Jednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi W tej jednostce dydaktycznej dowiesz się jak się zachowywać z osobą niepełnosprawną, aby poprawić jej komunikację i kwestie relacji z innymi. 4.1 Ogólne kwestie dotyczące komunikacji Komunikacja jest istotnym elementem pomocy w relacjach z innymi osobami. Bez komunikacji nie jest możliwy rozwój. Wiele elementów może zakłócić komunikację i relacje między ludźmi. Komunikacja może prowadzić do lepszej jakości życia. Relacje mogą być opisane jako produkt oczekiwań, podejść, poziomów percepcji siebie i innych (potwierdzenie, odrzucenie), poziomu uwagi, intymności, rozpoznania, wzajemności i wzajemnych zależności. Komunikacja i relacje mogą podlegać niezrozumieniu, braku informacji: wtedy mówimy o braku efektywności komunikacji. Komunikacja może się odbywać kanałami werbalnymi (słowami) i za pomocą związanych z nimi atrybutów (intonacja, ton, tembr, prędkość, nacisk...), oraz kanałami niewerbalnymi (gestami, wyrazem twarzy, spojrzeniem, dystansem pomiędzy rozmówcami, postawą...) 18
4.2 Jak należy się zachowywać w celu poprawy komunikacji i relacji z osobą niepełnosprawną W podejściu do innych ludzi często kierujemy się wcześniej znanymi ideami i uprzedzeniami a nie kontaktem z tą unikatową i niepowtarzalną osobą. Mamy tendencję do stawania twarzą w twarz z rzeczywistością kierując się stereotypami, które powodują sie nie dostrzegamy właściwej osoby. To zjawisko może dotyczyć kontaktów z niepełnosprawnymi, głównie z powodu uprzedzeń i barier mentalnych oraz z powodu własnych lęków i niezrozumienia choroby lub niepełnosprawności. Oczywiste jest zatem, że relacja może zostać w ten sposób zakłócona. Utrzymuj właściwy dystans fizyczny z pacjentem (nie bądź zbyt zdystansowany ani zbyt blisko) Nie unikaj specyficznych elementów konwersacji (np. związanych z niepełnosprawnością lub chorobą) Nie unikaj patrzenia na niepełnosprawnych Wyjaśnij pacjentowi co robisz i co będziesz robił w każdym działaniu, w które będziecie zaangażowani 19
Relacje nastawione na opiekę i pomoc nie odbywają się wyłącznie za pomocą słów (kanałami werbalnymi): większość komunikacji jest przekazywana gestami, wyrazem twarzy (element niewerbalne). Poza tym, ważny jest sposób w jaki się komunikujemy. Wśród podstawowych warunków osiągnięcia relacji wsparcia znajdują się: Świadomość trudności i twojego podejścia w celu modyfikacji ich oraz poproszenia o pomoc, jeśli jest taka potrzeba Empatia, zdolność do wczucia się w sytuację innych, poczucia ich doświadczeń i okazania im zrozumienia Pozytywne rozpoznanie, szacunek i wyraźna akceptacja uczuć pacjenta bez własnego osądu (pozytywnego lub negatywnego) Spójność czyli zdolność opiekuna do bycia sobą, rozpoznania emocji i ograniczeń pacjenta. Istotne jest zbadanie mentalnych barier oraz unikanie podejścia mogącego sparaliżować proces komunikacji i aktywnego słuchania. Bycie słuchanym jest doświadczeniem, w którym osobiste uczucia i słowa są rozpoznawane i szanowane. Kontaktując się z osobą niepełnosprawną, unikaj poniższych zachowań: porównań przygotowania mentalnego: przewidujesz odpowiedź i tracisz koncentrację filtrowania: wybierasz tylko niektóre treści (przyjemne i interesujące dla ciebie ) oceniania: przykładasz łatki