Raport 3 Koncepcja zmian w unijnej polityce energetycznoklimatycznej oraz proponowane kierunki jej modyfikacji wraz z uzasadnieniem i oceną skutków

Transkrypt

1 Projekt: Opracowanie analiz, materiałów merytorycznych i koncepcji działań mających na celu poprawę warunków rozwoju elektroenergetyki polskiej w tym także poprzez modyfikację unijnej polityki energetyczno-klimatycznej lub ograniczenie jej negatywnego wpływu na Polskę. CZĘŚĆ 2 Raport 3 Koncepcja zmian w unijnej polityce energetycznoklimatycznej oraz proponowane kierunki jej modyfikacji wraz z uzasadnieniem i oceną skutków Załącznik 3 Porównanie krajów UE pod względem udziału przemysłu, kosztów energii w budżetach domowych i struktury cen energii elektrycznej Wersja końcowa z dn Pracę wykonała firma na zlecenie TAURON Wytwarzanie S.A., PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA, ENEA Wytwarzanie SA, Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej i Krajowej Izby Gospodarczej Warszawa, maj 2013

2 Spis treści CEL I ZAKRES ANALIZY UDZIAŁ KOSZTÓW ENERGII W BUDŻETACH DOMOWYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UE UDZIAŁ PRZEMYSŁU W PKB ORAZ STRUKTURA CEN ENERGII ELEKTRYCZNEJ W KRAJACH CZŁONKOWSKICH CENY ENERGII ELEKTRYCZNEJ DLA ODBIORCÓW DOMOWYCH I DLA PRZEMYSŁU W PAŃSTWACH O RÓŻNYM UDZIALE PRZEMYSŁU W TWORZENIU PKB ZMIANY CEN ENERGII ELEKTRYCZNEJ DLA ODBIORCÓW DOMOWYCH I DLA PRZEMYSŁU W PAŃSTWACH STAREJ UNII I W NOWYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH PODSUMOWANIE

3 Cel i zakres analizy Celem wykonanej analizy było rozpoznanie trzech aspektów, które są istotne przy ocenie wrażliwości poszczególnych krajów na skutki polityki klimatycznej: a) Udziału kosztów energii w budżetach gospodarstw domowych. b) Udziału przemysłu w PKB. c) Poziomu i relacji cen energii elektrycznej, ze szczególnym uwzględnieniem relacji pomiędzy cenami dla odbiorców przemysłowych i gospodarstw domowych. Pierwszy wymieniony wskaźnik obrazuje zróżnicowanie sytuacji poszczególnych krajów w aspekcie społecznym. Wysokie koszty energii w budżetach domowych oznaczają, że wzrost cen energii powodować będzie wzrost liczby odbiorców cierpiących na skutek ubóstwa energetycznego. Różny poziom wyjściowy tego wskaźnika obrazuje różny poziom wrażliwości poszczególnych krajów. Udział przemysłu w PKB pokazuje wagę tego sektora dla gospodarki danego kraju. Polityka klimatyczna oznacza wzrost cen energii i powoduje osłabienie konkurencyjności przemysłu, szczególnie przemysłu energochłonnego. Można w pierwszym przybliżeniu przyjąć, że większy udział przemysłu w PKB oznacza większą wrażliwość danego kraju na politykę klimatyczną. Rosnące ceny energii mogą w różny sposób, zależnie od polityki taryfowej, obciążać różnych odbiorców. Porównanie relacji cenowych pomiędzy cenami płaconymi przez odbiorców przemysłowych i przez gospodarstwa domowe obrazuje politykę taryfową poszczególnych krajów i pozwala na ocenę, czy dany kraj dysponuje możliwościami skutecznego kompensowania wzrostu cen poprzez odpowiednią politykę taryfową. Analiza porównawcza została wykonana na podstawie danych z bazy danych Eurostat. Najbardziej aktualne dane są dostępne dla roku Udział kosztów energii w budżetach domowych w państwach członkowskich UE Na podstawie analizy danych pozyskanych z bazy danych Eurostat na temat cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych oraz kształtowania się dochodu do dyspozycji (net income) 1 stwierdzono, że mimo iż zużycie energii ogółem w gospodarstwach domowych na mieszkańca było w Polsce o 12% niższe niż w krajach UE-15, i o 9% niższe niż przeciętnie w całej Unii (UE-27), udział ponoszonych wydatków na energię elektryczną, gaz i inne paliwa w dochodzie netto należy do najwyższych w krajach Unii i jest o ok. 120% wyższy niż w najwyżej rozwiniętych krajach UE (o ok. 105% wyższy niż w średnio w UE-27) por. tabl W statystyce Eurostat dochodu i warunków życiowych ludności publikowane są dane o dochodzie netto (net income) przeciętnym i medianie. W niniejszej analizie porównawczej ta kategoria statystyczna jest traktowana jako odpowiednik dochodu rozporządzalnego. 2

