Ocena kondycji finansowej przemysłu spożywczego w Polsce w latach

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 7 Zeszyty Teoretyczne Rachunkowośc, tom 67 (123), SKwP, Warszawa 2012, s. 7 31. Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce w latach 2005 2010 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak Wprowadzene Przemysł spożywczy jest jednym z ważnejszych sektorów polskej gospodark, czego wyrazem jest jego około 3-proc. udzał w Produkce Krajowym Brutto. Wejśce Polsk do Un Europejskej otworzyło przed branżą spożywczą nowe możlwośc, oferując producentom dostęp do szerokego rynku konsumentów. Jednak otwarce rynku krajowego oznacza także bezpośredną konfrontację z mędzynarodową konkurencją, której sprostane wymaga m.n. posadana stablnej kondycj fnansowej. Celem artykułu jest ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce w ujęcu przekrojowo-dynamcznym, tj. w układze branż w okrese 2005 2010. Oceny tej dokonano w obszarze zdolnośc do regulowana beżących zobowązań, zdolnośc do obsług zadłużena kontrolowana kosztów, aktywnośc w zakrese wykorzystana zasobów majątkowych kaptału ludzkego, zdolnośc do generowana zysków oraz dynamk zman. W analze zastosowano metodę TOPSIS, która umożlwa agregację cech uporządkowane lnowe branż przemysłu spożywczego według cechy syntetycznej, oraz metodę k-średnch, na podstawe której wyodrębnono grupy branż o zblżonym pozome kondycj fnansowej. 1. Materał źródłowy metody badawcze Do oceny efektywnośc fnansowej przemysłu spożywczego wykorzystano nepublkowane dane statystyczne GUS (Nepublkowane dane, 2011) umożlwające analzę w układze branż. Badanam objęto 28 branż przemysłu spożywczego Dr Anna Benasz, adunkt, Katedra Fnansów Rachunkowośc Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, e-mal: benasz@up.poznan.pl Dr hab. Zbgnew Gołaś, profesor nadzwyczajny, Katedra Ekonomk Przedsęborstw Agrobznesu Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, e-mal: zbyszekg@up.poznan.pl Dr Aleksandra Łuczak, adunkt, Katedra Fnansów Rachunkowośc Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, e-mal: luczak@up.poznan.pl

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 8 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak z okresu 2005 2010, w tym 23 branże w produkcj artykułów spożywczych oraz 5 branż w produkcj napojów, wyodrębnonych według PKD 2007 1. W ocene efektywnośc fnansowej przemysłu spożywczego zastosowano klasyczne narzędza analzy wskaźnkowej oraz metodę TOPSIS (Technque for Order Preference by Smlarty to an Ideal Soluton) umożlwającą agregację cech uporządkowane lnowe badanych obektów według zagregowanej cechy. Syntetyczną ocenę kondycj fnansowej przeprowadzono na podstawe mar opsujących efektywność w obszarach: płynnośc fnansowej, zadłużena, produktywnośc, rentownośc oraz dynamk zman. Wykorzystane wskaźnk oraz sposób ch kalkulacj zestawono w tabel 1. Tabela 1. Zastosowane wskaźnk oceny kondycj ekonomczno-fnansowej Kategora Wskaźnk Formuła Płynność fnansowa Zadłużene zdolność do obsług zadłużena Produktywność płynność beżąca płynność szybka płynność gotówkowa cykl kaptału obrotowego cykl konwersj gotówk zadłużena ogólnego zadłużena rzeczowych aktywów trwałych pokryca zobowązań nadwyżką fnansową pokryca zobowązań odsetkowych zyskem operacyjnym rotacja aktywów ogółem produktywność aktywów operacyjnych wydajność operacyjnych aktywów trwałych wydajność pracy a wskaźnk kosztów aktywa beżące/zobowązana beżące [aktywa beżące zapasy rozlczena mędzyokresowe czynne]/zobowązana beżące nwestycje krótkotermnowe/zobowązana beżące kaptał obrotowy 365/przychody ze sprzedaży cykl zapasów + cykl należnośc cykl zobowązań [zobowązana rezerwy na zobowązana]/aktywa rzeczowe aktywa trwałe/zadłużene długotermnowe [zysk operacyjny + amortyzacja]/zobowązana ogółem zysk operacyjny/odsetk przychody ogółem/aktywa ogółem wartość dodana brutto/aktywa operacyjne wartość dodana brutto/operacyjne aktywa trwałe wartość dodana brutto /lczba zatrudnonych koszty operacyjne/przychody operacyjne 1 Klasyfkacja dzałalnośc gospodarczej PKD 2007 jest zgodna z systemem tej klasyfkacj UE (NACE Rev.2) w przypadku przemysłu spożywczego grupuje przedsęborstwa w 32 klasach (25 klas w produkcj artykułów spożywczych, 7 klas w produkcj napojów). Ze względu na przepsy dotyczące tajemncy statystycznej w artykule ne uwzględnono 2 klas: produkcj pozostałych nedestylowanych napojów fermentowanych (11.04) oraz produkcj słodu (11.06). Z kole w dwóch przypadkach wykorzystano wyższy pozom agregacj dzałalnośc, tj. grupę. Dotyczy to wytwarzana produktów przemału zbóż, skrob wyrobów skrobowych (10.6), w skład którego wchodzą: wytwarzane produktów przemału zbóż (10.61) wytwarzane skrob wyrobów skrobowych (10.62) oraz produkcj gotowych paszy karmy dla zwerząt (10.9), w skład której wchodzą: produkcja gotowej paszy dla zwerząt gospodarskch (10.91) produkcja gotowej karmy dla zwerząt domowych (10.92). W dalszej częśc artykułu do określena klas będze używane pojęce branży.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 9 cd. tabel 1 a Kategora Wskaźnk Formuła Rentowność Dynamka zman operacyjna zysk operacyjny 100/przychody operacyjne aktywów operacyjnych [zysk operacyjny + amortyzacja] 100/aktywa operacyjne zanwestowanego kaptału zysk operacyjny 100/zanwestowany kaptał aktywów zysk netto 100/aktywa ogółem kaptału własnego zysk netto 100/kaptał własny przychodów ze sprzedaży a [przychody t przychody t 1 ] 100/przychody t 1 wartośc dodanej brutto a [wartość dodana t wartość dodana t 1 ] 100/wartość dodana t 1 W cenach stałych 2005 r.; za deflator przyjęto wskaźnk wzrostu cen sprzedaży dla przemysłu spożywczego w Polsce, odrębne dla produkcj artykułów spożywczych napojów (Total output ). Źródło: opracowane własne. Wskaźnk płynnośc pozwalają określć zdolność przedsęborstwa do termnowego regulowana zobowązań beżących. W artykule wykorzystano trzy najczęścej stosowane mary płynnośc, tj. płynność beżącą, szybką natychmastową, które wskazują na możlwośc pokryca zobowązań krótkotermnowych aktywam obrotowym ogółem lub też ch bardzej płynnym składnkam. W teor fnansów wypracowano co prawda normy granczne dla wyżej wymenonych wskaźnków, jednak w lteraturze przedmotu można spotkać sę z różnym przedzałam, w których te wskaźnk pownny sę meścć. Według standardów wartość wskaźnka płynnośc beżącej pownna meścć sę w grancach 1,2 2,0 (Serpńska, Jachna, 2004). Należy jednak podkreślć, że ne ma zgodnośc co do wartośc normatywnych. Często jako właścwe są podawane nne przedzały, take jak: 1,6 1,9 (Ostaszewsk, 1991) czy 1,5 2,0 (Bednarsk, 1994; Waśnewsk, Skoczylas, 1998; Machała, 2004). K. Mareck (2002) wskazuje, że dla przedsęborstw produkcyjnych wnen on sę meścć w przedzale 1,8 2, a dla handlowych w grancach 1 1,2. Dla wskaźnka przyspeszonej płynnośc także podaje sę wartośc normatywne, do których porównuje sę wartośc osągane w ocenanej jednostce gospodarczej. Za satysfakcjonujący uznaje sę pozom meszczący sę w przedzale 1,0 do 1,2 (Susk-Borek, 2001), ale spotyka sę też nne wartośc granczne. Zdanem J. Ostaszewskego (1991) pownen sę on kształtować w grancach 0,9 1,0. Ocenę płynnośc na podstawe wymenonych relacj poszerza sę o wskaźnk płynnośc gotówkowej. Nska jego wartość ne oznacza braku płynnośc fnansowej, przy zharmonzowanu termnów ścągana należnośc z termnam wymagalnośc zobowązań przedsęborstwo może ne meć bowem żadnych trudnośc w zachowanu płynnośc. Z jednej strony zupełny brak środków penężnych może unemożlwć zawerane natychmastowych transakcj, z drugej jednak strony nadmar gotówk powoduje powstawane kosztów utraconych korzyśc, gdyż gotówka

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 10 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak mogłaby zostać zanwestowana generować dochody. W teor fnansów ne wypracowano powszechne akceptowalnych standardów dla tego wskaźnka, stąd jego nterpretacja pownna być zawężona do porównań w czase. Ponadto w ocene płynnośc zastosowano wskaźnk cyklu kaptału obrotowego, który pozwala ocenć, na le dn obrotu wystarcza kaptał obrotowy. Jego pozom maleje, jeżel w przedsęborstwe wzrasta wartość przychodów ze sprzedaży. Celem zachowana bezpeczeństwa fnansowana redukcj ryzyka utraty płynnośc proporcjonalne do wzrostu przychodów ze sprzedaży pownna rosnąć wartość kaptału obrotowego. Brak możlwośc jego powększena rodz koneczność zmany strateg fnansowej. Może sę ona wyrażać w ogranczenu zapasów, bardzej rygorystycznym ścąganu należnośc, jak równeż wydłużenu termnów płatnośc zobowązań. Ostatną wykorzystaną marą płynnośc jest wskaźnk konwersj gotówk, który wyznacza lczbę dn, na które przedsęborstwo mus zaangażować dodatkowe, poza zobowązanam beżącym, środk na fnansowane aktywów obrotowych. Im krótszy jest ten okres, tym jest to bardzej korzystne dla przedsęborstwa, gdyż zmnejszają sę koszty fnansowana dzałalnośc (Serpńska, Wędzk, 2001). Wskaźnk zadłużena pozwalają ocenć stopeń bezpeczeństwa fnansowego oraz wykorzystana dźwgn fnansowej (Brgham, 1996). Wskaźnk zadłużena ogólnego określa, w jakm stopnu majątek przedsęborstwa jest fnansowany zobowązanam. Zgodne z przyjętym normam pownen on meścć sę w przedzale 0,57 0,67 (Serpńska, Jachna, 2004). Z kole wskaźnk zadłużena rzeczowych aktywów trwałych nformuje o stopnu zabezpeczena zobowązań długotermnowych aktywam na długo zaangażowanym w przedsęborstwe. W odnesenu do tej mary ne ma ustalonej normy, a przyjmowany przez bank pozom tego wskaźnka zależy od ndywdualnej oceny ryzyka kredytoborcy. Wskaźnk ten jest uważne śledzony zwłaszcza w przedsęborstwach zagrożonych upadłoścą (Serpńska, Jachna, 2004). Wskaźnk zdolnośc do obsług zadłużena odzwercedlają stopeń pokryca zobowązań środkam penężnym, które przedsęborstwo uzyskało na pozome operacyjnym lub stopeń pokryca odsetek zyskem operacyjnym. W śwetle praktyk banków wskaźnk pokryca zobowązań nadwyżką fnansową uznaje sę za bezpeczny, jeśl oscyluje w grancach 0,3 lub jest wyższy (Zaleska, 2002), z kole dla wskaźnka pokryca zobowązań odsetkowych zyskem operacyjnym przyjmuje sę wartośc w przedzale 4 5 (Serpńska, Jachna, 2004). Kolejny obszar oceny dotyczy efektywnośc wykorzystana zasobów materalnych pracy. W praktyce mają tutaj zastosowane dwe grupy wskaźnków, tj. produktywnośc oraz zdolnośc kontrolowana ogranczana kosztów. Perwsza z nch wykorzystuje pozom przychodów lub wartość dodaną uznawaną za jedną z najbardzej zobektywzowanych kategor oceny efektywnośc, zwłaszcza wydajnośc pracy (Wołodkewcz-Donmrsk, 2009; Zarządzane..., 1999). Istota waga wartośc dodanej wynkają główne z tego, że merzy ona wydajność pracy z punktu wdzena wartośc wnoszonych przez kaptał ludzk w stosunku do kosztów materalnych pochodzących z zewnątrz. Stanow ona zatem ważne kryterum zdolnośc

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 11 generowana wartośc dla właśccel (Skoczylas, Nemec, 2003; Wędzk, 2006). Ocena przedsęborstw na podstawe tej grupy wskaźnków wypada korzystne, jeżel odnotowuje sę ch tendencję wzrostową. Druga grupa wskaźnków zdolnośc kontrolowana ogranczana kosztów nformuje generalne o skutecznośc zwrotu ponesonych nakładów. W analze zastosowano wskaźnk udzału kosztów operacyjnych w przychodach operacyjnych. W tym przypadku jest pożądane obnżane tej relacj w czase. W syntetycznej ocene rentownośc wzęto pod uwagę efektywność fnansową osągnętą na pozome operacyjnym, merzoną zyskem operacyjnym z amortyzacją, odnesonym do przychodów aktywów operacyjnych oraz do zanwestowanego kaptału. Ponadto wykorzystano kategorę zysku netto w relacj do ogółu aktywów kaptału własnego. Ocena efektywnośc gospodarowana przedsęborstw wypada pozytywne, jeśl obserwuje sę wzrost wskaźnków rentownośc w czase. Dużą wartość poznawczą ma równeż porównane rentownośc ocenanego podmotu z wynkam nnych przedsęborstw, ze średnm dla danej klasy, a także z wynkam różnych branż oraz z przecętną stopą procentową na rynku fnansowym (Waśnewsk, Skoczylas, 1998). Ostatnm obszarem welowymarowej oceny efektywnośc fnansowej branż przemysłu spożywczego jest dynamka wzrostu odzwercedlająca ch pozycję oraz potencjalne możlwośc rozwoju. W ocene zastosowano wskaźnk dynamk przychodów ze sprzedaży wartośc dodanej (Fscher, Schornberg, 2007), które, podobne jak wydajność pracy, zostały oblczone w cenach stałych. W badanach ekonomcznych często występuje problem analzy zjawsk złożonych, czyl takch, których ne można wyrazć za pomocą jednej cechy, an też ne można ch zmerzyć bezpośredno. Przykładem takego zjawska jest kondycja ekonomczno-fnansowa określana przez wele cech (wskaźnków). Do jej sumarycznego opsu można wykorzystać cechę syntetyczną (syntetyczny mernk), która charakteryzuje jej właścwośc bezpośredno nemerzalne, będące funkcjam rzeczywstym wybranych do badana cech. Wśród cech tworzących cechę syntetyczną mogą występować cechy zwane stymulantam, destymulantam nomnantam. Cecha jest stymulantą, jeśl jest dodatno skorelowana z cechą syntetyczną, destymulantą, gdy jest ujemne skorelowana z cechą syntetyczną, a nomnantą, jeśl ne wykazuje stotnej korelacj z cechą syntetyczną; w pewnym przedzale zachowuje sę jak stymulanta, a w pewnym jak destymulanta (Wysock, Lra, 2008). W procese tworzena syntetycznej mary efektywnośc ekonomczno-fnansowej branż przemysłu spożywczego, przy wykorzystanu metody TOPSIS przyjęto wymenone ponżej etapy postępowana. 