Raport roczny Płynność sektora bankowego Instrumenty polityki pieniężnej NBP

Transkrypt

1 Raport roczny 2010 Płynność sektora bankowego Instrumenty polityki pieniężnej NBP

2 2

3 Spis treści SYNTEZA PŁYNNOŚĆ SEKTORA BANKOWEGO SYTUACJA PŁYNNOŚCIOWA W 2010 R WPŁYW CZYNNIKÓW AUTONOMICZNYCH NA ZMIANY PŁYNNOŚCI SEKTORA BANKOWEGO Skup i sprzedaż walut przez NBP Pieniądz gotówkowy Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ STOPA PROCENTOWA REZERWA OBOWIĄZKOWA OPERACJE OTWARTEGO RYNKU Operacje podstawowe Operacje dostrajające Operacje strukturalne OPERACJE DEPOZYTOWO KREDYTOWE POZOSTAŁE OPERACJE KSZTAŁTOWANIE STAWKI POLONIA GLOSARIUSZ Załącznik 1. Zmiany poziomu wahań najkrótszych stóp procentowych na rynku międzybankowym na tle zmian prowadzonych operacji otwartego rynku w latach Załącznik 2. Instrumenty polityki pieniężnej NBP w latach Załącznik 3. Przetargi na bony pieniężne przeprowadzone w 2010 r Załącznik 4. Przetargi na operacje REPO Załącznik 5. Umowy z Ministerstwem Finansów Załącznik 6. Banki Dealerzy Rynku Pieniężnego w 2010 roku Załącznik 7. Informacja dzienna (stan na koniec miesiąca)

4 4

5 Synteza Polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego w 2010 r. prowadzona była zgodnie z Założeniami polityki pieniężnej na 2010 rok. Podstawowym jej celem, podobnie jak w latach poprzednich, było dążenie do utrzymania inflacji w średnim okresie na poziomie 2,5% przy jednoczesnym sprzyjaniu utrzymania zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest krótkoterminowa stopa procentowa. Rada Polityki Pieniężnej, określając podstawowe stopy procentowe NBP, wyznacza rentowność instrumentów polityki pieniężnej. Zmiany poziomu stopy referencyjnej NBP określają kierunek polityki pieniężnej i przekładają się na kształtowanie się stawek rynkowych. Stopa depozytowa i stopa lombardowa wyznaczają, symetryczne względem stopy referencyjnej, pasmo wahań stopy procentowej O/N (overnight) na rynku międzybankowym. W 2010 r. podstawowe stopy procentowe NBP pozostawały na niezmienionym poziomie z zachowaniem korytarza wahań krótkoterminowych stawek rynkowych +/- 1,5 punktu procentowego. Stopa referencyjna wynosiła 3,50%, stopa depozytowa 2,0%, zaś stopa lombardowa 5,0%. Rada Polityki Pieniężnej podjęła decyzję o wprowadzeniu od 1 stycznia 2010 r. nowej podstawowej stopy procentowej stopy dyskonta weksli, ustanawiając jej poziom w wysokości 4,0% w skali rocznej. Zarządzanie płynnością sektora bankowego oraz realizacja przyjętych założeń polityki pieniężnej przez NBP odbywa się poprzez przeprowadzanie operacji otwartego rynku. W 2010 r. podstawowe operacje otwartego rynku polegały na regularnej emisji 7-dniowych bonów pieniężnych NBP. Rentowność tych papierów wartościowych określona była na poziomie stopy referencyjnej NBP. W 2010 r., w ramach Pakietu zaufania, NBP przeprowadzał również operacje dostrajające w postaci transakcji REPO zasilających sektor bankowy w płynność złotową. Operacje typu SWAP walutowy mające na celu zapewnienie bankom dostępu do płynności walutowej banków przy jednoczesnej absorpcji płynności złotowej nie były prowadzone. Dostęp do operacji otwartego rynku miały banki spełniające określone przez NBP warunki, a do operacji podstawowych również Bankowy Fundusz Gwarancyjny. W 2010 r. status Dealera Rynku Pieniężnego posiadało 16 banków najbardziej aktywnych na rynku pieniężnym i walutowym. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego, liczona jako saldo operacji podstawowych, dostrajających (w tym operacji REPO), operacji typu SWAP walutowy oraz operacji depozytowo kredytowych wyniosła średnio w 2010 r mln zł w porównaniu z mln zł w 2009 r., co oznacza zwiększenie płynności w ujęciu średniorocznym o mln zł. W 2010 r. następował więc sukcesywny wzrost krótkoterminowej płynności sektora bankowego w porównaniu z 2009 r. W 2010 r. banki komercyjne korzystały z będących w ich dyspozycji operacji depozytowo kredytowych, które ułatwiały zarządzanie bieżącą płynnością. Banki mogły uzupełniać niedobory płynności za pomocą kredytu lombardowego, a nadwyżki - lokować w NBP w formie depozytu na koniec dnia. 5

6 Tabela 1. Podstawowe operacje otwartego rynku, operacje REPO, operacje SWAP walutowy i operacje depozytowo - kredytowe w latach (w mln zł) - wartości podano w ujęciu średniorocznym w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej Źródło: NBP Dodatkowym instrumentem stosowanym przez NBP, ograniczającym wahania poziomu krótkoterminowych stóp procentowych i sprzyjającym stabilizowaniu płynności sektora bankowego był system rezerwy obowiązkowej. Banki zobowiązane były do utrzymywania na rachunkach w NBP w okresie utrzymywania rezerwy środków na poziomie średnim nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Od 1 stycznia do 30 grudnia 2010 r. obowiązywała podstawowa stopa rezerwy obowiązkowej w wysokości 3,0%. Rada Polityki Pieniężnej od dnia 31 grudnia 2010 r. podwyższyła podstawową stopę rezerwy obowiązkowej o 50 punktów bazowych, tj. do wysokości 3,5%, co spowodowało podwyższenie poziomu rezerwy wymaganej, a zarazem zmniejszenie płynności sektora bankowego. Decyzja RPP oznaczała przywrócenie podstawowej stopy rezerwy do wysokości obowiązującej do dnia 29 czerwca 2009 r. Rok 2010 charakteryzował się mniejszą, aniżeli w ostatnim kwartale 2008 r. i w 2009 r. zmiennością rynkowych stóp procentowych. Zmniejszyła się również zmienność stawki POLONIA, mierzona odchyleniem standardowym. Średnie absolutne odchylenie POLONII od stopy referencyjnej w 2010 r. wyniosło 69 pb w porównaniu do 89 pb średnio w 2009 r., z kolei jej zmienność wyniosła odpowiednio 38 pb vs. 51 pb. W celu ograniczenia zmienności stawki POLONIA w grudniu 2010 r. NBP przeprowadził dwukrotnie operacje dostrajające w postaci emisji krótkoterminowych bonów pieniężnych NBP z dwu- i trzydniowym terminem zapadalności. 6

7 Okres Tabela 2. Kształtowanie się stawek rynkowych w latach Średnia stopa referencyjna (w %) Odchylenie stóp od st. ref. w pkt. baz. (średniorocznie) Średnie odchylenie rach. bież. banków od rez. wymag.(w mln zł) O/N SW 2W 1M POLONIA , , , , , , , , , , średnia stopa referencyjna była ważona długością jej obowiązywania - odchylenia stóp od stopy referencyjnej zostały przeliczone wg jednolitej bazy 365 dni w roku Źródło: NBP W 2010 r. działania NBP podejmowane były w warunkach sukcesywnego zwiększania płynności sektora bankowego w wyniku oddziaływania czynników autonomicznych. W szczególności, do wzrostu płynności przyczynił się skup walut obcych przez NBP, a także wpłata z zysku NBP do budżetu państwa. Wśród czynników oddziałujących w kierunku ograniczenia poziomu płynności największe znaczenie miały: zwiększenie poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu, przyrost poziomu rezerwy obowiązkowej banków (spowodowany wzrostem depozytów w bankach, będących podstawą naliczania rezerwy wymaganej) oraz wzrost depozytów sektora publicznego utrzymywanych na rachunkach w Narodowym Banku Polskim. W związku z systematycznym wzrostem poziomu nadpłynności sektora bankowego, stopniową poprawą sytuacji na krajowych rynkach finansowych oraz zanikającym popytem ze strony banków na operacje REPO, prowadzonych w ramach Pakietu zaufania, NBP stopniowo ograniczał ich stosowanie 1. 1 Operacje typu SWAP walutowy, pomimo ich dostępności, w 2010 r. nie były przeprowadzane. 7

