Podstawy zarządzania Opracowała dr Grażyna Królik
Cel przedmiotu: I. Ogólne informacje o przedmiocie Zapoznanie studentów z instrumentarium pojęciowym i metodycznym zarządzania Ramowy program: Zajęcia dydaktyczne (wykład) 18 godzin Samodzielna praca studenta 12 godzin 1.Wprowadzenie do problematyki przedmiotu: Przedmiot nauk o zarządzaniu. Wyjaśnienie pojęć podstawowych. Cechy współczesnego zarządzania. Typy współczesnych organizacji. 2.Rozwój kierunków i koncepcji zarządzania: Kierunek naukowego zarządzania. Kierunek administracyjny. Kierunek Human Relations. Szkoła matematyczna. Podejście systemowe i sytuacyjne. Polscy klasycy myśli organizatorskiej. 3. Planowanie jako funkcja zarządzania: Istota i rodzaje planowania. Cechy współczesnych procesów planistycznych. Zasady planowania strategicznego. Rodzaje planów. Przeszkody w skutecznym planowaniu. 4. Organizowanie jako funkcja zarządzania: Treść pojęcia organizowanie. Struktura organizacyjna, czynniki strukturotwórcze. Wielowymiarowa koncepcja struktury organizacyjnej. Typy struktur organizacyjnych i ich charakterystyka. 66
5. Podstawowe zasady i narzędzia motywowania: Motywowanie, jego istota i podstawowe składniki. Wybrane teorie motywacji. Instrumenty motywowania. Zasady skutecznego motywowania pracowników do pracy. 6. Miejsce i rola kontroli w procesie zarządzania: Istota i typy kontroli. Czynniki określające stopień szczegółowości i kontroli. Etapy procesu kontroli. Obszary kontroli. Cechy skutecznych systemów kontroli. 7. Charakterystyka procesów podejmowania decyzji: Istota i typy decyzji. Etapy procesu decyzyjnego. Wybrane techniki podejmowania decyzji. Czynniki wpływające na skuteczność decyzji kierowniczych. 8. Władza organizacyjna i przywództwo /style kierowania style przywództwa/: Pojęcie, typy władzy i jej źródła. Teoretyczny model stylów zarządzania. Siatka stylów zarządzania. Przywódca a kierownik różnice. 9. Konflikty organizacyjne i sposoby ich rozwiązywania: Istota i typy konfliktów organizacyjnych. Rola konfliktów w funkcjonowaniu organizacji. Metody kierowania konfliktem; stymulowanie, ograniczanie i rozwiązywanie konfliktów. 10. Zarządzanie zmianami we współczesnych organizacjach. Istota i typy zmian. Modele wprowadzania zmian. Zjawisko oporu wobec zmian, jego źródła. Metody przezwyciężania oporów wobec zmian. 67
11. Wybrane problemy zarządzania zasobami ludzkimi (ZZL): Istota ZZL. Funkcje ZZL i ich charakterystyka 12. Kultura organizacyjna: Definiowanie kultury organizacyjnej. Poziomy kultury organizacyjnej według E. Sheina. Zalety i wady kultur organizacyjnych. Tworzenie kultury organizacji. Kultura organizacji a paradoks różnorodności. Różnice kulturowe w zarządzaniu organizacjami. Literatura: Podstawowa: 1. Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem (część I i II), praca zbiorowa pod red. H. Bienioka, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001. 2. J.A.F. Stoner, Ch. Wankel: Kierowanie, PWE, Warszawa 1992 i wydania następne. 3. J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbreth Jr.: Kierowanie, PWE, Warszawa 1997 i wydania następne. Zalecana: 1. R. Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1996 i wydania następne. 2. S.P. Robbins, D.A. Decenzo: Podstawy zarządzania, PWE, Warszawa 2002. Warunki zaliczenia przedmiotu Egzamin pisemny. egzaminacyjne w postaci pytań testowych oraz pytań opisowych. 68
II. Problematyka zajęć dydaktycznych 1. Wprowadzenie do problematyki przedmiotu słowa klucze: organizacja, cechy organizacji, mierniki efektywności organizacji, typy współczesnych organizacji, kierowanie zarządzanie, funkcje kierowania. Wyjaśnij istotę, rodzaje i cechy organizacji. Co to jest efekt organizacyjny? Scharakteryzuj mierniki efektywności organizacji. Wyjaśnij i porównaj zalety oraz wady głównych form koncentracji i integracji organizacyjnej przedsiębiorstw. Jak można uzasadnić rozróżnianie pojęć kierowanie i zarządzanie? Wymień współczesne funkcje kierowania. 2. Rozwój kierunków i koncepcji zarządzania słowa klucze kierunek naukowego zarządzania, kierunek administracyjny, model organizacji biurokratycznej, szkoła behawioralna, stosunki współdziałania, efekt Hawthorne, synergia, teoria X i Y, badania operacyjne, szkoła ilościowa, kierunek systemowy, kierunek sytuacyjny, polscy klasycy myśli organizatorskiej. W jakim stopniu założenia F.W. Taylora są dzisiaj trafne? Wymień zasady wydajności pracy H. Emmersona. Omów fazy cyklu organizatorskiego. 69
Co zainspirowało japoński przemysł samochodowy do studiowania i zastosowania rozwiązań H. Forda? Które z zasad zarządzania H. Fayola są aktualne i dlaczego? Wskaż pozytywne i negatywne cechy modelu organizacji biurokratycznej Co to jest efekt Hawthorne? Co to jest teoria X i Y? Gdzie dzisiaj możemy zaobserwować w organizacjach praktyczne zastosowanie teorii ilościowej? Co to jest synergia? Jakie są główne założenia podejścia sytuacyjnego w kontekście władzy i struktury organizacyjnej? Omów dorobek K. Adamieckiego. 3. Podstawowe zasady i narzędzia motywowania słowa klucze motywowanie, motywacja, motywacja do pracy, teorie treści, teorie procesu, teorie wzmocnienia, podejście integrujące, instrumenty motywowania, wytyczne skutecznej motywacji. Co to jest istotą motywacji i dlaczego jest ważna? Jakie czynniki wpływają na Twoją motywację? Co składa się na kategorie potrzeb według A. Maslowa? Jakie są główne założenia teorii hierarchii potrzeb? Czym są czynniki motywujące i czynniki higieniczne według teorii F. Herzberga? Na jakich założeniach oparto teorię oczekiwań? Jakie działania według teorii oczekiwań V. Vrooma musi podjąć kierownik w celu motywacji pracownika? 70
