Dr inż. Andrzej Zalewski Politechnika Łódzka Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska & DHV POLSKA "Uspokojenie ruchu jako forma obsługi komunikacyjnej miast i miejscowości" Forum zrównoważonego transportu Warszawa 11 czerwca 2008 1. Wprowadzenie określenia uspokojenia ruchu Uspokojenie ruchu wg K. Biedy i A. Rudnickiego z zespołem jest to uporządkowanie i dostosowanie komunikacyjnego sposobu obsługi obszaru do jego podstawowych funkcji i charakteru użytkowego, kulturowego i ekologicznego (1984). Wg Gunnarson a uspokojenie ruchu definiowane jest jako rozwiązania z grupy organizacyjnych, budowlanych i prawnych, zmniejszające uciążliwości ruchu samochodowego przez nakładanie 1
1. Wprowadzenie określenia uspokojenia ruchu Wg dokumentów Dyrekcji Generalnej Dróg Publicznych przez uspokojenie ruchu należy rozumieć działalność zmierzającą za pomocą różnego rodzaju środków /zwanych też często szykanami/ do spowolnienia ruchu przechodzącego przez miejscowość, a w efekcie tego do zmniejszenia liczby wypadków. Zmniejszenie liczby wypadków jest efektem nie tylko spowolnienia, ale też zastosowania takich środków, które powodują zaakcentowanie punktów niebezpiecznych. 1. Wprowadzenie określenia uspokojenia ruchu Uspokojenie ruchu jest próbą osiągnięcia równowagi miedzy ruchem pojazdów i każdym innym użytkownikiem ulicy: pieszymi, rowerzystami, ludźmi prowadzącymi biznes i mieszkańcami [ITE 1999]. Uspokojenie ruchu jest próbą osiągnięcia spokoju, bezpieczeństwa i poprawy warunków środowiskowych na ulicy. Inną definicją uspokojenia ruchu jest środowiskowa zgodność (pogodzenie) zarządzania ruchliwością 2
1. Wprowadzenie określenia uspokojenia ruchu Uspokojenie ruchu jest próbą osiągnięcia spokoju, bezpieczeństwa i poprawy warunków środowiskowych na ulicy [Russel i Pharoah 1990]. Uspokojenie ruchu jest próbą osiągnięcia równowagi miedzy ruchem pojazdów i każdym innym użytkownikiem ulicy: pieszymi, rowerzystami, ludźmi prowadzącymi business i mieszkańcami. Inną definicją uspokojenia ruchu jest środowiskowa zgodność (pogodzenie) zarządzania ruchliwością [Ewing 1999]. 1. Wprowadzenie określenia uspokojenia ruchu Wg Generalnej Dyrekcji Dróg Danii (1993) uspokojenie ruchu jest koncepcja holistyczną zintegrowanego planowania ruchu opartego na wspólnej idei, która usiłuje maksymalizować ruchliwość przy jednoczesnym uczynieniu miasta bardziej przyjaznym dla mieszkańców przez ograniczenie niepożądanych efektów tej ruchliwości. 3
2. Podstawy teoretyczne uspokojenia ruchu Podstaw teoretycznych uspokojenia ruchu można poszukiwać w następujących problemach: zatłoczeniu ulic miejskich ruchem samochodowym, przeciwdziałaniu prosamochodowej polityce komunikacyjnej, uciążliwościach środowiskowych spowodowanych ruchem samochodowym (wzrost zanieczyszczeń powietrza, wzrost hałasu i wibracje), degradacji przestrzeni miejskich przez przemieszczające się i parkujące samochody, w tym zalewem przestrzeni miejskich przez samochody, pogorszającym się stanem bezpieczeństwa ruchu miejskiego i wzrastającym zagrożeniu niezmotoryzowanych uczestników ruchu (pieszych i rowerzystów), dążeniem do zwiększenia przepustowości układów drogowo ulicznych, przeciwdziałaniu nadmiernej pedestrianizacji miast, modelu organizacji przestrzeni w miastach. Model przestrzeni komunikacyjnej wg O. Gunnarsona 5 20 30 50 70 4
2. Podstawy teoretyczne uspokojenia ruchu Zależność między przepustowością pasa ruchu a prędkością 2. Podstawy teoretyczne uspokojenia ruchu Prędkość kolizji [km/h] 80 60 40 20 Prawdopodo bieństwo Śmierci [%] 100 85 30 10 Zmiany ryzyka pieszego w wypadku drogowym w funkcji prędkości pojazdu [Gandino 1990] 5