8 8

9 w mln zł 1. Płynność sektora bankowego 1.1. Sytuacja płynnościowa w 2010 r. W 2010 r., podobnie jak w roku poprzednim, sektor bankowy w Polsce funkcjonował w warunkach kryzysu kredytowego i płynnościowego na głównych rynkach finansowych świata. Zaburzenia na rynkach zagranicznych wpłynęły pośrednio na zmniejszenie skłonności banków działających w Polsce do udzielania niezabezpieczonych pożyczek i nadal utrzymywano obniżone limity kredytowe dla kontrahentów. Duży udział kapitału zagranicznego w polskim sektorze bankowym i powiązanie banków w grupy finansowe powodowało, iż banki dostosowywały swoje działania przede wszystkim w ramach grup, a dopiero w następnej kolejności brały pod uwagę sytuację płynnościową na rynku pieniężnym w Polsce. Banki preferowały utrzymywanie wolnych środków pieniężnych w banku centralnym na rachunkach bieżących lub w postaci depozytu na koniec dnia (ze względów bezpieczeństwa posiadanych środków). Ograniczały tym samym swój udział w zakupie bonów pieniężnych oferowanych przez NBP na cotygodniowych przetargach. Ze względu na wprowadzenie przez NBP dodatkowych instrumentów w ramach Pakietu zaufania od 2008 r. krótkoterminowa płynność sektora bankowego oprócz emisji bonów pieniężnych uwzględnia również wielkość operacji zasilających w płynność (operacje REPO), swapów walutowych oraz operacji depozytowo-kredytowych. W 2010 r. następował sukcesywny wzrost krótkoterminowej płynności sektora bankowego, a jej średni poziom w roku wyniósł mln zł, w porównaniu z mln zł w 2009 r. Poniższy wykres przedstawia kształtowanie się krótkoterminowej płynności w 2010 r. w ujęciu średniomiesięcznym. Wykres 1. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego w 2010 r sty-10 lut-10 mar-10 kwi-10 maj-10 Średni poziom 7-d bonów pieniężnych NBP Średni poziom operacji repo cze-10 lip-10 sie-10 wrz-10 paź-10 lis-10 gru-10 Średni poziom 2-d i 3-d bonów pieniężnych NBP Średnie saldo operacji depozytow o-kredytow ych Źródło: NBP 9

10 W 2010 r. wzrost płynności sektora bankowego spowodowany był głównie skupem przez NBP walut obcych ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej (fundusze strukturalne i Wspólna Polityka Rolna) oraz skupem z rachunku walutowego Ministerstwa Finansów prowadzonego w NBP. Łączny skup walut obcych przez NBP w okresie od stycznia do grudnia 2010 r. wyniósł mln zł, powodując zwiększenie środków złotowych na rynku pieniężnym. W dniu 29 lipca 2010 r. dokonana została wpłata z zysku Narodowego Banku Polskiego za 2009 r. do budżetu państwa w wysokości mln zł, co spowodowało wzrost płynności sektora bankowego. Wśród czynników oddziałujących w kierunku ograniczenia poziomu nadpłynności w 2010 r. największe znaczenie miało zwiększenie poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu (roczne tempo jego wzrostu w grudniu wyniosło 3,8%) oraz przyrost poziomu rezerwy obowiązkowej banków. Wpływ na spadek płynności miał również wzrost depozytów sektora publicznego utrzymywanych na rachunkach w Narodowym Banku Polskim (lokaty terminowe Ministerstwa Finansów i niektórych innych ministerstw, środki bieżące budżetowe). Jak wspomniano powyżej, w 2010 r. w ramach Pakietu zaufania NBP przeprowadzał operacje REPO zwiększające złotową płynność sektora bankowego (w średniej wysokości mln zł). Jednocześnie nie były przeprowadzane operacje swap walutowy, zasilające sektor bankowy w płynność walutową (a absorbujące płynność złotową). Absorbując nadwyżkę płynności bank centralny emitował bony pieniężne z 7-dniowym terminem zapadalności w ramach podstawowych operacji otwartego rynku oraz bony pieniężne z 2 i 3-dniowym terminem zapadalności w ramach operacji dostrajających. Średnia wysokość bonów pieniężnych NBP w 2010 r. wyniosła mln zł, z czego średnia wysokość operacji podstawowych wyniosła mln zł, natomiast operacji dostrajających 48 mln zł. Ze względu na to, że w wielu przypadkach popyt na bony pieniężne ze strony banków był mniejszy od podaży określonej prognozą płynności sektora bankowego, w 2010 r. banki składały w NBP depozyt na koniec dnia, którego średni poziom w roku wyniósł mln zł. W sytuacji, gdy banki zakupiły mniej bonów pieniężnych NBP w stosunku do zaoferowanej puli, pozostająca nadwyżka płynności na rynku międzybankowym powodowała, że stawka POLONIA spadała poniżej stopy referencyjnej NBP. Większe odchylenia pomiędzy krótkoterminową stawką rynkową (O/N) a stopą referencyjną można było częściej obserwować w drugiej połowie roku W 2010 r. szybkiemu wzrostowi poziomu nadpłynności sektora bankowego towarzyszyła stopniowa poprawa sytuacji na krajowych rynkach finansowych, co powodowało zanikający popyt ze strony banków na operacje REPO, prowadzone w ramach Pakietu zaufania 2. NBP stopniowo ograniczał ich stosowanie. Począwszy od kwietnia NBP zaprzestał oferowania operacji o terminie 6-miesięcznym, natomiast od października nie były przeprowadzane operacje o terminie 3-miesięczym. 2 Operacje SWAP walutowy, pomimo ich dostępności, w 2010 r. nie były przeprowadzane. 10

11 Tabela 3. Zmiany krótkoterminowej płynności rodzaje operacji prowadzonych przez NBP (w mln zł) - wartości podane średnio w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej - w grudniu saldo bonów pieniężnych NBP obejmuje bony 7-dniowe i bony o krótszych terminach zapadalności + - oznacza absorpcję środków z sektora bankowego - - oznacza zasilanie sektora bankowego w środki złotowe Źródło: NBP 11

12 1.2. Wpływ czynników autonomicznych na zmiany płynności sektora bankowego Skup i sprzedaż walut przez NBP Na wzrost płynności sektora bankowego w 2010 r. w największym stopniu wpłynęły transakcje skupu i sprzedaży walut obcych przez NBP. Skup walut przez NBP wiązał się z: - wykorzystaniem środków pochodzących z Unii Europejskiej w ramach funduszy pomocowych w wysokości mln zł (w 2009 r. skupiono z tego tytułu waluty o wartości mln zł); - zamianą na złote części środków znajdujących się na rachunku walutowym MF w NBP w wysokości mln zł; - obsługą jednostek budżetowych, których rachunki prowadzone są w NBP, w wysokości 892 mln zł; - przewalutowaniem środków pochodzących z kredytów z międzynarodowych organizacji finansowych oraz spłat kredytów udzielonych rządom innych państw w wysokości 367 mln zł; - zamianą na złote części środków pochodzących z emisji obligacji na rynki zagraniczne w wysokości 9 mln zł. Sprzedaż walut przez NBP była wynikiem: - przewalutowania składki członkowskiej wpłacanej na rachunek Komisji Europejskiej (KE), w wysokości mln zł (dla porównania w 2009 r mln zł); - obsługi jednostek budżetowych, których rachunki prowadzone są w NBP, w wysokości mln zł. Operacje walutowe przeprowadzane przez bank centralny w ramach skupu i sprzedaży walut obcych w 2010 r. Transakcje związane z członkostwem w Unii Europejskiej Dysponentem środków unijnych, utrzymywanych na rachunkach w NBP, jest Ministerstwo Finansów. Fundusze te są przeznaczone na programy i projekty związane z rozwojem regionalnym w celu wyrównywania różnic gospodarczych pomiędzy poszczególnymi krajami wchodzącymi w skład Unii Europejskiej. Rachunki, na które Komisja Europejska (KE) przekazuje środki pomocowe są prowadzone w euro. Większość środków jest wykorzystywana przez końcowego beneficjenta w złotych, po ich wcześniejszym przewalutowaniu na walutę krajową w NBP. W 2010 r., podobnie jak w latach poprzednich, w banku centralnym na złote w całości były wymieniane środki w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), a fundusze strukturalne w ponad 99%. W przypadku Funduszu Spójności ponad 99% środków było przekazywane z NBP w walucie obcej. Oznacza to, że w dalszym etapie były one zamieniane na złote w bankach komercyjnych lub płatności w ramach poszczególnych projektów odbywały się w euro. Należy podkreślić, że środki w ramach WPR i fundusze strukturalne stanowią zdecydowaną większość środków pozyskiwanych z budżetu UE. Sprzedaż walut obcych przez NBP dotyczyła przewalutowania składki członkowskiej Polski wpłacanej do budżetu unijnego w złotych. Taka zamiana ułatwia przekazywanie środków przez KE na rachunki 12

