Dochód narodowy Spis treści: 1. Sposoby liczenia produktu krajowego brutto... 2 2. Produkt krajowy brutto a dochód narodowy... 3 3. Co naprawdę wyraża dochód narodowy? Dochód narodowy jako wskaźnik dynamiki i poziomu rozwoju... 3 4. Dochód narodowy w Polsce i innych krajach... 4 Słowa kluczowe: produkt krajowy brutto, dochód narodowy, produkty finalne, wartość dodana, produkt narodowy brutto, produkt krajowy brutto per capita 1
1. Sposoby liczenia produktu krajowego brutto Do podstawowych kategorii makroekonomicznych należy produkt krajowy brutto (PKB) będący syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku (Kwiatkowski, 2005: 233). Produkt krajowy brutto (PKB) można obliczać trzema metodami. Po pierwsze, sumując wartości dóbr i usług wytworzonych w kraju. Metodę tę nazwiemy metodą sumow ania p ro d uk tó w. Po drugie, sumując dochody powstające przy jego wytwarzaniu. Metodę tę nazwiemy metodą sumowania do chod ów. Po trzecie, sumując wydatki ponoszone na zakup wytworzonych dóbr i usług. Metodę tę nazwiemy metodą sumow ania wy d atk ów (Kwiatkowski, 2005: 236). Metody obliczania produktu krajowego brutto (PKB) produktów sumowanie wartości dóbr i usłóg wytworzonych w kraju dochodów sumowanie dochodów powstających przy wytwarzaniu dóbr i usług wydatków sumowanie wydatków ponoszonych na zakup wytworzonych dóbr i usług Pierwsza z w/w metod obliczania PKB polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. (Kwiatkowski, 2005: 236). Przy obliczaniu PKB metodą sumowania p r od uk tów trzeba uważać, aby nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów. Takie wielokrotne liczenie wystąpiłoby wówczas, gdybyśmy dodawali do siebie wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku (Kwiatkowski, 2005: 237). Są dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów. Pierwszy polega na sumowaniu wartości tzw. produktów finalnych, drugi zaś - na sumowaniu tzw. wartości dodanej (Kwiatkowski, 2005: 237). Produkty finalne to dobra i usługi nabywane przez ostatecznego użytkownika. W ich skład wchodzą dobra i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz dobra i usługi inwestycyjne (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa. Natomiast produkty, które są w całości zużywane przez przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu innych produktów, noszą nazwę produktów pośrednich (Kwiatkowski, 2005: 238). Wartość dodana jest to przyrost wartości produktów będący rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr (czy też usług) wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr (usług) (Kwiatkowski, 2005: 238). 2
Obliczanie PKB metod ą sumowania d o cho dó w polega na dodawaniu w/w dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów w danym roku (Kwiatkowski, 2005: 239). Obliczanie PKB meto d ą sumowania wy d atkó w polega na sumowaniu wydatków na produkty finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują: wydatki na produkty konsumpcyjne (czyli dobra i usługi) wytwarzane w kraju (C k), wydatki na krajowe produkty inwestycyjne (I k), wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne dobra i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych (G k), wydatki zagranicy na krajowe produkty eksportowane (Ex k) (Kwiatkowski, 2005: 239). 2. Produkt krajowy brutto a dochód narodowy Produkt krajowy brutto mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce danego kraju w ciągu roku (Kwiatkowski, 2005: 240). Produkt narodowy brutto (PNB) jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą. Zarówno PKB, jak i PNB są miarami produkcji uwzględniającymi inwestycje brutto (dlatego właśnie mają w nazwie słowo "brutto"). Miarą produkcji uwzględniającą inwestycje netto jest produkt narodowy netto (PNN), nazywany również dochodem narodowym, który oznaczany jest zwykle symbolem Y. Jest on różnicą między PNB a amortyzacją (Kwiatkowski, 2005: 241). 3. Co naprawdę wyraża dochód narodowy? Dochód narodowy jako wskaźnik dynamiki i poziomu rozwoju Kategorie produktu i dochodu narodowego odnoszą się do całej gospodarki. Wskazują one na wielkość produkcji wytworzonej w gospodarce, są więc przydatne przy porównywaniu rozmiarów gospodarek. Natomiast są one mało przydatne do oceny poziomu rozwoju gospodarczego kraju i przeciętnego standardu życiowego ludności. Do takich celów należy wykorzystywać kategorie PKB. czy też dochodu narodowego na jednego mieszkańca kraju. Musimy więc podzielić te kategorie przez liczbę ludności kraju (Kwiatkowski, 2005: 243). 3
4. Dochód narodowy w Polsce i innych krajach Tab. 1. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych krajach w 2000 r. (w USD) Kraj Wskaźnik Kraj Wskaźnik Austria 23 330 Norwegia 36 108 Belgia 22 125 Polska 4 078 Dania 30 416 Czechy 4 818 Francja 21 814 USA 35 913 Grecja 10 564 Turcja 3 044 Hiszpania 13 966 Węgry 4 569 Niemcy 22 622 Włochy 18 635 Źródło: Rocznik Statystyczny 2001, GUS, Warszawa, 2001, s. 716 Tablica zawiera dane statystyczne o wielkości PKB per capita w wybranych krajach. Jak wynika z tablicy, wskaźniki PKB per capita są silnie zróżnicowane między krajami. Zróżnicowanie to wyraża różnice w poziomie rozwoju gospodarczego tych krajów oraz w poziomie stopy życiowej (dobrobytu) ich mieszkańców (Kwiatkowski, 2005: 244). Choć wskaźniki PKB na jednego mieszkańca, czy też dochodu narodowego na jednego mieszkańca są powszechnie wykorzystywane do określania poziomu stopy życiowej (dobrobytu) ludności, musimy zdawać sobie sprawę z tego, że nie są one w pełni poprawnymi miernikami dobrobytu (Kwiatkowski, 2005: 244). Po pierwsze, należy podkreślić, że wskaźniki te nie uwzględniają nie rejestrowanej produkcji, która przecież wpływa na poziom dobrobytu ludności (Kwiatkowski, 2005: 244). Z drugiej strony, wskaźniki PKB i dochodu narodowego nie uwzględniają nie rejestrowanej, choć legalnej, produkcji wykonywanej samodzielnie dla własnych potrzeb w domu (Kwiatkowski, 2005: 244). W tym module poznaliśmy podstawowe miary produkcji w skali całej gospodarki, tj. PKB i DN (więcej na ten temat zob. Zienkowski, 2001) Poznaliśmy również sposoby ich obliczania oraz ich sens ekonomiczny. Kategorie te wykorzystywane są przede wszystkim do mierzenia poziomu dobrobytu mieszkańców i dynamiki rozwoju gospodarczego. O alternatywnych w stosunku do PKB i DN miarach dobrobytu można przeczytać w: England, 1998. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji w tych kwestiach warto zapoznać się z danymi statystycznymi dotyczącymi różnych krajów i regionów (sporo danych regionalnych można znaleźć w pracy Tokarskiego, 2005). Można je znaleźć również w podstawowych źródłach statystycznych publikowanych przez urzędy statystyczne np. GUS w Polsce, Eurostat w UE (zobacz strony internetowe tych instytucji). 4
Bibliografia Kwiatkowski E. (2005): Główne kategorie i pojęcia makroekonomiczne. Produkt i dochód narodowy, [w:] Podstawy ekonomii, (red.) E. Kwiatkowski, R. Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 233-245. Kwiatkowski E. (2000): Podstawowe kategorie i czynniki wzrostu gospodarczego, [w:] Elementarne zagadnienia ekonomii, (red.) R. Milewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 244-252. 5