4 Powoduje to, że gospodarstwa domowe w Polsce są ponad 2-krotnie bardziej wrażliwe na wzrost cen energii, w tym cen energii elektrycznej, niż przeciętnie w całej Unii. Uszeregowanie państw UE wg wysokości udziału wydatków na energię elektryczną, gaz i inne paliwa w wydatkach gospodarstw domowych i zestawienie tego z poziomem dochodu do dyspozycji na mieszkańca pokazuje, że o wysokości obciążeń gospodarstw domowych wydatkami na energię w poszczególnych krajach decydują prócz poziomu zużycia energii na mieszkańca przede wszystkim takie czynniki, jak: wysokość dochodu do dyspozycji, klimat (obciążenie wydatkami na ogrzewanie pomieszczeń) i polityka cen energii dla gospodarstw domowych (por. rys. 1 i 2). Dla porównania podano także dane dla Norwegii i Islandii, mimo, że nie wchodzą w skład UE, należą natomiast do Europejskiego Obszaru Gospodarczego: najwyższy udział wydatków na energię elektryczną, gaz i inne paliwa w wydatkach gospodarstw domowych występuje w większości w nowych krajach członkowskich UE (Słowacja, Czechy, Polska, Węgry, Słowenia); są to jednocześnie kraje o niskim poziomie dochodu na mieszkańca, najniższy udział wydatków na energię elektryczną, gaz i inne paliwa w całkowitych wydatkach gospodarstw domowych występuje z reguły w krajach strefy śródziemnomorskiej (Włochy, Portugalia, Cypr, Hiszpania, Malta) i w krajach o bardzo wysokim poziomie dochodów na mieszkańca (Luksemburg, Islandia, Finlandia, W. Brytania, Irlandia, Austria, Francja); niewiele wyższy od przeciętnej w Unii udział wydatków na energię występuje w Rumunii i Bułgarii, mimo ich najniższego w Unii poziomu dochodu na mieszkańca, wskutek działania czynników klimatycznych (niskie koszty ogrzewania) i niskich cen energii (cena energii elektrycznej dla gospodarstw domowych wynosiła w 2012 r. ok % średniej unijnej), z kolei relatywnie wysoki i wyższy od przeciętnego w Unii udział wydatków na energię w bogatych krajach, takich jak Szwecja, Dania, Belgia, Niemcy - wynika w znacznej mierze z wysokiego zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych na mieszkańca i cen energii elektrycznej wyższych o 15% do 60% od średniej w Unii. Tablica 1. Przeciętny dochód do dyspozycji (net income) na mieszkańca i udział wydatków na en. elektryczną, gaz i inne paliwa w wydatkach gosp. domowych w państwach UE w 2011 r. Wyszczególnienie Udział wydatków na en.elektr., gaz i Przeciętny dochód do dyspozycji inne paliwa w wydatkach gosp. dom. (net income) na mieszkańca % EUR/os. Słowacja 10, POLSKA 9, Czechy 8, Węgry 7, Łotwa 7, Słowenia 6, Szwecja 5,

5 Wyszczególnienie Udział wydatków na en.elektr., gaz i Przeciętny dochód do dyspozycji inne paliwa w wydatkach gosp. dom. (net income) na mieszkańca Dania 5, Grecja 5, Belgia 5, Litwa 5, Rumunia 4, Bułgaria 4, Estonia 4, Norwegia 4, Niemcy 4, Holandia 4, UE-27 krajów 4, UE-15 krajów 4, Austria 3, Francja 3, Włochy 3, Irlandia 3, Wielka Brytania 3, Portugalia 3, Cypr 3, Finlandia 3, Hiszpania 3, Malta 2, Luksemburg 2, Islandia 2, Źródło: 4