13 w mln EUR utrzymywane w innych bankach centralnych krajów członkowskich, a dalej na rachunki pomocowe. W 2010 r. transakcje zamiany składki członkowskiej na euro stanowiły równowartość mln EUR. Wykres 2. Transakcje walutowe związane z członkostwem w UE w 2010 r I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Przew alutow anie składki członkow skiej do UE (sprzedaż w alut) F. strukturalne (skup w alut) F. Spójności (skup w alut) Wspólna Polityka Rolna (skup w alut) Fundusze przedakcesyjne - Ispa (skup w alut) + - oznacza ograniczenie płynności sektora bankowego - - oznacza wzrost płynności sektora bankowego Źródło: NBP Operacje zagraniczne Skarbu Państwa Wpływ na płynność sektora bankowego mają operacje związane z obsługą zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa (polegające na skupie i sprzedaży walut obcych przez NBP). W 2010 r. Ministerstwo Finansów nie kupowało walut obcych w NBP, gdyż zobowiązania zagraniczne Skarbu Państwa były regulowane ze środków znajdujących się na rachunku walutowym MF w banku centralnym. Rachunek ten był zasilany walutami pochodzącymi głównie z emisji obligacji na rynki zagraniczne (w równowartości mln EUR) oraz z kredytów zaciągniętych w międzynarodowych instytucjach finansowych (kwota równa mln EUR). W 2010 r. znaczącą wartość stanowiły transakcje związane ze sprzedażą walut obcych przez MF do NBP (skup walut obcych przez bank centralny) w równowartości mln zł (tj mln EUR). Ze środków znajdujących się na rachunku walutowym pokrywane były zobowiązania wobec wierzycieli Klubu Paryskiego (21 mln EUR), Klubu Londyńskiego (9 mln EUR), z tytułu obligacji zagranicznych SP (3.364 mln EUR), kredytów zagranicznych, udziałów i pozostałych tytułów (738 mln EUR). 13

14 w mln EUR w mln EUR Wykres 3. Transakcje walutowe MF w NBP w 2010 r I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Obsługa zadłużenia zagranicznego (sprzedaż w alut) Kredyty otrzymane i zw rot udzielonych (skup w alut) Środki z emisji obligacji zagranicznych (skup w alut) Środki z rachunku w alutow ego MF (skup w alut) + - oznacza ograniczenie płynności - - oznacza wzrost płynności sektora bankowego Źródło: NBP Poza operacjami walutowymi dotyczącymi obsługi zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa oraz transakcjami związanymi z wykorzystaniem funduszy unijnych, bank centralny przeprowadzał operacje walutowe z podmiotami, które na podstawie umowy rachunku bankowego mogły kupować lub sprzedawać waluty obce w banku centralnym. W 2010 r. wartość tego typu transakcji polegających na skupie walut obcych przez NBP wyniosła równowartość 892 mln zł, natomiast sprzedaż walut obcych przez bank centralny w ramach zawartych umów powyższego typu wyniosła równowartość mln zł. Wykres 4. Pozostałe transakcje walutowe realizowane w NBP w 2010 r I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Obsługa jednostek budżetow ych z tytułu sprzedaży w alut Obsługa jednostek budżetow ych z tytułu skupu w alut + - oznacza ograniczenie płynności - - oznacza wzrost płynności sektora bankowego Źródło: NBP 14

15 1 sty 8 sty 15 sty 22 sty 29 sty 5 lut 12 lut 19 lut 26 lut 4 mar 11 mar 18 mar 25 mar 1 kwi 8 kwi 15 kwi 22 kwi 29 kwi 6 maj 13 maj 20 maj 27 maj 3 cze 10 cze 17 cze 24 cze 1 lip 8 lip 15 lip 22 lip 29 lip 5 sie 12 sie 19 sie 26 sie 2 wrz 9 wrz 16 wrz 23 wrz 30 wrz 7 paź 14 paź 21 paź 28 paź 4 lis 11 lis 18 lis 25 lis 2 gru 9 gru 16 gru 23 gru 30 gru mln zł Pieniądz gotówkowy W 2010 r., podobnie jak w latach wcześniejszych, poziom pieniądza gotówkowego w obiegu kształtował się pod wpływem czynników sezonowych (obserwowano przyrosty stanu pieniądza gotówkowego w okresach przedświątecznych i wakacyjnych). Po silnych zaburzeniach długookresowych trendów sezonowych obserwowanych w okresie kryzysu, poziom pieniądza gotówkowego w obiegu w 2010 r. powrócił do klasycznych tendencji obserwowanych w latach wcześniejszych. W 2010 r. średni poziom pieniądza gotówkowego w obiegu wyniósł mln zł, co oznacza przyrost średniego poziomu zaledwie o 479 mln zł, tj. o 0,48% w stosunku do roku poprzedniego. Rok wcześniej przyrost ten wyniósł aż 10,2 %. Wykres 5. Obieg pieniądza gotówkowego w latach wrzesień październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień Źródło: NBP Od stycznia do maja 2010 r. można było zaobserwować systematyczne spadki rocznego tempa wzrostu pieniądza gotówkowego w obiegu, natomiast od czerwca 2010 r. następowały regularne wzrosty (w grudniu 2010 r. wskaźnik ten osiągnął wartość 3,8 % w stosunku rocznym). W grudniu 2010 r. średni przyrost gotówki wyniósł mln zł i był porównywalny z przyrostami obserwowanymi w latach przed kryzysem (w 2009 r. przyrost ten wyniósł mln zł). Grudniowy przyrost miał charakter sezonowy i był wynikiem zwiększonego popytu na pieniądz gotówkowy w związku z intensyfikacją zakupów w okresie przedświątecznym oraz dodatkowymi gratyfikacjami pieniężnymi wypłacanymi dla niektórych grup pracowniczych. 15

16 I/05 III V VII IX XI I/06 III V VII IX XI I/07 III V VII IX XI I/08 III V VII IX XI I/09 III V VII IX XI I/10 III V VII IX XI Wykres 6. Tempo wzrostu pieniądza gotówkowego w obiegu w latach % 20% 15% 10% 5% 0% -5% Roczne tempo wzrostu pieniądza gotówkowego Źródło: NBP Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym spowolnieniu dynamiki przyrostu pieniądza gotówkowego w obiegu był rozwój płatności bezgotówkowych Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym obejmują przede wszystkim środki bieżące, lokaty terminowe budżetu państwa oraz lokaty pozostałych jednostek budżetowych. Poziom depozytów sektora publicznego w NBP kształtowany był pod wpływem: - zmian w wielkościach dochodów i wydatków budżetowych, - rozliczeń z tytułu emisji i wykupu skarbowych papierów wartościowych, - zamienionych na PLN środków pochodzących z rachunku walutowego MF w NBP, - wielkości limitów określonych dla złotowych lokat terminowych MF w banku centralnym, - przepływu środków pomiędzy Polską a Unią Europejską (m.in. wpłata składki członkowskiej Polski do budżetu Unii Europejskiej oraz wypłata środków z funduszy unijnych), - stopnia wykorzystania środków pochodzących z funduszy unijnych, - płatności wynikających z obsługi innych transakcji związanych z potrzebami pożyczkowymi budżetu państwa. Średni poziom depozytów sektora publicznego w 2010 r. wyniósł mln zł i był o 558 mln zł wyższy w porównaniu do występującego w roku poprzednim (5.292 mln zł). Poziom depozytów sektora publicznego utrzymywany na rachunkach bieżących w NBP wykazuje, po trzech kolejnych latach spadku, tendencję wzrostową. W 2010 r. poziom ten wyniósł mln zł (wobec mln zł w 2009 r.). 16

