Instrumenty polityki pieni nej na tle p ynnoêci sektora bankowego w 2004 roku

Instrumenty polityki pieni nej na tle p ynnoêci sektora bankowego w 2004 roku W arszawa, 2005 r.

! "#"$%%&' "()$%%*'

W ramach strategii bezporedniego celu inflacyjnego Narodowy Bank Polski oddziałuje na poziom inflacji za pomoc stopy procentowej. Rada Polityki Pieninej, okrelajc oficjalne stopy procentowe NBP, wyznacza rentowno instrumentów polityki pieninej. Za pomoc operacji otwartego rynku bank centralny utrzymuje krótkoterminowe stopy rynku midzybankowego na poziomie zgodnym z realizowanym celem polityki pieninej. W 2004 r. RPP trzykrotnie podwyszała oficjalne stopy procentowe NBP, z których kada została podniesiona łcznie o 1,25 punktu procentowego. Stopa referencyjna została podwyszona do 6,5%, lombardowa do 8,0%, a depozytowa do 5,0%. Stopy depozytowa oraz lombardowa tworzyły korytarz waha krótkoterminowych stóp procentowych rynku midzybankowego; rodek wyznaczała stopa referencyjna. Zachowana została jego szeroko wynoszca +/-1,5 pkt proc. NBP wykorzystywał operacje otwartego rynku do zarzdzania płynnoci sektora bankowego. W ramach operacji podstawowych NBP regularnie (raz w tygodniu, w pitek) emitował bony pienine z 14-dniowym terminem zapadalnoci. Minimaln rentowno tych operacji wyznaczała stopa referencyjna NBP. Stopa ta informowała o biecym kierunku polityki pieninej i oddziaływała na poziom stawek rynkowych o porównywalnym terminie zapadalnoci. W 2004 r. NBP nie przeprowadzał operacji dostrajajcych i strukturalnych. W 2004 r. banki w niewielkim stopniu korzystały z operacji depozytowo-kredytowych. Stopa oprocentowania kredytu lombardowego okrelała maksymalny koszt pozyskania pienidza krótkoterminowego na rynku. Banki korzystały z tego instrumentu wyłcznie w sytuacjach krótkoterminowych niedoborów płynnoci. Depozyt na koniec dnia umoliwiał bankom lokowanie w NBP nadwyek płynnoci pozostałych na koniec dnia operacyjnego. Instrumentem, który stabilizował poziom krótkoterminowych stawek rynkowych, była rezerwa obowizkowa. W 2004 r. banki utrzymywały rezerw obowizkow na rachunkach w NBP, korzystajc z systemu urednionego, tzn. były zobowizane do utrzymywania w okresie rezerwowym redniego stanu rodków na poziomie nie niszym od wartoci wymaganej. System taki stabilizował warunki płynnociowe na rynku. Stopy rezerwy wynosiły: 3,5% od rodków zgromadzonych na rachunkach oraz od 30 czerwca 2004 r. 0% od transakcji repo. Od 1 maja 2004 r. rodki rezerwy obowizkowej zostały oprocentowane na poziomie 0,9 stopy redyskontowej NBP. Dziki wykorzystaniu instrumentów polityki pieninej w 2004 r. krótkoterminowe stopy procentowe na rynku midzybankowym utrzymywane były w korytarzu waha, okrelonym rentownoci operacji depozytowo-kredytowych. Wiksze wahania stóp rynkowych wynikały z przejciowych zaburze płynnociowych, które pojawiły si w okresach kwiecie-maj oraz listopad-grudzie. Na poziom stawek rynkowych oddziaływały 2

równie zmieniajce si oczekiwania rynku dotyczce kształtowania si stóp procentowych NBP. rednie w roku odchylenie stawki WIBOR 2W od stopy referencyjnej NBP wyniosło 18 punktów bazowych i w porównaniu z 2003 r. wzrosło o 7 punktów bazowych. Na poziom nadpłynnoci sektora bankowego w 2004 r. oddziaływało kształtowanie si czynników autonomicznych (pozostajcych poza kontrol banku centralnego). Do zmniejszenia skali nadpłynnoci przyczyniły si głównie: wzrost salda depozytów budetowych utrzymywanych w banku centralnym, przyrost pienidza gotówkowego w obiegu, zwikszenie poziomu rezerwy obowizkowej oraz sprzeda walut netto przez NBP. Na zwikszenie skali nadpłynnoci wpłynły m.in.: wpłata z zysku NBP do budetu pastwa, wypłata odsetek od obligacji NBP, wypłata dyskonta od bonów pieninych NBP oraz wypłata odsetek od rezerwy obowizkowej. Poziom nadpłynnoci, mierzony jako rednie w miesicu saldo bonów pieninych NBP w grudniu 2004 r., wyniósł 2,3 mld zł (spadek o 1,8 mld zł w porównaniu z grudniem poprzedniego roku). W ujciu redniorocznym poziom nadpłynnoci w 2004 r. ukształtował si na poziomie 5,3 mld zł (spadek o 0,9 mld zł). Znaczna cz płynnoci z rynku była jednak wchłaniana przez Ministerstwo Finansów i nastpnie lokowana w banku centralnym. Jeeli poziom nadpłynnoci powikszymy o saldo lokat terminowych utrzymywanych przez MF w NBP, to absorpcja płynnoci wyniosłaby w grudniu 2004 r. rednio 13,3 mld zł (wzrost o 0,6 mld zł). W ujciu redniorocznym łczna absorpcja rodków pieninych z sektora bankowego w 2004 r. wyniosła 17,5 mld zł (w tym lokaty MF w NBP 12,2 mld zł) i była o 5,2 mld zł wiksza w porównaniu z 2003 r., kiedy wyniosła 12,3 mld zł (w tym lokaty MF w NBP 6,1 mld zł). 3

+,( ------------------------------------------$ ((./'.01,+2,3---------------------* /'/' /'$' /';' 45.06,,+(,27+68/99*:$%%;--------------* +46<5.06$%%&'------------------------------------------= #.>,6(4+76(,(.4<?6,5.01,+2,3$%%&'-----@ ((.$'(.,+,745,6<,35+5,AB,< +46<A?$%%&'----------------------/& $'/' $'$' $';' (+.+,4>68(576?+47,+>5+5,AB,<--------/& +47,+5+5,AB,<$%%&'------------------------------------/* +46<7A(2745,AB7(6(<?(24(<?6,-----------$/ ((.;'C7+,7,5,6<75+5,AB,<----;& ;'/' ;'$' ;';' C77<?6,6,455A,D,+06+,745,6<,35+5,AB,<---;& C7+,7,5,6<75+5,AB,<4+,74$%%&' -----------;E >B6,+,768! -----------------------------------------;9 C.?6(/' C.?6($' C.?6(;'! C.?6(&' "# $%!&''() C.?6(*' *+, -. C.?6(=' *$!$ /00'"&''( 4