6 Słowacja POLSKA Czechy Serbia Węgry Łotwa Słowenia Szwecja Dania Macedonia Grecja Belgia Litwa Rumunia Bułgaria Estonia Norwegia Niemcy Holandia UE-27 UE-15 Austria Francja Włochy Irlandia Wielka Brytania Portugalia Cypr Finlandia Hiszpania Malta Luksemburg Islandia [ % ] 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 Rys. 1. Uszeregowanie państw UE wg malejącego udziału wydatków na en. elektryczną, gaz i inne paliwa w wydatkach gospodarstw domowych w 2011 r. [ % ] 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Udział wydatków ne elektr,. gaz i inne paliwa w wydatkach gosp. dom. Przeciętny dochód do dypozycji (net income) na mieszkańca [ EUR/os.] Rys. 2. Porównanie udziału wydatków na en. elektryczną, gaz i inne paliwa w wydatkach gospodarstw domowych z poziomem dochodu do dyspozycji na mieszkańca w państwach UE wg w 2011 r. 5

7 2. Udział przemysłu w PKB oraz struktura cen energii elektrycznej w krajach członkowskich 2.1. Ceny energii elektrycznej dla odbiorców domowych i dla przemysłu w państwach o różnym udziale przemysłu w tworzeniu PKB Wprowadzenie jako zasady w III okresie rozliczeniowym w systemie EU ETS aukcyjnego zakupu uprawnień do emisji, będzie skutkować wzmocnieniem presji kosztowej na ceny energii elektrycznej. Wzrost cen energii elektrycznej będzie szczególnie dotkliwy w przypadku przemysłów energochłonnych i narażonych na konkurencję z krajów spoza Unii. Poniżej przedstawiono wyniki analizy statystycznej, wykonanej dla krajów Unii w oparciu o dane Eurostatu, dotyczącej udziału przemysłu w PKB poszczególnych krajów oraz poziomu i struktury cen energii. Analiza miała na celu ocenę zróżnicowania sytuacji poszczególnych krajów pod względem udziału przemysłu i cen energii elektrycznej. Miała też pomóc w odpowiedzi na pytanie, czy państwa o większej roli przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego prowadzą lub są w stanie prowadzić politykę regulacyjną hamującą wzrost cen dla odbiorców przemysłowych - kosztem szybszego wzrostu cen dla gospodarstw domowych (rodzaj skrośnego subsydiowania cen dla przemysłu). Ponieważ Eurostat podaje ceny energii elektrycznej oddzielnie dla poszczególnych kategorii odbiorców (grup taryfowych) w ramach gospodarstw domowych i odbiorców przemysłowych, dokonano oszacowania przeciętnych cen dla odbiorców na podstawie uśrednienia cen dla środkowych grup odbiorców (wytłuszczone w poniższym zestawieniu): Gospodarstwa domowe: Grupa DA : Zużycie roczne < kwh Grupa DB : kwh < Zużycie roczne < kwh Grupa DC : kwh < Zużycie roczne < kwh Grupa DD : kwh < Zużycie roczne < kwh Odbiorcy przemysłowi: Grupa IA : Zużycie roczne < 20 MWh Grupa IB : 20 MWh < Zużycie roczne < 500 MWh Grupa IC : 500 MWh < Zużycie roczne < MWh Grupa ID : MWh < Zużycie roczne < MWh Grupa IE : MWh < Zużycie roczne < MWh Grupa IF : MWh < Zużycie roczne < MWh Grupa IG : Zużycie roczne < MWh 6

