Produkt krajowy brutto - analiza i diagnoza proporcji strukturalnych

Transkrypt

1 Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Produkt krajowy brutto - analiza i diagnoza proporcji strukturalnych Znajomość prawidłowości istniejących w procesie gospodarowania stanowi niezbędny element skutecznego i efektywnego działania zarówno gospodarek narodowych, jak i pojedynczych podmiotów gospodarczych. Szczególną rolę w badaniu zjawisk ekonomicznych odgrywają analizy i diagnozy struktur ekonomicznych. Wiedza o kształtowaniu się proporcji strukturalnych jest podstawą do określenia charakteru związków oraz dynamiki badanych zjawisk gospodarczych. Na temat znaczenia badania struktur gospodarczych wypowiadało się bardzo wielu autorów. Według K.Zająca [Zarys metod , s.20] Poznanie prawidłowości występujących w strukturze i rozwoju zjawisk społeczno-gospodarczych ma ogromne znaczenie niezależnie od tego, czy warunkujące je przyczyny są znane, czy nie. Z.Pawłowski [Statystyczna analiza , s.381] napisał Badanie zmian ilościowych zachodzących między różnymi podstawowymi wielkościami makroekonomicznymi, takimi na przykład jak dochód narodowy, produkt globalny, inwestycje, zatrudnienie, fundusz płac, przyrost zapasów środków obrotowych, poziom cen itd. stanowi jeden z zasadniczych działów ekonometrii. Wagę zmian zachodzących w procesie reformowania gospodarki podkreśla również B.A.Stein [Size, Efficiency ], według którego Wzrost bez dostosowania strukturalnego może prowadzić tylko do ekonomicznej nieefektywności. Pomimo wysiłków wielu ekonomistów pod znakiem zapytania staje jednak możliwość znalezienia pewnych uniwersalnych, absolutnie stałych w czasie i w przestrzeni, prawidłowości w zakresie struktur zjawisk ekonomicznych. Należy sobie zdawać sprawę, że prawidłowość, obserwowana dzisiaj, jutro może ulec zmianie lub nawet przestać istnieć. O.Lange [Ekonomia polityczna , s.260] definiując tzw. ekonomiczne prawo ruchu stwierdza, że zmiany systemów (proporcji, praw) są czymś nieuniknionym i naturalnym. Na potrzeby niniejszego artykułu proporcje strukturalne rozumiane będą jako podstawowe relacje gospodarcze decydujące o przebiegu procesu wytwarzania produktu krajowego brutto. Poniżej przedstawione zostały wybrane proporcje charakteryzujące produkt krajowy brutto, których znajomość może być pomocna w formułowaniu efektywnej polityki transformacji gospodarki: - udział konsumpcji i akumulacji w produkcie krajowym brutto, - krańcowa skłonność do konsumpcji, - udział nakładów inwestycyjnych w produkcie krajowym brutto, - relacja między wzrostem inwestycji i wzrostem produktu krajowego brutto. Czynnikiem decydującym o perspektywach rozwoju gospodarki jest wybór pomiędzy modelem konsumpcyjnym oraz modelem inwestycyjnym. Dotychczasowe tendencje w zakresie kształtowania się udziału prywatnej konsumpcji i akumulacji dla polskiej gospodarki zostały przedstawione w tab.1 i na rys.1.

2 T a b e l a 1 Udział prywatnej konsumpcji i akumulacji w PKB w Polsce w latach (%) Lata Konsumpcja 53,6 52,9 52,7 50,3 45,6 47,9 59,3 61,7 63,0 64,3 61,2 63,1 63,5 Akumulacja 28,1 29,1 29,5 33,3 40,0 25,6 19,9 15,2 15,6 15,9 19,8 21,9 24,7 Źródło: Rocznik Statystyczny 1992 tab.17(211), s.125, Rocznik Statystyczny 1997 tab. 4(704), s.512, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998 tab.17(552), s.523. Udział konsumpcji i akumulacji w PKB (%) Konsumpcja Akumulacja Lata Rys.1 Udziały prywatnej konsumpcji i akumulacji w PKB dla Polski w latach W rozpatrywanym okresie, w zakresie kształtowania się udziału konsumpcji w produkcie krajowym brutto zauważyć można dwie tendencje. Pierwsza z nich polegała na spadku poziomu prywatnej konsumpcji w latach Druga natomiast wyraża się stałym wzrostem udziału konsumpcji w produkcie krajowym brutto w trakcie rozpoczęcia i kontynuowania zmian w strukturze i organizacji polskiej gospodarki. Pod koniec pierwszej połowy lat 90-tych proporcja ta osiągnęła poziom normatywny, charakterystyczny dla gospodarek krajów wysoko rozwiniętych, wynoszący około % (por. tab.2). W nieco odmienny sposób kształtowała się proporcja dotycząca akumulacji. W latach poprzedzających recesję w gospodarce udział akumulacji w produkcie krajowym brutto znacznie wzrósł co było zapewne spowodowane brakiem możliwości ulokowania dużej części dochodów