2. Podstawy teoretyczne uspokojenia ruchu Niezbędne szerokości jezdni przy prędkości 50 km/h i mniejszych lub równych 40 km/h (wg warunków technicznych niemieckich) [Neufert (1997)] 2. Podstawy teoretyczne uspokojenia ruchu Powierzchnia zajmowana przez samochody osobowe w zależności od prędkości ruchu. Odległości hamowania przy prędkości 50 i 30 km/h 6
3. Cele i metody uspokojenia ruchu Wg Bonanoni (1990), cel generalny uspokojenia ruchu można sformułować jako: stworzenie i utrzymanie zabudowy miejskiej harmonijnie zagospodarowanej i faworyzującej mieszkalnictwo i realizację aktywności ekonomicznych. Cele cząstkowe uspokojenia wg Bonanoni (1990) i z uzupełnieniami autora, są następujące: ograniczenie liczby i ciężkości wypadków oraz prędkości, umożliwienie wszystkim użytkownikom łatwego osiągnięcia celu podróży, ograniczenie hałasu i zanieczyszczenia środowiska, rewaloryzacja funkcji społecznych przestrzeni publicznych oraz uporządkowanie i zarządzanie parkowaniem. 3. Cele i metody uspokojenia ruchu Cele uspokojenia ruchu mogą być realizowane następującymi metodami: kształtowaniem zabudowy zwartej, rozwojem transportu publicznego i ruchu rowerowego oraz pieszego, trójczłonową sprzężoną metodą: polityką parkingową, ograniczeniami przepustowości, organizacją ruchu (zarządzeniem ruchem i parkowaniem w aspekcie uspokojenia ruchu), kształtowaniem oraz przebudową ulic i dróg w aspekcie uspokojenia ruchu, podnoszeniem poziomu technicznego pojazdów motorowych, metodami finansowymi, kontrolami i sankcjami, działaniami informacyjno edukacyjnymi (informacja, uwrażliwienie, kształcenie). Metody realizacji celów, podobnie jak same cele mają charakter interdyscyplinarny! 7
3. Cele i metody uspokojenia ruchu Cele uspokojenia ruchu w programie francuskim Ville plus sûre, quartier sans accidents (Paris 1993) /zestawienie autora/ Lp. Cel uspokojenia ruchu liczba realizacji % 1 2 Bezpieczeństwo ruchu drogowego Poprawa walorów struktury przestrzennej i zabudowy miejskiej, poprawa walorów krajobrazu miejskiego 27 26 77 74 3 Ograniczenia prędkości i dostępności, przekształcenia sieci i organizacji ruchu 19 54 4 Poprawa warunków środowiska zamieszkania i życia społecznego 19 54 5 6 Poprawa warunków dla ruchu pieszych i rowerzystów Funkcjonowanie obszaru i infrastruktura techniczna 15 7 43 20 7 Zarządzanie i organizacja parkowania 5 14 8 Cele złożone 5 14 3. Cele i metody uspokojenia ruchu Cele wdrażania stref 30 we Francji wg CERTU 2000 /zestawienie autora/ Lp. Cel uspokojenia ruchu Udział celu [%] 1 2 3 4 5 Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego Potrzeby lokalne Jakośćżycia Studia generalne /wynikające z potrzeb generalnych obsługi transportowej/ Inne 61% 45% 35% 15% 8% 8
3. Cele i metody uspokojenia ruchu Cele uspokojenia ruchu mogą być realizowane następującymi metodami: kształtowaniem zabudowy zwartej, rozwojem transportu publicznego i ruchu rowerowego oraz pieszego, trójczłonową sprzężoną metodą: polityką parkingową, ograniczeniami przepustowości, organizacją ruchu (zarządzeniem ruchem i parkowaniem w aspekcie uspokojenia ruchu), kształtowaniem oraz przebudową ulic i dróg w aspekcie uspokojenia ruchu, podnoszeniem poziomu technicznego pojazdów motorowych, metodami finansowymi, kontrolami i sankcjami, działaniami informacyjno edukacyjnymi (informacja, uwrażliwienie, kształcenie). Metody realizacji celów, podobnie jak same cele mają charakter interdyscyplinarny! 4. Koncepcje uspokojenia ruchu na tle tendencji kształtowania obsługi komunikacyjnej obszarów zurbanizowanych Norwich koncepcja obsługi komunikacyjnej strefy centralnej. [Ostrowski (1980)] Ta koncepcja może się komuś wydać przerażająca to trzeba zaznaczyć, że tylko ona, poparta odpowiednią dyscypliną w stosunku do ruchu samochodowego, może uratować to stare miasto przed pogrążeniem się w chaosie i ostateczną koniecznością zmiecenia go z powierzchni. 9