1. Utworzene struktury herarchcznej welokryteralnego problemu oceny efektywnośc ekonomczno-fnansowej (pozomu rozwoju) branż przemysłu spożywczego. 2. Normalzacja wartośc cech (wskaźnków ekonomczno-fnansowych). 3. Określene ważnośc kryterów cech prostych (wskaźnków ekonomcznofnansowych) poprzez przyporządkowane m współczynnków wagowych ustalonych za pomocą metody CRITIC.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 12 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak 4. Wyznaczene wartośc cechy syntetycznej (syntetycznego mernka oceny efektywnośc ekonomczno-fnansowej) za pomocą metody TOPSIS. 5. Uporządkowane lnowe branż przemysłu spożywczego. Strukturę herarchczną welokryteralnego problemu oceny obektów (etap 1) tworzy sę drogą rozkładu rozważanego problemu na elementy składowe: główne kryterum oceny, krytera podrzędne, cechy oraz ocenane obekty. Główne kryterum jest umeszczane na szczyce herarch składa sę z klku kryterów podrzędnych. W ramach poszczególnych kryterów przyjmuje sę cechy opsujące ocenane obekty. Cechy są wyznacznkam cząstkowym pozomu rozwoju obektów, np. branż (Wysock, Łuczak, 2005; Wysock, 2010). Wyboru cech opsujących kondycję ekonomczno-fnansową branż dokonano na podstawe analzy merytorycznej statystycznej. Analzę statystyczną przeprowadzono na podstawe analzy macerzy odwrotnej korelacj R 1, w celu wyelmnowana cech slne ze sobą skorelowanych. W przypadku, gdy cechy są nadmerne skorelowane z pozostałym, wówczas elementy dagonalne macerzy odwrotnej R 1 są znaczne wększe od jednośc, co jest oznaką złego uwarunkowana numerycznego macerzy R (Malna, Zelaś, 1997; Łuczak, Wysock, 2005). Ustalone na podstawe analzy merytorycznej statystycznej wartośc K cech (wskaźnków ekonomczno-fnansowych) dla N jednostek statystycznych (branż) zestawono w (N K) wymarową macerz danych: x 11 x12... x1k X = x21 x22... x2k,............ xn 2 x N 2... x NK gdze x j ( = 1,..., N), (j = 1,..., K) przedstawa wartość j-tej cechy w -tej jednostce statystycznej. W drugm etape dokonano normalzacj cech. Jej celem było uwolnene cech od mana ch ujednolcene co do zakresów lczbowych. Istneją rozmate procedury normalzacj cech (Wysock, 2010). W badanach wykorzystano podejśce oparte na normalzacj lnowej untaryzacj zerowanej. Przekształcene to umożlwło sprowadzene destymulant nomnant do postac stymulant, z jednoczesnym sprowadzenem ch wartośc do porównywalnośc. W wyżej wymenonym przekształcenu zastosowano następujące formuły: Stymulanty: Destymulanty: z z j j mn { xj} { x } mn { x } xj =, max j max { xj} xj =, max { x } mn { x } j j j

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 13 Nomnanty: z z j j xj mn { xj} =, x nom { x } mn { x } j nom { x j } j { xj} xj { x } nom { x } j j j lub max =, x j > nom{ x j }. max Przekształcone wartośc cech z j są unormowane w przedzale 0, 1. W kolejnym, trzecm etape ustalono system wag dla cech (wskaźnków ekonomczno-fnansowych). Określene ważnośc cech przeprowadzono poprzez przyporządkowane m współczynnków wagowych W = ( w1,w2,..., w K ) za pomocą metody CRITIC (Crtera Importance Through Intercrtera Correlaton) (Dakoulak n., 1995; Wang, Luo, 2010; Wysock, 2010). Współczynnk wagowe są w tej metodze ustalane z uwzględnenem odchylena standardowego każdej cechy współczynnków korelacj mędzy cecham. Wektory współczynnków wagowych metodą CRITIC ustalono w następujący sposób: K K w j = C j / Ck = 1, j = 1, 2,, K, gdze C j = s j( z ) ( 1 rjk ), j = 1, 2,, K, k = 1 k= 1 C j mernk pojemnośc nformacyjnej j-tej cechy, j( z ) s odchylene standardowe oblczone z wartośc znormalzowanych j-tej cechy, a r jk współczynnk korelacj K mędzy cechą j-tą k-tą, przy czym w = 1. Znormalzowane wartośc cech zostały przemnożone przez współczynnk wagowe ważnośc cech: j= 1 j z = z w, = 1, 2,, N, j = 1, 2,, K. W czwartym etape wyznaczono wartośc cechy syntetycznej klasyczną metodą TOPSIS (Hwang, Yoon, 1981). Jest to metoda wzorcowa polegająca na oblczenu odległośc eukldesowych każdego ocenanego obektu od: wzorca rozwoju antywzorca rozwoju ( ) ( ) * * * z = ( mn z1, mn z2,..., mn zk ) = ( z1,z2,...,zk ) + + * * * + + + z : z = max ( z 1), max( z2 ),..., max( zk ) = z1,z2,...,zk z : ( ) ( ) ( ) W przypadku untaryzacj zerowanej: + z = 1 123, 1,..., 1 oraz K * j j z = 0 14243, 0,..., 0. K Po ustalenu wzorca antywzorca rozwoju oblcza sę odległośc eukldesowe każdej ocenanej jednostk od: j

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 14 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak wzorca rozwoju antywzorca rozwoju K + + + 2 z : d = ( zj z j ) j= 1 K 2 z : d = ( zj z j ) j= 1 Następne oblcza sę wartośc cechy syntetycznej S : S = d + d + d, gdze: 0 S 1, ( = 1, 2,, N). Im mnejsza jest odległość danej jednostk od wzorca rozwoju, a tym samym wększa od antywzorca, tym wartość cechy syntetycznej jest blższa 1. W ostatnm, pątym etape dokonano uporządkowana lnowego branż przemysłu spożywczego umożlwającego klasyfkację branż według syntetycznej mary oceny efektywnośc ekonomczno-fnansowej. Ponadto, na podstawe cząstkowych syntetycznych mar oceny poszczególnych obszarów kondycj fnansowej, przeprowadzono grupowane branż przemysłu spożywczego. Do tego celu wykorzystano metodę k-średnch, umożlwającą wyodrębnene homogencznych grup (skupeń) przy mnmalzacj zmennośc wewnątrzgrupowych oraz maksymalzacj zmennośc mędzygrupowej (Stansz, 2007). 2. Zróżncowane kondycj fnansowej w przemyśle spożywczym Punktem wyjśca w welowymarowej analze kondycj fnansowej jest ocena płynnośc fnansowej. W tabel 2 zestawono wskaźnk płynnośc w układze branż w dwóch podokresach, tj. w latach 2005 2007 2008 2010 oraz ch wag 1. Z danych w nej zawartych wynka, że branże przemysłu spożywczego cechowała, w odnesenu do wartośc normatywnych, odpowedna zdolność do regulowana beżących zobowązań. Ponadto płynność fnansowa, określona różnym maram, uległa poprawe. Średn wskaźnk płynnośc beżącej w latach 2005 2007 kształtował sę na pozome 1,36 wzrósł w drugm okrese do 1,44. W perwszym okrese płynność beżąca meścła sę w przedzale od 0,8 do 2,6, a w latach 2008 2010 w przedzale 0,8 2,8. W całym analzowanym nterwale czasowym płynność cechowała sę średną zmennoścą oraz neznaczną przewagą branż o płynnośc beżącej mnejszej od średnej. Najnższą płynnoścą beżącą w całym okrese analzy cechowała sę branża pwna, a najwyższą w perwszym okrese przetwarzająca konserwująca zem- 1 Wag zmennych zostały oszacowane na podstawe metody CRITIC (Crtera Importance Through Intercrtera Correlaton); szersze nformacje na ten temat przedstawono w częśc metodycznej artykułu.