PORÓWNANIE UKŁADU NERWOWEGO I HORMONALNEGO

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "PORÓWNANIE UKŁADU NERWOWEGO I HORMONALNEGO"

Transkrypt

1 UKŁAD HORMONALNY materiały do sprawdzianu PORÓWNANIE UKŁADU NERWOWEGO I HORMONALNEGO Układ nerwowy Układ hormonalny

2 Cząsteczki sygnałowe funkcjonują w układach regulujących podstawowe czynności życiowe komórek, a także ich śmierć Komórka potrzebuje wielu sygnałów do przeżycia, wzrostu i podziału, dyferencjacji. Jeśli zostaje pozbawiona tych sygnałów przechodzi formę samobójstwa komórkowego znane jako programowana śmierć komórki lub apoptoza

3 MINIMALNY ZAKRES OBOWIĄZUJĄCYCH NAZW ŁACIŃSKICH - UKŁAD HORMONALNY podwzgórze - hypothalamus jądro przykomorowe - nucleus paraventricularis jądro nadwzrokowe - nucleus supraopticus przysadka - hypophysis gruczołowa część przysadki - adenohypophysis nerwowa część przysadki - neurohypophysis szyszynka - corpus pineale, syn. glandula pinealis grasica - glandula thymus gruczoł tarczowy glandula thyroidea gruczoły przytarczyczne glandulae parathyroideae trzustka pancreas gruczoł nadnerczowy glandula suprarenalis rdzeń nadnerczy - suprarenal medulla kora nadnerczy - cortex glandulae suprarenalis warstwa kłębkowata - zona glomerulosa warstwa pasmowata - zona fasciculata warstwa siatkowata - -zona reticularis jajnik ovarium jądro testis nerka - ren

4 Wykaz obowiązujących skrótów nazw hormonów Nazwa polska Nazwa angielska Skrót Kortykoliberyna Corticotropin releasing hormone CRH Tyreoliberyna Thyrotropin releasing hormone TRH Melanoliberyna Melanotropin releasing hormone MRH Prolaktostatyna (dopamina) Prolactin inhibitory hormone PIF Gonadoliberyna Gonadotropin releasing hormone GnRH Somatoliberyna Growth hormone releasing hormone GHRH Somatotropina, hormon wzrostu Growth hormone STH, GH Prolaktyna Prolactin PRL Tyreotropina Thyroid stimulating hormone TSH Melanotropina Melanocyte-stimulating hormone MSH Adrenokortykotropoina Adrenocorticotropic hormone ACTH Lutropina, hormon luteinizujący Luteinizing hormone LH Folikulotropina, hormon folikulotropowy Follicle-stimulating hormone FSH Oksytocyna Oxitocin OXT Wazopresyna, hormon antydiuretyczny vasopressin, antidiuretic hormone AVP, ADH Parathormon Parathyroid hormone PTH Kalcytonina Calcitonin CT Trójjodotyronina Free triiodothyronine ft3 Tyroksyna Free thyroxine ft4 Insulinopodobny czynnik wzrostu Insulin-like growth factor IGF Aldosteron Aldosterone ALD Kortyzol Cortisol COR Erytropoetyna Erythropetin EPO Adrenalina, epinefryna Adrenaline, epinephrine A, E Noradrenalina, norepinefryna Nordrenaline, norepinephrine NA, NE

5 Komórka potrzebuje zasilania informacyjnego komórki komunikują się między sobą komórki wysyłają i otrzymują informacje (sygnały) informacja jest przetwarzana we wnętrzu komórki co umożliwia odpowiedź (transdukcja sygnału) następuje uruchomienie odpowiednich szlaków metabolicznych (zmiana aktywności komórki)

6 Proces przekazywania sygnału obejmuje: rozpoznanie sygnału receptory transdukcję zamiana sygnału zewnątrzkomórkowego w informację wewnątrzkomórkową efekt modyfikacja funkcji komórkowych

7 Podstawowe pojęcia: Ligand (cząsteczka sygnałowa) lub bodziec wiadomość ze środowiska wewnętrznego pochodząca z komórki sygnałowej chemiczny (np. hormon, cytokina itp..) elektryczny (impuls nerwowy) Receptor odbiorca na komórce docelowej (ang. target cell) Drugi przekaźnik Wewnątrzkomórkowy przetwornik, wzmacniacz oraz tłumacz wiadomości Sekrecja output wynikający z wydzielenia lub aktywacji nowopowstałych cząsteczek

8 CZĄSTECZKI SYGNAŁOWE DZIAŁAJĄ NA RÓŻNYCH DYSTANSACH (ODDALENIE W CZASIE I PRZESTRZENI) 1. Transmisja autokrynowa -. miejscem syntezy i miejscem działania jest ta sama komórka - częsty sposób działania czynników wzrostu oraz hormonów plejotropowych (prolaktyna i hormon wzrostu) -substancje w tej transmisji działają same na siebie regulując proliferację -często spotykana w komórkach nowotworowych

9 Cząsteczki sygnałowe c.d. 2. Transmisja parakrynowa -. niewielkie oddalenie miejsca syntezy od miejsca działania, -najczęściej obejmuje sąsiadujące komórki -obejmuje wszystkie rodzaje ligandów w tym hormony -często odbywa się przy udziale substancji pośredniczących (neurotransmitery lub niektóre czynniki wzrostowe)

10 TRANSMISJA AUTO- I PARAKRYNOWA

11 Cząsteczki sygnałowe c.d. 3. transmisja endokrynowa -. oddalenie miejsca syntezy od miejsca działania - cząsteczka sygnałowa nosi nazwę hormonu - zwykle przenoszona przez układ krwionośny (wyjątek: neurony podwzgórza) Układ hormonalny = układ dokrewny (klasyczne ujęcie układu hormonalnego)

12 TRANSMISJA ENDOKRYNOWA Wiele substancji może działać przez dwa lub trzy typy transmisji np. czynniki wzrostu, prolaktyna czy noradrenalina

13 PODZIAŁ HORMONÓW ze względu na HORMONY DOKREWNE KLASYCZNE miejsce działania HORMONY LOKALNE Wydzielane przez wyspecjalizowany gruczoł Działają na długich dystansach (transmisja endokrynowa) Przenoszone z krwią, często przy udziale wyspecjalizowanych białek Posiadają cale narządy docelowe (wyjątek: hormony wszędobylskie - plejotropowe) Wydzielane przez tkanki lub pojedyncze komórki np. nabłonek jelita czy limfocyty Działaja na krótkich dystansach (transmisja para- i autokrynowa) Wydzielane przez tkanki np. przewodu pokarmowego Działają docelowo na tkankę w pobliżu miejsca wydzielania

14 PODZIAŁ HORMONÓW ze względu na budowę chemiczną Rozpuszczalne w wodzie Pochodne aminokwasów (zmodyfikowane aminokwasy np. serotonina, melatonina, histamina, adrenalina itd..) Typowe hormony polipeptydowe (min. hormony podwzgórza, przysadki i trzustki) Opioidy endogenne Prostaglandyny Rozpuszczalne w tłuszczach Steroidy (hormony kory nadnerczy, hormony gonad) Hormony tarczycy (pochodne tyrozyny) Retinoidy (pochodne witaminy A)

15 Steroidy Cholesterol C 27 Pregnenolon C 21 Androgeny C Glucocortykoidy C Mineralocortykoidy C 21 (Figure 9-39) EstrogenyC 18