Płynno sektora bankowego! " #$%%&'())* Pojawienie si nadpłynnoci operacyjnej 1 (zwanej dalej nadpłynnoci) w sektorze bankowym w Polsce wizało si z szybkim przyrostem aktywów NBP, który przewyszał przyrost pienidza rezerwowego. Główn przyczyn takiego stanu był przyrost rezerw walutowych wynikajcy z prowadzonych w latach 1995-1998 interwencji walutowych. Ich celem było niedopuszczenie do nadmiernego umocnienia si polskiej waluty. Ponadto do wzrostu nadpłynnoci przyczyniały si: skup walut netto, wynikajcy z transakcji fixingowych przeprowadzanych przez NBP, oraz bezporednie finansowanie przez bank centralny deficytu budetowego (do 1997 r.). Od 1998 r. stopniowo eliminowano ródła nadpłynnoci. Konstytucja w art. 220 uniemoliwiła pokrywanie deficytu budetowego poprzez zaciganie zobowiza w banku centralnym. Jednoczenie zaprzestanie interwencji walutowych w lipcu 1998 r. zahamowało szybki przyrost rezerw walutowych. W okresie od wrzenia 2000 r. do kwietnia 2003 r. bank centralny przeprowadził take operacj outright 2, majc na celu trwał redukcj nadwyki płynnoci na rynku. Polegała ona na sprzeday bankom skonwertowanych obligacji Skarbu Pastwa. Najwysza nadpłynno wystpiła w 1998 r. i rednio w grudniu ukształtowała si na poziomie 27.886 mln zł. Opisane wyej działania banku centralnego doprowadziły do znacznego zmniejszenia skali nadpłynnoci sektora bankowego, której redni poziom w grudniu 2002 r. wyniósł 5.385 mln zł. Nadpłynno sektora bankowego zmniejszała si równie w 2003 r. W kwietniu tego roku prognozy NBP wskazywały na zagroenie pojawieniem si tzw. chwiejnej równowagi płynnociowej w sektorze bankowym. Głównymi czynnikami ograniczajcymi poziom nadpłynnoci operacyjnej w okresie stycze-kwiecie były: wzrost pienidza gotówkowego w obiegu o 1.775 mln zł oraz ukształtowanie si salda skupu/sprzeday walut obcych przez NBP 1 Za poziom nadpłynnoci operacyjnej sektora bankowego uwaa si w Raporcie saldo wyemitowanych bonów pieninych NBP. 2 W 1999 r. dokonano konwersji niezbywalnego zadłuenia Skarbu Pastwa wobec banku centralnego na zbywalne obligacje Skarbu Pastwa. Rezultatem operacji outright była trwała redukcja nadpłynnoci sektora bankowego na łczn kwot ponad 14 mld zł. 5

Płynno sektora bankowego po stronie sprzeday w kwocie 1.998 mln zł. 3 Chwiejna równowaga płynnociowa mogła powodowa konieczno stosowania przez bank centralny operacji otwartego rynku w dwu kierunkach. Aby tego unikn i pozosta w zgodzie z Załoeniami polityki pieninej na 2003 r. (okrelajcymi jednokierunkowy charakter podstawowych operacji otwartego rynku), bank centralny w kwietniu 2003 r. dokonał wczeniejszego wykupu czci obligacji NBP znajdujcych si w portfelach banków komercyjnych. W wyniku tej operacji sektor bankowy został zasilony płynnoci w kwocie 5.269 mln zł. Na mocy decyzji Rady Polityki Pieninej od dnia 31 padziernika 2003 r. stopa rezerwy obowizkowej została zmniejszona do poziomu 3,5%. Spowodowało to uwolnienie płynnych rodków banków komercyjnych o wartoci 2.882 mln zł. Obie wymienione operacje pozwoliły na utrzymanie w 2003 r. nadpłynnoci sektora bankowego, której redni poziom wyniósł w grudniu tego roku 4.121 mln zł. Wykres 1. redni poziom bonów pieninych NBP oraz operacji reverse repo w latach 1995-2004 w okresach utrzymywania rezerwy obowizkowej 30 000 25 000 20 000 mln zł 15 000 10 000 5 000 0 sty 95 cze 95 lis 95 kwi 96 wrz 96 lut 97 lip 97 gru 97 maj 98 pa 98 lut 99 sie 99 sty 00 cze 00 lis 00 kwi 01 wrz 01 lut 02 lip 02 gru 02 cze 03 lis 03 kwi 04 wrz 04 ródło: NBP. reverse repo bony pienine NBP (!+ ()), Nadpłynno sektora bankowego zmniejszyła si take w 2004 r. Jej redni poziom w grudniu 2004 r. wyniósł 2.261 mln zł. Na pocztku roku, w zwizku ze skupem przez NBP walut obcych z tytułu emisji euroobligacji oraz sezonowym spadkiem pienidza gotówkowego w obiegu, nastpił przejciowy wzrost płynnoci sektora bankowego. Jednak poczynajc od kwietnia 2004 r. poziom nadpłynnoci został znacznie zredukowany w wyniku absorpcji płynnych rodków z rynku przez Ministerstwo Finansów (MF), które ulokowało zakumulowane w tym okresie nadwyki na rachunkach lokat terminowych w NBP. Doprowadziło to do sytuacji, w której udział depozytów budetowych w NBP w absorpcji płynnoci z rynku wyniósł w kwietniu 3 Patrz raport: Instrumenty polityki pieninej na tle płynnoci sektora bankowego w 2003 r., Warszawa 2004, NBP 6

Płynno sektora bankowego 95,5%, a w maju 96,1% 4. rednie saldo bonów pieninych NBP w kwietniu spadło do 740 mln zł, a w maju wyniosło 625 mln zł. W tym okresie na piciu cotygodniowych przetargach oferta bonów pieninych NBP wynosiła po 100 mln zł. rednie saldo lokat MF w NBP wyniosło 15.768 mln zł w kwietniu oraz 15.230 mln zł w maju. Sytuacj t zmieniło rozpoczcie od maja 2004 r. lokowania przez MF czci nadwyek budetowych w sektorze bankowym. Stało si to moliwe po podpisaniu umowy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego (BGK). 5 Pod koniec czerwca 2004 r. NBP przekazał do budetu cz zysku za 2003 r. Wykorzystanie tych rodków na wydatki budetowe spowodowało wzrost salda bonów pieninych. Z kolei sprzeda walut Ministerstwu Finansów przez NBP, w zwizku z przypadajc w kocu wrzenia obsług zadłuenia zagranicznego, spowodowała ograniczenie płynnoci sektora bankowego. Istotny, chocia przejciowy, wpływ na kształtowanie płynnoci w sektorze bankowym miała równie prywatyzacja PKO BP SA, która nastpiła w połowie listopada. W jej wyniku MF ulokowało w NBP uzyskane nadwyki rodków płynnych, co przyczyniło si do zmniejszenia płynnoci rynku. Ponisze zestawienie przedstawia kształtowanie si czynników determinujcych operacyjn płynno sektora bankowego w 2004 r. Przepływy dotycz przyrostu rednich stanów w okresach utrzymywania rezerwy obowizkowej w grudniu 2004 r. w stosunku do grudnia 2003 r. Czynniki wpływajce na zmniejszenie płynnoci (w mln zł): - wzrost depozytów złotowych sektora budetowego 3.239 - przyrost pienidza gotówkowego w obiegu 1.795 - zwikszenie rezerwy obowizkowej banków 1.154 - sprzeda walut netto przez NBP 859 - spłata kredytu refinansowego 412 - wykup obligacji MF nominowanych w USD 398 Razem: 7.857 Czynniki wpływajce na zwikszenie płynnoci (w mln zł): - wpłata z zysku NBP do budetu pastwa 4.057 - pozostałe pozycje netto 1.034 - wypłata odsetek od obligacji NBP 461 - wypłata dyskonta bonów pieninych NBP 303 - wypłata odsetek od rezerwy obowizkowej 74 - rozliczenie depozytu na koniec dnia 48 - wykorzystanie kredytu lombardowego 20 Razem: 5.997 4 Depozyty budetu pastwa wyniosły 18.182 mln zł w kwietniu oraz 18.075 mln zł w maju 2004 r. 5 Rola MF w kształtowaniu płynnoci sektora bankowego w okresie kwiecie-maj 2004 r. oraz uwarunkowania zwizane z lokowaniem nadwyek budetowych poprzez Bank Gospodarstwa Krajowego omówione zostan w dalszej czci niniejszego raportu. 7