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 15 nak, a w drugm okrese produkująca cuker. Nskm pozomem płynnośc beżącej (Q 1 1,1) cechowały sę ponadto: przetwórstwo męsa, produkcja sucharów herbatnków oraz cydru napojów bezalkoholowych, produkcja soków makaronów oraz wytwarzane gotowych posłków dań. Z kole w śwetle kwartyla trzecego (Q 3 1,6) najwyższą płynnoścą, poza przetwórstwem zemnaków produkcją cukru, wyróżnały sę produkcja margaryny, przypraw, pasz oraz wn gronowych. Tabela 2. Wskaźnk płynnośc fnansowej syntetyczna mara oceny płynnośc fnansowej (S 1 ) w układze branż przemysłu spożywczego Mara Płynność beżąca Płynność szybka Płynność gotówkowa Cykl kaptału obrotowego (dn) Cykl konwersj gotówk (dn) Syntetyczna mara płynnośc fnansowej (S 1 ) x mn x max 0,79 2,59 0,41 2,13 0,05 1,21 15,2 124,4 27,2 137,3 0,27 0,63 Źródło: oblczena własne. 2005 2007 2008 2010 x Q 1 Q 2 Q 3 1,36 1,10 1,25 1,56 0,89 0,69 0,78 0,98 0,21 0,10 0,15 0,23 30,1 6,54 25,1 44,6 37,6 9,26 36,8 56,1 0,38 0,32 0,39 0,43 x mn x max 0,79 2,76 0,42 1,98 0,05 1,07 16,9 129,4 25,3 93,9 0,27 0,58 x Q 1 Q 2 Q 3 Wag 1,44 1,13 1,24 1,62 0,138 0,94 0,72 0,93 1,12 0,174 0,24 0,12 0,16 0,29 0,187 32,0 12,0 18,0 40,8 0,125 33,9 13,0 36,6 46,0 0,375 0,40 0,37 0,40 0,43 1,000 Kolejną marą płynnośc jest wskaźnk szybk, nformujący o zdolnośc pokryca zobowązań aktywam obrotowym pomnejszonym o zapasy. W obu analzowanych okresach przyjmował on zblżoną średną wartość (0,9) oraz meścł sę w przedzale 0,4 2,1, co potwerdza, że generalne przedsęborstwa przemysłu spożywczego cechowały sę wysokm stopnem zabezpeczena wymagalnych płatnośc aktywam o wyższej płynnośc. Płynność szybka równa bądź nższa od 0,7 (Q 1 ) była charakterystyczna dla: produkcj olejów tłuszczów płynnych, soków, pozostałego przetwarzana konserwowana owoców warzyw, cydru pozostałych wn owocowych oraz pwa. Z kole w grupe o wyższej płynnośc szybkej (Q 3 0,98 1,12) znalazły sę m.n. przetwórstwo zemnaków, produkcja cukru, kakao czekolady, przypraw, gotowych pasz oraz wn gronowych. Ocenę płynnośc na podstawe powyższych relacj poszerza płynność gotówkowa, która określa, jaka część zobowązań beżących jest pokryta przez aktywa, które ne są zwązane w procese operacyjnym. W analzowanych podokresach nwestycje krótkotermnowe średno w 20% pokrywały zobowązana beżące. Najnższy pozom tego wskaźnka odnotowano w branży wytwarzana gotowych

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 16 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak posłków (0,05), a najwyższy w przetwórstwe zemnaków, gdze nwestycje krótkotermnowe w ponad 100% pokrywały zobowązana beżące. Należy zauważyć, że do branż o najwyższym (Q 3 ) najnższym (Q 1 ) pozome płynnośc gotówkowej należały te, które cechowały sę najwyższą najnższą płynnoścą szybką. Ważną marą bezpeczeństwa płynnośc jest cykl kaptału obrotowego. W latach 2005 2007 2008 2010 najkrótszy cykl tego kaptału odnotowano w branży pwnej ( 15 17 dn), a najwyższy w produkcj wn (w perwszym podokrese 124 dn) w produkcj cukru (w drugm podokrese 129 dn). Średn pozom tej mary płynnośc wskazuje, że przedsęborstwom przemysłu spożywczego wystarczało kaptału obrotowego na około 30 dn obrotu, jednak należy podkreślć, że wskaźnk ten w latach 2008 2010 uległ neznacznemu wydłużenu, co wskazuje na zmnejszene ryzyka płynnośc fnansowej. Wynk badań (tabela 2) wskazują, że zróżncowane branż (Q 1, Q 3 ) według tego kryterum płynnośc jest prawe dentyczne, jak w przypadku płynnośc beżącej. Kształtowane sę cyklu kaptału obrotowego przekłada sę na długość cyklu konwersj gotówkowej. W latach 2005 2010 cykl ten w przemyśle spożywczym wynosł średno około 35 dn, jednak w drugm okrese analzy był neznaczne krótszy. Ponadto cechowało go dość duże mędzybranżowe zróżncowane, z przewagą branż o dłuższym nż średna długość cyklu. W całym okrese analzy do branż przemysłu spożywczego z cyklem konwersj gotówk na pozome równym lub nższym odpowedno od 9 13 dn (Q 1 ) należały: produkcja pwa, przetwórstwo konserwacja męsa, produkcja peczywa, sucharów herbatnków oraz destylowane alkohol. Warto przy tym podkreślć, że w produkcj pwa cykl konwersj gotówk był ujemny ( 27 dn), co oznacza, że w tej branży fnansowane dzałalnośc operacyjnej odbywa sę poprzez maksymalne wydłużane termnu płatnośc zobowązań wobec dostawców. Z kole cyklem równym bądź dłuższym od 46 56 dn (Q 3 ) wyróżnały sę: produkcja soków oraz pozostałe przetwarzane konserwowane owoców warzyw, produkcja margaryny, cukru oraz wn gronowych. Syntetyczna ocena płynnośc metodą TOPSIS potwerdza generalne wcześnejsze spostrzeżena, że płynność fnansowa w analzowanym okrese poprawała sę. Średn pozom mary syntetycznej (S 1 ) wzrósł bowem z 0,38 (w latach 2005 2007) do 0,40 (w latach 2008 2010). Najnższą płynnoścą, według tej mary, cechowała sę branża pozostałego przetwarzana konserwowana owoców warzyw (0,27), a najwyższą przetwarzane konserwowane zemnaków (0,63). Rozkład branż o najnższej najwyższej płynnośc, merzonej wskaźnkem syntetycznym, jest zblżony do tego, jak był charakterystyczny dla omówonych wcześnej mernków płynnośc. Kolejnym obszarem oceny kondycj ekonomczno-fnansowej branż przemysłu spożywczego jest zadłużene (tabela 3). Kształtowane sę różnych jego mar wskazuje, że przedsęborstw spożywczych generalne ne dotyczył problem nadmernego wykorzystywana kaptałów obcych do fnansowana dzałalnośc, ne mały one także problemów z obsługą zadłużena. Podobne jak w przypadku oceny płynnośc fnansowej, równeż ocena zadłużena wypada korzystnej w drugm okrese analzy.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 17 Tabela 3. Wskaźnk zadłużena syntetyczna mara oceny zadłużena (S 2 ) w układze branż przemysłu spożywczego Mara Zadłużene ogólne Zadłużene rzeczowych aktywów trwałych Pokryce zobowązań nadwyżką fnansową Pokryce zobowązań odsetkowych zyskem operacyjnym Syntetyczna mara zadłużena (S 2 ) x mn x max 0,35 0,74 1,31 12,74 0,12 0,55 1,87 21,85 0,17 0,53 Źródło: oblczena własne. 