16 Białka i peptydy Peptydy najczęściej kilka aminokwasów Gonadotropin Releasing Hormone (GnRH) 10 aminokwasów, Oksytocyna 8 aminokwasów Opioidy (enkefaliny) 5 aminokwasów Białka długie łańcuchy aminokwasów Prolaktyna 198 aminokwasów ACTH 39 aminokwasów Glikoproteiny Hormony białkowe połączone z cząsteczkami węglowodanów TSH, LH, EPO

17 Hormony przedniego płata przysadki - funkcje

18 Jak działają hormony wewnątrz komórki Hormony białkowe i peptydowe receptory związane z białkami G (np. glukagon) albo poprzez receptory sprzężone z kinazami białkowymi (np. insulina) Hormony steroidowe receptory jądrowe (np. kortyzol, testosteron) Pochodne aminokwasów dużo możliwości (np. tyroksyna, melatonina)

19 Transport hormonów Komórka Gruczoł dokrewny Krew Komórka Komórka Komórka docelowa - ma receptor hormonu Nośnik białka osocza Komórka bez receptora hormonu

20 Hormony wytwarzane przez gruczoły dokrewne: - Podwzgórze : liberyny, statyny, oksytocyna, wazopresyna (magazynowane i wydzielane z tylnego płata przysadki) - przedni płat przysadki: hormony tropowe - szyszynka: melatonina - taczyca: tyroksyna (T 4 ), trijodotyronina (T 3 ), kalcytonina - prztarczyce: parathormon - grasica: tymulina, tymozyna i tymostymulina - kora nadnerczy: mineralokortykosteroidy (aldosteron), glikokortykosteroidy (kortyzol), androgeny (testosteron) - rdzeń nadnerczy: adrenalina, noradrenalina - trzustka: insulina, glukagon, somatostatyna - nerka: erytropoetyna, hormon D - jądra: testosteron - jajniki: estrogeny, progesteron

21 UKŁADY HORMONALE W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA Oś współczulno-nanerczowa rdzeń nadnerczy oś trzustkowa - trzustka OSIE HORMONALNE (UKŁAD PODWZGÓRZE PRZYSADKA): 1. somatotropowa (GH hormon wzrostu) 2. Laktotropowa (PRLprolaktyna) 3. tyreotropowa (TSH tyreotropina) 4. adrenokortykotropowa (ACTH adrenokortykotropina) 5. gonadotropowe (FSH/LH folikulotropina, lutropina) 6. melanotropowa (MSH) Gruczoły działające z pominięciem układu podwzgórze przysadka: 1. Przytarczyce 2. Nerka 3. Grasica DWA HORMONY WŁASNE PODWZGÓRZA ; WAZOPRESYNA I OKSYTOCYNA, PONADTO PODWZGÓRZE PRODUKUJE LIBERYNY I STATYNY

22

23 Podwzgórze centrum koordynujące układ wydzielania wewnętrznego - synteza oksytocyny i wazopresyny (j. przykomorowe i nadwzrokowe) - hormony uwalniające i hamujące (j. brzuszno-przyśrodkowe, j. grzbietowoprzyśrodkowe, j. lejka)

24 UKŁAD PODWZGÓRZE-PRZYSADKA ADENOHYPOPHYSIS NEUROHYPOPHYSIS

25 Kortykoliberyna (CRH) Gonadoliberyna (GRH) kortykotropina (ACTH) follitropina (FSH), lutropina (LH) Tyreoliberyna (TRH) tyreotropina (TSH ) Somatoliberyna (SH, GHRH) Melanoliberyna (MRH) Melanostatyna (MIH) Prolaktoliberyna (PRH) Prolaktostatyna (PIH) PODWZGÓRZE hormony uwalniające ( liberyny -RH) hormony hamujące uwalnianie ( statyny -IH) somatotropina (STH, GH) melanotropina (MSH) hamowanie wydzielania MSH prolaktyna (PRL) hamowanie wydzielania prolaktyny PRZYSADKA Hormony tropowe UKŁAD PODWZGÓRZE PRZYSADKA STANOWI POCZĄTEK OSI HORMONALNYCH

26

27 Hormon wzrostu Wydzielanie hormonu wzrostu jest regulowane na poziomie podwzgórza, oraz zależy od tempa metabolizmu wątrobowy IGF IGF insulin like groth factor, insulinopodob ny czynnik wzrostu

28 Kontrola wydzielania hormonów: tarczyca

29 KRÓTKA (1) I DŁUGA PĘTLA (2) SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO NA PRZYKŁADZIE OSI PODWZGÓRZOWO- PRZYSADKOWO- NADNERCZOWEJ KOROWEJ (PPN) (ANG. HPA-HYPOTHALAMO-PITUITARY-ADRENAL AXIS) 2 1

30 Wazopresyna Synteza w podwzgórzu Jądro nadwzrokowe Jądro przykomorowe Czynniki pobudzające wydzielanie: Hipermolalność osocza Hipowolemia Czynniki hamujące wydzielanie: Hipomolalność osocza Hiperwolemia Magazynowana w tylnym płacie przysadki Hormon polipeptydowy Okres półtrwania min. Działanie: Nerka receptor V2; zwrotne wchłanianie wolnej wody w kanalikach zbiorczych Naczynia krwionośne receptor V1; skurcz naczyń; to działanie tylko w dużych stężeniach

31 Wazopresyna Resorpcja wody w nerkach Inaktywacja wątroba i nerki Pobudzanie wydzielania: - wzrost ciśnienia osmotycznego osocza -zmniejszenie objętości krwi - angiotensyna II, stres, nikotyna Zahamowanie wydzielania: - wzrost objętości krwi - spadek ciśnienia tętniczego krwi - alkohol, kofeina Cys Tyr Phe S S Cys Asp Gln Pro Arg Gly - NH 2 9 aminokwasów Więcej: Izojonia...

32 Angiotensyna II obniża przesącz kłębuszkowy Wazopresyna wzmaga resorpcję wody w kanaliku zbiorczym (AQP2) Aldosteron wzmaga resorpcję Na + w kanaliku wstępującym

33 Oksytocyna the trust hormone Skurcz kom. mioepitelialnych gr. mlecznych (laktacja) Skurcz macicy (poród, stosunek płciowy) Wędrówki (ptaków) zachowania prosocjalne, macierzyńskie, monogamia Stężenie wyższe u ojców, korelacja z utrzymywaniem więzi rodzinnych, zaufaniem, wiernością i miłością Pobudzanie wydzielania przez: - drażnienie receptorów: sutka - estrogeny szyjki macicy pochwy Zahamowanie wydzielania przez:

34

35 Przyczyny występowania czynności porodowej Czynniki inicjujące czynność skurczową mięśnia macicy: 1. Układ nerwowy 2. Układ hormonalny 3. Czynniki mechaniczne Wzrost poziomu estrogenów, spadek progesteronu Wzrost poziomu oksytocyny Prostaglandyny estrogeny => prostaglandyny => oksytocyna -Zmiana wrażliwości receptorów alfa (wzrasta) i beta (spada) - Wzrost napięcia mięśnia macicy zmniejsza przepływ krwi przez łożysko - Rozciąganie szyjki macicy przez część przodującą

36 HORMON WZROSTU SOMATOTROPINA (STH, GH) Białko, 191 aa (~22 kda), duża specyficzność gatunkowa 0~5 ng/ml osocza, cykliczne wydzielanie dobowe (szczyt podczas snu 3 i 4 fazy), życiowe - szczyt wydzielania w okresie pokwitania AKTYWATOR UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO DZIAŁANIE ANTYOKSYDACYJNE Wzrost wydzielania: głód, zimno, wysiłek fizyczny, wazopresyna itd.. Czynnik uwalniający: somatoliberyna - GH-RH Zahamowanie wydzielania: somatostatyna (SRIF) hormon hamujący podwzgórza Insulin like growth factor IGF-1, IGF-2 (wytwarzane gł. w wątrobie) Nadczynność przysadki akromegalia obniżona synteza IGF karłowatość typu Larona