3 osiąganych przez konsumentów na rynku dóbr konsumpcyjnych. Począwszy od roku 1990 udział ten zaczął się zmniejszać i jest obecnie zbliżony do wartości charakterystycznych dla większości krajów europejskich. Interesującym zjawiskiem jest fakt, że w okresie zbliżania się załamania gospodarki udziały konsumpcji i akumulacji w produkcie krajowym brutto zaczęły dążyć do zbliżonej wartości około 40 %. Natomiast w miarę wzrostu gospodarczego nożyce konsumpcyjno-inwestycyjne zaczęły się ponownie rozwierać. W tab.2 przedstawiono udział konsumpcji prywatnej w produkcie krajowym brutto dla wybranych krajów europejskich w latach Można zauważyć, że kraje uznawane za słabiej rozwinięte (Grecja, Irlandia, Portugalia) startowały z wysokiego poziomu konsumpcji. W procesie rozwoju gospodarczego kraje te przechodziły od konsumpcyjnego do inwestycyjnego modelu gospodarowania. W rozpatrywanym okresie zdecydowanie najlepsze efekty osiągnęła Irlandia, w przypadku której zdecydowana restrukturyzacja gospodarki oraz otwarcie na kapitał zewnętrzny zaowocowały dynamicznym wzrostem produktu krajowego brutto. W 1960 roku kraje Unii Europejskiej charakteryzowały się przeciętnym udziałem konsumpcji prywatnej w produkcie krajowym brutto w wysokości 62,4 %. W 1992 roku udział ten wynosił 61,2 %. Świadczy to o wysokiej stabilności tej proporcji w długim okresie. W tab.3 oraz na rys.2 zaprezentowano podstawowe proporcje odnoszące się do dochodu narodowego brutto gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach Podstawowy wniosek, który wynika z analizy danych zamieszczonych w tej tabeli to bardzo wysoka stabilność udziałów konsumpcji i inwestycji prywatnych w dochodzie narodowym brutto oraz stosunku inwestycji do konsumpcji. Praktycznie na przestrzeni prawie 50 lat proporcje te nie uległy zmianie. Można więc założyć, że ich wartości kształtują się na optymalnym poziomie i mogą być przyjęte jako wartości normatywne dla poprawnie funkcjonującej gospodarki.

4 0,8 Stosunek kosumpcji (K) i inwestycji (I) do dochodu narodowego brutto (D) oraz inwestycji do konsumpcji 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 K/D I/D I/K Lata Rys.2 Stosunek konsumpcji (K) i inwestycji (I) do dochodu narodowego brutto (D) oraz stosunek inwestycji do konsumpcji dla gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach

5 T a b e l a 2 Konsumpcja prywatna w cenach bieżących w wybranych krajach w latach (% PKB) Lata Belgia Dania Niemcy Grecja Hiszpania Finlandia Irlandia Włochy Luksemburg Holandia Portugalia W.Brytania EWG ,2 62,0 59,4 80,3 67,5 59,7 76,6 59,7 54,0 58,5 73,1 66,0 62, ,9 62,1 59,5 76,8 66,9 60,0 75,0 58,6 56,9 59,7 73,6 65,4 62, ,6 61,9 59,5 76,4 66,4 60,0 74,7 58,9 56,9 60,3 69,7 66,0 62, ,1 61,4 59,6 74,3 67,5 60,5 74,1 60,2 57,5 61,8 69,4 66,3 62, ,1 60,3 58,4 73,6 66,5 59,5 72,6 59,6 56,7 59,4 68,2 64,8 61, ,3 58,9 59,2 72,8 67,1 59,0 71,7 59,2 58,2 59,4 67,9 64,1 61, ,9 59,6 59,7 72,3 66,5 58,9 71,8 60,3 58,2 59,3 67,9 63,6 61, ,9 59,9 60,8 72,4 66,4 59,1 70,1 60,6 59,1 58,7 65,4 63,5 61, ,7 58,8 60,1 71,9 66,0 59,3 71,0 59,7 57,7 57,9 68,5 63,1 61, ,2 57,5 59,1 69,2 64,1 59,1 69,8 59,3 53,4 58,5 69,1 62,2 60, ,9 57,4 58,4 69,2 64,0 57,9 68,9 59,5 50,5 58,4 65,9 61,8 60, ,3 59,8 59,4 72,9 66,1 59,3 72,0 59,6 56,5 59,3 68,6 64,1 61, ,3 55,8 58,7 68,0 64,3 57,8 68,0 59,8 54,8 57,8 68,3 62,1 60, ,2 53,4 59,3 65,7 63,8 57,7 65,0 60,1 53,6 57,3 64,2 62,8 60, ,6 54,5 58,8 63,4 63,5 57,1 64,4 60,5 48,9 56,7 64,8 62,5 60, ,8 54,3 59,6 67,7 64,2 57,5 68,4 60,3 46,1 56,8 72,7 63,8 60, ,2 55,5 63,0 67,5 64,3 58,7 64,1 62,0 57,8 58,6 77,1 62,2 61, ,9 56,6 62,5 65,8 65,7 58,4 64,5 60,8 56,6 58,7 75,0 61,1 61, ,9 56,9 63,0 65,9 65,0 58,2 64,1 60,3 59,6 59,8 72,0 59,9 61, ,6 56,2 62,7 65,2 63,9 57,9 63,8 59,5 57,9 60,3 68,0 59,9 60, ,8 56,4 62,4 63,3 64,5 58,1 65,3 59,7 57,8 60,9 67,5 60,3 60, ,9 55,9 63,0 64,6 65,3 58,9 65,8 61,0 58,7 61,1 67,3 60,0 61, ,2 55,5 61,3 65,7 64,5 58,0 65,3 60,4 55,2 58,8 69,7 61,5 60, ,2 56,0 64,1 67,5 66,5 60,3 65,9 61,2 60,9 60,4 69,6 60,8 62, ,6 55,0 63,8 67,4 66,2 60,7 59,8 61,5 60,3 60,1 69,6 61,0 62, ,2 54,6 63,8 66,7 65,7 60,8 59,6 61,2 59,6 60,3 69,3 61,2 62, ,9 54,5 63,6 64,7 64,3 60,8 58,8 61,0 58,1 59,2 70,7 61,2 61, ,5 54,8 63,2 65,5 64,1 61,1 59,3 61,5 58,7 59,2 67,9 61,0 62, ,1 55,0 61,8 67,6 63,2 60,4 59,6 61,5 56,0 59,8 65,1 62,9 61, ,4 54,0 61,9 69,6 63,3 61,0 58,8 61,8 58,2 61,4 64,5 62,9 62, ,2 53,4 61,3 68,2 62,6 60,4 57,6 61,4 57,6 59,8 65,1 63,3 61, ,5 52,8 60,3 69,3 62,9 60,0 56,5 61,7 55,5 59,3 63,7 63,8 61, ,1 52,3 59,9 72,0 62,4 60,3 55,5 61,4 56,9 59,0 63,5 64,0 61, ,3 54,3 62,4 67,8 64,1 60,6 59,2 61,4 58,2 59,9 66,9 62,2 61, ,2 52,3 59,1 70,7 62,3 60,4 56,3 61,6 57,5 59,0 63,9 64,6 61, ,2 52,2 58,8 71,1 62,4 60,1 56,3 61,9 57,8 59,3 64,2 64,1 61,2 Źródło: Eurostat.