Płynno sektora bankowego Łcznie w okresie od grudnia 2003 r. do grudnia 2004 r. rednie saldo bonów pieninych NBP zmniejszyło si o 1.860 mln zł. W 2004 r. płynno sektora bankowego utrzymywała si rednio na poziomie 5.275 mln zł, w porównaniu z 6.251 mln zł w 2003 r. Zrónicowana sytuacja płynnociowa na rynku pieninym w poszczególnych miesicach wynikała ze znacznej zmiennoci czynników autonomicznych, które zostan omówione w kolejnym podrozdziale. Oddziaływanie pozostałych operacji NBP na płynno sektora bankowego bdzie przedmiotem nastpnego rozdziału. * -.! "!+ ()), /!0!"! # " 1 Poziom depozytów budetowych utrzymywanych w NBP w 2004 r. charakteryzował si, podobnie jak w latach poprzednich, znaczn zmiennoci i był podstawowym czynnikiem autonomicznym ograniczajcym płynno sektora bankowego. Ich redni poziom w roku wyniósł 14.813 mln zł (dla porównania w 2003 r. wyniósł 8.520 mln zł). W skład depozytów budetowych wchodz rodki jednostek budetu pastwa, lokaty terminowe MF w NBP oraz rodki funduszy celowych. Wykres 2. redni w miesicu poziom rodków złotowych budetu pastwa utrzymywanych w NBP w 2004 r. 18 000 16 000 14 000 12 000 w mln zł 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 sty-04 lut-04 mar-04 kwi-04 maj-04 cze-04 lip-04 sie-04 wrz-04 pa-04 lis-04 gru-04 ródło: NBP. Zmiany poziomu depozytów budetowych były rezultatem przepływów rodków pomidzy sektorem bankowym a budetem i wynikały przede wszystkim z: - dochodów i wydatków budetowych, 6 Depozyty budetowe utrzymywane w NBP rozumiane s w Raporcie jako rodki instytucji szczebla centralnego, prezentowane w comiesicznym zestawieniu bilansu skonsolidowanego NBP, opracowywanym przez Departament Statystyki NBP. 8

Płynno sektora bankowego - rozlicze z tytułu emisji i wykupu skarbowych papierów wartociowych, - płatnoci zwizanych z zaspokajaniem potrzeb poyczkowych sektora publicznego (w tym wpływów z prywatyzacji), - przepływów pomidzy Polsk a Uni Europejsk, - wykorzystania rodków z rachunków funduszy strukturalnych. Podobnie jak w poprzednich latach najbardziej zmiennym składnikiem depozytów budetowych były lokaty terminowe MF w NBP. Ramka 1. Lokaty terminowe MF utrzymywane w NBP w 2004 r. Minister Finansów, zgodnie z art. 108 ustawy o finansach publicznych, ma prawo do składania posiadanych nadwyek rodków złotowych w formie oprocentowanych lokat w NBP. Szczegółowe zasady lokowania tych rodków precyzowała umowa ramowa zawarta pomidzy MF a NBP w 2003 r. Ponadto w uzasadnionych przypadkach MF mógł lokowa rodki w dowolnie wybranym banku. W 2004 r. MF utrzymywało na rachunkach lokat terminowych w NBP rodki o wartoci rednio 12.192 mln zł, tj. dwukrotnie wicej anieli w roku poprzednim (6.067 mln zł). Wyszy stan lokat MF w NBP w 2004 r. wynikał ze strategii przyjtej przez MF. Zgodnie z ni rodki budetowe były gromadzone na finansowanie przyszłych potrzeb poyczkowych budetu pastwa (m.in. na wpłat składki członkowskiej do budetu UE oraz na refinansowanie inwestycji w ramach programów pomocowych UE). Utrzymywanie znacznie wyszych rodków (w porównaniu z latami poprzednimi) w banku centralnym wynikało ponadto z denia MF do zapewnienie płynnego finansowania planowanych wydatków budetowych. Wykres 3. redni poziom lokat terminowych Ministerstwa Finansów w NBP w kolejnych miesicach w mln zł 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 ródło: NBP. sty lut mar kwi maj cze lip sie wrz pa lis gru 2001 2002 2003 2004 9

Płynno sektora bankowego.! Zasób pienidza gotówkowego na koniec grudnia 2004 r. ukształtował si na poziomie 55.925 mln zł. W 2004 r. łczny przyrost pienidza gotówkowego w obiegu w skali całego roku wyniósł 1.748 mln zł, tj. 3,2%. W 2003 r. poziom pienidza gotówkowego w obiegu zwikszył si o 7.432 mln zł, co oznaczało wzrost w stosunku do grudnia roku poprzedniego o 15,7%. Wykres 4. Roczny przyrost pienidza gotówkowego w latach 2000-2004 20,0% 16,0% 12,0% 8,0% 4,0% 0,0% -4,0% -8,0% -12,0% sty-00 kwi-00 ródło: NBP. lip-00 pa-00 sty-01 kwi-01 lip-01 pa-01 sty-02 kwi-02 lip-02 Tempo wzrostu pienidza gotówkowego w obiegu systematycznie malało w cigu całego 2004 r. Osłabienie dynamiki przyrostu pienidza gotówkowego w obiegu obserwowane w kolejnych miesicach 2004 r. wizało si m.in. ze wzrostem w tym okresie nominalnego oprocentowania depozytów w bankach komercyjnych, co oznaczało zwikszenie alternatywnego kosztu utrzymania gotówki, jak równie z realokacj portfela inwestycyjnego ludnoci. W grudniu 2003 r. rednioroczne tempo wzrostu pienidza gotówkowego wyniosło 13,9%, a w grudniu 2004 r. ukształtowało si na poziomie 8,4%. Podobnie jak w latach ubiegłych mona było zaobserwowa pewne nasilenie przyrostu gotówki w okresach przedwitecznych i wakacyjnych. pa-02 sty-03 Wykres 5. Pienidz gotówkowy w obiegu w 2004 r. 58 000 kwi-03 lip-03 pa-03 sty-04 kwi-04 lip-04 pa-04 52 000 w mln zł 46 000 40 000 sty 04 lut 04 mar 04 kwi 04 maj 04 cze 04 lip 04 sie 04 wrz 04 pa 04 lis 04 gru 04 ródło: NBP. stany na koniec miesica stany rednie w miesicu 10

Płynno sektora bankowego Tak jak w latach poprzednich spadkowi dynamiki gotówki w obiegu sprzyjały: rozwój rynku płatnoci bezgotówkowych oraz rozbudowa sieci bankomatów. W 2004 r. warto transakcji przeprowadzanych za pomoc kart płatniczych wyniosła 156.668,2 mln zł. Kwota ta wzrosła w stosunku do poprzedniego roku o 21%. Wykres 6. Rozwój kart płatniczych w latach 2000-2004 (w mln zł) 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 I 00 II III IV I 01 II III IV I 02 II III IV I 03 II III IV I 04 II III IV kwartały warto transakcji dokonywanych przy pomocy kart płatniczych - lewa o liczba kart płatniczych - prawa o 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 ródło: NBP.!0#!23 Transakcje walutowe NBP, dokonywane w drodze skupu lub sprzeday walut przez bank centralny, powodowały zmiany poziomu płynnoci sektora bankowego. Kada transakcja polegajca na skupie walut przez bank centralny prowadzi do zwikszenia płynnoci sektora bankowego, natomiast kada transakcja sprzeday walut do jej zmniejszenia. Operacje walutowe przeprowadzane przez bank centralny: A. Operacje zagraniczne skarbu pastwa Najwiksza cz transakcji walutowych przeprowadzanych przez bank centralny wizała si z obsług operacji zagranicznych skarbu pastwa, w szczególnoci z obsług zadłuenia zagranicznego skarbu pastwa. rodki na ten cel pochodziły z zakupu przez MF walut w NBP oraz były gromadzone na rachunku walutowym MF w banku centralnym. Skup walut dokonywany przez bank centralny w wikszoci dotyczył wykorzystywania kredytów z midzynarodowych instytucji finansowych przez MF oraz rodków pozyskiwanych w drodze emisji obligacji na rynkach zagranicznych. Ramka 2. Umowa w sprawie sprzeday i skupu walut obcych 12 stycznia 2004 r. MF i NBP podpisały Umow w sprawie sprzeday i skupu walut obcych na obsług zobowiza i nalenoci zagranicznych skarbu pastwa oraz zasad realizacji tej obsługi. W umowie tej zostały wprowadzone limity wielkoci transakcji walutowych w cigu roku: skup walut obcych przez NBP w wysokoci 2 mld euro i sprzeda 3 mld euro, przy czym skumulowana rónica pomidzy kwot sprzeday a kwot skupu walut obcych na koniec kadego kwartału nie mogła by wysza ni równowarto 1 mld euro. 11