37 ~23 kda, 198 aa PROLAKTYNA Pobudzenie wydzielania prolaktoliberyna, estrogeny, drażnienie brodawki sutka, ciąża, połóg, stosunek płciowy, stres, AKTYWATOR UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO choroby związane z zaburzeniami układu dopaminergicznego (choroba Parkinsona) Zahamowanie wydzielania prolaktostatyna = DOPAMINA, progesteron Zapoczątkowuje i podtrzymuje laktację. Wzmacnia działanie steroidów w jądrach (poprzez kom. podporowe - Sertolego), ale nadmiar PRL hamuje czynność jąder Wysokie stężenie PRL hamuje owulację (hamuje uwalnianie FSH i LH). Utrzymuje działanie ciałka żółtego (zaburza owulację)

38 Prolaktyna - regulacja wydzielania Bodźcem bezpośrednim jest drażnienie brodawki sutka PIF = dopamina

39 Wydziela: Tarczyca gruczoł wydzielania dokrewnego, ważący ok 20g, o kształcie motylowatym, zlokalizowany w przedniej części szyi. Składa się z dwóch płatów, które w centrum połączone są przez tzw. cieśń tarczycy. trójjodotyroninę - T3 tetrajodotyroninę - T4 (tyroksyna) kalcytoninę Do tworzenia hormonów w tarczycy niezbędny jest jod, dostarczany do organizmu głównie z pokarmami lub wraz z wodą rozpyloną w powietrzu

40 TARCZYCA T 3 - trijodotyronina T 4 - tetrajodotyronina (tyroksyna) Tyreoglobulina: magazyn T 3 i T 4 zapas jodu na~około 3 miesiące (123 reszty tyrozynowe/cząsteczkę) Uwalnianie TSH (poprzez wzrost camp i Ca 2+ ) Więcej: Izojonia...

41 Działanie T 4 i T 3 : Zwiększenie podstawowej przemiany materii (do 100%) niemal wszystkich tkanek (poza mózgiem i jądrami), szczyt wzrostu ~12 dni - wzrost metabolizmu węglowodanów (a więc zużycia tlenu) - wzrost metabolizmu lipidów - rozkojarzenie fosforylacji w mitochodndriach (wzrost produkcji ciepła) Niedobór hormonów osi tarczycowej podczas dojrzewania zahamowanie rozwoju umysłowego

42 Hormony tarczycy Hormony tarczycy kontrolują funkcje organizmu, takie jak: - tempo metabolizmu - tętno - temperatura ciała - wzrost i rozwój Mają też wpływ na: - masę ciała - sprawność umysłową - cykl miesiączkowy - płodność

43 Choroby tarczycy Do schorzeń tarczycy zaliczamy: - wole - nadczynność tarczycy - niedoczynność tarczycy - guzy tarczycy

44 GŁÓWNE HORMONY ZWIĄZANE Z METABOLIZMEM WAPNIA Parathormon (PTH) gruczoły przytarczyczne zwiększa (lub zmniejsza) stężenie Ca 2+ we krwi, Kalcytonina (CT) komórki C tarczycy metabolizm wapnia (obniża stężenia Ca 2+ w krwi hamuje aktywność osteoklastów)

45 REGULACJA POZIOMU WAPNIA Kotransport z Na + - gł. W końcowym odcinku kanalika dalszego Parathormon i kalcyferol (1,25-dihydroksykalcyferol D3) Całkowity wapń w surowicy ~2 mm (wolny ~1.6 mm) Parathormon, kalcyferol i kalcytonina Tarczyca (komórki C) i przytarczyce receptor Ca 2+ (sprzężony z białkami G)

46 Hormony kalcytropowe i regulacja poziomu wapnia Witamina D stymuluje wchłanianie Ca 2+ i PO 4 3- w jelicie stymuluje resorpcję Ca 2+ z kości stymuluje wchłanianie Ca 2+ w jelicie hamuje wydalanie Ca 2+ przez nerki stymuluje syntezę aktywnej wit. D Parathormon Dużo Ca 2+ w osoczu Mało Ca 2+ w osoczu Kalcytonina stymuluje odkładanie Ca 2+ w kościach hamuje wchłanianie Ca 2+ w jelicie stymuluje wydalanie Ca 2+ przez nerki PARATHORMON- KRYTERIALNY DLA ŻYCIA

47 PROCESY PRZEBIEGAJĄCE Z UDZIAŁEM WAPNIA (PRAWIE WSZYSTKIE) SKURCZ MIĘŚNIA PRZEWODZENIE IMPULSU NERWOWEGO PROCESY OSTEOKLASTYCZNE (KOŚCIOTWÓRCZE) HEMOSTAZA (UTRZYMANIE KRWI W STANIE PŁYNNYM W ŁOŻYSKU NACZYNIOWYM)

48 NADNERCZA, UMIEJSCOWIENIE I UNACZYNIENIE

49 Nadnercza Wydzielają: Rdzeń: katecholaminy: - adrenalina (= epinefryna) - noradrenalina (= norepinefryna) Kora: kortykosterydy: - glukokortykosteroidy (kortyzol) - mineralokortykosteroidy (aldosteron) - androgeny (DHEA, testosteron)

50 Kora: NADNERCZA warstwa kłębkowata mineralokortykosteroidy (aldosteron) warstwa pasmowata glikokortyksteroidy (kortyzol) warstwa siatkowata androgeny (testosteron) ACTH pobudza steroidogenezę (poprzez wzrost camp) i działa troficznie na korę nadnerczy Rdzeń: adrenalina (~20%) noradrenalina (~80%) Pobudzenie unerwienie współczulne (acetylocholina) stany wstrząsowe etc emocje, hipoglikemia, N-metylotransferaza noradrenaliny jest indukowana przez glikokortykoidy kory nadnerczy

51 KORA NADNERCZY - PRZEKRÓJ

52

53 ALDOSTERON Kryterialny dla życia Wzrost wchłaniania Na + i wody przez kanaliki nerkowe oraz gruczoły utrzymanie homeostazy 0,9 % roztwór NaCl roztwór fizjologiczny KORTYZOL Hormon stresowy w fazie adaptacyjnej stresu, Wzrost glukoneogenezy, zwiększenie katabolizmu białek, lipoliza, zwiększają skurcz mięśni naczyń krwionośnych i serca, chronicznie podwyższony poziom kortyzolu niebezpieczny dla życia (ze względu na działanie immunosupresyjne) działanie przeciwzapalne, hormon stresowy

54 Aldosteron Mineralokortykosteroid (C21) wydzielany przez warstwę kłębkowatą kory nadnerczy Okres półtrwania min. Rytm dobowy szczyt wydzielania we wczesnych godzinach rannych W osoczu związany z albuminami i CBG Metabolizowany w wątrobie Wydalany przez nerki w stanie wolnym i sprzężonym z kwasem siarkowym i glukuronowym

55 Aldosteron Czynniki pobudzające wydzielanie: ACTH Angiotensyna II Hiperkaliemia Hiponatremia Hipowolemia Czynniki hamujące wydzielanie: Wazopresyna Hyperwolemia Hypernatremia

56 Aldosteron regulacja wydzielania angiotensyna II K + Na + ACTH kora nadnerczy (warstwa kłębkowata) aldosteron resorbcji Na + wydalanie K + wydalanie H +