6 T a b e l a 3 Wybrane składniki dochodu narodowego brutto ( mld USD) i ich proporcje dla gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach Lata Konsumpcja prywatna Inwestycje prywatne Dochód narodowy brutto Stosunek 2:4 Stosunek 3:4 Stosunek 3: ,1 55,1 288,3 0,67 0,19 0, ,1 60,5 333,4 0,62 0,18 0, ,1 53,5 351,6 0,62 0,15 0, ,6 54,9 371,6 0,63 0,15 0, ,8 54,1 372,5 0,64 0,15 0, ,9 69,7 405,9 0,64 0,17 0, ,6 72,7 428,2 0,63 0,17 0, ,3 71, ,63 0,16 0, ,6 63,6 456,8 0,64 0,14 0, ,3 80,2 495,8 0,64 0,16 0, ,64 0,16 0, ,7 78,2 515,4 0,64 0,15 0, ,1 77,1 533,8 0,64 0,14 0, ,9 87,6 574,6 0,63 0,15 0, ,7 93,1 606,9 0,63 0,15 0, ,3 99,6 649,8 0,63 0,15 0, ,7 116,2 705,1 0,63 0,16 0, ,3 128,6 772,0 0,62 0,17 0, ,6 125,7 816,4 0,62 0,15 0, ,5 137,0 892,7 0,62 0,15 0, ,9 153,2 963,9 0,62 0,16 0, ,63 0,16 0, ,0 148, ,5 0,63 0,15 0, ,6 172, ,7 0,63 0,16 0, ,6 202, ,8 0,62 0,17 0, ,2 238, ,3 0,62 0,18 0, ,5 240, ,8 0,62 0,16 0, ,8 219, ,4 0,63 0,14 0, ,3 277, ,8 0,63 0,16 0, ,2 344, ,5 0,63 0,17 0, ,5 416, ,7 0,62 0,19 0, ,8 454, ,2 0,62 0,18 0, ,63 0,16 0, ,6 437, ,0 0,63 0,16 0, ,1 515, ,6 0,63 0,17 0, ,7 447, ,0 0,65 0,14 0, ,5 502, ,1 0,66 0,15 0, ,5 664, ,2 0,64 0,18 0, ,4 641, ,3 0,66 0,16 0, ,8 671, ,0 0,66 0,16 0, ,65 0,16 0, ,63 0,16 0,25 Źródło: obliczenia własne na podstawie [Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C. 1991]

7 Na podstawie danych zamieszczonych w tab.3 oszacowany został model liniowy opisujący zależność konsumpcji prywatnej Kt od dochodu narodowego brutto Dt. Parametr strukturalny stojący przy zmiennej Dt przedstawiający krańcową skłonność do konsumpcji, wynosi 0,65 (w nawiasach podane zostały średnie błędy szacunku parametrów strukturalnych). Kˆ 18,27 0,650 t D t (6,000) (0,003), R 2 = 0,99 Se = 23,38 (1) Oznacza to, że przy wzroście dochodu narodowego brutto o 1 mld USD, na konsumpcję prywatną przeznaczane było przeciętnie o 650 mln USD więcej. W oparciu o dane przedstawione w tab.4 oszacowana została krańcowa skłonność do konsumpcji charakterystyczna dla gospodarki polskiej w latach T a b e l a 4 Spożycie indywidualne i PKB dla Polski w latach (mln zł) Rok Spożycie indywidualne S t (mln zł) Produkt krajowy brutto PKB t (mln zł) , , , , , , , , , , , , , , , ,1 Źródło: Rocznik Statystyczny 1996 tab.11(692), s.535, tab.13(694), s.537, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998 tab.1(536), s.508, tab.21(556), s.527. Oszacowany model regresji liniowej, opisujący zależność między produktem krajowym brutto PKBt a spożyciem indywidualnym St, zamieszczony został poniżej (w nawiasach podane zostały średnie błędy szacunku parametrów strukturalnych): Ŝt 3299,87 0,63PKB t (2739,46) (0,01), R 2 = 0,99 Se = 4143,4 (2) Wydaje się, że zbieżność wartości krańcowych skłonności do konsumpcji dla gospodarki amerykańskiej i polskiej nie jest przypadkowa. Najprawdopodobniej w prawidłowo rozwijających się gospodarkach wydatek nieco ponad 60 % dochodu na konsumpcję stanowi pewną wartość normatywną.