Płynno sektora bankowego B. Transakcje z Komisj Europejsk Do transakcji walutowych banku centralnego zalicza si równie transakcje przeprowadzane z Komisj Europejsk 7 (KE). Z jednej strony wizały si one ze sprzeda walut przez NBP na rzecz KE w przypadku przewalutowania czci składki członkowskiej Polski dla UE wpłacanej w złotych. Z drugiej strony polegały na skupie walut przez NBP w zwizku z wykorzystywaniem w złotych rodków pomocowych przekazywanych przez KE w euro. W wyniku tych operacji NBP dokonał sprzeday walut netto o wartoci 510 mln zł, co wpłynło na ograniczenie płynnoci sektora bankowego i skali operacji otwartego rynku na tak kwot. C. Pozostałe operacje Poza operacjami walutowymi zwizanymi z obsług zobowiza i nalenoci zagranicznych skarbu pastwa w ramach Umowy z 12 stycznia 2004 r., a take transakcjami zwizanymi z wykorzystaniem funduszy unijnych, bank centralny przeprowadzał operacje walutowe z instytucjami rzdowymi, które na podstawie umowy rachunku bankowego mogły zakupywa lub sprzedawa waluty obce w banku centralnym. Saldo skupu/sprzeday walut przez NBP w grudniu 2004 r. w stosunku do grudnia 2003 r. wyniosło 859 mln zł po stronie sprzeday. Wpłynło to na ograniczenie płynnoci sektora bankowego. Sprzeda walut przez NBP była głównie wynikiem: - spłaty zobowiza wobec Klubu Paryskiego 0,7 mld zł w marcu oraz 3,6 mld zł we wrzeniu (razem 4,3 mld zł), - przedterminowej spłaty kredytów z Banku wiatowego 1,0 mld zł w padzierniku oraz 1,3 mld zł w grudniu (razem 2,3 mld zł), - przewalutowania składki członkowskiej wpłacanej na rachunek KE 0,9 mld zł w czerwcu, 1,2 mld zł w lipcu, 0,7 mld zł w sierpniu, 0,9 mld zł we wrzeniu oraz 0,6 mld zł w padzierniku (razem 4,3 mld zł). Skup walut przez NBP wizał si głównie z: - przewalutowaniem w styczniu rodków pochodzcych z emisji przez MF euroobligacji w wysokoci 4,7 mld zł, - wykorzystaniem przez MF rodków walutowych znajdujcych si na rachunkach funduszy strukturalnych w wysokoci 2,8 mld zł (celem tej operacji, przeprowadzonej w sierpniu, wrzeniu oraz listopadzie, była poprawa płynnoci budetu), - wykorzystaniem w grudniu rodków przekazanych przez KE w ramach tzw. instrumentu Schengen 8 w wysokoci 0,4 mld zł. 7 Szerzej zasady zwizane z przepływem rodków unijnych zostały omówione w Załczniku nr 2 8 Układ z Schengen, obowizujcy od 1995 r., pozwolił na zniesienie kontroli paszportowej w krajach UE oraz Norwegii i Islandii. Polska zakłada przystpienie do tego systemu w 2007 r. Do tego czasu niezbdne jest stworzenie krajowego systemu informacyjnego (przechowujcego dane o obywatelach), współpracujcego z systemem informacyjnym Schengen. Przystpienie do układu wymaga równie wzmocnienia kontroli wschodniej granicy kraju. W tym celu UE zdecydowała si przekaza Polsce rodki w wysokoci 311 mln euro, podzielone na transze po 103,7 mln euro w latach 2004-2006. 12

Płynno sektora bankowego Rónica midzy sprzeda a skupem walut przez NBP w ujciu bilansowym w 2004 r. wyniosła 684 mln zł. Odmienno tej kwoty od liczonej rednio w roku wynika z terminu realizacji poszczególnych transakcji. 13

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' ( "!+ # 40 +!+4 ()), ( 5!. $"!".# 40 + + +! # Instrumentem, za pomoc którego NBP oddziałuje w ramach realizowanej od 1998 r. strategii polityki pieninej na warunki rynkowe s operacje otwartego rynku. Operacje te podejmowane s z inicjatywy banku centralnego, a ich skal determinuj warunki płynnociowe w sektorze bankowym. W ramach operacji otwartego rynku NBP moe wykorzystywa operacje podstawowe, dostrajajce oraz strukturalne. Najwaniejsz rol odgrywaj operacje podstawowe, przeprowadzane przez NBP regularnie raz w tygodniu (w pitek). Ich skala oraz rentowno wpływaj na wysoko krótkoterminowych stóp procentowych na rynku. Dla utrzymania właciwej, z punktu widzenia realizowanej strategii polityki pieninej, wysokoci stawek na rynku istotne jest jak najlepsze dopasowanie poziomu operacji otwartego rynku do popytu zgłaszanego przez banki na przetargach bonów pieninych NBP. Z dowiadcze banków centralnych dysponujcych podobnym systemem operacyjnym wynika, e w warunkach równowagi płynnociowej na rynku krótkoterminowe stopy procentowe oscyluj wokół podstawowej stopy banku centralnego (w przypadku NBP wokół stopy referencyjnej). Znaczne wahania tych stawek zazwyczaj odzwierciedlaj zmieniajce si nieoczekiwanie warunki płynnociowe w sektorze bankowym. Operacje dostrajajce stosuje si w przypadku wystpienia krótkoterminowych zaburze płynnociowych, skutkujcych znacznymi odchyleniami stawek rynkowych od stopy referencyjnej NBP, co mogłoby utrudnia realizacj załoonego celu polityki pieninej. Operacje strukturalne słu natomiast zmianie długookresowej struktury płynnociowej sektora bankowego. 14

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&'!" #!. $ Dodatkowymi narzdziami słucymi stabilizacji warunków płynnociowych na rynku s: uredniony system rezerwy obowizkowej, operacje depozytowo-kredytowe oraz kredyt techniczny. Uredniony system rezerwy obowizkowej pozwala bankom komercyjnym na elastyczne dostosowywanie wartoci rezerwy obowizkowej, utrzymywanej w danym dniu, do własnych potrzeb płynnociowych. Ogranicza to zmienno najkrótszych stawek rynkowych. Operacje depozytowo-kredytowe umoliwiaj sektorowi bankowemu uzupełnienie niedoborów rodków bd ulokowanie ich nadwyki w banku centralnym, w przypadku wystpienia zaburze płynnociowych na rynku. Rentowno tych operacji okrela ograniczenia górne oraz dolne pasma waha dla stawki WIBOR O/N. Zawieranie przez uczestników rynku transakcji poniej stopy depozytowej NBP oznaczałoby koszt alternatywny w porównaniu ze skorzystaniem z depozytu na koniec dnia w banku centralnym. Zawieranie transakcji powyej stopy lombardowej NBP moe nastpi jedynie w przypadku braku odpowiednich zabezpiecze, potrzebnych do zacignicia kredytu lombardowego w NBP. NBP oferuje równie moliwo zacignicia w banku centralnym nieoprocentowanego kredytu w cigu dnia, zabezpieczonego skarbowymi papierami wartociowymi. Korzystanie z tego instrumentu łagodzi pojawiajce si w cigu dnia napicia zwizane z realizacj płatnoci, co zwalnia banki od koniecznoci poszukiwania rodków na rynku. (( 6!" # 40 +()), W prowadzonej od 1998 r. przez NBP strategii bezporedniego celu inflacyjnego, stopy procentowe banku centralnego s podstawowym instrumentem realizacji celu polityki pieninej. W 2004 r. Rada Polityki Pieninej trzykrotnie podwyszała podstawowe stopy procentowe NBP. Stopa referencyjna została zwikszona łcznie z 5,25% do 6,50%, stopa lombardowa z 6,75% do 8,00%, a depozytowa z 3,75% do 5,00%. Korytarz waha krótkoterminowych stawek rynkowych pozostał niezmieniony i wyniósł +/-1,5 punktu procentowego. 15