2005 2007 2008 2010 x Q 1 Q 2 Q 3 0,53 0,48 0,51 0,59 5,58 3,48 4,87 7,06 0,28 0,19 0,28 0,36 7,34 4,28 6,21 8,45 0,39 0,32 0,38 0,46 x mn x max 0,31 0,83 0,84 22,8 0,08 0,62 0,31 198,3 0,06 0,71 x Q 1 Q 2 Q 3 Wag 0,52 0,46 0,50 0,60 0,369 5,78 3,40 4,21 6,55 0,193 0,31 0,21 0,30 0,39 0,328 13,9 4,32 6,77 9,52 0,109 0,40 0,31 0,42 0,49 1,000 W wyodrębnonych podokresach średna wartość wskaźnka zadłużena ogólnego była zblżona wynosła odpowedno 0,53 0,52, z tym, że w latach 2008 2010 jest zauważalne wększe mędzybranżowe zróżncowane tego wskaźnka. Można zatem stwerdzć, że przedsęborstwa przemysłu spożywczego w Polsce cechuje generalne uznawany za optymalny bezpeczny udzał zobowązań w fnansowanu aktywów. Najnższym zadłużenem cechowały sę: przetwórstwo zemnaków (0,35 0,31) oraz produkcja margaryny (0,44 0,31), czyl te, które mały wysoką płynność fnansową. Oznacza to, że w tych branżach nskemu zadłużenu krótkotermnowemu towarzyszyło także newelke znaczene długu długotermnowego w fnansowanu dzałalnośc. Najwyższe zadłużene w latach 2005 2010 odnotowano w branży wytwarzającej gotowe posłk dana (odpowedno 0,74 0,83), choć tak w neznacznym stopnu przekroczyło ono wartośc normatywne. W latach 2005 2007 do branż o nskm zadłużenu (prócz tych z wartoścą najnższą) wynoszącym ponżej 0,5 (Q 1 ) należały: produkcja kakao czekolady, lodów, makaronów oraz pasz. W drugm okrese nskm zadłużenem cechowało sę węcej branż: produkcja cukru, kakao czekolady, przetwórstwo herbaty kawy, produkcja artykułów homogenzowanych żywnośc detetycznej oraz wn gronowych napojów detetycznych. Z kole do branż o relatywne wyższym zadłużenu (Q 3 ) w całym okrese analzy należały: przetwarzane konserwowane męsa z drobu oraz ryb skorupaków, produkcja olejów oraz cydru. Kolejną marą oceny bezpeczeństwa fnansowego jest stopeń zabezpeczena długu długotermnowego rzeczowym aktywam trwałym. Jak wynka z danych

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 18 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak zawartych w tabel 3, w obydwu okresach analzy średno aktywa trwałe pokrywały zobowązana długotermnowe blsko 6-krotne (5,58 5,78). Jednak wskaźnk ten cechowała duża zmenność przewaga branż o mnejszym nż średna pokrycu długu długotermnowego aktywam. Do branż o najnższym pozome tego wskaźnka (Q 1 = 3,48 3,40) należały m.n.: destylowane alkohol, produkcja wna, soków, napojów bezalkoholowych wód mneralnych oraz wytwarzane gotowych posłków dań. Z kole najwyższy stopeń pokryca długu długotermnowego rzeczowym aktywam (Q 3 = 7,06 6,55) był charakterystyczny dla produkcj olejów, margaryny, przetwórstwa zemnaków produkcj przypraw. Zdolność przedsęborstwa do spłaty zobowązań przy wykorzystanu wygospodarowanych środków określa wskaźnk pokryca zobowązań nadwyżką fnansową. Zdolność ta w przemyśle spożywczym w Polsce w latach 2005 2010 kształtowała sę średno w grancach 0,28 0,31 w drugm okrese analzy neznaczne wzrosła. Oznacza to, że przecętne przedsęborstwa spożywcze w Polsce ne pownny meć problemów ze spłatą zobowązań, jednak jak wynka z danych zawartych w tabel 3 w blsko 1/4 branż wskaźnk ten był nższy od pozomu normatywnego (0,3). W latach 2005 2007 najnższą zdolność do pokryca zobowązań nadwyżką fnansową mała branża wnarska, w której dług aż ponad 8-krotne przewyższał wartość zysku operacyjnego z amortyzacją. Z kole tylko nespełna 2-krotne dług był wyższy od nadwyżk fnansowej w branży pwnej (0,55). W latach 2008 2010 najwyższy najnższy pozom tego wskaźnka cechował wytwarzane gotowych posłków dań oraz produkcję peczywa. W całym okrese analzy relatywne najnższą zdolnoścą pokryca zobowązań nadwyżką fnansową (Q 1 = 0,19 0,21) wyróżnało sę: przetwarzane męsa z drobu oraz ryb, produkcja olejów, cydru oraz destylowane alkohol. Z kole do branż o wyższym pozome tego wskaźnka (Q 3 = 0,36 0,39) należały: produkcja lodów oraz sucharów herbatnków. Nsk pozom zadłużena ne gwarantuje termnowego regulowana zobowązań odsetkowych. Zdolność w tym zakrese można określć przy wykorzystanu wskaźnka pokryca odsetek zyskem operacyjnym. Wskaźnk ten cechował sę dużą zmennoścą, a jego średna wartość wzrosła z 7,34 w perwszym okrese analzy do 13,98 w drugm okrese. Wskazuje to na znaczącą poprawę zdolnośc obsług długu. W latach 2005 2007 najnższy pozom tego wskaźnka (1,87) wystąpł w produkcj cydru, a najwyższy (21,85) w produkcj przypraw. W latach 2008 2010 w najmnejszym stopnu (0,3) zysk operacyjny pokrywał odsetk w branży wytwarzana gotowych posłków dań, z kole w najwyższym stopnu (198-krotne) w produkcj margaryny, co wynkało z bardzo nskego zadłużena tej branży przekładającego sę na newelke obcążene kosztam odsetek. Analzując rozkład branż według tego kryterum, należy zauważyć, że do kwartyla perwszego (Q 1 4,3) należały w wększośc branże, które cechowały sę jednocześne wyższym udzałem długu w fnansowanu aktywów. Wskazuje to, że wysokemu zadłużenu tych branż odpowadała wyraźne mnejsza zdolność obsług odsetek.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 19 Z kole odwrotną zależność można dostrzec, borąc pod uwagę branże o wysokm pokrycu odsetek zyskem operacyjnym (Q 3 8,4 9,5), w których na ogół fnansowane aktywów kaptałem obcym odgrywało mnejszą rolę. Dotyczyło to m.n.: produkcj peczywa, sucharów makaronów, gotowych pasz oraz pwa. Średna syntetyczna mara zadłużena kształtowała sę w obydwu okresach na zblżonym pozome 0,4 była najnższa w branży wytwarzana gotowych posłków dań (0,17 0,06), a najwyższa w przetwórstwe zemnaków (0,53) oraz w produkcj margaryny (0,71). Należy podkreślć, że zarówno średna, medana, jak kwartyl trzec były neznaczne wyższe w drugm okrese analzy, co potwerdza zmnejszene obcążena przedsęborstw zobowązanam jednocześne ch wększą zdolność do obsług długu. Wnosk wynkające z analzy syntetycznej mary zadłużena są węc zbeżne z wynkam oceny uzyskanej na podstawe wskaźnków cząstkowych. Trzecm obszarem oceny sytuacj ekonomczno-fnansowej jest szeroko rozumana sprawność postrzegana w kontekśce wykorzystana zasobów materalnych kaptału ludzkego, a także w aspekce pozomu zdolnośc do kontrolowana kosztów (tabela 4). W analzowanym okrese średn pozom rotacj aktywów, produktywnośc aktywów operacyjnych oraz wydajnośc operacyjnych aktywów trwałych neznaczne obnżył sę, na co wpływ mała newątplwe malejąca dynamka zarówno przychodów ze sprzedaży, jak wartośc dodanej. Odwrotną tendencję można zauważyć w odnesenu do wydajnośc pracy wskaźnka kosztów operacyjnych, które zmenały sę w pozytywnym kerunku. Tabela 4. Wskaźnk sprawnośc syntetyczna mara oceny sprawnośc (S 3 ) w układze branż przemysłu spożywczego Mara x mn x max Rotacja aktywów ogółem 3,21 0,97 Produktywność aktywów 0,20 0,77 operacyjnych Wydajność operacyjnych 0,51 aktywów 1,73 trwałych Wydajność 45,3 pracy 392,3 Wskaźnk 0,88 kosztów do 0,98 przychodów Syntetyczna mara sprawnośc (S 3 ) 0,22 0,59 Źródło: oblczena własne. 2005 2007 2008 2010 x x Q 1 Q 2 Q mn 3 x Q 1 Q 2 Q 3 1,83 1,38 1,77 2,09 0,48 0,36 0,47 0,56 0,91 0,79 0,87 1,01 118,5 67,0 108,8 153,3 0,95 0,94 0,95 0,96 0,34 0,27 0,33 0,39 x max 1,00 3,16 0,25 0,87 0,53 1,44 56,9 449,0 0,89 0,99 0,17 0,66 Wag 1,77 1,35 1,82 2,04 0,206 0,47 0,39 0,42 0,54 0,196 0,88 0,68 0,82 0,99 0,144 133,8 73,7 122,6 164,6 0,228 0,94 0,91 0,94 0,96 0,226 0,35 0,29 0,34 0,38 1,00