17 sty 08 mar 08 maj 08 lip 08 wrz 08 lis 08 sty 09 mar 09 maj 09 lip 09 wrz 09 lis 09 sty 10 mar 10 maj 10 lip 10 wrz 10 lis 10 w mln zł W 2010 r. w strukturze złotowych depozytów sektora publicznego istotną pozycję stanowiły również lokaty terminowe Ministerstwa Finansów w NBP (średnio w roku ich poziom wyniósł mln zł). Udział złotowych lokat terminowych MF w depozytach budżetowych ogółem w 2010 r. wyniósł 43,8%, w porównaniu z 53,3% w 2009 r. Na złotowych lokatach terminowych Ministerstwo Finansów lokuje przejściowo wolne środki budżetu państwa. Środki te były lokowane w Narodowym Banku Polskim na okresy od 1 do 7 dni. Lokaty składane na 7 dni stanowiły niespełna 60 % wszystkich złożonych lokat. Wykres 7. Średni poziom lokat terminowych Ministerstwa Finansów w NBP w kolejnych miesiącach lat śr lokaty MF w m-cu limit lokat Źródło: NBP Średni poziom lokat terminowych MF w NBP w ostatnich latach wykazuje tendencję malejącą (z poziomu 3,8 mld zł w styczniu 2008 r. do poziomu 1,9 mld zł w grudniu 2010 r.). W 2010 r. (marcu, październiku i listopadzie) następował ich przejściowy wzrost (odpowiednio do 4,6 mld zł, 3,7 mld zł i 4,7 mld zł), co związane było z czasowym zwiększeniem limitu lokat MF w NBP (do poziomu 7,0 mld zł). Taka sytuacja wynikała z konieczności zgromadzenia przez MF środków złotowych w związku z wykupem obligacji skarbowych (PS0310) w dniu 25 marca 2010 r. oraz (DS1110) w dniu 25 listopada 2010 r. W pierwszym kwartale 2010 r. wykorzystanie limitu lokat wyniosło około 68%. Począwszy od drugiego kwartału wykorzystanie wzrosło i dla trzech kolejnych kwartałów wyniosło blisko 74%. Największe wykorzystanie odnotowano we wrześniu 83,9% i w październiku 85,9%. Zwiększenie wykorzystania limitu w drugiej połowie roku związane było z dobrą złotową sytuacją płynnościową budżetu państwa. W 2010 r. Ministerstwo Finansów utrzymywało na rachunkach złotowych lokat terminowych w NBP środki o wartości średnio w roku mln zł, (tj. o 297 mln zł mniej w porównaniu do 2009 r.). Spadek lokat MF w NBP wiąże się z obniżaniem dziennego limitu lokat. Wielkość lokat utworzonych w 17

18 w mln zł 2010 r. stanowiła 72,2% ustanowionego dziennego limitu (dla porównania w 2009 r. wielkość ta stanowiła ok. 78,5%). Wykres 8. Wykorzystanie limitu lokat MF w NBP w 2010 r % 78% % 53% 66% 74% 66% 57% 60% 84% 86% 77% miesiąc limit lokat poziom lokat Źródło: NBP W 2010 r. podobnie, jak w roku ubiegłym, część nadwyżkowych środków budżetu państwa lokowana była na rynku międzybankowym za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego, na kwotę średnio w roku mln zł. Transakcje zawierane z bankami pełniącymi funkcję dealera skarbowych papierów wartościowych miały charakter transakcji warunkowych typu buy-sell-back. Tego rodzaju transakcje zabezpieczane były zarówno bonami skarbowymi, jak i obligacjami skarbowymi. Dodatkowo, w 2010 r. MF kontynuowało lokowanie wolnych środków na międzybankowym rynku niezabezpieczonych lokat terminowych. MF miało dodatkowo możliwość lokowania za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego nadwyżkowych środków jako depozyt na koniec dnia w NBP (w styczniu, czerwcu, lipcu, listopadzie oraz w grudniu 2010 r.). Ministerstwo Finansów najwięcej środków przekazywało do sektora bankowego w maju oraz w okresie od sierpnia do grudnia 2010 r. Należy zaznaczyć, iż w 2010 r. średni poziom lokat MF w bankach komercyjnych był blisko 50% wyższy w stosunku do roku poprzedniego. Zgodnie z Uchwałą nr 71/2005 Zarządu NBP z dnia 23 grudnia 2005 r. w sprawie warunków przyjmowania przez NBP lokat terminowych w złotych, okresów ich utrzymywania oraz zasad oprocentowania inne ministerstwa (poza MF) kolejny już rok lokowały swoje nadwyżkowe środki w NBP. Lokaty te w 2010 r. ukształtowały się na zbliżonym poziomie, co w roku ubiegłym i wyniosły średnio w roku 98 mln zł, co oznacza spadek o 2 mln zł w stosunku do roku poprzedniego. 18

19 2. Instrumenty polityki pieniężnej 2.1. Stopa procentowa Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest krótkoterminowa stopa procentowa tzw. stopa referencyjna NBP, która określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Zmiany wysokości stopy referencyjnej NBP wynikają z kierunku prowadzonej przez bank centralny polityki pieniężnej. Ponadto stopa depozytowa i lombardowa NBP wyznaczają pasmo wahań stopy procentowej overnight na rynku międzybankowym. W 2010 r. Rada Polityki Pieniężnej nie podjęła decyzji o zmianie podstawowych stóp procentowych NBP. Na przestrzeni 2010 r. stopa referencyjna wyniosła 3,50%, stopa lombardowa 5,00 %, natomiast stopa depozytowa 2,00% Rezerwa obowiązkowa W celu stabilizowania poziomu krótkoterminowych stóp procentowych NBP wykorzystywał uśredniony system rezerwy obowiązkowej. Oznacza to, że banki były zobowiązane do utrzymywania średniego stanu środków na rachunkach w NBP w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Od 1 stycznia do 30 grudnia 2010 r. obowiązywała podstawowa stopa rezerwy obowiązkowej w wysokości 3,0%. Rada Polityki Pieniężnej od dnia 31 grudnia 2010 r. podwyższyła podstawową stopę rezerwy obowiązkowej o 50 punktów bazowych, tj. do wysokości 3,5% (uchwała RPP nr 9/2010 z r.). Decyzja RPP oznaczała przywrócenie podstawowej stopy rezerwy do wysokości obowiązującej do dnia 29 czerwca 2009 r. Stopa rezerwy obowiązkowej od środków uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu w 2010 roku nie uległa zmianie i wynosiła 0%. Po podwyższeniu stopy do 3,5%, rezerwa obowiązkowa na dzień 31 grudnia 2010 r. ukształtowała się na poziomie mln zł i była wyższa o mln zł w porównaniu do rezerwy wymaganej w poprzednim okresie utrzymywania rezerwy trwającym do 30 grudnia 2010 r. (w którym obowiązywała stopa 3,0%) oraz o mln zł w porównaniu do stanu na dzień 31 grudnia 2009 r., co oznacza wzrost o 28,8%. Środki rezerwy obowiązkowej utrzymywane przez banki na rachunkach w NBP były oprocentowane w wysokości 0,9 stopy redyskontowej weksli. Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej w 2010 r. wynosiło 3,375%. 19