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Ramka 3. Stopy procentowe NBP Stopa referencyjna NBP wyznacza biecy kierunek polityki pieninej. Okrela minimaln rentowno podstawowych operacji otwartego rynku, wpływajc równoczenie na poziom oprocentowania depozytów na rynku midzybankowym o porównywalnym z operacjami otwartego rynku terminie zapadalnoci. Stopa lombardowa NBP ogranicza pasmo waha stawki rynkowej O/N od góry, wyznaczajc koszt pienidza oferowanego przez bank centralny. Stopa depozytowa NBP natomiast ogranicza wahania stawki O/N od dołu, okrelajc rentowno depozytu na koniec dnia oferowanego bankom przez NBP. Ostatnie dwie stopy tworz korytarz waha stawki O/N, który jest symetryczny wzgldem stopy referencyjnej banku centralnego. Wykres 7. Stopy procentowe NBP 8,5% 7,5% 6,5% 5,5% 4,5% 3,5% sty 04 lut 04 mar 04 kwi 04 maj 04 cze 04 lip 04 sie 04 wrz 04 pa 04 lis 04 gru 04 Stopa depozytowa NBP Stopa lombardowa NBP Stopa referencyjna NBP ródło: NBP. +! W 2004 r., podobnie jak w latach poprzednich, instrumentem wykorzystywanym do kontroli poziomu płynnych rezerw banków oraz stabilizowania rynkowych stóp procentowych były podstawowe operacje otwartego rynku 9. 9 Przeprowadzano je zgodnie z Uchwał Nr 13/2003 Rady Polityki Pieninej z dnia 30 wrzenia 2003 r. w sprawie ustalenia załoe polityki pieninej na rok 2004 oraz Uchwał Nr 20/2002 Rady Polityki Pieninej z 17 grudnia 2002 r. w sprawie zasad prowadzenia operacji otwartego rynku. 16

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Ramka 4. Operacje otwartego rynku Podstawowe operacje otwartego rynku w 2004 r. polegały na emisji 14-dniowych bonów pieninych NBP. Przetargi na bony prowadzone były regularnie raz w tygodniu. Bank centralny ogłaszał m.in. poda i minimaln rentowno operacji. Operacje dostrajajce mogły by stosowane w sytuacji nieoczekiwanej zmiany płynnoci sektora bankowego bd w przypadku wystpienia zaburze, które skutkowałyby niepodanymi, z punktu widzenia polityki pieninej, zmianami stóp rynku midzybankowego. W 2004 r. mogły to by zarówno operacje absorbujce, jak i zasilajce, tj. emisja bonów pieninych NBP, operacje typu repo i przedterminowy wykup bonów pieninych NBP. Operacje strukturalne mogły by stosowane w celu zmiany struktury płynnoci sektora bankowego. W tym celu NBP mógł wykupi własne obligacje znajdujce si w portfelach banków komercyjnych bd wyemitowa długoterminowe papiery wartociowe. Zgłaszany na przetargach popyt na bony pienine, podobnie jak w 2003 r., przewyszał ich poda 10. W 2003 r. popyt był ponad dwuipółkrotnie wyszy od poday, natomiast w 2004 r. był wyszy trzyipółkrotnie. Bank centralny wystawił w sumie na sprzeda bony pienine o wartoci nominalnej 143,8 mld zł, otrzymujc od banków oferty zakupu w wysokoci 488,7 mld zł. Jednoczenie NBP zaakceptował oferty zakupu o wartoci nominalnej 140,3 mld zł. Nisza warto sprzedanych bonów ni zaoferował bank centralny wynika z faktu, e w 2004 r. banki na trzech przetargach zgłosiły popyt mniejszy od poday. Saldo operacji otwartego rynku na koniec 2004 r. wyniosło 5.740 mln zł i było o 260 mln zł nisze ni przed rokiem. W ujciu redniorocznym spadek salda operacji był wikszy. rednie saldo bonów pieninych NBP w 2004 r. wyniosło 5.275 mln zł i było nisze o 976 mln zł w porównaniu z poprzednim rokiem. W 2004 r., podobnie jak w roku poprzednim, na przetargach bonów pieninych banki czsto zgłaszały popyt przekraczajcy ich indywidualne potrzeby płynnociowe. Banki zgłaszały zapotrzebowanie na bony przy minimalnej rentownoci. Konkurowanie pomidzy uczestnikami przetargu odbywa si poprzez zawyanie własnego popytu tak, aby moliwe było zakupienie planowanej wartoci bonów pieninych NBP. Prowadziło to do sytuacji, w której popyt na przetargu kilkakrotnie przewyszał zaoferowan przez NBP pul bonów (overbidding). W cigu 2004 r. NBP nie przeprowadzał operacji dostrajajcych ani strukturalnych. 10 Patrz Załcznik nr 3. 17

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Wykres 8. rednia miesiczna wielko emisji 14-dniowych bonów pieninych w 2004 r. 10 000 8 000 w mln zł 6 000 4 000 2 000 0 ródło: NBP. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Operacje otwartego rynku były przeprowadzane z trzynastoma dealerami rynku pieninego 11 oraz Bankowym Funduszem Gwarancyjnym. Ramka 5. Dealerzy rynku pieninego Poczwszy od 1996 r., Narodowy Bank Polski wybiera dealerów rynku pieninego na podstawie obiektywnych kryteriów kwalifikacyjnych Indeksu Aktywnoci Dealerskiej (IAD). Podstawowym celem tego systemu jest wybór grupy banków najaktywniejszych na rynku pieninym i kapitałowym, z którymi NBP przeprowadza operacje otwartego rynku. Funkcj dealera rynku pieninego mog pełni banki, które: posiadaj licencj na prowadzenie działalnoci na terytorium Polski i podlegaj polskiemu nadzorowi bankowemu, uczestnicz w systemie rezerwy obowizkowej, maj stabiln sytuacj finansow, uczestnicz w systemie SORBNET, spełniajcym warunki systemów RTGS, uczestnicz w rejestrach papierów wartociowych, posiadaj połczenia w ramach elektronicznego systemu składania ofert w NBP, uzyskały najwysz liczb punktów IAD według kryteriów okrelanych corocznie przez NBP. Indeks Aktywnoci Dealerskiej uwzgldnia ocen: potencjału rozliczeniowego oraz ofertowego banku, aktywnoci banku na rynku bonów skarbowych, midzybankowym rynku lokat, rynku transakcji repo i sell/buy/back oraz rynku fx swap z udziałem złotego, rzetelnoci wypełniania przez bank obowizków uczestnika rynku pieninego. Dodatkowo, banki-dealerzy pełni na rynku pieninym dwie funkcje: 1) bior udział w fixingu stawek referencyjnych WIBOR i WIBID, 2) przekazuj NBP informacje i dane dotyczce aktualnej i prognozowanej płynnoci finansowej banku oraz sytuacji na rynku pieninym, walutowym i obligacji. 11 Lista dealerów rynku pieninego przedstawiona została w załczniku nr 4. 18

