powoduje tzw. śpiączkę cukrzycową. Objawy (narastają powoli): obniżona temperatura ciała, osłabienie odruchów, błony śluzowe nastrzykane i suche, charakterystyczny zapach acetonu z jamy ustnej świadczący o kwasicy, źrenice prawidłowe, brak reakcji na doustne podanie glukozy lub cukru 9

10 Rozpoznanie cukrzycy Kluczowe znaczenie ma badanie krwi na zawartość glukozy. Zwykle wynosi ona znacznie powyżej 200mg/% (norma 100mg/%). Cukier obecny jest również w moczu. Wyniki innych badań też są podwyższone i są związane z uszkodzeniem wątroby, nerek i wikłających stanów zapalnych. Cukrzyca jest nieuleczalna. Psu do końca życia trzeba podawać insulinę, kontrolować poziom cukru we krwi, stosować odpowiednią dietę, ograniczyć nadmierny wysiłek (może spowodować spadek poziomu glukozy we krwi). Nadnercza Gruczoły te leżą na szczytach nerek. Składają się z dwóch warstw zewnętrznej- kory i wewnętrznej - rdzenia nadnerczy. Kora nadnerczy wydziela: glukokortykoidy, z których najważniejszy jest kortyzol, mineralokortykoidy, z których najsilniejsze działanie wykazuje aldosteron. Kortykoidy wpływają na przemianę materii, gospodarkę wodną i mineralną ustroju głównie sodu i potasu (gł.aldosteron), hamuja procesy zapalne i alergiczne (gł.glukokortykoidy). niewielkie ilości hormonów płciowych - androgenów Regulacja wydzielania hormonów kory nadnerczy pozostaje w ujemnym sprzężeniu zwrotnym z przysadką mózgową. Wydzielanie kortyzolu następuje pod wpływem przysadkowego hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Narastające stężenie kortyzolu hamuje produkcję ACTH. 10

11 Rdzeń nadnerczy wydziela hormony zwane katecholaminami - adrenalinę i noradrenalinę, zwane hormonami stresu Na wydzielanie adrenaliny wpływa wiele czynników, przede wszystkim emocjonalnych, np. strach, gniew oraz konieczność mobilizacji do walki lub obrony. Wydzielanie noradrenaliny również następuje pod wpływem różnych czynników, często innych niż te, które zwiększają poziom adrenaliny. Noradrenalina uczestniczy na przykład w utrzymaniu stałego ciśnienia krwi, zapobiegając obniżeniu ciśnienia przy zmianie pozycji ciała z leżącej na siedzącą. Katecholaminy wpływają na wiele narządów, oddziałując poprzez receptory. Efektem ich działania jest skurcz naczyń tętniczych, przyspieszenie pracy serca i zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego, wzrost ciśnienia tętniczego, rozkurcz oskrzeli. Mają one także duży wpływ na procesy metaboliczne organizmu, np. podwyższenie poziomu cukru we krwi wskutek nasilenia rozpadu glikogenu w wątrobie i mięśniach oraz przez hamowanie wydzielania insuliny w trzustce. Powodują też rozpad tłuszczów, czyli tzw. lipolizę. Umożliwia to uruchomienie zapasów energetycznych w stanach wymagających dużej mobilizacji organizmu. 11

12 Nadczynność kory nadnerczy - zespół Cushinga W zależności od przyczyny rozróżnia się postać przysadkową i nadnerczową. W przypadku formy przysadkowej nadmierne wydzielanie kortyzonu przez nadnercza jest spowodowane wzmożoną produkcją hormonu adrenokortykotropowego - ACTH. Gdy przyczyną hiperkortyzolizmu jest hormonalnie czynny nowotwór nadnerczy, mówimy o postaci nadnerczowej choroby. Kliniczne i biochemiczne zmiany rozwijające się w organizmie w wyniku przewlekłego nadmiaru glikokortykosteroidów (zarówno endogennych, jak i egzogennych) nazywamy zespołem Cushinga. Główne objawy: rozszerzenie jamy brzusznej (obwisły brzuch), powiększenie wątroby, senność, nietolerancja wysiłkowa, osłabienie i zanik mięśni, zianie, nadmierne pragnienie, wielomocz (z nietrzymaniem moczu), polifagia, zmiany skórne, wyłysienia; Diagnoza na podstawie badań laboratoryjnych, w tym testów stymulacji ACTH. Terapia lekowa lub chirurgiczna (usunięcie nadnercza) 12

13 Niedoczynność kory nadnerczy choroba Addisona Zmniejszone wydzielanie wszystkich hormonów kory nadnerczy. - pierwotna wynik uszkodzenia komórek nadnerczy - wtórna - rozwijająca się z powodu obniżenia wydzielania ACTH (hormonu adrenokortykotropowego) lub CRH (hormonu uwalniania kortykotropiny). Najczęściej u psów młodych (poniżej 5 roku życia), częściej u suk, najczęściej rasy: rottweiler, pudel,west higland white terrier, labrador retriever i leonberger. Objawy niedoczynności kory nadnerczy: W formie ostrej dominuje przede wszystkim obraz wstrząsu hipowolemicznego oraz nietolerancja na stres (tzw. kryzys nadnerczowy) zapaść, słaby puls, pogłebiajaca się bradykardia (spowolnienie akcji serca), ból brzucha, wymioty, biegunka, odwodnienie i hypotermia. W formie przewlekłej niechęć do jedzenia, wymioty, ospałość, chudnięcie, odwodnienie i bradykardia, drżenia mięśniowe, krwawienie z przewodu pokarmowego. Potwierdzeniem diagnozy niedoczynności kory nadnerczy jest wykonanie tzw.testu stymulacji ACTH Terapia: wyrównanie gospodarki kwasowo-zasadowej, a następnie uzupełnianie niedoborów minerałokortykosteroidów i glukokortykosteroidów; 13

14 gonady Jajniki wydzielają hormony żeńskie: estrogeny powodują rozwój żeńskich cech płciowych, popęd płciowy, regulują cykl płciowy, progesteron odpowiada za przygotowanie macicy do przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg ciąży, Androgeny w niewielkich ilościach Relaksyna u suk wydzielana przez łożysko (hamuje skurcze mięśni macicy; rozluźnia spojenie łonowe w czasie porodu ) Jądra wydzielają hormony androgeny ( gł.testosteron), które pobudzają rozwój zewnętrznych narządów płciowych, wpływają na rozwój plemników, determinują samczy wygląd i zachowanie (popęd płciowy). Funkcje jąder znajdują się pod pobudzającym "kierownictwem" hormonów gonadotropowych wydzielanych przez przedni płat przysadki. W początkowym okresie dojrzewania, podniesiony poziom hormonu luteinizujacego LH (gonadotropina przysadkowa) pobudza jądra do wytwarzania testosteronu, który prowadzi do dojrzewania plemników. 14