20 Wykres 9. Zmiany wielkości rezerwy obowiązkowej i odchylenia od rezerwy wymaganej w 2010 r Rezerwa wymagana (w mln zł) Odchylenia do rezerwy wymaganej (w mln zł) Źródło: NBP W 2010 r. przeciętne odchylenie średniego stanu środków na rachunkach banków w stosunku do wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej wyniosło 16 mln zł (0,08%) i było znacząco niższe w porównaniu do średniego odchylenia w 2009 r. wynoszącego 27 mln zł. We wszystkich okresach rezerwowych (z wyjątkiem marca) utrzymywała się niewielka nadwyżka średniego stanu środków na rachunkach banków w porównaniu do wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej, która wynosiła od 14 mln zł w kwietniu (0,07%) do 25 mln zł w październiku (0,11%). Występujący w marcu 2010 r. nieznaczny niedobór stanu środków na rachunkach banków do wymaganego poziomu rezerwy w wysokości 4 mln zł był spowodowany naruszeniem obowiązku utrzymania rezerwy w tym okresie przez dwa banki komercyjne. Utrzymujące się minimalne różnice pomiędzy rezerwą utrzymywaną a wymaganą w poszczególnych okresach rezerwowych były efektem: prawidłowego zarządzania aktywami w bankach, korzystania przez banki z instrumentów ułatwiających zarządzanie środkami na rachunkach w NBP (kredyt techniczny, depozyt na koniec dnia oraz kredyt lombardowy), a także oprocentowania środków rezerwy tylko do wysokości rezerwy wymaganej. W 2010 r. odnotowano 7 przypadków naruszenia przez banki obowiązku utrzymania rezerwy obowiązkowej, z tego 6 przypadków wystąpiło w bankach komercyjnych, a jeden dotyczył banku spółdzielczego. 20

21 mln zł 2.3. Operacje otwartego rynku W 2010 r. głównym instrumentem wykorzystywanym w celu kształtowania rynkowych stóp procentowych były operacje otwartego rynku: - operacje podstawowe w postaci regularnej emisji bonów pieniężnych NBP; - operacje dostrajające w postaci operacji REPO oraz emisji krótkoterminowych bonów pieniężnych Operacje podstawowe W 2010 r. NBP prowadził podstawowe operacje otwartego rynku, polegające na emisji bonów pieniężnych NBP z 7 dniowym terminem zapadalności. Emisja bonów pieniężnych odbywała się w sposób regularny raz w tygodniu w piątek 3. Dostęp do podstawowych operacji miały, podobnie jak w roku poprzednim, wszystkie banki uczestniczące w systemie SORBNET, posiadające rachunek w Rejestrze Papierów Wartościowych prowadzonym w NBP oraz posiadające aplikację ELBON, jak również Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Rozliczenie przetargów na bony pieniężne odbywało się w terminie t+0, z rentownością równą stopie referencyjnej NBP. W 2010 r. średni poziom bonów pieniężnych NBP wyniósł mln zł i był wyższy od średniego poziomu w 2009 r. o mln zł. W 2010 r. bank centralny zaoferował w operacjach podstawowych bony pieniężne o wartości mln zł. Oferty zakupu otrzymane od banków wyniosły w tym okresie mln zł, natomiast zaakceptowane oferty przez bank centralny stanowiły kwotę mln zł Wykres 10. Popyt i podaż na przetargach na bony pieniężne w 2010 r podaż popyt * - na wykresie ujęte zostały jedynie wartości popytu i podaży dla przetargów na bony pieniężne NBP z 7-dniowym terminem zapadalności. Źródło: NBP 3 W związku ze zmianą harmonogramu prowadzenia operacji otwartego rynku w końcu 2009 r. w dniu 31 grudnia 2009 r. przeprowadzono pierwszą emisję bonów pieniężnych przypadającą na okres utrzymywania rezerwy obowiązkowej w styczniu 2010 r. o 8-dniowym terminie zapadalności. 21

22 Pomimo, że skumulowane wartości popytu i podaży w 2010 r. ukształtowały się na zbliżonym poziomie, to na poszczególnych przetargach obserwowano bardzo zróżnicowane oceny sytuacji płynnościowej przez banki komercyjne i bank centralny. W związku z tym występował zarówno overbidding, jak i underbidding. W ciągu roku relacja popytu zgłaszanego przez banki komercyjne na poszczególnych przetargach sprzedaży bonów pieniężnych NBP w stosunku do podaży oferowanej przez bank centralny wahała się od 0,91 do 1,06. Dodatkowo w końcówce roku banki w obawie przez możliwością pojawienia się trudności związanych z rozliczeniami transakcji zgłaszały mniejsze zapotrzebowanie na bony pieniężne NBP aniżeli oferował bank centralny Operacje dostrajające Od początku 2010 r. poziom płynności sektora bankowego charakteryzował się systematycznym wzrostem w sytuacji utrzymywania się nieufności pomiędzy kontrahentami na rynku międzybankowym. W związku z tą sytuacją NBP kontynuował przeprowadzanie, w ramach operacji dostrajających, transakcji REPO mających na celu zasilenie sektora bankowego w płynność. Miały one charakter długoterminowych operacji refinansujących, a ich zabezpieczenie stanowiły papiery wartościowe akceptowane przez NBP. W pierwszym kwartale 2010 r. NBP przeprowadzał w każdy drugi wtorek miesiąca operacje REPO z 91- dniowym terminem zapadalności oraz w każdy trzeci wtorek miesiąca operacje REPO ze 182-dniowym terminem zapadalności. Rozliczenie transakcji odbywało się w terminie t+2. Począwszy od operacji w dniu 9 lutego 2010 r., operacje zasilające przeprowadzane były z pulą, czyli każdorazowo NBP określał maksymalną wartość ofert możliwą do zaakceptowania. Od drugiego kwartału bank centralny nie przeprowadzał operacji REPO ze 182-dniowym terminem zapadalności. Przeprowadzanie operacji 3- miesięcznych było kontynuowane w drugim i trzecim kwartale 2010 r. Ponadto w trzecim kwartale NBP zaprzestał przyjmowania emitowanych przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej dłużnych papierów wartościowych nominowanych w euro jako zabezpieczenie operacji zasilających. Z uwagi na utrzymującą się wysoką płynność w sektorze bankowym, w czwartym kwartale bank centralny zrezygnował z prowadzenia operacji zasilających typu REPO. Pomimo wycofania operacji REPO w 2010 r. NBP utrzymał zmiany wprowadzone w systemie zabezpieczeń operacji zasilających sektor bankowy w płynność złotową. W 2010 r. średni poziom operacji REPO wyniósł mln zł i był niższy o 56% w stosunku do 2009 r., kiedy wartość ta stanowiła mln zł. Pod koniec 2010 r. NBP przeprowadził dwukrotnie operacje dostrajające o charakterze absorbującym płynność sektora bankowego, podczas których wyemitowano bony pieniężne raz z 2-dniowym (8 grudnia) i raz z 3-dniowym (21 grudnia) terminem zapadalności. Na przetargach tych NBP określał wartość podaży. Banki komercyjne zgłaszały popyt stanowiący od 0,31 do 0,36 oferty. Średni poziom tych operacji w 2010 r. wyniósł 48 mln zł. 22

23 w mln zł Wykres 11. Operacje prowadzone przez NBP w 2010 r bony pieniężne NBP bony pieniężne < 7 dni operacje repo Źródło: NBP Operacje strukturalne Celem operacji strukturalnych jest długoterminowa zmiana płynności w sektorze bankowym. W 2010 r. NBP nie przeprowadzał operacji o takim charakterze Operacje depozytowo kredytowe Operacje depozytowo-kredytowe dokonywane były z inicjatywy banków komercyjnych. Stabilizowały one poziom płynności na rynku międzybankowym, i utrzymywały krótkoterminowe stopy rynkowe w korytarzu wyznaczonym przez podstawowe stopy procentowe NBP. Operacje te dawały bankom możliwość lokowania nadwyżek wolnych środków w NBP w formie depozytu na koniec dnia oraz były źródłem krótkoterminowego uzupełniania niedoborów płynności, w formie kredytu lombardowego zaciąganego na termin overnight. Stopa procentowa kredytu lombardowego wyznaczała maksymalną cenę pozyskania pieniądza w NBP przy jednoczesnym określeniu górnej granicy wahań stóp na rynku międzybankowym, natomiast stopa depozytowa ograniczała wahania tych stóp od dołu. 23