8 W tabl. 2 oraz na rys. 2 i rys. 3 przedstawiono w różnych układach zestawienie krajów uporządkowanych wg poziomu udziału przemysłu w wytwarzaniu PKB z wybranymi charakterystykami cen energii elektrycznej dla przemysłu i dla gospodarstw domowych. Dane te nie ukazują wyraźnej prawidłowości wiążącej udział przemysłu z cenami energii lub z relacją cen energii dla przemysłu i gospodarstw domowych. Pokazuje to, że udział przemysłu w PKB zależy od wielu czynników. Tablica 2. Poziom i dynamika cen energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych i gospodarstw domowych w państwach członkowskich UE wg malejącego udziału przemysłu w wytwarzaniu PKB w 2011 r. Wyszczególnienie Udział przemysłu w wytwarzaniu PKB 2011 Cena en. elektr dla przemysłu dla gosp. dom Dynamika cen en. elektr dla przemysłu dla gosp. dom Relacja ceny en. elektr. dla gosp. dom. do cen dla przemysłu 2012 % EUR/MWh 2008=1,00 % Norwegia 36,54 73,7 222,1 1,07 1, Rumunia 32,52 74,5 107,5 0,93 1, Czechy 30,85 98,1 182,8 1,02 1, Słowacja 27,83 119,4 181,2 1,07 1, Węgry 27,23 105,2 159,2 1,00 1, Niemcy 26,00 116,3 273,6 1,19 1, Słowenia 25,10 85,5 162,9 1,07 1, Litwa 25,07 112,7 127,5 1,54 1, POLSKA 24,79 85,2 150,0 1,04 1, Bułgaria 24,48 66,5 90,1 1,24 1, Austria 22,89 98,9 209,5 1,02 1, Estonia 22,29 76,7 111,9 1,53 1, Chorwacja 20,85 76,5 134,2 1,08 1, Finlandia 20,36 68,7 171,7 1,12 1, Szwecja 19,99 69,7 212,9 1,06 1, Holandia 19,80 85,2 158,6 0,91 0, Łotwa 19,55 101,4 133,3 1,54 1, Portugalia 18,46 104,0 212,0 1,30 1, Włochy 18,30 165,4 211,2 1,25 1, Hiszpania 16,94 103,4 191,2 1,18 1, Dania 16,79 91,9 310,8 0,98 1, Belgia 16,51 96,1 231,8 1,04 1, Irlandia b.d. 116,1 241,4 0,92 1, Wielka Brytania 16,11 108,4 179,8 1,12 1, Grecja 14,31 105,6 134,5 1,35 1, Malta 13,00 163,3 182,0 1,40 1, Francja 12,55 78,9 150,2 1,30 1, Cypr 9,18 217,6 284,3 1,45 1, Luksemburg 7,68 81,2 177,7 0,83 1, UE-27 19,35 104,7 191,5 1,14 1, Źródło: obliczenia własne na podstawie: 7

9 Warto jednak zwrócić uwagę, że wśród krajów, w których udział przemysłu w PKB wynosi co najmniej 20% (wliczając w to Szwecję) wyróżnić można dwie grupy: a) Kraje, w których podane średnie ceny dla przemysłu stanowią ok % ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych b) Kraje, w których podane średnie ceny dla przemysłu stanowią ok % ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych Do pierwszej grupy należą bogate stare kraje unijne: Szwecja, Finlandia, Austria, Niemcy a także Norwegia. A do drugiej grupy nowe, znacznie biedniejsze kraje unijne. Taki wynik wskazuje, że kraje bogatsze o znacznym udziale przemysłu, prowadzą politykę taryfową stymulującą rozwój przemysłu poprzez niskie ceny energii. Natomiast kraje biedniejsze nie są w stanie zapewnić odbiorcom przemysłowym podobnej obniżki cen w stosunku do cen płaconych przez gospodarstwa domowe, co ma prawdopodobnie związek z niższym poziomem dochodu na mieszkańca. [ % ] 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Udział przemysłu w PKB Cena energii elektr. dla przemysłu Cena energii. elektr. dla gosp. dom. [EUR/MWh] Rys. 3. Porównanie poziomu cen energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych i gospodarstw domowych w państwach członkowskich UE (rok 2012) wg malejącego udziału przemysłu w wytwarzaniu PKB (rok 2011). 8

10 [ % ] 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Udział przemysłu w PKB Dynamika cen en. elektr. dla przemysłu Dynamika cen en. elektr. dla gosp. dom. [2012/2008] 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Rys. 4. Porównanie dynamiki cen energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych i gospodarstw domowych w okresie w państwach członkowskich UE wg malejącego udziału przemysłu w wytwarzaniu PKB w 2011 r. [ % ] 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Relacja ceny en. elektr. dla gosp. dom. do cen dla przemysłu Udział przemysłu w PKB [przem.= 100] Rys. 5. Porównanie relacji ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych do ceny dla odbiorców przemysłowych w państwach członkowskich UE (rok 2012) wg malejącego udziału przemysłu w wytwarzaniu PKB (rok 2011) 9