4. Koncepcje uspokojenia ruchu na tle tendencji kształtowania obsługi komunikacyjnej obszarów zurbanizowanych Teoretyczne modele przekształceń systemów transportowych Traffic Replanning wg SCAFT 5. Generacje rozwiązań I generacja rozwiązań tworzone w latach 70 tych ciągi piesze w obszarach handlowych i centrach miast oraz środki organizacyjne i budowlane utrudniające ruch samochodowy na pojedynczych ulicach osiedlowych. Środki te stosowano często lokalnie dla poprawy sytuacji w istniejących niebezpiecznych miejscach. Dużą rolę przypisywano zmianie charakteru ulicy przez przede wszystkim obniżenie funkcji transportowej ulicy (woonerf w Holandii). 10
II generacja rozwiązań są to rozwiązania z początku lat 80. obejmujące większe rejony miast i osiedli o zróżnicowanych funkcjach (nie tylko obszary mieszkaniowe). Duża wagę poświęcano przy tym komunikacji zbiorowej, ruchowi rowerowemu oraz włączeniu głównych ulic miejskich do stref ruchu uspokojonego. Do tej generacji należą także wymuszające redukcję prędkości przekształcenia dróg tranzytowych przechodzących przez małe miejscowości Noisy - le Roi - uspokojenie ruchu II generacji przejście drogi tranzytowej przez miasto [CETUR (1994)] III generacja rozwiązań lata 90., to praktyka rozpatrywania uspokojenia ruchu już na etapie planu zagospodarowania przestrzennego miasta, osiedla lub aglomeracji w kontekście funkcjonowania tychże struktur funkcjonalno przestrzennych, oraz niezbędnych rozwiązań planistycznych i organizacyjno technicznych wpływających m.in. na zmianę tradycyjnych zachowań Zielonka k.w-wy - Koncepcja obsługi komunikacyjnych. komunikacyjnej centrum miasta [opr. autora] 11
IV generacja rozwiązań Rozwiązania tego typu realizowane są na skrzyżowaniach oraz na odcinkach międzywęzłowych. Najpopularniejszą formą rozwiązań skrzyżowań są: ronda (małe i średnie) oraz skrzyżowania z wyniesionymi tarczami i wyspami środkowymi 6. Formy uspokojenia ruchu: strefa zamieszkania 15 km/h (20 km/h w Polsce) strefa ograniczonej prędkości 30 km/h strefa ograniczonej prędkości - 50km/h ciągi ograniczonej prędkości - 30-50km/h strefa ograniczonej prędkości - 60 km/h punktowe uspokojenie ruchu 12
7. Przegląd przykładów rozwiązań stref i ciągów ruchu uspokojonego Uspokojenie ruchu w obszarach różnych funkcji Ze względu na położenie w strukturze funkcjonalnej dużego miasta wyodrębnić można następujące tereny predestynowane do wprowadzenia w nich rozwiązań uspokajania ruchu: centrum, śródmieście, obszary zainwestowania sąsiadujące ze śródmieściem, zespoły nowej zabudowy na obrzeżach miasta, małe ośrodki miejskie wchłonięte przez miasto duże, małe intensywnie zainwestowanie obszary pozostające w strefie bezpośredniego oddziaływania ośrodka centralnego, obszary chronione usytuowane poza śródmieściem. 7. Przegląd przykładów rozwiązań stref i ciągów ruchu uspokojonego Tychy - schemat układu struktury przestrzennej i układu drogowo ulicznego z zaznaczonymi istniejącymi i potencjalnymi strefami ruchu uspokojonego [oprac. autora] 13
Houten /Holandia/ schemat obsługi transportowej nowego miasta o ruchu uspokojonym [Municipality of Houten (2003)] Chambéry /Francja/ - usytuowanie stref ruchu uspokojonego. [oprac. autora]; Oznaczenia : dworzec i linia kolejowa, 2. autostrada i droga ekspresowa, 3. ulice układu podstawowego, 4. droga krajowa, 5. droga departamentalna, 6. ulice układu podstawowego z trasami komunikacji zbiorowej, 7. trasy komunikacji zbiorowej na ulicach lokalnych, 8. centralny przystanek przesiadkowy kom. zbiorowej, 9. przystanek końcowy kom. zbiorowej, 10. drogi rowerowe różnych typów, 11. obszar zabytkowego centrum, 12. śródmieście, 13. tereny mieszkalnictwa wielorodzinnego wysokiego, 14. tereny mieszkalnictwa niskiego, 15. tereny przemysłu i składów, 16. tereny zielone (parki i lasy), 17. rzeki, 18. nazwy komun w aglomeracji Chambery, 19. granice miasta. 14