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' ( Ramka 6. Rezerwa obowizkowa Banki utrzymuj rezerw obowizkow w NBP na swoich rachunkach biecych bd rachunkach rezerwy obowizkowej. Podstaw naliczania rezerwy obowizkowej s rodki pienine gromadzone na rachunkach bankowych oraz uzyskane ze sprzeday papierów wartociowych, z wyjtkiem rodków przyjtych od innego banku krajowego oraz pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa jest naliczana i utrzymywana w złotych. Stopa rezerwy dla wszystkich rodzajów rodków zgromadzonych na rachunkach bankowych wynosi 3,5% (z wyjtkiem rodków pozyskanych ze sprzeday papierów wartociowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, dla których wprowadzono stop 0%). Wszystkie banki pomniejszaj kwot naliczonej rezerwy obowizkowej o równowarto 500 tys. euro. Wykres 9. Zmiany wielkoci wymaganej i utrzymywanej rezerwy obowizkowej w 2004 r. 10 900 10 800 10 700 10 600 w mln zł 10 500 10 400 10 300 10 200 10 100 10 000 okresy utrzymywania rezerwy obowizkowej 31.12.03-01.02.04 02.02.04-29.02.04 01.03.04-30.03.04 31.03.04-29.04.04 30.04.04-30.05.04 31.05.04-29.06.04 30.06.04-01.08.04 02.08.04-30.08.04 31.08.04-29.09.04 30.09.04-01.11.04 02.11.04-29.11.04 30.11.04-30.12.04 ródło: NBP. rezerwa wymagana rezerwa utrzymywana Zmiana wysokoci rezerwy obowizkowej w 2004 r. wynikała głównie z przyrostu depozytów stanowicych podstaw jej naliczania o 7,8 % w skali rocznej. redni poziom rezerwy obowizkowej w grudniowym okresie utrzymywania w 2004 r. wyniósł 10.819 mln zł. W porównaniu z poziomem z grudnia 2003 r. wzrósł o 1.134 mln zł, tj. 11,7 %. 13 We wszystkich okresach utrzymywania rezerwy obowizkowej odnotowano niewielk nadwyk redniego stanu rodków rezerwy utrzymywanej w stosunku do wymaganej. W poszczególnych okresach nadwyka ta wahała si od 7 mln zł w lipcu (0,06%) do 34 mln zł w maju (0,3%). W 2004 r. rednie odchylenie stanu rodków na rachunkach biecych banków od wartoci rezerwy wymaganej wyniosło 23 mln zł i było o 2 mln zł nisze ni w 2003 r. 12 Zasady naliczania i utrzymywania rezerwy obowizkowej okrela uchwała nr 15/2004 Zarzdu NBP z dnia 13.04.2004 r. z póniejszymi zmianami. 13 Przyrost rezerwy o 11,7 % spowodowany był wyganiciem zwolnienia z rezerwy obowizkowej w jednym z banków na kwot 625 mln zł. 19

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Minimalne rónice pomidzy rezerw utrzymywan a wymagan w 2004 r. były efektem poprawy zarzdzania aktywami w bankach, wykorzystywania przez banki instrumentów ułatwiajcych zarzdzanie rodkami na rachunkach w NBP (operacje otwartego rynku, kredyt lombardowy, depozyt na koniec dnia oraz kredyt techniczny) oraz wprowadzenia oprocentowania rodków rezerwy wymaganej. Dodatkowym czynnikiem usprawniajcym zarzdzanie biecym poziomem płynnoci przez banki komercyjne było codzienne ogłaszanie poziomu rachunków banków przez NBP 14. Zmiany w systemie rezerwy obowizkowej w 2004 r.: a) z dniem 1 maja rodki rezerwy obowizkowej zostały oprocentowane w wysokoci 0,9 stopy redyskontowej weksli; nieoprocentowane pozostały rodki na rachunkach przekraczajce wymagany poziom rezerwy, b) z dniem 30 czerwca uchwał Rady Polityki Pieninej wprowadzono zerow stop rezerwy obowizkowej od rodków pozyskanych z tytułu sprzeday papierów wartociowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu (transakcje typu repo), c) w zwizku ze zmian art. 38 ust. 2 ustawy o NBP od 1 wrzenia rodki pozyskane na podstawie umów o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych zostały wyłczone z podstawy naliczania rezerwy. Pierwsze dwie zmiany zbliyły zasady funkcjonowania krajowego systemu rezerwy do standardów Eurosystemu. Natomiast zmiana c była krokiem oddalajcym system polski od rozwiza stosowanych przez EBC. Poszerzyła ona katalog wyłcze z podstawy naliczania rezerwy, wprowadzajc dodatkowe zrónicowanie zasad naliczania rezerwy porównaniu do Eurosystemu. +' Przeprowadzane z inicjatywy banków operacje depozytowo-kredytowe NBP ograniczały wahania krótkoterminowych stóp na rynku midzybankowym. W 2004 r., podobnie jak w latach poprzednich, banki miały moliwo uzupełniania płynnoci poprzez zaciganie kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartociowych. rednie dzienne wykorzystanie kredytu lombardowego wyniosło 22 mln zł (w 2003 r. 34 mln zł). Banki zadłuały si głównie pod koniec okresów utrzymywania rezerwy obowizkowej. Dochody NBP z tytułu odsetek od kredytu lombardowego wyniosły 1,7 mln zł. Banki lokowały nadwyki płynnych rodków na rachunkach lokat terminowych w NBP w postaci depozytu składanego na koniec dnia z terminem zwrotu w nastpnym dniu operacyjnym. redni dzienny stan lokat terminowych wyniósł 310 mln zł (w 2003 r. 167 mln zł). Odsetki od depozytu na koniec dnia, płacone przez NBP przy jego zwrocie, wyniosły 13,7 mln zł i były dwukrotnie wysze w porównaniu z rokiem poprzednim. 14 Strona Reuters: NBPM. 20

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Wykres 10. Operacje depozytowo-kredytowe w 2004 r. 8 000 7 000 6 000 5 000 mln zł 4 000 3 000 2 000 1 000 0 gru 03 sty 04 lut 04 lut 04 mar 04 kwi 04 kwi 04 maj 04 cze 04 cze 04 lip 04 sie 04 sie 04 wrz 04 pa 04 pa 04 lis 04 gru 04 gru 04 ródło: NBP. kredyt lombardowy depozyt na koniec dnia Okresy, w których banki komercyjne korzystały na znaczn skal z operacji depozytowokredytowych, opisano szerzej w dalszej czci rozdziału. 5$ W 2004 r. banki korzystały z kredytu technicznego zabezpieczonego skarbowymi papierami wartociowymi, zaciganego i spłacanego w cigu dnia operacyjnego. Instrument ten ułatwiał bankom zarzdzanie płynnoci w cigu dnia. rednie dzienne zadłuenie banków wyniosło 5,6 mld zł, tj. o 1,0 mld zł wicej ni w 2003 r. (*!+ "4 "! 40 " +!+ W 2004 r. krótkoterminowe stopy na midzybankowym rynku pieninym wahały si w korytarzu wyznaczonym przez stopy procentowe banku centralnego. 21