8 Powszechnie znany jest fakt, że odpowiednio ukształtowane polityki państwa: monetarna oraz fiskalna powinny skłaniać firmy oraz gospodarstwa domowe do wysokiej stopy oszczędzania i decydować o poziomie inwestycji. Zwiększanie konsumpcji kosztem inwestycji powoduje bowiem dekapitalizację majątku oraz powstanie sprzężenia zwrotnego uniemożliwiającego stały wzrost gospodarczy. W tab.5 zamieszczono dane dotyczące wartości nakładów inwestycyjnych i produktu krajowego brutto dla Polski w latach Na podstawie tych danych obliczony został współczynnik korelacji liniowej Pearsona między powyższymi zmiennymi; wyniósł on 0,99. Oznacza to bardzo silny związek, praktycznie o charakterze funkcyjnym, między badanymi zmiennymi [por. na przykład Kolińska D., Machura G. Relacje inwestycyjne..., s.8]. T a b e l a 5 Nakłady inwestycyjne, PKB oraz udział nakładów inwestycyjnych w PKB dla polskiej gospodarki w latach (ceny bieżące) Lata Nakłady inwestycyjne (mln zł) PKB (mln zł) Udział nakładów inwestycyjnych w PKB (%) , ,1 20, , ,9 20, , ,2 17, , ,0 15, , ,3 16, , ,3 16, , ,2 18, , ,1 19,3 Źródło: Rocznik Statystyczny 1997 tab.1(678), s.483; tab.7(697), s.504, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998 tab.4(526), s.485; tab.9(544), s.512. Natomiast udział inwestycji w produkcie krajowym brutto był w analizowanym okresie stosunkowo stabilny w czasie i zbliżony do wartości charakterystycznej dla gospodarek krajów wysoko rozwiniętych wynoszącej około 18 % (por. tab.2 i 3). Na podstawie danych zawartych w tab.6, dotyczących realnych nakładów inwestycyjnych i realnego produktu krajowego brutto dla wybranych krajów w latach , obliczone zostały współczynniki korelacji liniowej Pearsona dla tych zmiennych oraz przeciętne udziały realnych nakładów inwestycyjnych w realnym produkcie krajowym brutto. Ich wartości zamieszczono w tab.7. W oparciu o otrzymane wyniki stwierdzić można występowanie bardzo silnej i rosnącej zależności między badanymi zmiennymi oraz stabilny w czasie i dążący do wartości charakteryzującej gospodarkę Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej udział realnych nakładów inwestycyjnych w realnym

9 produkcie krajowym brutto (por. tab.3). Na rys.3 przedstawiony został dodatkowo wykres korelacyjny analizowanych zmiennych dla wybranych krajów w 1995 roku. Dla zachowania większej przejrzystości na wykresie nie zamieszczono obserwacji dotyczących Japonii i USA PKB (mld USD) Nakłady inwestycyjne (mld USD) Rys.3 Wykres korelacyjny realnych nakładów inwestycyjnych i realnego PKB dla wybranych krajów w 1995 roku

10 Kraj T a b e l a 6 Realne nakłady inwestycyjne i realny PKB dla wybranych krajów w latach (mld USD) Realne nakłady inwestycyjne w 1992 roku Realny produkt krajowy brutto w 1992 roku Realne nakłady inwestycyjne w 1993 roku Realny produkt krajowy brutto w 1993 roku Realne nakłady inwestycyjne w 1994 roku Realny produkt krajowy brutto w 1994 roku Realne nakłady inwestycyjne w 1995 roku Realny produkt krajowy brutto w 1995 roku Austria 51,9 179,1 50,8 175,6 54,9 192,3 56,6 228,7 Belgia 47,6 217,8 44,7 205,3 45,2 225,0 47,0 266,5 Czechy 10,5 27,7 8,9 25,1 11,3 33,3 13,4 41,1 Dania 25,5 139,0 24,4 133,6 24,9 143,1 27,4 169,9 Finlandia 21,0 103,3 17,2 82,8 17,4 96,6 18,8 123,8 Francja 285, ,3 265, ,2 268, ,9 276, ,5 Grecja 18,5 84,5 18,5 80,8 19,2 88,2 20,7 104,9 Hiszpania 114,1 544,6 102,6 456,0 104,6 460,0 113,0 533,0 Holandia 70,3 312,5 68,2 304,0 69,6 327,0 75,2 387,7 Irlandia 8,1 50,8 7,9 47,0 8,6 52,8 9,4 62,5 Japonia 1 331, , , , , , , ,0 Kanada 89,9 554,0 90,8 536,6 98,2 542,0 96,2 549,0 Niemcy 500, ,7 474, ,7 498,5 1986,5 513, ,2 Norwegia 26,3 123,7 27,3 113,8 29,5 122,0 30,7 143,3 Polska 10,5 59,0 11,5 63,6 12,8 70,2 15,4 93,0 Portugalia 21,4 84,5 20,5 76,8 21,9 80,8 23,0 96,0 Słowacja 4,8 10,5 4,1 9,1 4,3 12,5 4,6 15,8 USA 903, , , , , , , ,2 Szwajcaria 65,0 231,6 63,7 225,2 69,5 255,4 70,2 300,1 Szwecja 37,5 242,7 30,2 177,0 31,7 194,5 34,9 223,9 Węgry 5,6 29,7 5,8 31,2 6,7 33,1 5,9 34,1 W. Brytania 150, ,5 155,0 924,6 159,6 998,6 158, ,7 Włochy 196, ,1 172,3 947,3 172,3 977,1 180, ,4 Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznik Statystyczny 1997 tab.129(870), s.662, tab.136(877), s.668, Rocznik Statystyki Międzynarodowej 1997 tab.2(289), s ; tab.13(320), s.444; tab.3(323), s , tab.10(330), s.463, tab.11(331), s