57 KORTYZOL

58 Oś podwzgórzowo-przysadkowonadnerczowo-korowa (PPN) Kortykoliberyna Hormon adrenokortykotropowy Glukortykosteroidy Działanie: przeciwzapalne, przeciwhistaminowe, immunosupresyjne MOBILIZACJA ENERGETYCZNA

59 Kortyzol Wzrost glukoneogenezy, zwiększenie katabolizmu białek, lipoliza, zwiększają skurcz mięśni naczyń krwionośnych i serca, działanie przeciwzapalne Wahania dobowe (szczyt poranny), czas półtrwania ~ 80 min., inaktywacja w wątrobie (redukcja do tetrahydropochodnych i sprzężenie z kwasem glukuronowym) Transkortyna osoczowe białko wiążące kortyzol (wolny ~10%)

60 ROLA TESTOSTERONU W ORGANIZMIE

61 Jajniki FSH pobudza dojrzewanie komórki jajowej LH odp. za końcowe dojrzewanie, owulację i utrzymanie ciałka żółtego Progesteron (21 C): Estrogeny i progesteron - rozrost gruczołów błony śluzowej macicy - po zapłodnieniu - przekształcanie błony śluzowej macicy w błonę doczesną (w okresie ciąży wytwarzany jest przez łożysko i zapobiega skurczom macicy) - brak zapłodnienia zanik ciałka żółtego (i obniżenie syntezy progesteronu) mężczyźni ~ 0.3 ng/ml Kobiety ~ 0.9 ng/ml (faza folikularna cyklu) do ~ 18 ng/ml faza lutealna

62 estrogeny roślinne Estrogeny (np. (18 C) piwo, soja): Estradiol, Estron, Estriol, - rozwój drugorzędowych cech płciowych samic - cykliczne zmiany w nabłonku płciowym i śluzówce macicy - popędu płciowego i żeńskiego zachowania seksualne Są także wytwarzane przez aromatazę obwodową w: tkance tłuszczowej, mięśniowej, sutku, kościach, jądrach jak i mózgu. Inhibina (białko) hamuje wydzielanie FSH Estrogeny - hamują wydzielanie LH i GnRH Relaksyna (polipeptyd) - rozluźnia spojenie łonowe, hamuje skurcze macicy

63 - kobiecy typ otłuszczenia bioder i talii - obniżona spermatogeneza i wydzielanie testosteronu Otłuszczenie estrogenowe u mężczyzny

64 Jądra testosteron (19 C) Kom. śródmiąższowe (Leydiga) steroidogeneza - TESTOSTERON (indukowana lutropiną LH działającą przez białka G i camp jako wtórny przekaźnik) Kom. podporowe (Sertolego) Testosteron Binding Proteins, estrogeny i inhibiny (synteza indukowana follitropiną FSH działającą przez białka G i camp) Inhibiny hamują wydzielanie FSH Testosteron męskie wewnętrzne narządy płciowe (spermatogeneza) oraz masa mięśniowa, popęd itd. a-reduktaza testosteronu ( w kom. docelowych) Dihydroksytestosteron męskie narządy płciowe (jako i łysienie i trądzik) Męskie obojnactwo rzekome wrodzony brak (niska aktywność) reduktazy testosteronu LH w dojrzewaniu wzmaga syntezę testosteronu zmiana płci (prawie)

65 Insulina kom. B trzustka pobudzenie: wysokie stężenie glukozy we krwi Obniża st. glukozy we krwi (przyśpiesza glikolizę i glikogenezę) Glukagon kom. A pobudzenie: niskie stężenie glukozy we krwi (ale też: aminokwasy, kortyzol, ACh) Zwiększa st. glukozy we krwi (aktywuje glukoneognezę i glikogenolizę) Somatostatyna kom. D Insulina/glukagon: Na czczo ~ 4 Po posiłku ~70

66 Hormonalna regulacja poziomu glukozy we krwi Hyperglikemia Glukoza > 1,1 g/l Hypoglikemia Glukoza < 0,7 g/l β Insulina transport do komórek synteza glikogenu zużycie glukozy synteza białka synteza tłuszczu α Glukagon glikogenoliza lipoliza proteoliza glukoneogeneza Adrenalina Kortyzol Norma Glukoza 0,7-1,1 g/l

67 glukoza glikogenogeneza glikogenoliza glikogen glikoliza glukoneogeneza glikogenoneogeneza pirogronian mleczan

68 Kontrola wydzielania hormonów: Regulacja metaboliczna i nerwowa (autonomiczna) Mózg Wątroba Trzustka Wchłanianie glukozy i synteza glikogenu Glukoza

69 Endogenny rytm wydzielania insuliny Okołodobowe wahania stężenia glukozy i insuliny u osób głodzonych.

70 grasica Wytwarzanie i dojrzewanie limfocytów T Budowa zrazikowa, rdzeń i kora Zrąb kom. nabłonkowe- tymozyna i tymopoetyna Miąższ kom. limfoidalne (tymocyty) gł. w korze

71 Grasica Grasica Noworodek 15 g Okres dojrzewania 35 g 25 lat 25 g 60 lat <15 g 70 lat ~0 g Tymozyna i tymopoetyna: przyśpieszają dojrzewanie limfocytów T pobudzają limfopoezę, granulocyto- i erytropoezę wzmagają odpowiedź limfocytów na mitogeny wzmagają syntezę immunoglobulin hamują rozwój nowotworów zwiększają odporność organizmu na choroby przyśpieszają procesy regeneracji tkanek

Układ wewnątrzwydzielniczy

Układ wewnątrzwydzielniczy Układ wewnątrzwydzielniczy 1. Gruczoły dokrewne właściwe: przysadka mózgowa, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, nadnercza 2. Gruczoły dokrewne mieszane: trzustka, jajniki, jądra 3. Inne

Bardziej szczegółowo

Hormony Gruczoły dokrewne

Hormony Gruczoły dokrewne Hormony Gruczoły dokrewne Dr n. biol. Urszula Wasik Zakład Biologii Medycznej HORMON Przekazuje informacje między poszczególnymi organami regulują wzrost, rozwój organizmu efekt biologiczny - niewielkie

Bardziej szczegółowo

Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.

Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną. Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce

Bardziej szczegółowo

REGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW

REGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW REGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW Regulacja nerwowa wpływ układu wegetatywnego na czynność endokrynną gruczołów wydzielania dokrewnego wytwarzanie i uwalnianie hormonów z zakończeń neuronów np.wazopresyny

Bardziej szczegółowo

Układ dokrewny. dr Magdalena Markowska Zakład Fizjologii Zwierząt, UW

Układ dokrewny. dr Magdalena Markowska Zakład Fizjologii Zwierząt, UW dr Magdalena Markowska Zakład Fizjologii Zwierząt, UW Układ wydzielania wewnętrznego wraz z układem nerwowym wpływa na koordynację i optymalizację przebiegu procesów fizjologicznych przez co umożliwia

Bardziej szczegółowo

Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka

Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony Gruczoły dokrewne człowieka PRZYSADKA mózgowa Przysadka mózgowa jest gruczołem wielkości ziarna grochu

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA Układ hormonalny, hormony

ANATOMIA Układ hormonalny, hormony ANATOMIA Układ hormonalny, hormony wytwarzane przez organizm, niezbędne dla procesów przemiany materii związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących w komórkach Prowadzący:

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA Układ hormonalny, hormony

ANATOMIA Układ hormonalny, hormony ANATOMIA Układ hormonalny, hormony wytwarzane przez organizm, niezbędne dla procesów przemiany materii związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących w komórkach Prowadzący:

Bardziej szczegółowo

Regulacja hormonalna

Regulacja hormonalna Regulacja hormonalna Rodzaje gruczołów wydzielania zewnętrznego egzokrynowe wydzielania wewnętrznego endokrynowe różnice üposiadają przewody wyprowadzające üz reguły nie są silnie ukrwione ünie posiadają

Bardziej szczegółowo

UKŁAD HORMONALNY. opracowanie: Robert Duszyński

UKŁAD HORMONALNY. opracowanie: Robert Duszyński UKŁAD HORMONALNY opracowanie: Robert Duszyński 1 CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Hormony w organizmach żywych pełnią rolę regulacyjną, będąc ważnym mechanizmem homeostazy. Wraz z układem nerwowym i regulacją na

Bardziej szczegółowo

Profil metaboliczny róŝnych organów ciała

Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Uwaga: tkanka tłuszczowa (adipose tissue) NIE wykorzystuje glicerolu do biosyntezy triacylogliceroli Endo-, para-, i autokrynna droga przekazu informacji biologicznej.

Bardziej szczegółowo

HORMONY REGULACJA METABOLIZMU

HORMONY REGULACJA METABOLIZMU HORMONY REGULACJA METABOLIZMU Kryteria podziału hormonów budowa: białkowe (peptydowe), pochodne aminokwasów, sterydowe, pochodne kwasów tłuszczowych miejsce wytwarzania: gruczoły dokrewne, tkankowe mechanizm

Bardziej szczegółowo

Układ hormonalny, hormony

Układ hormonalny, hormony Układ hormonalny, hormony Ziemowit Ciepielewski Hormony to wytwarzane przez organizm, niezbędne dla procesów przemiany materii związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski

Bardziej szczegółowo

RAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F. SEMINARIUM Fizjologia układu pokarmowego

RAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F. SEMINARIUM Fizjologia układu pokarmowego RAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F SEMINARIUM 1 09-13.04.2018 Fizjologia układu pokarmowego Pobieranie pokarmów. Ogólne zasady funkcjonowania układu pokarmowego I. Neurohormonalna

Bardziej szczegółowo

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek

Bardziej szczegółowo

Przysadka mózgowa. Przysadka mózgowa

Przysadka mózgowa. Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 1 Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 2 Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 3 Przysadka mózgowa K. kwasochłonne GH i PRL K. zasadochłonne TSH, FSH, LH, ACTH K. chromofobne

Bardziej szczegółowo

Stres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Stres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Stres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Wydatkowanie energii Wszystkie narządy i układy potrzebują energii do działania Nie wszystkie narządy i

Bardziej szczegółowo

MODUŁ: HOMEOSTAZA. METABOLIZM Zakres wiedzy wymaganej przed przystąpieniem do seminariów: I. Materiał dotyczący tematu z poziomu rozszerzonego

MODUŁ: HOMEOSTAZA. METABOLIZM Zakres wiedzy wymaganej przed przystąpieniem do seminariów: I. Materiał dotyczący tematu z poziomu rozszerzonego MODUŁ: HOMEOSTAZA. METABOLIZM Zakres wiedzy wymaganej przed przystąpieniem do seminariów: I. Materiał dotyczący tematu z poziomu rozszerzonego biologii szkoły średniej II. Układu podwzgórze- przysadka

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa

Bardziej szczegółowo

Układ hormonalny. ESPZiWP

Układ hormonalny. ESPZiWP Układ hormonalny ESPZiWP W organizmie zwierzęcia znajdują się liczne gruczoły, których zadaniem jest produkcja substancji chemicznych, zwanych hormonami. Są to tzw. gruczoły wydzielania wewnętrznego, zwane

Bardziej szczegółowo

Molekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik. www.agh.edu.pl

Molekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik. www.agh.edu.pl Molekuły Miłości Borys Palka Katarzyna Pyzik www.agh.edu.pl Zakochanie Przyczyną Hormonalnych Zmian Grupa zakochanych, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet ) Grupa kontrolna, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet)

Bardziej szczegółowo

PrzełożyłA: Monika Kilis

PrzełożyłA: Monika Kilis PrzełożyłA: Monika Kilis Tytuł oryginału: Hashimoto Symptome richtig erkennen, Ursachen und Therapien finden, Selbsthilfeangebote nutzen Redaktor prowadząca: Aneta Bujno Redakcja: Juliusz Poznański Korekta:

Bardziej szczegółowo

Układ dokrewny. (endokrynowy, hormonalny) ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Układ dokrewny. (endokrynowy, hormonalny) ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI Układ dokrewny (endokrynowy, hormonalny) DR MAGDALENA MARKOWSKA ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI Układ dokrewny Układ dokrewny jest układem wydzielania

Bardziej szczegółowo

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II MÓZGOWE MECHANIZMY FUNKCJI PSYCHICZNYCH 1.1. ZMYSŁY CHEMICZNE (R.7.3) 1.2. REGULACJA WEWNĘTRZNA (R.10) Zakład Psychofizjologii UJ ZMYSŁY CHEMICZNE Chemorecepcja: smak,

Bardziej szczegółowo

Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze

Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze Gruczoły - zespoły komórek nabłonkowych o specjalizacji wydzielniczej Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze Gruczoły zewnątrzwydzielnicze kierują wydzielinę do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające

Bardziej szczegółowo

Gruczoły wydzielania wewnętrznego

Gruczoły wydzielania wewnętrznego Gruczoły wydzielania wewnętrznego Przysadka mózgowa Wyspy trzustkowe Jądro Tarczyca przytarczyce n Jajnik Nadmercza Komórki gruczołowe pochodzenie nabłonkowe. Kształt wieloboczny, przynajmniej jedna powierzchnia

Bardziej szczegółowo

Tkanka kostna. Kość jest tkanką w której zachodzą stale dwa procesy pozostające ze sobą w stanie dynamicznej równowagi:

Tkanka kostna. Kość jest tkanką w której zachodzą stale dwa procesy pozostające ze sobą w stanie dynamicznej równowagi: Tkanka kostna Kość jest tkanką w której zachodzą stale dwa procesy pozostające ze sobą w stanie dynamicznej równowagi: Osteogeneza (kościotworzenie) - przeważa do 25-30 lat tzn. do osiągnięcia szczytowej

Bardziej szczegółowo

Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek,

Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek, PROWADZĄCY: Prof. Nadzieja Drela - koordynator Dr Magdalena Markowska - koordynator Dr Paweł Majewski Prof. Krystyna Skwarło-Sońta Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek, 8.30-10 Wpływ stresu na

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa autoregulacja Charakter chemiczny hormonów: peptydy/białka

Bardziej szczegółowo

Układ wewnątrzwydzielniczy

Układ wewnątrzwydzielniczy 1 WK Układ wewnątrzwydzielniczy Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu wewnątrzwydzielniczego i chorób układu wewnątrzwydzielniczego u dzieci w WS 330. Opieka pielęgniarska nad pacjentami z chorobami

Bardziej szczegółowo

Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.

Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany

Bardziej szczegółowo

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK Temat: Układ nerwowy i hormonalny Zadanie 1. Zaznacz poprawną odpowiedź. Co to są hormony? a) związki chemiczne wytwarzane w gruczołach łojowych, które regulują pracę

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa

Bardziej szczegółowo

Cytokiny jako nośniki informacji

Cytokiny jako nośniki informacji Wykład 2 15.10.2014 Cytokiny jako nośniki informacji Termin cytokiny (z greckiego: cyto = komórka i kinos = ruch) określa dużą grupę związków o różnym pochodzeniu i budowie, będących peptydami, białkami

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY (Cz. I)

UKŁAD DOKREWNY (Cz. I) Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY (Cz. I) endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy homeostazy

Mechanizmy homeostazy 80 Mechanizmy homeostazy W organizmie nieustannie zachodzi ogromna ilość procesów biologicznych, wymagających względnie stałych warunków. Oznacza to, że parametry określające stan środowiska wewnętrznego

Bardziej szczegółowo

Część gruczołowa przysadki: część obwodowa (dalsza, płat przedni) część pośrednia. część guzowa. Część nerwowa przysadki: szypuła

Część gruczołowa przysadki: część obwodowa (dalsza, płat przedni) część pośrednia. część guzowa. Część nerwowa przysadki: szypuła Gruczoły dokrewne Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa

Bardziej szczegółowo

Stres i homeostaza DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Stres i homeostaza DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Stres i homeostaza DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Podstawy procesów fzjologicznych Procesy zachodzące w organizmie wymagają stałych i znajdujących

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY (Cz. I)

UKŁAD DOKREWNY (Cz. I) Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY (Cz. I) endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna

Bardziej szczegółowo

Żywienie a aktywność tarczycy. prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW

Żywienie a aktywność tarczycy. prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW Żywienie a aktywność tarczycy prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW Podwzgórze TRH Przysadka Oś podwzgórzowo przysadkowo - tarczycowa TSH Tarczyca T 4, T 3, rt 3 Osoczowe białka

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu.

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa autoregulacja Charakter chemiczny hormonów: peptydy/białka

Bardziej szczegółowo

VITA-MIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport.

VITA-MIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport. Witaminy i minerały > Model : Producent : Olimp VITAMIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport. DZIAŁA PROZDROWOTNIE WZMACNIA SYSTEM ODPORNOŚCIOWY

Bardziej szczegółowo

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1)

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1) grupa a Regulacja nerwowo-hormonalna 37 pkt max... Imię i nazwisko Poniższy test składa się z 20 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź.... Za rozwiązanie

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu.

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa autoregulacja Charakter chemiczny hormonów: peptydy/białka

Bardziej szczegółowo

Kompartmenty wodne ustroju

Kompartmenty wodne ustroju Kompartmenty wodne ustroju Tomasz Irzyniec Oddział Nefrologii, Szpital MSWiA Katowice Zawartość wody w ustroju jest funkcją wieku, masy ciała i zawartości tłuszczu u dzieci zawartość wody wynosi około

Bardziej szczegółowo

Źródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska

Źródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska Źródła energii dla mięśni mgr. Joanna Misiorowska Skąd ta energia? Skurcz włókna mięśniowego wymaga nakładu energii w postaci ATP W zależności od czasu pracy mięśni, ATP może być uzyskiwany z różnych źródeł

Bardziej szczegółowo

Wydalanie ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Wydalanie ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI Wydalanie DR MAGDALENA MARKOWSKA ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI Środowisko odla ZWIERZĘCIA jest nim OTOCZENIE, w którym żyje odla KOMÓREK PŁYN ZEWNĄTRZKOMÓRKOWY,

Bardziej szczegółowo

Oksytocyna jako hormon prosocjalny. wykład (dr Ziemowit Ciepielewski)

Oksytocyna jako hormon prosocjalny. wykład (dr Ziemowit Ciepielewski) Oksytocyna jako hormon prosocjalny wykład 23.05.2018 (dr Ziemowit Ciepielewski) Oksytocyna organiczny związek chemiczny o masie cząsteczkowej 1007, makrocykliczny hormon peptydowy złożony z 9 aminokwasów

Bardziej szczegółowo

Hormony i leki działające na czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego. Paweł Petryszyn Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej UM we Wrocławiu

Hormony i leki działające na czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego. Paweł Petryszyn Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej UM we Wrocławiu Hormony i leki działające na czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego Paweł Petryszyn Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej UM we Wrocławiu 1 Podwzgórze Hormony hipofizotropowe (wpływają na czynność

Bardziej szczegółowo

BIOLOGIA zbiór zadań

BIOLOGIA zbiór zadań 1 BIOLOGIA zbiór zadań matura 2018 tom II Zacznij od robienia tego, co konieczne; potem zrób to, co możliwe; nagle odkryjesz, że dokonałeś niemożliwego. Św. Franciszek z Asyżu. 2 Tom 2 zbioru zadań zawiera

Bardziej szczegółowo

Autonomiczny układ nerwowy - AUN

Autonomiczny układ nerwowy - AUN Autonomiczny układ nerwowy - AUN AUN - różnice anatomiczne część współczulna część przywspółczulna włókna nerwowe tworzą odrębne nerwy (nerw trzewny większy) wchodzą w skład nerwów czaszkowych lub rdzeniowych

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY cz. 2. beta. delta. alfa

UKŁAD DOKREWNY cz. 2. beta. delta. alfa Wysepki trzustkowe (Langerhansa): grupy komórek dokrewnych produkujących hormony białkowe, zlokalizowane na terenie zrazików, otoczone przez struktury części zewnątrzwydzielniczej UKŁAD DOKREWNY cz. 2

Bardziej szczegółowo

Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE PZWL. Wydawnictwo Lekarskie

Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE PZWL. Wydawnictwo Lekarskie W ł a d y s ł a w Z. T r a c z y k Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE Wydawnictwo Lekarskie PZWL prof. dr hab. med. WŁADYSŁAW Z. TRACZYK Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE W ydanie VIII - uaktualnione M Wydawnictwo

Bardziej szczegółowo

HORMONY REGULACJA METABOLIZMU

HORMONY REGULACJA METABOLIZMU HORMONY REGULACJA METABOLIZMU Schematy w regulacji metabolizmu interakcje allosteryczne fosfofruktokinaza, karboksylaza acetylo-coa trwają krótko modyfikacje kowalencyjne fosforylaza glikogenowa i fosforylacja-

Bardziej szczegółowo

KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16

KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 Nr Max ilość zad. punktów 1. 2 pkt Mechanizmy termoregulacyjne 1.Podskórne naczynia krwionośne (rozszerzają się / zwężają się) Prawidłowe odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

Czy istnieje w naszym organizmie jakiś centrum regulacji hormonalnej?

Czy istnieje w naszym organizmie jakiś centrum regulacji hormonalnej? Dr med. Andrzej Kondratiuk IPL Słovit Gdańsk ul. Piastowska 66 Tel. 514-056-424... Czy istnieje w naszym organizmie jakiś centrum regulacji hormonalnej? A.K. - Takim narządem jest najstarszą część mózgu

Bardziej szczegółowo

HORMONY STERYDOWE I PODOBNIE DZIAŁAJĄCE

HORMONY STERYDOWE I PODOBNIE DZIAŁAJĄCE HORMONY STERYDOWE I PODOBNIE DZIAŁAJĄCE Są to związki należące do grupy steroidów, które charakteryzują się wykazywaniem istotnych aktywności biologicznych typu hormonalnego. Docierając do komórki docelowej,

Bardziej szczegółowo

Przysadka mózgowa. - powstaje z dwóch odrębnych zawiązków i składa się z dwóch części

Przysadka mózgowa. - powstaje z dwóch odrębnych zawiązków i składa się z dwóch części Gruczoły dokrewne Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony Charakter chemiczny hormonów: peptydy/białka pochodne aminokwasów: - aminy (np. adrenalina) - hormony tarczycy (T3 i T4) steroidy