Uspokojenie ruchu w skali miasta wielkiego i dużego W wielkich miastach uspokojenia ruchu mają z reguły charakter wydzielonych enklaw, które pełnią strefy ruchu uspokojonego. Im miasto większe, tym powierzchnia obszarów przeznaczonych do uspokojenia ruchu jest relatywnie mniejsza, niż w miastach mniejszych. Przykładem rozwiązań uspokojenia ruchu w skali miasta dużego są rozwiązania uspokojenia ruchu w Paryżu i Krakowie i San Sebastian. Villeneuf d Ascq /Francja/ strefa ruchu uspokojonego 30 km/h w miasteczku uniwersyteckim 15
Douai /Francja/ - przekształcenia przestrzeni publicznej układu ulicznego rejonu mostu Esquerchin w aspekcie uspokojenia ruchu miejskiego po wybudowaniu linii tramwaju szybkiego /oddanie do użytku 2007/ Uspokojenie ruchu na ciągach drogowych przechodzących przez małe miasta i miejscowości Możliwe rozwiązania prowadzenia ruchu tranzytowego przez małe miasta i miejscowości [AIPCR/PIARC (1991)] Strefy funkcjonalno ruchowe na przejściach ciągów drogowych przez małe miasta i miejscowości i dozwolone prędkości w strefach [Jamroz K. i inni (2004)] 16
Chambéry Le Haut Schemat struktury funkcjonalno przestrzennej na tle uspokojonego układu drogowo ulicznego z przejścia ciągu drogowym nr D991 przez dzielnicę [oprac. autora]; oznaczenia: 1. zabudowa wielorodzinna, 2. zabudowa szeregowa lub jednorodzinna, 3. podwórza z posadzką i aranżacją, 4. skrzyżowania, 5. ulice główne (jedno lub dwujezdniowe), 6. ulice zbiorcze, 7. ulice lokalne i dojazdowe, 8. ulice o zagospodarowaniu typu podwórzec miejski, 9. ciągi piesze, 10. ścieżki rowerowe, 11. przejazdy bezkolizyjne (kładki, tunele), 12. ulice prowadzące komunikację zbiorową, 13. przystanki autobusowe, 14. skarpy nasypów lub wykopów; Chambéry le Haut (Francja) przejście przez dzielnicę 17
Uspokojenie ruchu na wlotach do miejscowości na drodze krajowej w Doorn (Holandia) Uspokojenie ruchu na przejściu drogi krajowej przez Elst (Holandia) 18
Uspokojenie ruchu na przejściu drogi krajowej nr 21 przez Kobylnicę Słupską /skrzyżowanie ul. Głównej z ul. Kolejową 8. Warunki ruchu innych niż ruch samochodowy kategorii uczestników ruchu w strefach i na ciągach ruch uspokojonego Uspokojenie ruchu jest formą promocji ruchu pieszego i nadania priorytetu tej formie przemieszczeń przez: wyznaczanie stref i ciągów wyłącznego ruchu pieszego, poszerzanie chodników, wyznaczenie przejść dla pieszych, w tym również z pierwszeństwem w stosunku do ruchu samochodowego, lokalizację na ciągach pieszych ławek dla odpoczynku i innych urządzeń obsługi pieszych, aranżacji ciągów pieszych elementami małej architektury, wprowadzaniu informacji kierunkowej dla pieszych. Ruch pieszy 19
7. Warunki ruchu innych niż ruch samochodowy kategorii uczestników ruchu w strefach i na ciągach ruch uspokojonego Uspokojenie ruchu w odniesieniu do ruchu rowerowego daje możliwość zastąpienia lub znacznego ograniczenia infrastruktury liniowej dla ruchu rowerowego, tj. ścieżek rowerowych lub wydzielonych pasów ruchu rowerowego, ze względu na wprowadzone ograniczenia prędkości do max. 30 km/h. Ruch rowerowy Wprowadzając uspokojenie ruchu równocześnie poprawiamy warunki bezpieczeństwa ruchu dla innych uczestników ruchu, w tym przede wszystkim dla rowerzystów i oszczędzamy na kosztownej infrastrukturze liniowej dla tej kategorii uczestników ruchu. Warunki ruchu innych niż ruch samochodowy kategorii uczestników ruchu w strefach i na ciągach ruch uspokojonego Komunikacja publiczna Poprawia się obsługę transportową i nadaje się priorytet komunikacji zbiorowej w uspakajanych obszarach, jako rekompensatę za wprowadzane ograniczeń dla samochodów indywidualnych 20
Dziękuję Państwu za uwagę! 21