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 20 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak W latach 2005 2007 najnższą rotacją aktywów cechowała sę branża wnarska (0,97), a w latach 2008 2010 przetwarzane zemnaków (1,0), natomast najwyższą branża przetwórstwa męsa (3,2), przy średnej ogólnej na pozome około 1,8. Oznacza to, że mędzy wymenonym branżam stneją bardzo slne różnce w efektywnośc wykorzystana posadanych aktywów. Branża wnarska przetwórstwa zemnaków odtwarzała bowem posadany majątek przychodam w cyklu jednorocznym, podczas gdy w przetwórstwe męsa cykl ten ne przekraczał 4 mesęcy. Analzując rozkład branż według rotacj aktywów, należy zauważyć, że w całym badanym okrese do grupy o relatywne nskej rotacj (Q 1 = 1,35 1,38) należały: produkcja soków, cukru, kakao, czekolady wyrobów cukernczych oraz napojów bezalkoholowych. Z kole wysoką rotację aktywów (Q 3 = 2,04 2,09) odnotowano w produkcj przetwarzanu wyrobów z męsa, przetwórstwe mleka oraz w produkcj pasz. Wartość dodaną z zaangażowanych aktywów operacyjnych, zarówno ogółem, jak trwałych, odzwercedlają: produktywność aktywów operacyjnych oraz wydajność operacyjnych aktywów trwałych, których średn pozom był w obydwu okresach stablny wynosł odpowedno: około 0,50 0,90. Najnższą produktywnoścą aktywów operacyjnych (0,20 0,25) oraz operacyjnych aktywów trwałych (0,51 0,53) cechowała sę w całym badanym okrese produkcja olejów. Z kole najwyższa wydajność tych aktywów była charakterystyczna w produkcj przypraw, lodów peczywa. W ch przypadku na 1 tys. PLN aktywów operacyjnych operacyjnych aktywów trwałych przypadało odpowedno: 770 870 PLN 1440 1730 PLN wartośc dodanej brutto. Welkośc te wskazują zatem na blsko 3,5-krotne różnce w produktywnośc rozpatrywanych aktywów. W badanych latach wydajność pracy wykazywała tendencję wzrostową, przy zachowanu dość wyraźnego zróżncowana mędzybranżowego. Najnższą wydajność pracy odnotowano w produkcj peczywa (45 tys. PLN 57 tys. PLN), a najwyższą w produkcj pwa (392 tys. PLN 449 tys. PLN). Ponadto do grupy o wysokej wydajnośc pracy (Q 3 ) należały branże: produkcj olejów, cukru, przypraw, paszy, wna oraz destylacj alkohol. W tych branżach wartość dodana na zatrudnonego przekraczała 153 tys. PLN. Z kole do grupy o relatywne nskej wydajnośc pracy (Q 1 = 67 74 tys. PLN) należały: produkcja przetwórstwo męsa, przetwórstwo ryb, wytwarzane gotowych posłków dań oraz produkcja cydru. Ostatnm kryterum oceny sprawnośc zarządzana jest wskaźnk kosztów operacyjnych, wskazujący na zdolność do ogranczana kontrolowana kosztów. Relacja kosztów operacyjnych do przychodów operacyjnych w przemyśle spożywczym kształtowała sę średno na stablnym jednocześne wysokm pozome 0,94 0,95 ne była przy tym znacząco zróżncowana mędzy branżam. Można jednak zauważyć, że w częśc branż, w których uzyskwano wysoką wydajność pracy lub stotne zwększono jej pozom, udzał kosztów w przychodach był relatywne nższy. Charakterystycznym tego przykładem są branża pwna cukrowncza. W branży pwnej przy wydajnośc pracy na pozome około 400 tys. PLN udzał kosztów operacyjnych w przychodach wynosł około 0,90, a w branży cukrownczej wzrost wydajnośc pracy z 156 tys. PLN do 272 tys. PLN skutkował redukcją wskaźnka kosztów z 0,95 do 0,89.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 21 Ich przecweństwem jest przetwórstwo konserwowane męsa z drobu oraz produkcja cydru. W tych branżach wydajność pracy ne przekraczała w obydwu okresach 70 tys. PLN, a udzał kosztów operacyjnych w przychodach operacyjnych był bardzo wysok meścł sę w przedzale 0,98 0,99, co oznacza, że występowały w nch duże problemy z odzyskwanem ponesonych nakładów. W analzowanych dwóch podokresach ocena sprawnośc według wskaźnka syntetycznego ne uległa zasadnczym zmanom. W całym okrese mnmalne wartośc mary syntetycznej występowały w produkcj soków (0,22 0,17), a najwyższe w produkcj pwa (0,59 0,66). Rozkład branż w kwartylu perwszym trzecm był najbardzej zblżony do tego, jak wystąpł w odnesenu do produktywnośc aktywów operacyjnych. Wypadkową poltyk w zakrese ryzyka płynnośc, zarządzana długem oraz efektywnośc gospodarowana składnkam majątku kaptałem ludzkm jest rentowność. Zestawone w tabel 5 wskaźnk wskazują, że średna rentowność przemysłu spożywczego w drugm analzowanym okrese była neznaczne wyższa, z wyjątkem rentownośc kaptału własnego. Charakterystyczny jest rozkład branż o najwyższej najnższej rentownośc, bez względu na rodzaj przyjętego wskaźnka. W latach 2005 2007 najnższą rentownoścą cechowała sę branża produkcj cydru, a najwyższą branża pwna. Z kole w latach 2008 2010 najnższe stopy rentownośc przychodów, aktywów, kaptału własnego zanwestowanego cechowały branżę wytwarzana gotowych posłków dań, a najwyższe nadal produkcję pwa, z wyjątkem rentownośc aktywów, która była najwyższa w produkcj peczywa. Rentowność operacyjna sprzedaży w latach 2005 2010 kształtowała sę na średnm pozome 5% w perwszym okrese 6% w drugm przedzale czasowym. Zysk operacyjny wygenerowany przez przychody operacyjne był najnższy (Q 1 = 3,75 3,52%) w przetwórstwe męsa, mleka, ryb, produkcj margaryny, soków, cydru, wytwarzanu gotowych posłków oraz w destylacj alkohol. Z kole do branż o relatywne wysokej rentownośc operacyjnej sprzedaży (Q 3 = 6,18 8,54%) należały: produkcja lodów, peczywa, przypraw oraz pwa. Zupełne naczej kształtował sę rozkład branż według rentownośc aktywów operacyjnych, których średn pozom wynósł około 17%. Do branż, w których ta stopa rentownośc była najnższa w obu podokresach (Q 1 = 12,9% 13,8%), należały: wytwarzane gotowych posłków dań, destylacja alkohol oraz produkcja cydru. Natomast wyraźne wyższa stopa zwrotu z aktywów operacyjnych (Q 3 = 20,2 20,6%) cechowała produkcję lodów, peczywa, sucharów, przypraw oraz pwa. Z kole zysk operacyjny z jednostk zanwestowanego kaptału ukształtował sę średno w analzowanym okrese na pozome o około 3 p.p. nższym od rentownośc aktywów operacyjnych. Jednak wzrost tej kategor rentownośc w drugm okrese analzy wskazuje na zwększene efektywnośc kaptału zanwestowanego. Rozkład branż o najnższym najwyższym pozome rentownośc kaptału zanwestowanego jest bardzo zblżony do rozkładu branż według rentownośc aktywów operacyjnych.