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Wykres 11. Poziom stawek WIBOR na tle stóp procentowych NBP 8,5% 7,5% 6,5% 5,5% 4,5% 3,5% sty 04 lut 04 mar 04 kwi 04 maj 04 cze 04 lip 04 sie 04 wrz 04 pa 04 lis 04 gru 04 WIBOR O/N WIBOR 2W WIBOR 1M WIBOR 12M Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa depozytowa ródło: NBP, Reuters. Najwikszym fluktuacjom podlegała stawka WIBOR O/N, która okresowo osigała (a w dwóch przypadkach przewyszyła) poziom stopy lombardowej. Wahania stawki O/N oraz stawek o zblionym terminie zapadalnoci były odzwierciedleniem zmieniajcych si warunków płynnociowych na rynku midzybankowym, którego segmentem jest rynek niezabezpieczonych lokat midzybankowych. W 2004 r. bank centralny, prowadzc podstawowe operacje otwartego rynku, wpływał na poziom rynkowej stawki o dwutygodniowym terminie zapadalnoci. Pomimo zaburze płynnociowych na rynku stawka WIBOR 2W utrzymywała si w przedziale waha wyznaczonym stop lombardow i depozytow NBP. rednie odchylenie tej stawki od stopy referencyjnej NBP wyniosło w 2004 r. 18 punktów bazowych 15 i było wysze ni w ubiegłym roku o 7 punktów bazowych. W 2003 r. nie wystpiły jednak takie sytuacje, jak: a) w kwietniu i maju 2004 r., kiedy MF wchłaniało prawie cał (powyej 95%) płynno sektora bankowego oraz b) w listopadzie i grudniu 2004 r., gdy na warunki na rynku silnie oddziaływały operacje zwizane z rozliczeniem prywatyzacji banku PKO BP SA, a ulokowanie przez MF wikszoci nadwyek powstałych w wyniku tej operacji w banku centralnym. Po wyeliminowaniu tych nadzwyczajnych okresów z szeregu 16 odchylenie stawki WIBOR 2W od stopy referencyjnej NBP wyniosłoby 14 punktów bazowych, a wic o 3 punkty bazowe wicej ni w roku ubiegłym. W przypadku stawki WIBOR O/N rednia odchyle wartoci absolutnych od stopy referencyjnej NBP wyniosła 38 punktów bazowych i równie była wysza ni w roku 15 Przy obliczaniu redniego odchylenia stawek WIBOR od stopy referencyjnej NBP nie uwzgldniono faktu, e okresem bazowym dla stawek WIBOR jest rok liczcy 365 dni, natomiast okresem bazowym dla stopy referencyjnej NBP jest rok liczcy 360 dni. Gdyby przeliczono stop referencyjn w 2004 r. dla okresu bazowego liczcego 365 dni, odchylenie WIBOR 2W wyniosłoby 11 punktów bazowych. 16 Okres, dla którego wyliczono odchylenie składałby si z miesicy stycze-marzec oraz czerwiec-padziernik 2004 r. 22

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' poprzednim, w którym ukształtowała si na poziomie 27 punktów bazowych. Gdyby jednak wyłczy tak jak wczeniej wskazane wyej okresy, odchylenie to zmniejszyłoby si do 34 punktów bazowych. Wykres 12. Odchylenie stawek WIBOR od stopy referencyjnej NBP (w punktach bazowych, w ujciu bezwzgldnym). 180 160 140 Punkty bazowe 120 100 80 60 40 20 0 sty 04 lut 04 mar 04 kwi 04 maj 04 cze 04 lip 04 sie 04 wrz 04 pa 04 lis 04 gru 04 ródło: NBP, Reuters. Odchylenie WIBOR O/N Odchylenie WIBOR 2W Zmiany stawek WIBOR 3M i dłuszych były nastpstwem zmian rentownoci papierów skarbowych. Wzrost stawek wystpował w cigu pierwszych dziewiciu miesicy 2004 r. Stawka WIBOR 12M, na któr stopy procentowe NBP oraz operacje banku centralnego maj ograniczony wpływ, okresowo była wysza od stopy lombardowej (górnego pułapu waha stawek najkrótszych) i osignła maksimum (7,61%) w dniu 1 wrzenia 2004 r. Było to efektem sierpniowej podwyki stóp procentowych NBP oraz publikacji w dniu 31 sierpnia 2004 r. projekcji inflacji odczytywanej przez banki jako zapowied kolejnych podwyek stóp procentowych NBP. Uczestnicy rynku spodziewali si kształtowania stopy referencyjnej w przyszłoci powyej stopy lombardowej obowizujcej w momencie formułowania oczekiwa. W nastpnych miesicach obserwowana tendencja odwróciła si i dłusze stopy rynkowe zbliyły si do stopy referencyjnej NBP. Wynikało to z korzystniejszych ocen kształtowania si wskanika inflacji w przyszłoci, mniejszego prawdopodobiestwa dalszych podwyek stóp procentowych NBP oraz podwyszenia tzw. perspektywy ratingu (oceny) długu Polski z negatywnej na stabiln przez agencj Standard & Poor s (8 padziernika 2004 r.). " "!.!0$!" $! # " Najwaniejszym czynnikiem, który przyczyniał si do wystpowania okresowych zaburze na rynku midzybankowym, były wahania poziomu rodków budetu pastwa utrzymywanych w banku centralnym. 23

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Wykres 13. Poziom złotowych rodków budetu pastwa utrzymywanych w banku centralnym na tle odchylenia wybranych stawek WIBOR od stopy referencyjnej NBP w pkt proc. 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0 gru 03 sty 04 lut 04 mar 04 kwi 04 maj 04 cze 04 lip 04 sie 04 wrz 04 pa 04 lis 04 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 w mln zł ródło: NBP, Reuters. Depozyty budetu pastwa w NBP (prawa o) Odchylenie WIBOR O/N Odchylenie WIBOR 2W Pocztek / koniec okresu rezerwowego Prognozy stanu lokat MF w NBP s przekazywane w ramach Komitetu Zarzdzania Długiem Publicznym (raz w miesicu) oraz w toku biecej wymiany informacji pomidzy zainteresowanymi departamentami obu instytucji. Faktyczne stany lokat były na ogół wysze od planowanych przez MF. Jedynie w padzierniku 2004 r. redni poziom lokat MF w NBP był niszy od prognozy przygotowanej na podstawie informacji z MF o 354 mln zł. W pozostałych miesicach faktyczny poziom lokat był wyszy od prognoz MF: od 88 mln zł do 2.405 mln zł. rednie bezwzgldne odchylenie stanu lokat od prognoz przygotowanych na podstawie informacji z MF wyniosło 1.088 mln zł. Ramka 7. Komitet Zarzdzania Długiem Publicznym (KZDP) Organ opiniodawczo-doradczy powołany na mocy decyzji Prezesa NBP i Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 1994 r. (ze zmian z dnia 31 padziernika 2002 r.). Jego zadaniem jest koordynacja prac zwizanych z zarzdzaniem długiem publicznym (prowadzonych przez MF) oraz z polityk pienin i kursow (prowadzonych przez NBP). Celem Komitetu s: wypracowanie długoterminowej strategii zacigania długu, minimalizacji kosztów obsługi długu, eliminowania zagroenia kryzysem finansów publicznych oraz stworzenie warunków do rozwoju rynków finansowych. Lokujc nadwyki budetowe w banku centralnym MF bezporednio wpływało na sytuacj płynnociow sektora bankowego, co utrudniało NBP okrelenie właciwej skali operacji otwartego rynku. W 2004 r. wystpiły okresy, w których poziom depozytów budetowych utrzymywanych w NBP był na tyle wysoki, e pozostajca na rynku midzybankowym nadwyka płynnoci była nieznaczna i bank centralny przeprowadzał operacje otwartego rynku w minimalnej skali 100 mln zł. 24

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Wykres 14. Saldo bonów pieninych NBP oraz rodków budetowych utrzymywanych w banku centralnym a odchylenie stawek WIBOR od stopy referencyjnej NBP w pkt proc. (warto skumulowana) w pkt proc. 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 31 gru 03 31 sty 04 29 lut 04 31 mar 04 w mln zł 30 kwi 04 31 maj 04 30 cze 04 31 lip 04 31 sie 04 30 wrz 04 31 pa 04 30 lis 04 Bony pienine NBP (prawa o) Depozyty budetu pastwa w NBP (prawa o) Pocztek / koniec okresu rezerwowego Odchylenie WIBOR 2W Odchylenie WIBOR O/N ródło: NBP, Reuters. W kwietniu i maju warunki płynnociowe na rynku okrelało MF, poprzez wysok skal lokat w NBP. Wystpiła wtedy moliwo pojawienia si w sektorze bankowym tzw. chwiejnej równowagi płynnociowej, czyli sytuacji, w której bank centralny zmuszony byłby do stosowania operacji otwartego rynku w dwóch kierunkach. Zaburzenia te znalazły odzwierciedlenie w zmiennoci krótkoterminowych stawek rynkowych. Wykres 15. Absorpcja płynnoci z sektora bankowego a odchylenia stawek WIBOR O/N i WIBOR 2W od stopy referencyjnej NBPw okresie kwiecie-maj 2004 r. 17 w pkt proc. 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 31 mar 04 7 kwi 04 14 kwi 04 21 kwi 04 28 kwi 04 5 maj 04 12 maj 04 19 maj 04 26 maj 04 w mln zł Depozyt na koniec dnia (prawa o) Depozyty budetu pastwa w NBP (prawa o) Pocztek / koniec okresu rezerwowego Bony pienine NBP (prawa o) Odchylenie WIBOR O/N Odchylenie WIBOR 2W ródło: NBP, Reuters. 17 W kwietniowym oraz majowym okresie utrzymywania rezerwy obowizkowej banki ulokowały w banku centralnym w formie depozytu na koniec dnia rodki o łcznej wartoci 20,9 mld zł. W kocu kwietniowego okresu utrzymywania rezerwy obowizkowej głównymi deponentami było pi banków komercyjnych, natomiast w kocu okresu majowego nadwyk rodków płynnych miała wikszo banków. W tym samym czasie (kwiecie-maj) banki zacignły kredyt lombardowy na łczn kwot 0,6 mld zł. 25