Bardziej szczegółowo

PATOFIZJOLOGIA ZABURZEŃ UKŁADU WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO I CUKRZYCY

PATOFIZJOLOGIA ZABURZEŃ UKŁADU WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO I CUKRZYCY KATEDRA I ZAKŁAD PATOFIZJILOGII mgr Marta Ciszewicz PATOFIZJOLOGIA ZABURZEŃ UKŁADU WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO I CUKRZYCY Hormon: aktywna biologicznie substancja, wydzielana przez gruczoły dokrewne do krwi,

Bardziej szczegółowo

GRUCZO Y WYDZIELANIA DOKREWNEGO

GRUCZO Y WYDZIELANIA DOKREWNEGO 22 GRUCZO Y WYDZIELANIA DOKREWNEGO Funkcjonowanie i rozwój organizmu wielokomórkowego uwarunkowane jest przepływem informacji pomiędzy tworzącymi go komórkami. Umożliwia on koordynację ich funkcji poprzez

Bardziej szczegółowo

Przykładowy pytań Diagnostyka chorób układy podwzgórze-przysadka-nadnercza

Przykładowy pytań Diagnostyka chorób układy podwzgórze-przysadka-nadnercza lek. Jacek Bujko 17 października 2014 Przykładowy pytań Diagnostyka chorób układy podwzgórze-przysadka-nadnercza W diagnostyce laboratoryjnej uszkodzenia podwzgórza można stwierdzić cechy niedoczynności

Bardziej szczegółowo

Klasyfikacja hormonów ze względu na budowę chemiczną: Wyróżniamy cztery główne rodzaje hormonów ze względu na budowę chemiczną:

Klasyfikacja hormonów ze względu na budowę chemiczną: Wyróżniamy cztery główne rodzaje hormonów ze względu na budowę chemiczną: FIZJOLOGIA UKŁADU WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO POJĘCIA OGÓLNE, PODWZGÓRZE, PRZYSADKA, TARCZYCA, NADNERCZA, PODSTAWY REGULACJI GOSPODARKI WAPNIOWO-FOSFORANOWEJ FIZJOLOGIA OGÓLNA POJĘCIA PODSTAWOWE Definicja

Bardziej szczegółowo

Krystyna Skwarło-Sońta Zakład Fizjologii Zwierząt Wykład

Krystyna Skwarło-Sońta Zakład Fizjologii Zwierząt Wykład Krystyna Skwarło-Sońta Zakład Fizjologii Zwierząt kss25@biol.uw.edu.pl Wykład 1. 09.10.2014 Przestrzeń zewnątrzkomórkowa, z którą komórki wymieniają gazy, metabolity i informację stanowi ŚRODOWISKO WEWNĘTRZNE

Bardziej szczegółowo

Budowa anatomiczna: macica pochwa jajniki

Budowa anatomiczna: macica pochwa jajniki Budowa anatoiczna: acica pochwa jajniki Jajniki: okres płodowy forowanie pęcherzyków pierwotnych zatrzyanie podziału ejotycznego koórki jajowej okres dojrzałości płciowej rekrutacja selekcja dojrzewanie

Bardziej szczegółowo

Homeostaza. Homeostaza - szum pojęciowy - przykład z EM PWN Kontrola stanu

Homeostaza. Homeostaza - szum pojęciowy - przykład z EM PWN Kontrola stanu Homeostaza Kontrola stanu Homeostaza - szum pojęciowy - przykład z EM PWN 2000 HOMEOSTAZA [gr. homoios ~ jednakowy, stasis - stałość]: 1) fizjol. Pojęcie (wprowadzone przez C. Bernarda i W.B. Cannona)

Bardziej szczegółowo

Układ rozrodczy samicy

Układ rozrodczy samicy Układ rozrodczy samicy ESPZiWP układ rozrodczy samicy jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom 1 Jajniki Jajniki pełnią funkcje wewnątrzwydzielniczą (hormonalną) i rozrodczą, które są ze sobą ściśle powiązane.

Bardziej szczegółowo

T: Zaburzenia układu wewnątrzwydzielniczego 12.12.2007

T: Zaburzenia układu wewnątrzwydzielniczego 12.12.2007 1 PATOFIZJOLOGIA T: Zaburzenia układu wewnątrzwydzielniczego 12.12.2007 1. Hormon substancja aktywna biologicznie, w organizmie spełnia rolę pewnego przekaźnika informacji a) podział ze względu na rodzaj

Bardziej szczegółowo

KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY

KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY nr zad. max punktów 1. 4 pkt. A. ośrodek dotyku płat ciemieniowy ośrodek ruchowy płat czołowy ośrodek Wernickiego płat skroniowy

Bardziej szczegółowo

LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych

LP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy

Bardziej szczegółowo

Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek,

Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek, PROWADZĄCY: Prof. Nadzieja Drela - koordynator Dr Magdalena Markowska - koordynator Dr Paweł Majewski Prof. Krystyna Skwarło-Sońta Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek, 8.30-10 Wpływ stresu na

Bardziej szczegółowo

Sen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8

Sen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 Sen i czuwanie rozdział 9 Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 SEN I CZUWANIE SEN I RYTMY OKOŁODOBOWE FAZY SNU CHARAKTERYSTYKA INDUKOWANIE SNU MECHANIZM I STRUKTURY MÓZGOWE RYTMY OKOŁODOBOWE

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 24. Fizjologia i patofizjologia układu pokarmowego.

Ćwiczenie 24. Fizjologia i patofizjologia układu pokarmowego. Zawartość Ćwiczenie 24. Fizjologia i patofizjologia układu pokarmowego.... 1 Ćwiczenie 25. Układ dokrewny I. Czynność endokrynna trzustki. Hormonalna regulacja wzrostu i metabolizmu - podstawy fizjologiczne

Bardziej szczegółowo

Budowa i funkcja nerki: angioarchitektonika nerki, budowa nefronu.

Budowa i funkcja nerki: angioarchitektonika nerki, budowa nefronu. Materiał obowiązujący na ćwiczenia: 1. Nerka Budowa i funkcja nerki: angioarchitektonika nerki, budowa nefronu. Filtracja kłębkowa - siły napędowe filtracji, czynniki wpływające, pomiar GFR, klirens. Przepływ

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY cz. 2. Wysepki trzustkowe (Langerhansa): grupy komórek dokrewnych produkujących hormony białkowe

UKŁAD DOKREWNY cz. 2. Wysepki trzustkowe (Langerhansa): grupy komórek dokrewnych produkujących hormony białkowe Wysepki trzustkowe (Langerhansa): grupy komórek dokrewnych produkujących hormony białkowe UKŁAD DOKREWNY cz. 2 Elementy składowe: komórki dokrewne kapilary okienkowe włókna nerwowe Typy komórek dokrewnych

Bardziej szczegółowo

Sygnalizacja międzykomórkowa i wewnątrzkomórkowa

Sygnalizacja międzykomórkowa i wewnątrzkomórkowa Sygnalizacja międzykomórkowa i wewnątrzkomórkowa Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej Informator (przekaźnik) pierwotny czynnik fizyczny lub chemiczny będący nośnikiem

Bardziej szczegółowo

BIOLOGIA ZBIÓR ZADAŃ

BIOLOGIA ZBIÓR ZADAŃ 1 BIOLOGIA ZBIÓR ZADAŃ Matura 2019 Tom II Zacznij od robienia tego, co konieczne; potem zrób to, co możliwe; nagle odkryjesz, że dokonałeś niemożliwego. Św. Franciszek z Asyżu 2 Tom 2 zbioru zadań zawiera