24 w mln zł Depozyt na koniec dnia W 2010 r. lokaty terminowe złożone przez banki w NBP, liczone za dni ich utrzymania, wyniosły ogółem 378,2 mld zł. Były one niższe o 58% w stosunku do depozytów złożonych w 2009 r. Łączna wysokość składanego przez banki depozytu na koniec dnia wahała się od 0,2 mln zł do 20,1 mld zł. Średni dzienny jego poziom wyniósł 1.036,1 mln zł wobec 2.460,6 mln zł w roku poprzednim. Najwyższe kwoty środków banki lokowały w ostatnich dniach okresów utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Kredyt lombardowy W roku 2010 banki, uzupełniając bieżącą płynność na rachunkach bieżących w NBP, korzystały z kredytu lombardowego pod zastaw papierów wartościowych. Łączna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego wyniosła w skali roku 182,4 mln zł wobec 5,0 mld zł w 2009 r. Średnie dzienne jego wykorzystanie ukształtowało się na poziomie 0,5 mln zł, wobec 13,8 mln zł w 2009 r Wykres 12. Wykorzystanie depozytu na koniec dnia i kredytu lombardowego w 2010 r Depozyt na koniec dnia Kredyt lombardowy Źródło: NBP 4 Dane uśrednione podano w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej. 24

25 2.5. Pozostałe operacje Kredyt techniczny Kredyt techniczny był instrumentem ułatwiającym bankom zarządzanie płynnością w ciągu dnia operacyjnego oraz realizację rozrachunku międzybankowego w NBP. To kredyt nieoprocentowany, zabezpieczany papierami wartościowymi, zaciągany i spłacany w tym samym dniu operacyjnym. W 2010 r. dzienne zasilenie banków w płynnością operacyjną ukształtowało się w granicach od 14,3 mld zł do 28,0 mld zł. Wykorzystanie kredytu technicznego wzrosło o 29,4% w stosunku do 2009 r. Kredyt w ciągu dnia w euro Kredyt w ciągu dnia w euro pełnił rolę instrumentu zapewniającego płynność rozrachunku w systemie SORBNET EURO. Kredyt, zabezpieczany obligacjami skarbowymi zaakceptowanymi przez EBC, był zaciągany i spłacany w ciągu dnia operacyjnego. W 2010 r. dzienne zasilanie banku w płynność operacyjną w euro wahało się w granicach 2,3 mln EUR do 3,5 mln EUR. Wykorzystanie tego kredytu wzrosło o 67,9% w stosunku do 2009 r. 25

26 26

27 sty 10 sty 10 sty 10 lut 10 lut 10 mar 10 mar 10 kwi 10 kwi 10 maj 10 maj 10 cze 10 cze 10 lip 10 lip 10 lip 10 sie 10 sie 10 wrz 10 wrz 10 paź 10 paź 10 lis 10 lis 10 gru Kształtowanie stawki Polonia Zgodnie z treścią Założeń polityki pieniężnej, w 2010 r. NBP dążył do kształtowania stawki POLONIA 5 w pobliżu stopy referencyjnej NBP, przeprowadzając w odpowiedniej skali operacje otwartego rynku. Wpływ operacji otwartego rynku na warunki płynnościowe w sektorze bankowym był, podobnie jak miało to miejsce w 2009 r., ograniczony. Wynikało to z utrzymywania się zjawisk kryzysowych na rynkach finansowych, które wpływały na skuteczność operacji otwartego rynku przeprowadzanych przez NBP. Uwarunkowania te osłabiały zdolność banku centralnego do kształtowania stawki POLONIA w pobliżu stopy referencyjnej NBP. Pomimo utrzymujących się zjawisk kryzysowych w pierwszym półroczu 2010 r. można było zauważyć stopniową poprawę sytuacji w krajowym sektorze bankowym. Miała ona wyraz w zmniejszaniu skłonności banków do utrzymywania nadwyżek (w terminie overnight), mniejszej intensywności występowania zjawiska tzw. underbiddingu 6 na przetargach operacji podstawowych oraz istotnym ograniczeniu wykorzystywania depozytu na koniec dnia. W takich warunkach systematycznie zmniejszało się odchylenie stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP oraz ograniczeniu ulegała jej zmienność. Znaczące spadki POLONII występowały jedynie w końcach okresów utrzymywania rezerwy obowiązkowej, co wynikało z ostrożności banków w odniesieniu do skali uczestnictwa w ostatniej w okresie operacji podstawowej. Wykres 13. Stawka POLONIA oraz stopy procentowe NBP w 2010 r. 5,5% 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% POLONIA Stopa referencyjna NBP Stopa lombardowa NBP Stopa depozytowa NBP 30 okr. śr. ruch. (POLONIA) Źródło: NBP 5 POLONIA (ang. Polish Overnight Index Avarage) - średnia stawka overnight ważona wielkością transakcji na rynku niezabezpieczonych depozytów międzybankowych. NBP publikuje wysokość tej stawki na stronie serwisu informacyjnego Reuters (NBPS) każdego dnia o godzinie Sytuacja, w której na przetargu operacji polityki pieniężnej zgłoszony przez banki popyt jest niższy od oferowanej przez bank centralny podaży. 27

28 Pozytywne procesy zachodzące w pierwszym półroczu 2010 r. zostały zahamowane w kolejnych miesiącach. Począwszy od lipca 2010 r. występowały okresy utrzymywania rezerwy obowiązkowej, w których banki wykazywały większą skłonność do utrzymywania nadwyżek płynności na rachunkach w NBP. Miało to odzwierciedlenie we wzroście częstotliwości underbiddingu oraz jego skali (tj. różnicy pomiędzy podażą oferowaną przez NBP na przetargach podstawowych operacji otwartego rynku a łącznym popytem zgłoszonym przez banki). Występowanie underbiddingu mogło wynikać z następujących przesłanek: a) podwyższonej ostrożności banków w zakresie zarządzania własną pozycją płynnościową i skłonnością do zarządzania nią w terminie overnight. W efekcie, banki nie lokowały całości posiadanych nadwyżek w ramach zakupu bonów pieniężnych NBP o dłuższym (7-dniowym) terminie zapadalności, pozostawiając bufory płynnościowe, b) wysokości limitów kredytowych nakładanych na siebie wzajemnie przez banki. Limity te, w połączeniu z preferencją do zarządzania płynnością w terminie overnight, sprawiały, że rynek międzybankowy w dalszym ciągu nie działał w sposób efektywny. W takich warunkach, w przeciwieństwie do sytuacji standardowej (tj. sprzed kryzysu), zgłaszając popyt na przetargach operacji podstawowych banki uwzględniały ryzyko braku możliwości pozyskania środków na rynku międzybankowym w przypadku wystąpienia niedoborów płynnościowych, c) szybkiego przyrostu płynności sektora bankowego, do którego przyczyniało się m.in. dokonywanie w znacznych kwotach sprzedaży walut obcych przez MF w NBP. W takich warunkach poziomy operacji podstawowych, ogłaszane przez NBP, mogły być interpretowane przez banki jako nieodpowiednie (za wysokie) do występującej sytuacji płynnościowej (banki nie dysponowały wiedzą dotyczącą skupu walut obcych przeprowadzanego przez bank centralny). Dopiero ex post na podstawie publikowanych przez NBP informacji nt. warunków płynnościowych w sektorze bankowym banki mogły weryfikować własną ocenę sytuacji płynnościowej w sektorze bankowym, d) dysponowaniem znacznymi nadwyżkami środków przez Ministra Finansów, które w 2010 r. często przekraczały poziom 10 mld zł (przy łącznym poziomie nadpłynności sektora bankowego przekraczającym pod koniec 2010 r. 80 mld zł). Środki te lokowane były w bankach komercyjnych, w tym w znacznej części również w formie lokat o terminie overnight. Banki, uczestnicząc w operacjach podstawowych przeprowadzanych przez NBP mogły zakładać, iż nadwyżki środków zostaną każdego dnia rozdysponowane przez MF na rynku międzybankowym, jednakże trudno im było ocenić, w których dokładnie instytucjach i na jakie terminy. Stąd, przy ograniczonym poziomie limitów dla lokat międzybankowych, w prognozach własnej pozycji płynnościowej w terminie zapadalności operacji podstawowej nie mogły mieć pewności pozyskania środków pochodzących z nadwyżek MF, e) dążenia banków do utrzymywania w bilansach aktywów najbardziej płynnych, a także unikania konieczności korzystania z kredytu lombardowego NBP w okresach sprawozdawczych. Z tego względu na ostatnich operacjach podstawowych w miesiącach kończących kwartał, popyt banków zazwyczaj był niższy od podaży bonów zaoferowanych przez NBP. W szczególności dotyczyło to okresu kończącego rok kalendarzowy, istotnego z punktu widzenia wyliczania wskaźników płynności banków. 28