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Wykres 16. Poziom odchylenia rachunków banków od rezerwy wymaganej a odchylenia stawek WIBOR O/N i WIBOR 2W od stopy referencyjnej NBP w okresie kwiecie-maj 2004 r. w pkt proc. 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0 31 mar 04 7 kwi 04 ródło: NBP, Reuters. 14 kwi 04 21 kwi 04 28 kwi 04 5 maj 04 12 maj 04 19 maj 04 26 maj 04 redni poziom odchylenia rachunków banków (prawa o) Odchylenie WIBOR O/N Odchylenie WIBOR 2W Pocztek / koniec okresu rezerwowego 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0-1 000-2 000-3 000-4 000-5 000 Wysoki poziom depozytów MF w NBP na pocztku kwietnia 2004 r. doprowadził do ograniczenia płynnoci w sektorze bankowym i powstania ujemnego odchylenia rachunku biecego banków w NBP od poziomu rezerwy wymaganej. Powstały niedobór płynnoci był przyczyn wzrostu stawek WIBOR O/N i WIBOR 2W na rynku midzybankowym. Ograniczenie emisji bonów pieninych NBP do 100 mln zł przyczyniło si do odbudowy ujemnego odchylenia rachunku biecego banków. Dopiero jednak spadek depozytów MF w NBP w ostatniej dekadzie kwietnia przyniósł obnienie krótkoterminowych stóp procentowych. Podobna była sytuacja na przełomie kwietnia i maja 2004 r. Doszło wówczas do znacznego wzrostu poziomu lokat MF w NBP, pojawienia si znacznego ujemnego odchylenia rachunku biecego banków w NBP, a w konsekwencji do wzrostu krótkoterminowych stawek rynkowych. Pomimo wskazanych wyej sytuacji na rynku pieninym, NBP nie prowadził operacji dostrajajcych. Bank centralny uznał, e mogłyby okaza si nieskuteczne. Dlatego przedsiwził działania majce na celu wypracowanie rozwizania trwałego i systemowego, w postaci nowej formuły lokowania rodków przez MF na rynku oraz w NBP 18.!+ $ $.!" + Charakterystycznym zjawiskiem na rynku midzybankowym jest znaczny wzrost waha krótkoterminowych stawek rynkowych w ostatnich dniach okresów utrzymywania rezerwy obowizkowej. w mln zł 18 Opisane w rozdziale 3. 26

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' W systemie rezerwy urednionej banki komercyjne mog elastycznie dostosowywa warto utrzymywanej w danym dniu rezerwy obowizkowej do własnych potrzeb płynnociowych. Dziki temu przez wikszo okresu rezerwowego nie wystpuj wiksze wahania stawek krótkoterminowych. Dopiero w ostatnich dniach okresu utrzymywania rezerwy obowizkowej krótka perspektywa wymogu rozliczenia rezerwy czsto oznacza konieczno rozdysponowania nadwyek płynnoci, bd uzupełnienia jej braków przez banki. Przyczynia si to do wikszej zmiennoci najkrótszych stawek rynkowych. Wykres 17. Odchylenie rachunków banków od poziomu wymaganego a odchylenie stawek WIBOR od stopy referencyjnej NBP. w pkt proc. 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0 gru 03 sty 04 lut 04 ródło: NBP, Reuters. mar 04 kwi 04 maj 04 cze 04 lip 04 sie 04 wrz 04 pa 04 lis 04 redni poziom odchylenia rachunków banków (prawa o) Odchylenie WIBOR O/N Odchylenie WIBOR 2W Pocztek / koniec okresu rezerwowego 5 000 3 000 1 000-1 000-3 000-5 000 w mln zł W przypadku, gdy w ostatnich dniach okresów utrzymywania rezerwy obowizkowej nie jest moliwe rozdysponowanie (uzupełnienie) nadwyek (niedoborów) płynnoci na rynku midzybankowym, banki korzystaj z operacji depozytowo-kredytowych banku centralnego. Operacje te s dla nich stosunkowo kosztowne (kredyt lombardowy wyznacza górne ograniczenie 19 ceny pienidza O/N na rynku) bd oznaczaj utracon korzy (depozyt na koniec dnia wyznacza najnisz rentowno depozytów O/N). Z tego powodu s one ostatecznoci w wypadku, gdy zawiod poszukiwania kontrahentów na rynku. Aktywno taka prowadzi do dostosowa kwotowanej na rynku ceny pienidza krótkoterminowego, która w tych okresach czsto zblia si do rentownoci operacji depozytowo-kredytowych banku centralnego 20. 19 Stawka O/N na rynku moe by jednak wysza od stopy lombardowej w przypadku, gdy bank nie ma wymaganych zabezpiecze do zacignicia kredytu lombardowego w NBP. 20 Brak operacji depozytowo-kredytowych powodowałby w takim przypadku wiksze wahania stawek rynkowych we wskazanych okresach. 27

(.,+,745,6<,35+5,AB,<+46<A?$%%&' Wykres 18. Wykorzystanie operacji depozytowo-kredytowych oferowanych przez NBP a odchylenie stawek WIBOR od stopy referencyjnej NBP. w pkt proc. 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000-6 000-8 000 gru 03 sty 04 lut 04 w mln zł mar 04 kwi 04 maj 04 cze 04 lip 04 sie 04 wrz 04 pa 04 lis 04 Depozyt na koniec dnia (prawa o) Odchylenie WIBOR O/N Odchylenie WIBOR 2W ródło: NBP, Reuters. Kredyt lombardowy (prawa o) Pocztek / koniec okresu rezerwowego +53 Przejciowe zaburzenia na rynku nastpiły równie w wyniku prywatyzacji PKO BP SA. Wynikały one z przepływów na rynku pieninym, zwizanych z prywatyzacj, jak równie z powstał skal nadwyek budetowych, z których MF od drugiej połowy listopada tworzyło lokaty terminowe w banku centralnym. W pierwszej dekadzie listopada banki dysponowały stosunkowo du iloci wolnych rodków płynnych, co wynikało z ich gromadzenia na zakup akcji PKO BP SA. Odzwierciedlały to wysokie dodatnie odchylenie redniego poziomu rachunków biecych banków od wymaganego poziomu rezerwy obowizkowej w tym okresie, jak równie poziom stawki WIBOR O/N. W dniu 9 listopada nastpiło przekazanie rodków do banku rozliczajcego transakcj prywatyzacyjn. Bank ten, majc trudnoci z rozdysponowaniem na rynku uzyskanych nadwyek płynnoci, składał w dniach 9-14 listopada depozyty na koniec dnia w NBP na łczn kwot 20,4 mld zł. W wyniku tego na rynku stopniowo zaczło brakowa płynnoci. W dniu 15 listopada wszystkie rodki z prywatyzacji PKO BP SA zostały przekazane na rachunki budetowe w NBP. MF utworzyło z nich lokaty terminowe w banku centralnym. Reakcj banku centralnego na ograniczenie płynnoci sektora bankowego było zmniejszenie skali emisji bonów pieninych NBP do poziomu 300 mln zł w dniu 19 listopada i 100 mln zł w dniu 26 listopada. 28