Bardziej szczegółowo

Gruczoły zewnątrzi. wewnątrzwydzielnicze

Gruczoły zewnątrzi. wewnątrzwydzielnicze Gruczoły - zespoły komórek nabłonkowych o specjalizacji wydzielniczej Gruczoły zewnątrzi wewnątrzwydzielnicze Gruczoły zewnątrzwydzielnicze kierują wydzielinę do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające

Bardziej szczegółowo

Patofizjologia układu dokrewnego

Patofizjologia układu dokrewnego lek. Grzegorz Szewczyk Patofizjologia układu dokrewnego Zaburzenia czynności podwzgórza, przysadki mózgowej i gruczołów nadnerczowych Katedra i Zakład Patologii Ogólnej i Doświadczalnej AM w Warszawie

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa

Bardziej szczegółowo

ZARYS FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCZNEGO Podręcznik dla studentów

ZARYS FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCZNEGO Podręcznik dla studentów ZARYS FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCZNEGO Podręcznik dla studentów ZARYS FIZJOLOGII WYSIŁKU FIZYCIKIES Podręcznik dla studentów Pod redakcją dr n. med. Bożeny Czarkowskiej-Pączek prof. dr. hab. n. med. Jacka

Bardziej szczegółowo

PATOFIZJOLOGIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI PODWZGÓRZA, PRZYSADKI I NADNERCZY

PATOFIZJOLOGIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI PODWZGÓRZA, PRZYSADKI I NADNERCZY PATOFIZJOLOGIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI PODWZGÓRZA, PRZYSADKI I NADNERCZY I. PODWZGÓRZE W podwzgórzu syntetyzowane są liberyny i statyny. Liberyny pobudzają wydzielanie przez przysadkę hormonów tropowych (tropin),

Bardziej szczegółowo

Wydalanie ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Wydalanie ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI Wydalanie DR MAGDALENA MARKOWSKA ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI Wydalanie Środowisko odla ZWIERZĘCIA jest nim OTOCZENIE, w którym żyje odla KOMÓREK

Bardziej szczegółowo

LECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI

LECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI Załącznik nr 11 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r. Nazwa programu: LECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI ICD-10 E 22.8 Przedwczesne dojrzewanie płciowe

Bardziej szczegółowo

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu

UKŁAD DOKREWNY. Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony. parakrynowa. autokrynowa. endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna autokrynowa

Bardziej szczegółowo

Parametr służący jedynie warunkowo do wyjaśnienia dysfunkcji tarczycy. Ma większe znaczenie jako parametr uzupełniający.

Parametr służący jedynie warunkowo do wyjaśnienia dysfunkcji tarczycy. Ma większe znaczenie jako parametr uzupełniający. Testy Endokrynologiczne Pies Badanie pojedynczych hormonów Tyroksyna całkowita (T4) Wyjaśnienie postępowania zaburzeń hormonalnych tarczycy (niedoczynności rzadziej nadczynności).parametr mało specyficzny,

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13

SPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13 SPIS TREŚCI Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13 CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii I. TKANKI CZŁOWIEKA (dr Joanna Kaźmierczak) 17 1. Tkanka nabłonkowa 17 1.1. Nabłonek pokrywający 18 1.2. Nabłonek gruczołowy

Bardziej szczegółowo

Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com Created by Neevia Document Converter trial version

Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com Created by Neevia Document Converter trial version TEST 3 1. Kanały typu L: a) występują w większości naczyń krwionośnych i ich blokada (np. nifedypiną) jest stosowana w leczeniu nadciśnienia tętniczego (+) b) nie są zaleŝne od potencjału elektrycznego

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA PROGRAMOWE BIOLOGIA DLA KLASY VII

WYMAGANIA PROGRAMOWE BIOLOGIA DLA KLASY VII WYMAGANIA PROGRAMOWE BIOLOGIA DLA KLASY VII I. Organizm człowieka. 1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka. przedstawia hierarchizację budowy organizmu człowieka (komórki, tkanki, narządy, układy narządów,

Bardziej szczegółowo

2. Plan wynikowy klasa druga

2. Plan wynikowy klasa druga Plan wynikowy klasa druga budowa i funkcjonowanie ciała człowieka ział programu Materiał kształcenia L.g. Wymagania podstawowe Uczeń: Kat. Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Kat. Pozycja systematyczna 3

Bardziej szczegółowo

Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne

Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne Męskie narządy płciowe prącie: moszna Zewnętrzne narządy płciowe: Wewnętrzne narządy płciowe : jądra męski

Bardziej szczegółowo

Kierunek: Technologia Żywności i Żywienie Człowieka studia stacjonarne I stopnia

Kierunek: Technologia Żywności i Żywienie Człowieka studia stacjonarne I stopnia Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Kierunek: Technologia Żywności i Żywienie Człowieka studia stacjonarne I stopnia Prowadzący przedmiot: dr n. wet. Sylwester Kowalik Szczegółowy program wykładów

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia seminaryjne w semestrze letnim I Błony biologiczne

Zagadnienia seminaryjne w semestrze letnim I Błony biologiczne Zagadnienia seminaryjne w semestrze letnim 2019 I Błony biologiczne 1. Budowa i składniki błon biologicznych - fosfolipidy - steroidy - białka - glikoproteiny i glikolipidy 2. Funkcje błony komórkowej

Bardziej szczegółowo

Gruczoły wydzielania wewnętrznego

Gruczoły wydzielania wewnętrznego Gruczoły wydzielania wewnętrznego Przysadka mózgowa Wyspy trzustkowe Tarczyca przytarczyce Nadmercza Komórki gruczołowe pochodzenie nabłonkowe. Kształt wieloboczny, przynajmniej jedna powierzchnia komórki

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas 7 - BIOLOGIA

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas 7 - BIOLOGIA Dział Organizm człowieka Wymagania podstawowe (+) Uczeń: - przedstawia hierarchizację budowy organizmu człowieka (komórki, tkanki, narządy, układy narządów, organizm) - dokonuje obserwacji i z pomocą nauczyciela

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1 KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. ENDOKRYNOLOGIA ENDOCRINOLOGY Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr Waldemar Szaroma Zespół dydaktyczny Dr hab. Grzegorz Formicki, Prof. UP Dr Agnieszka Greń Dr Renata Muchacka

Bardziej szczegółowo

OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011

OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011 OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011 DLACZEGO DOROSŁY CZŁOWIEK (O STAŁEJ MASIE BIAŁKOWEJ CIAŁA) MUSI SPOŻYWAĆ BIAŁKO? NIEUSTAJĄCA WYMIANA BIAŁEK

Bardziej szczegółowo

GRUCZOŁY WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO

GRUCZOŁY WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO GRUCZOŁY WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO Przysadka mózgowa Tarczyca przytarczyce Komórki gruczołowe pochodzenie nabłonkowe. Kształt wieloboczny, przynajmniej jedna powierzchnia komórki ma kontakt z naczyniem

Bardziej szczegółowo

Starzenie układu endokrynnego: melanopauza, somatopauza. Cechy fizjologiczne, możliwości terapeutyczne, zasadność terapii

Starzenie układu endokrynnego: melanopauza, somatopauza. Cechy fizjologiczne, możliwości terapeutyczne, zasadność terapii Starzenie układu endokrynnego: melanopauza, somatopauza. Cechy fizjologiczne, możliwości terapeutyczne, zasadność terapii Dr n. med. Marta Jonas Zespół Kliniczno-Badawczy Epigenetyki Człowieka Instytut

Bardziej szczegółowo