29 lip 09 sie 09 wrz 09 paź 09 lis 09 gru 09 sty 10 lut 10 mar 10 kwi 10 maj 10 cze 10 lip 10 sie 10 wrz 10 paź 10 lis 10 gru 10 w pb w mln zł W trakcie okresów utrzymywania rezerwy obowiązkowej dodatkową płynność, jaka nie została zaabsorbowana w formie operacji otwartego rynku, banki utrzymywały przy wykorzystaniu dwóch instrumentów oferowanych przez NBP. Na początku okresu rezerwowego banki zazwyczaj dążyły do utrzymywania większej ilości środków na rachunkach bieżących w banku centralnym (ponad poziom rezerwy wymaganej). Pod koniec okresu rezerwowego zgromadzona nadwyżka środków była lokowana w banku centralnym w postaci depozytu na koniec dnia. Oceniając wykorzystanie depozytu w ujęciu średnim w okresie utrzymywania rezerwy można wskazać, iż wyrażał on skalę zjawiska underbiddingu na przetargach operacji podstawowych w danym okresie rezerwowym. Wykres 14. Zmienność stawki POLONIA na tle odchylenia zagregowanego poziomu rachunków bieżących banków w NBP od poziomu rezerwy wymaganej, przy uwzględnieniu wykorzystania operacji depozytowo-kredytowych NBP, w latach Średnie odchylenie rachunku bieżącego odchylenie POLONII od stopy referencyjnej NBP (w pkt baz.) Średnie saldo operacji depozytowo-kredytowych Koniec okresu utrzymywania rezerwy wymaganej Źródło: NBP Stabilizacja sytuacji w krajowym sektorze bankowym w 2010 r. sprzyjała zmniejszeniu odchylenia stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP, jak również ograniczała jej zmienność, mierzoną odchyleniem standardowym. Wskaźniki te były niższe niż zanotowane w poprzednim roku. Średnie absolutne odchylenie POLONII od stopy referencyjnej NBP w 2010 r. wyniosło 69 pb w porównaniu do 89 pb średnio w 2009 r., z kolei zmienność odpowiednio 38 pb vs. 51 pb. 29

30 30

31 4. Glosariusz Dealerzy rynku pieniężnego banki najbardziej aktywne na rynku pieniężnym i walutowym, z którymi NBP podpisuje umowy w sprawie pełnienia funkcji Dealera Rynku Pieniężnego. Banki te mają dostęp do podstawowych operacji otwartego rynku oraz do operacji dostrajających. Ponadto uczestniczą w fixingu stawki referencyjnej WIBOR i WIBID oraz przekazują do NBP informacje o zawartych w bieżącym dniu transakcjach O/N, na podstawie których ustalana jest stawka POLONIA. Depozyt na koniec dnia instrument, który pozwala bankom na lokowanie nadwyżek środków w banku centralnym na termin overnight. Oprocentowanie tego depozytu określa dolne ograniczenie dla stawki rynkowej kwotowanej na ten termin. Kredyt lombardowy instrument, który umożliwia bankom komercyjnym zaciąganie kredytu na termin overnight. Jego oprocentowanie wyraża krańcowy koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym. Kredyt ten zabezpieczany jest papierami wartościowymi, akceptowanymi przez bank centralny. Kredyt w ciągu dnia operacyjnego (w złotych lub w euro) nieoprocentowany kredyt, dający możliwość pozyskania środków w czasie trwania dnia operacyjnego, zabezpieczany papierami wartościowymi akceptowanymi przez bank centralny. Jest to instrument ułatwiający bankom komercyjnym zarządzanie płynnością w ciągu dnia operacyjnego. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego płynność rozumiana jako saldo przeprowadzanych przez NBP operacji otwartego rynku, tzn. operacji podstawowych i dostrajających, a także transakcji typu SWAP walutowy oraz operacji depozytowo-kredytowych. Operacje depozytowo kredytowe (standing-facilities) - operacje podejmowane z inicjatywy banków komercyjnych, w ramach których banki mają możliwość lokowania nadwyżek środków finansowych w NBP w formie depozytu na koniec dnia, jak również są źródłem uzupełnienia niedoborów płynności w postaci kredytu lombardowego. Operacje dostrajające - operacje, które mogą zostać podjęte przez NBP w celu ograniczenia wpływu zmian w warunkach płynnościowych w sektorze bankowym na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Operacje otwartego rynku - podstawowy instrument banku centralnego, wykorzystywany w celu utrzymania krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych na poziomie spójnym z określonym przez Radę Polityki Pieniężnej poziomem stopy referencyjnej. Operacje podstawowe operacje przeprowadzane standardowo w sposób regularny (raz w tygodniu). W warunkach nadpłynności sektora bankowego polegają na emisji bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym terminem zapadalności. Na przetargach obowiązuje stała rentowność na poziomie stopy referencyjnej NBP. W przypadku pojawienia się niedoboru płynności, NBP może zasilać sektor bankowy w płynność za pomocą transakcji REPO. Operacje REPO operacje mające na celu zasilenie sektora bankowego w płynność, krótkoterminowe i długoterminowe, których zabezpieczenie stanowią papiery wartościowe akceptowane przez NBP. 31

32 Operacje strukturalne - operacje przeprowadzane w celu długoterminowej zmiany struktury płynności w sektorze bankowym. W ramach tych operacji bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, przedterminowy wykup obligacji, zakup lub sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym. Operacje typu SWAP walutowy operacje, w ramach których NBP ma możliwość zakupu (lub sprzedaży) złotego za walutę obcą, na rynku kasowym i jednocześnie sprzedaży (lub odkupu) złotego, w ramach transakcji terminowej, w określonej dacie waluty. Pakiet zaufania - zestaw działań, które Narodowy Bank Polski podjął w dniu 14 października 2008 r. mających na celu: umożliwienie bankom pozyskiwania środków złotowych na okresy dłuższe niż jeden dzień, pozyskiwania środków walutowych oraz zwiększenie możliwości pozyskiwania płynności złotowej przez banki poprzez rozszerzenie zabezpieczeń operacji z NBP. Publikacja informacji w serwisie Reuters w serwisie informacyjnym Reuters, na stronie NBPM, NBP przekazuje bankom informacje na temat bieżącej sytuacji płynnościowej na rynku dotyczące: - rachunku bieżącego banków, depozytu na koniec dnia składanego w NBP oraz kredytu lombardowego, zaciągniętego w NBP w układzie dziennym, - poziomu rezerwy wymaganej w danym okresie rezerwowym, - średniego poziomu rachunku bieżącego banków w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej, - prognozy średniego dziennego stanu rachunku bieżącego w okresie od dnia emisji bonów pieniężnych (w ramach operacji podstawowych) do dnia poprzedzającego ich dzień zapadalności. Na stronie Reuters publikowany jest prognozowany średni stan rachunku bieżącego banków po podjęciu decyzji o wielkości oferowanych przez NBP bonów. W serwisie informacyjnym Reuters, na stronie NBPT, publikowane są ponadto informacje na temat bieżących przetargów sprzedaży bonów pieniężnych oraz operacji REPO, zaś wyniki przeprowadzonych przetargów umieszczane są na stronie NBPU. Rezerwa obowiązkowa instrument polityki pieniężnej, wykorzystywany przez bank centralny m.in. do regulowania płynności w sektorze bankowym i ograniczania w ten sposób zmienności krótkoterminowych stóp procentowych. Obowiązek utrzymywania rezerwy jest także elementem zarządzania płynnością w bankach. Wymóg utrzymywania rezerwy obowiązkowej polega na zobowiązaniu banków do utrzymywania na rachunkach w banku centralnym określonej procentowo części gromadzonych przez nie środków. Obowiązkowi utrzymywania rezerwy obowiązkowej na rachunkach w NBP podlegają banki, oddziały instytucji kredytowych i oddziały banków zagranicznych działających w Polsce. Rezerwa obowiązkowa jest utrzymywana w systemie uśrednionym. Banki są zobowiązane do utrzymywania średniego stanu środków na rachunkach w NBP w okresie rezerwowym na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Podstawę naliczania rezerwy obowiązkowej stanowią zwrotne środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych oraz uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych. Z podstawy naliczania rezerwy wyłączone są środki przyjęte od innego banku krajowego, pozyskane z zagranicy na co najmniej dwa lata oraz gromadzone na rachunkach oszczędnościowo-kredytowych w kasach mieszkaniowych i na indywidualnych kontach emerytalnych. Rezerwa obowiązkowa jest 32