zanim zrozumiesz przekaz dawania rad uniemożliwiając pacjentowi przekazania jego punktu widzenia zmiany tematu: przechodzisz do tematu, który nie jest źródłem dyskomfortu lub nudy dla ciebie bycia zbyt miłym: chcesz zadowolić inną osobę, nawet bez posłuchania co chce przekazać PAMIĘTAJ: Aby być dobrym opiekunem, powinieneś poprawić: Umiejętność słuchania pacjenta: słuchanie jest pierwszą konstrukcją strategii komunikacji Umiejętność braku wpływu przez opinie i uprzedzenia Umiejętność wyczucia własnych ograniczeń Umiejętność zaakceptowania różnorodności każdego człowieka Umiejętność empatii Zdolności spójności zachowania 20
Jak możemy wdrożyć efektywne słuchanie? W celu efektywnego słuchania, można wdrożyć różne strategie: Pozostań cicho dopóki rozmówca nie skończy mówić Pytaj, dowiaduj się, wyjaśniaj Pamiętaj, co powiedział twój rozmówca Używaj słów, które zachęcą do rozmowy Proś o zdanie, aby dowiedzieć się czy zrozumiałeś przekaz Próbuj parafrazować komunikację drugiej osoby Potwierdzaj swoją obecność przez proste gesty, takie jak ręka na ramieniu, pomoc w codziennych czynnościach, prawdziwym zainteresowaniu osobą i jej potrzebom. Przeszkody mogą pojawić się z twojego powodu, osoby niepełnosprawnej, lub nawet otoczenia (hałas, światło, temperatura...). Dlatego konieczne jest rozpoznanie barier i ich usunięcie. Przeszkody z twojego powodu, spowodowane: zmęczeniem, osobistymi obawami, potrzebami fizycznymi lub niejasnym przekazem Potwierdź swój status i spróbuj zredukować dyskomfort. Jeśli to możliwe, zaangażuj się w słuchanie innymi, niewerbalnymi kanałami Unikaj dwuznacznych wyrażeń, mów krótko, i zwięźle konstruuj zdania Przeszkody ze strony osoby niepełnosprawnej : 21 Nie potrafi wyraźnie wymówić swoich słów lub często narzeka i jest nudna lub jest zagubiona i nie wie czego Pozwól pacjentowi wyrazić swoje zdanie dając mu czas i możliwość użycia różnych kanałów komunikacji Nie zakładaj ani nie przewiduj potrzeb pacjenta, ale pozwól mu je wyrazić; Zawsze odnoś się do potrzeb osoby niepełnosprawnej Spróbuj zrozumieć ukryte w niej emocje, które chce wyrazić, zadawaj pytania, pomóż wyrazić swoje emocje
chce Przeszkody ze strony otoczenia: Otoczenie jest hałaśliwe, zbyt jasne, nieprzyjazne... Przed rozpoczęciem działań pomocy, jeśli jesteś w pomieszczeniu, przygotuj razem z osobą niepełnosprawną otoczenie umożliwiające komunikację (odpowiednią ilość światła, temperaturę, itp.) PAMIĘTAJ: Aby uzyskać efektywne metody komunikacji i relacji z osobami niepełnosprawnymi, należy przestrzegać poniższych zasad: 1. zbudować relację opartą na wzajemnym zaufaniu; szcunku dla godności i unikatowości drugiej osoby 2. Zbudować sojusz, w celu zrozumienia potrzeb pacjenta; 3. Być bezpośredni, jako antidotum na nadopiekuńczość (wejdź w szczery i autentyczny kontakt z pacjentem, zmierz się z jego problemami; pytaj zanim pomożesz respektując naturalną potrzebę samodzielności); 4. Staraj się sprostać potrzebom, biorąc pod uwagę realne możliwości i ograniczenia pacjenta 5. Informuj i wyjaśniaj zanim wykonasz jakieś działanie 6. Nie traktuj pacjenta jak dziecka 7. Rozmawiaj w sposób zrównoważony (nie mów za dużo, nie za mało, trzymaj się tematu, oceń właściwie informacje potrzebne do przekazania celu rozmowy). 22