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 22 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak Tabela 5. Wskaźnk rentownośc, dynamk ch syntetyczna ocena (S 4, S 5 ) oraz syntetyczna ocena efektywnośc ekonomczno-fnansowej w układze branż przemysłu spożywczego (S og ) Mara x mn x max 2005 2007 2008 2010 x Q 1 Q 2 Q 3 x mn x max x Q 1 Q 2 Q 3 Wag Rentowność 1,5 0,6 5,1 3,7 4,9 6,1 operacyjna 11,7 11,4 6,0 3,5 6,1 8,5 0,266 Rentowność 8,6 6,5 aktywów 16,7 12,8 15,1 20,2 34,7 35,6 operacyjnych 17,9 13,8 16,7 20,5 0,210 Rentowność 4,6 2,3 zanwestowanego kaptału 13,7 10,3 11,1 17,9 32,7 36,3 15,9 11,5 14,6 17,5 0,225 Rentowność 1,0 5,4 aktywów 6,8 4,5 5,8 9,2 16,3 17,0 ogółem 7,1 3,6 7,3 8,7 0,147 Rentowność kaptału własnego 33,2 42,3 3,1 36,9 14,3 9,7 13,2 19,3 13,1 8,3 13,4 15,2 0,152 Syntetyczna 0,30 0,15 mara rentownośc (S 4 ) 0,45 0,37 0,42 0,50 0,80 0,79 0,48 0,39 0,45 0,50 1,000 Dynamka 11,3 16,8 przychodów 8,2 4,8 8,3 11,8 31,0 24,0 ze sprzedaży 2,1 3,5 2,9 6,6 0,535 Dynamka 14,5 15,0 wartośc dodanej brutto 6,2 2,0 6,8 11,7 19,6 23,6 3,8 2,7 5,3 9,8 0,465 Syntetyczna 0,31 0,29 mara dynamk zman (S 5 ) 0,47 0,45 0,48 0,50 0,62 0,59 0,44 0,39 0,44 0,47 1,000 Syntetyczna mara kondycj ekonomczno-fnansowej branż przemysłu spożywczego (S og ) Syntetyczna mara efektywnośc ekonomczno-fnansowej (S og ) 0,29 0,57 Źródło: oblczena własne. 0,41 0,37 0,40 0,45 0,28 0,55 0,41 0,37 0,42 0,45 Efektywność zarządzana całkowtym aktywam odzwercedla stopa rentownośc aktywów ogółem, której średn pozom w latach 2005 2010 wynósł około 7%. Jednak, borąc pod uwagę kwartyl perwszy (Q 1 4,5 3,6%) oraz trzec (Q 3 9,2 8,7%), w obydwu podokresach można zauważyć duże mędzybranżowe zróżncowane tej stopy. Mernk ten jest najczęścej w znaczącym stopnu determnowany pozomem rentownośc sprzedaży, co jest wdoczne także w przedsęborstwach przemysłu spożywczego. Rozkład branż o najnższej (Q 1 ) najwyższej (Q 3 ) rentownośc aktywów jest bowem w dużej merze zbeżny z rozkładem branż według rentownośc operacyjnej sprzedaży. Jednym z najważnejszych kryterów sukcesu ekonomcznego dla właśccel jest stopa zwrotu z kaptału własnego. W ujęcu branżowym przemysłu spożywczego

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 23 stopę tę cechowało: wysok pozom, duże zróżncowane mędzybranżowe oraz słaba, ale zauważalna tendencja spadkowa. W badanym okrese średna rentowność kaptału własnego zmnejszyła sę z 14,4% do 13,2%, co mmo spadku wskazuje nadal na wysoką efektywność fnansową w porównanu do alternatywnych nwestycj kaptałowych o nskm stopnu ryzyka. W analogcznym okrese średna rentowność 52-tygodnowych bonów skarbowych meścła sę bowem w znaczne nższym przedzale wynoszącym 3,70% 6,85% (www.mf.gov.pl, dostęp 31.05.2012). Wynk badań (tabela 5) wskazują na duże podobeństwo rozkładu branż według rentownośc kaptału własnego do rozkładu według rentownośc kaptału zanwestowanego. Należy przypuszczać, że wynka to z na ogół nskego stopna zadłużena, zwłaszcza długotermnowego, co powoduje, że newelka część zysku operacyjnego była stracona na dzałalnośc fnansowej. Wskazuje to równeż na przywązywane małej wag do potencjalnych efektów dźwgn, które mogą zwększać stopę rentownośc kaptału własnego. Ocena rentownośc według mary syntetycznej (S 4 ) wskazuje, analogczne jak przedstawona powyżej analza, na newelką poprawę rentownośc branż przemysłu spożywczego w Polsce w latach 2008 2010. Reprezentantam branż o najnższej najwyższej rentownośc zagregowanej (S 4 ) są te same branże, które osągały mnmalne maksymalne wartośc cząstkowych mernków rentownośc. W latach 2005 2007 były to branże: produkcj cydru (S 4 = 0,30) oraz pwa (S 4 = 0,80), a w latach 2008 2010 wytwarzane gotowych posłków dań (S 4 = 0,15) oraz ponowne produkcja pwa (S 4 = 0,79). Należy podkreślć, że rozkład branż według syntetycznej mary rentownośc był w najwększym stopnu zblżony do rozkładu według rentownośc zanwestowanego kaptału, a także, chocaż w mnejszym stopnu, do rozkładu charakterystycznego dla rentownośc aktywów kaptału własnego. Jak wynka z przedstawonych powyżej wskaźnków, wynk ekonomczno- -fnansowe branż przemysłu spożywczego, zwłaszcza w obszarze rentownośc sprawnośc, są w pewnym stopnu determnowane dynamką zman przychodów ze sprzedaży wartośc dodanej (tabela 5). Wysoka dynamka sprzedaży w produkcj peczywa, sucharów, gotowych posłków dań oraz produkcj przypraw przełożyła sę bowem na wysoke stopy zwrotu zarówno z aktywów, jak kaptału własnego oraz zanwestowanego. Z kole w produkcj soków, margaryny, wn gronowych oraz cydru nskej dynamce przychodów ze sprzedaży odpowadały nske stopy rentownośc. Zależnośc pomędzy dynamką wartośc dodanej a wskaźnkam sprawnośc są mnej wyrazste. Jednak można zauważyć, że w produkcj soków oraz cydru nskej dynamce wartośc dodanej odpowadała mnejsza sprawność, a w produkcj peczywa przypraw relatywne wyższa dynamka wartośc dodanej przekładała sę na uzyskwane wyższej sprawnośc dzałana. Ponadto, przy dużym zróżncowanu branżowym, zmany przychodów ze sprzedaży wartośc dodanej w przemyśle spożywczym ogółem nakreślły negatywną tendencję. W latach 2005 2007 najwększy spadek zarówno przychodów ze sprzedaży, jak wartośc dodanej (od 11% do 15%) odnotowano w produkcj cydru, a najwększy ch wzrost w produkcj olejów (20 31%). Z kole w latach 2008 2010

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 24 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak najwększy spadek (od 15% do 17%) wystąpł w branży przetwarzana konserwowana zemnaków oraz w produkcj margaryny, natomast najwększy wzrost przychodów wartośc dodanej (na pozome 24%) odnotowano w branży wytwarzana gotowych posłków dań. Syntetyczna ocena dynamk zman jest wysoce zbeżna z dynamką zman wskaźnków dynamk przychodów ze sprzedaży wartośc dodanej. Wskazuje ona na słabą negatywną tendencję, która newątplwe mała też zwązk z globalnym kryzysem gospodarczym. Podstawą reasumpcj przeprowadzonych badań jest syntetyczny mernk efektywnośc ekonomczno-fnansowej (S og ) analzowanych branż przemysłu spożywczego, oblczony na podstawe średnej z pęcu syntetycznych mar, tj. oceny płynnośc fnansowej, zadłużena, sprawnośc, rentownośc oraz dynamk zman (tabela 5). Analza mary S og wskazuje, że efektywność ekonomczno-fnansowa sektora spożywczego w okrese 2008 2010, w stosunku do lat 2005 2007, uległa neznacznej poprawe, poza efektywnoścą w obszarze dynamk zman przychodów wartośc dodanej. Ponadto rozkład branż przemysłu spożywczego potwerdza utrzymane przez zdecydowaną ch wększość podobnego podejśca do ryzyka płynnośc, zaangażowana kaptałów obcych w fnansowane dzałalnośc, a także do wykorzystana posadanych zasobów materalnych kaptału ludzkego oraz kontrol kosztów. W konsekwencj równeż stopy rentownośc ne uległy zasadnczym zmanom. W analzowanym okrese najnższą efektywnoścą cechowało sę przetwarzane konserwowane ryb, produkcja soków, pozostałe przetwarzane owoców warzyw, wytwarzane gotowych posłków oraz produkcja cydru. Natomast wysoką efektywnoścą w całym okrese analzy wyróżnała sę przede wszystkm produkcja pwa, a także produkcja lodów, peczywa, sucharów oraz przypraw. Borąc z kole pod uwagę zmany efektywnośc ekonomczno-fnansowej, można stwerdzć, że w najwększym stopnu pogorszyła sę ona w takch branżach, jak: wytwarzane gotowych posłków dań, produkcja soków oraz destylowane alkohol. Z kole relatywne dużą poprawę efektywnośc odnotowano w produkcj margaryny, cukru oraz wn gronowych. 