33 naliczana i utrzymywana w złotych. Wartość naliczonej rezerwy banki pomniejszają o równowartość 500 tys. euro. Stawka POLONIA stawka POLONIA (ang. Polish Overnight Index Average) została wprowadzona przez NBP oraz ACI Polska z początkiem 2005 r. Jest ona średnią stawką overnight ważoną wielkością transakcji na rynku depozytów międzybankowych. Poziom stawki odzwierciedla rzeczywiste oprocentowanie krótkoterminowych lokat międzybankowych. Stawka POLONIA publikowana jest przez NBP na stronie serwisu informacyjnego Reuters (NBPS) każdego dnia o godzinie 17:00. Fixing stawki POLONIA jest przeprowadzany w każdym dniu operacyjnym przez NBP o godz Jego uczestnik zobowiązany jest do przekazania bankowi centralnemu wykazu transakcji o terminie O/N zawartych z innymi uczestnikami i przesłanych do rozliczenia w danym dniu do godz Stopa referencyjna NBP określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Stopa lombardowa NBP - wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP. Określa górny pułap wzrostu rynkowej stopy overnight. Stopa depozytowa NBP - wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP. Określa dolne ograniczenie dla wahań rynkowej stopy overnight. Stopa depozytowa i lombardowa tworzą korytarz wahań stawki overnight, który jest symetryczny względem stopy referencyjnej banku centralnego. 33

34 34

35 sty 98 maj 98 wrz 98 sty 99 maj 99 wrz 99 sty 00 maj 00 wrz 00 sty 01 maj 01 wrz 01 sty 02 maj 02 wrz 02 sty 03 maj 03 wrz 03 sty 04 maj 04 wrz 04 sty 05 maj 05 wrz 05 sty 06 maj 06 wrz 06 sty 07 maj 07 wrz 07 sty 08 maj 08 wrz 08 sty 09 maj 09 wrz 09 sty 10 maj 10 wrz 10 w procentach Załącznik 1. Zmiany poziomu wahań najkrótszych stóp procentowych na rynku międzybankowym na tle zmian prowadzonych operacji otwartego rynku w latach % 30% 25% Wprowadzenie regularnych (raz w tygodniu) podstawowych operacji otwartego rynku Skrócenie operacji podstawowych z 28 do 14 dni Skrócenie operacji podstawowych z 14 do 7 dni 20% 15% Stawka POLONIA jako "cel operacyjny" polityki pieniężnej 10% 5% 0% Wprowadzenie depozytu na koniec dnia Stopa referencyjna NBP Stopa lombardowa NBP Stopa depozytowa NBP WIBOR 1M WIBOR 2W WIBOR SW WIBOR O/N POLONIA 35

36 Załącznik 2. Instrumenty polityki pieniężnej NBP w latach

37 Załącznik 3. Przetargi na bony pieniężne przeprowadzone w 2010 r. 37

38 Załącznik 4. Przetargi na operacje REPO Załącznik 5. Umowy z Ministerstwem Finansów Umowa w sprawie skupu i sprzedaży walut obcych - umowa określająca zasady i warunki transakcji zawieranych pomiędzy MF a NBP dotyczących skupu i sprzedaży walut obcych. W umowie ustalone zostały limity określające wielkość transakcji walutowych w 2010 r. w następujących kwotach: łączna kwota sprzedaży walut obcych przez NBP na rzecz MF nie będzie wyższa niż równowartość mln EUR, łączna kwota skupu walut obcych przez NBP od MF nie będzie wyższa niż równowartość mln EUR, przy czym skumulowana bezwzględna różnica pomiędzy kwotą sprzedaży a kwotą skupu walut obcych na koniec roku nie będzie mogła być wyższa niż równowartość mln EUR, natomiast skumulowana bezwzględna różnica pomiędzy kwotą skupu a kwotą sprzedaży walut obcych na koniec roku nie będzie mogła być wyższa niż równowartość mln EUR. Umowa w sprawie złotowych lokat terminowych MF w NBP zgodnie z ustawą o finansach publicznych, Minister Finansów ma prawo dokonywać oprocentowanych lokat w Narodowym Banku Polskim lub w Banku Gospodarstwa Krajowego, w przypadku występowania przejściowych nadwyżek środków na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa. W 2010 r. limit lokat MF w NBP liczony wg stanów dziennych wynosił: 3,0 mld zł w okresie od 1 stycznia do 21 lutego, 7,0 mld zł w okresie od 22 lutego do 23 marca, 3,0 mld zł w okresie od 24 marca do 31 lipca, 2,5 mld zł w okresie od 1 sierpnia do 19 października, 7,0 mld zł w okresie od 20 października do 23 listopada oraz 2,5 mld zł w okresie od 24 listopada do 31 grudnia. 38

39 Załącznik 6. Banki Dealerzy Rynku Pieniężnego w 2010 r. Od 1 stycznia 2006 r. dostęp do podstawowych operacji otwartego rynku posiadają wszystkie banki, które: uczestniczą w systemie SORBNET, posiadają rachunek w Rejestrze Papierów Wartościowych prowadzonym w NBP posiadają aplikację ELBON. Zasady uczestnictwa w podstawowych operacjach otwartego rynku określa Regulamin prowadzenia przez NBP rachunków i kont depozytowych papierów wartościowych oraz obsługi operacji na papierach wartościowych i ich rejestracji na rachunkach i kontach depozytowych tych papierów wprowadzony uchwałą nr 29/2003 Zarządu NBP z dnia 12 września 2003 r. (wraz z późniejszymi zmianami). Jednocześnie przyjęto, że dostęp do operacji dostrajających uzyskują banki najbardziej aktywne na rynku pieniężnym i walutowym, z którymi Narodowy Bank Polski podpisuje umowy w sprawie pełnienia funkcji Dealera Rynku Pieniężnego. Dealerzy Rynku Pieniężnego pełnią ponadto następujące funkcje: uczestniczą w fixingu stawki referencyjnej WIBOR i WIBID, przekazują do NBP informacje o zawartych w bieżącym dniu transakcjach O/N, na podstawie których ustalana jest stawka POLONIA, przekazują do NBP informacje i dane dotyczące aktualnej i prognozowanej płynności finansowej banku oraz sytuacji na rynku pieniężnym, walutowym i obligacji. Kandydaci na Dealera Rynku Pieniężnego podlegają ocenie NBP w oparciu o jednolite kryteria Indeksu Aktywności Dealerskiej (IAD), obejmujące: potencjał rozliczeniowy i ofertowy banku, aktywność banku na międzybankowym rynku lokat, aktywność banku na rynku transakcji REPO i sell/buy/back, aktywność banku na rynku transakcji pochodnych stopy procentowej (FRA, IRS) oraz na rynku fx swap. Dealerzy Rynku Pieniężnego w 2010 r.: 1. Powszechna Kasa Oszczędności BP S. A. 2. Bank Handlowy w Warszawie S. A. 3. ING Bank Śląski S. A. 4. Bank BPH S. A. 5. Bank Zachodni WBK S. A. 6. Bank Gospodarstwa Krajowego 7. BRE Bank S. A. 8. Bank Millenium S. A. 9. Bank Polska Kasa Opieki S. A. 10. Kredyt Bank S. A. 11. RBS Bank (Polska) S. A. 12. Raiffeisen Bank Polska S. A. 13. Societe Generale S. A. Oddział w Polsce 14. Deutsche Bank Polska S. A. 15. Bank Gospodarki Żywnościowej S. A. 16. BNP Paribas S. A. Oddział w Polsce 39

40 Załącznik 7. Informacja dzienna (stan na koniec miesiąca) 40