11

12 T a b e l a 7 Współczynniki korelacji liniowej Pearsona oraz udziały realnych nakładów inwestycyjnych w realnym PKB dla wybranych krajów w latach Lata Współczynnik korelacji liniowej Pearsona między realnymi nakładami inwestycyjnymi i realnym produktem krajowym brutto Udział realnych nakładów inwestycyjnych w realnym produkcie krajowym brutto (%) ,90 23, ,94 23, ,97 22, ,98 20,1 Źródło: obliczenia własne na podstawie tab.6 Analiza proporcji strukturalnych w zakresie produktu krajowego brutto prowadzi do następujących wniosków: - między elementami gospodarek narodowych występują określone stałe proporcje, - kraje posiadające prawidłowe struktury ekonomiczne charakteryzują się wyższym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego, - na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat do proporcji, które odznaczają się wysoką stabilnością, zaliczyć można udział spożycia i akumulacji w produkcie krajowym brutto. W przypadku krajów Unii Europejskiej przeciętny udział konsumpcji prywatnej w produkcie krajowym brutto wynosił około 62 %. W gospodarce amerykańskiej wielkość ta utrzymywała się od 1960 roku na poziomie zbliżonym do 63 %. Podobny udział konsumpcji w produkcie krajowym brutto osiągnęła również w ostatnim okresie Polska (61,2; 63,1 i 63,5 % odpowiednio w latach 1995, 1996 i 1997). - stosunkowo stały charakter posiada również relacja nakładów inwestycyjnych do produktu krajowego brutto, której wartość w krajach europejskich wynosi obecnie około 20 % i zbliża się do poziomu 16 % obserwowanego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, - między wartością nakładów inwestycyjnych a wytworzonym produktem krajowym brutto występuje ścisły związek. Współczynnik korelacji liniowej Pearsona opisujący zależność tych dwóch zmiennych wynosił w 1995 roku dla wybranych krajów Europy Zachodniej 0,98, podczas gdy dla Polski w okresie kształtował się na poziomie 0,99, Praktycznie powszechnie istnieje przeświadczenie o tym, że likwidowanie istniejących różnic strukturalnych między polską gospodarką i gospodarkami krajów wysoko rozwiniętych należy przeprowadzić stosunkowo szybko. Proces ten powinien jednak uwzględniać pewne

13 ograniczenia i odrębności polskiego układu ekonomicznego. Na konieczność zachowania odpowiedniego tempa zmian struktur gospodarczych zwracał uwagę E.Kwiatkowski, który pisał [Dysproporcje , s.270] Jeżeli bowiem w organizmach o wykończonej strukturze gospodarczej, o rozbudowanym wszechstronnie przemyśle i małym przyroście ludnościowym, lub też w państwie choćby gospodarczo zupełnie zacofanym, ale olbrzymim pod względem obszaru i ludności, można dopuścić myśl, iż przez nagłe, jednostronne, gwałtowne, rewolucyjne posunięcia można dojść do jakichś pozytywnych rezultatów, to w sytuacji Polski myśl taka a priori musi być wykluczona. Bibliografia Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarność, Gdańsk Kolińska D., Machura G., Relacje inwestycyjne w gospodarce polskiej w latach , Wiadomości Statystyczne 1983/6. Kwiatkowski E., Dysproporcje. Rzecz o Polsce przeszłej i obecnej, Czytelnik, Warszawa Lange O., Ekonomia polityczna. W: Dzieła, tom 3, PWE, Warszawa Pawłowski Z., Statystyczna analiza współzależności między dochodem narodowym, zatrudnieniem i inwestycjami, Przegląd Statystyczny 1963/4. Rocznik Statystyczny 1992, GUS, Warszawa Rocznik Statystyczny 1996, GUS, Warszawa Rocznik Statystyczny 1997, GUS, Warszawa Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998, GUS, Warszawa Rocznik Statystyki Międzynarodowej 1997, GUS, Warszawa Stein B.A., Size, Efficiency, and Community Enterprise, Center for Community Economic Development, Cambridge Zając K., Zarys metod statystycznych, PWE, Warszawa 1982.