11 2.2. Zmiany cen energii elektrycznej dla odbiorców domowych i dla przemysłu w państwach starej Unii i w nowych państwach członkowskich W celu zweryfikowania tezy o zależności polityki taryfowej od poziomu zamożności danego kraju, w tabl. 3 zestawiono omówione wyżej charakterystyki polityki cenowej, w odniesieniu do cen energii elektrycznej dla odbiorców domowych i dla przemysłu - w podziale na dwie grupy państw państwa o wyższym poziomie zamożności (kraje starej Unii: UE-15) i kraje mniej zamożne (nowe państwa członkowskie: NMS-12 [New Member States]). Tablica 3. Poziom i dynamika cen energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych i gospodarstw domowych w grupach państw członkowskich UE-15 i NMS-12 Grupy krajów UE Poziom PKB per capita 2011 Udział przemysłu w PKB 2011 Cena energii elektr. w 2012 r. dla przemysłu dla gosp. dom Dynamika cen energii elektr dla przemysłu dla gosp. dom Relacja ceny en. elektr. dla gosp. dom. do cen dla przemysłu 2012 EUR/os. % EUR/MWh 2008=1,00 cena dla prz.=100% Stare państwa członk. (UE-15) ,6 99,3 204,5 1,11 1, Nowe państwa członk. (NMS-12) ,5 108,8 156,0 1,24 1, Źródło: obliczenia własne na podstawie: Podział państw członkowskich UE na grupy o różnym poziomie PKB per capita pozwala na czytelne uchwycenie zróżnicowanej sytuacji poszczególnych krajów, które uzasadnia tezę, że w krajach biedniejszych - jak Polska ceny energii elektrycznej dla przemysłu są wyższe w proporcji do cen dla gospodarstw domowych, co może wynikać z dążenia do ochrony odbiorców bytowych, w sytuacji gdy ich obciążenia są już wysokie. Jednakże powoduje to wzrost kosztów produkcji przemysłowej i pogorszenie konkurencyjności przemysłu nowych krajów członkowskich w porównaniu z krajami starej Unii. Warto bowiem zauważyć, że w krajach biedniejszych ceny dla przemysłu w badanych kategoriach są nie tylko relatywnie wyższe w stosunku do cen dla gospodarstw domowych w porównaniu do krajów bogatszych, ale też są wyższe od cen energii dla przemysłu w krajach bogatszych. 10

12 3. Podsumowanie Wykonana analiza wykazała zróżnicowaną sytuację krajów członkowskich w zakresie analizowanych wskaźników: a) Podczas gdy średni udział kosztów energii w budżetach gospodarstw domowych wynosi 4,5% - wartości dla poszczególnych krajów wahają się w szerokich granicach od 3 do prawie 11%. W Polsce ten wskaźnik wnosi 9,1%; wyższy jest jedynie w Słowacji (10,9%). b) Udział przemysłu w PKB wynosi średnio w UE 19,3% i waha się od 12,5% w przypadku Francji do 32% w przypadku Bułgarii. Polska z 24,8% udziałem znajduje się na ósmej pozycji w UE pod względem uprzemysłowienia. c) Porównanie relacji cen energii elektrycznych pokazuje, że bogatsze kraje unijne, o znaczącym udziale przemysłu (powyżej 20%) prowadzą politykę relatywnie niskich cen energii dla przemysłu w porównaniu do cen płaconych przez gospodarstwa domowe. W krajach o niższym dochodzie na osobę, ceny dla przemysłu są w stosunku do cen dla gospodarstw domowych relatywnie wyższe niż w krajach bogatych. Powoduje to, że cena energii dla przemysłu jest w bogatszych krajach niższa niż w krajach biedniejszych. Powodem takiego stanu są ograniczone możliwości biedniejszych krajów do przenoszenia rosnących kosztów energii na gospodarstwa domowe. Dane te pokazują, że polityka energetyczna i klimatyczna, która prowadzi do wzrostu cen energii - ma podwójnie negatywny wpływ na sytuację biedniejszych krajów unijnych: zwiększa i tak już wysokie koszty energii w budżetach domowych, pogarsza także konkurencyjność przemysłu - nie tylko względem krajów spoza UE, ale także wobec krajów bogatszych wewnątrz UE. Polska należy do krajów o najwyższym udziale kosztów energii w budżetach domowych i wysokim udziale przemysłu w PKB. Już przez ten fakt należy do krajów najbardziej narażonych na skutki polityki klimatycznej. Zdominowana przez węgiel struktura paliwowa jeszcze tę wrażliwość powiększa. 11