3. Typologa branż przemysłu spożywczego według pozomu efektywnośc fnansowej Borąc pod uwagę wartośc mar syntetycznych TOPSIS dla branż przemysłu spożywczego (w pęcu obszarach oceny kondycj fnansowej) w latach 2005 2007 2008 2010, dokonano ch klasyfkacj przy wykorzystanu analzy skupeń 2. 2 Na wstępnym etape analzy przeprowadzono klasyfkację branż z zastosowanem metody Warda. Maksymalna odległość wązań na dendrograme wskazała na stnene dwóch skupeń. Z uwag jednak na małą homogenczność klas, ogranczającą możlwośc nterpretacyjne, postanowono przyjąć podzał na nższym etape wązana, wskazujący na podzał badanej zborowośc na 7 skupeń.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us Ocena kondycj fnansowej przemysłu spożywczego w Polsce... 25 W efekce końcowym wyodrębnono 7 skupeń cechujących sę zróżncowanym pozomem płynnośc fnansowej, zadłużena, produktywnośc, rentownośc oraz dynamk rozwoju. W tabel 6 zaprezentowano wartośc mar syntetycznych TOPSIS oraz rzeczywste wartośc wskaźnków szczegółowych w wyodrębnonych skupenach. Z kole w tabel 7 zestawono branże, które tworzyły poszczególne skupena w analzowanych podokresach. Tabela 6. Charakterystyka skupeń Wyszczególnene Skupena 1 2 3 4 5 6 7 Średna Syntetyczna mara kondycj ekonomczno-fnansowej (S og ) 0,40 0,46 0,40 0,35 0,32 0,53 0,46 0,41 Syntetyczna mara płynnośc (S 1 ) 0,42 0,42 0,37 0,34 0,32 0,42 0,54 0,39 Płynność beżąca 1,19 1,46 1,49 1,20 1,35 1,24 2,57 1,40 Płynność szybka 0,87 0,99 0,96 0,66 0,75 0,91 1,72 0,92 Płynność gotówkowa 0,20 0,28 0,18 0,10 0,15 0,18 0,86 0,22 Cykl kaptału obrotowego (dn) 10,54 32,72 39,81 19,05 41,55 16,03 98,38 31,04 Cykl konwersj gotówk (dn) 11,43 28,77 49,86 40,38 65,21 12,31 54,03 35,75 Syntetyczna mara zadłużena (S 2 ) 0,34 0,48 0,43 0,25 0,28 0,50 0,59 0,39 Zadłużene ogólne 0,57 0,46 0,46 0,66 0,60 0,50 0,32 0,52 Zadłużene rzeczowych aktywów trwałych 4,16 6,38 5,79 4,49 3,97 6,06 15,07 5,68 Pokryce zobowązań nadwyżką fnansową 5,74 10,79 6,42 3,76 2,80 15,39 71,40 10,66 Pokryce zobowązań odsetkowych EBITEM 0,24 0,41 0,29 0,17 0,16 0,51 0,41 0,30 Syntetyczna mara sprawnośc (S 3 ) 0,37 0,38 0,30 0,27 0,24 0,54 0,37 0,34 Rotacja aktywów ogółem 2,57 1,62 1,47 1,73 1,53 1,91 1,42 1,80 Produktywność aktywów operacyjnych 0,48 0,56 0,43 0,33 0,30 0,76 0,56 0,47 Wydajność operacyjnych aktywów trwałych 0,84 0,94 0,84 0,73 0,74 1,30 1,12 0,90 Wydajność pracy 90,54 122,53 121,34 112,91 119,50 222,97 142,42 126,21 Wskaźnk kosztów do przychodów 0,97 0,92 0,94 0,96 0,97 0,90 0,94 0,94 Syntetyczna mara rentownośc (S 4 ) 0,41 0,57 0,43 0,37 0,34 0,73 0,46 0,46 Rentowność operacyjna 3,33 8,06 5,64 4,08 3,47 9,86 5,96 5,58 Rentowność aktywów operacyjnych 12,14 18,74 11,68 7,30 6,35 31,56 10,33 13,78 Rentowność zanwestowanego kaptału 5,27 9,98 6,34 3,74 2,65 15,36 6,94 6,93 Rentowność aktywów ogółem 16,06 22,19 15,38 12,04 10,93 30,16 17,43 17,37 Rentowność kaptału własnego 13,12 19,34 12,02 10,67 7,40 31,23 13,94 14,88 Syntetyczna mara dynamk (S 5 ) 0,47 0,45 0,46 0,54 0,39 0,47 0,33 0,46 Dynamka przychodów ze sprzedaży 6,06 4,63 5,27 16,91 2,35 7,93 9,76 5,16 Dynamka wartośc dodanej brutto 7,09 4,33 6,63 15,18 3,27 6,26 9,50 5,06 Źródło: opracowane własne.

- bted. - bted. - bted. - Ths copy s for personal us 26 Anna Benasz, Zbgnew Gołaś, Aleksandra Łuczak W perwszej grupe sklasyfkowano 7 branż przemysłu spożywczego, z tym, że 4 z nch były w tej grupe w obu okresach analzy (tabela 7), a należały do nch branże przetwórstwa męsa (10.11 10.13) oraz mleka (10.51). Natomast branże destylowana alkohol (11.01) oraz produkcj napojów (11.07) były w tym skupenu tylko w latach 2005 2007, z kole w latach 2008 2010 dołączyła do nego (ze skupena 2) branża produkcj pasz (10.91). Tabela 7. Branże b tworzące skupena w latach 2005 2010 b Lata / skupena 2008 2010 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ogółem 10.11 1 10.12 10.13 11.07 11.01 6 10.51 2 10.91 10.72 10.89 10.52 10.71 5 3 10.61 10.86 10.82 10.73 10.83 10.42 6 10.20 4 10.41 10.39 4 10.85 5 10.81 11.02 10.32 11.03 4 6 10.84 11.05 2 7 10.31 1 Ogółem 5 5 5 3 4 4 2 28 2005 2007 Oznaczena branż: 10.11 Przetwarzane konserwowane męsa z wyłączenem męsa z drobu, 10.12 Przetwarzane konserwowane męsa z drobu, 10.13 Produkcja wyrobów z męsa, włączając wyroby z męsa drobowego, 10.20 Przetwarzane konserwowane ryb, skorupaków męczaków, 10.31 Przetwarzane konserwowane zemnaków, 10.32 Produkcja soków z owoców warzyw, 10.39 Pozostałe przetwarzane konserwowane owoców warzyw, 10.41 Produkcja olejów pozostałych tłuszczów płynnych, 10.42 Produkcja margaryny podobnych tłuszczów jadanych, 10.51 Przetwórstwo mleka wyrób serów, 10.52 Produkcja lodów, 10.61 Wytwarzane produktów przemału zbóż, skrob wyrobów skrobowych, 10.71 Produkcja peczywa, produkcja śweżych wyrobów castkarskch castek, 10.72 Produkcja sucharów herbatnków, produkcja konserwowanych wyrobów castkarskch castek, 10.73 Produkcja makaronów, klusek, kuskusu podobnych wyrobów mącznych, 10.81 Produkcja cukru, 10.82 Produkcja kakao, czekolady wyrobów cukernczych, 10.83 Przetwórstwo herbaty kawy, 10.84 Produkcja przypraw, 10.85 Wytwarzane gotowych posłków dań, 10.86 Produkcja artykułów homogenzowanych żywnośc detetycznej, 10.89 Produkcja pozostałych artykułów spożywczych, gdze ndzej nesklasyfkowana, 10.91 Produkcja gotowych paszy karmy dla zwerząt, 11.01 Destylowane, rektyfkowane meszane alkohol, 11.02 Produkcja wn gronowych, 11.03 Produkcja cydru pozostałych wn owocowych, 11.05 Produkcja pwa, 11.07 Produkcja napojów bezalkoholowych, produkcja wód mneralnych pozostałych wód butelkowanych. Źródło: opracowane własne.