Jakie są etapy motywowania pracowników według teorii oczekiwań L. Portera i E. Lawlera? Jakie są zasady motywowania według teorii wzmocnienia? Wymień wytyczne skutecznej motywacji. 4. Władza organizacyjna i przywództwo słowa klucze władza, style zarządzania, siatka kierownicza, przywództwo, teorie cech, teorie zachowań, teorie sytuacyjne, teoria ścieżki do celu, inteligencja emocjonalna, przywódcy transakcyjni przywódcy transformacyjni, najmniej lubiany współpracownik (NLW) Czym przywództwo różni się od kierowania? Wymień sześć cech wyróżniających przywódców. Omów style kierowania według koncepcji J.A.C. Browna. Omów style kierowania według koncepcji R. Tannenbauma i W.H. Schmidta. Scharakteryzuj koncepcję stylów zarządzania W.J. Reddin a. Przedstaw podstawową teorię siatki kierowniczej. Jaki styl przywództwa w tej siatce jest według Blake a i Mounton najskuteczniejszy? Omów istotę i składniki inteligencji emocjonalnej. Jakie są podstawowe założenia modelu Fiedlera? Co to jest wskaźnik NLW? Jakie zmienne według teorii ścieżki do celu umożliwiają określenie najskuteczniejszego stylu przywództwa? 5. Konflikty organizacyjne i sposoby ich rozwiązywania słowa klucze: konflikt, typy konfliktów organizacyjnych, źródła konfliktów w organizacjach, pozytywne i negatywne skutki 71
konfliktów, metody stymulowania konfliktów, metody ograniczania konfliktów, metody rozwiązywania konfliktów, intryga, plotka, zarządzanie przez konflikt. Zdefiniuj pojęcie konflikt i wymień rodzaje konfliktów. Wymień główne źródła potencjalnych konfliktów w organizacji. Scharakteryzuj pozytywne i negatywne skutki konfliktów. Omów metody stymulowania konfliktów. Omów metody ograniczania konfliktów. Omów metody rozwiązywania konfliktów. Czym różni się plotka od intrygi? Jakie są cele i założenia zarządzania przez konflikt? 6. Zarządzanie zmianami we współczesnych organizacjach. słowa klucze zmiana planowa, rozmrożenie, wprowadzenie zmiany, agent zmiany, ponowne zamrożenie, doskonalenie organizacji (OD), opór wobec zmian. Co to jest zmiana planowa i dlaczego jest potrzebna? Opisz trójetapowy proces zmian według K. Lewina. Wyjaśnij koncepcje teorii pola sił K. Lewina. Jakie są główne źródła oporów wobec zmian? Jakie są metody postępowania z oporami wobec zmiany? Opisać istotę i najczęściej stosowane techniki OD. 7. Kultura organizacyjna słowa klucze kultura, kultura organizacji, artefakty, uznawane wartości, podstawowe założenia, typy kultur organizacyjnych, 72
wielokulturowość, syndrom szklanego pułapu, syndrom obrotowych drzwi. Jakie są główne elementy kultury organizacji? Jaka jest zależność między efektywnością organizacji a jej kulturą? Omów zalety i wady kultur organizacyjnych. Co to jest wielokulturowość i skąd powstała? Co to jest syndrom szklanego pułapu? Co to jest syndrom obrotowych drzwi? III. Program pracy samodzielnej Planowanie jako funkcja zarządzania słowa klucze planowanie, plany operacyjne, plany strategiczne, misja, strategia, zarządzanie strategiczne Literatura: R. Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2000, s. 212 238. Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem (część I), praca zbiorowa pod red. H. Bienioka, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 159 182. S.P. Robbins, D.A. Decenzo: Podstawy zarządzania, PWE, Warszawa 2002, s. 129 128. J.A.F. Stoner, Ch. Wankel: Kierowanie, PWE, Warszawa 1992, s. 72 104. J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbreth Jr.: Kierowanie, PWE, Warszawa 1997, s. 261 271. 73
Opisz podstawowe etapy procesu planowania Jakie są rodzaje planów? Jakie są ramy czasowe planów? Co to jest strategia i jakie są jej poziomy? Wymień trzy zalety i trzy wady planowania strategicznego. Wymień przeszkody w skutecznym planowaniu. Organizowanie jako funkcja zarządzania słowa klucze struktura organizacyjna, czynniki strukturotwórcze, typy struktur organizacyjnych, schemat organizacyjny, rozpiętość kierowania, hierarchia, podział pracy. Literatura: R. Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2000, s. 374 397. Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem (część I), praca zbiorowa pod red. H. Bienioka, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 186 214. J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbreth Jr.: Kierowanie, PWE, Warszawa 1997, s. 261 272 oraz 306 316. Wyjaśnij pojęcie struktura organizacyjna i schemat organizacyjny. W jaki sposób rozpiętość kierowania wpływa na konfigurację struktury organizacyjnej? Porównaj wady i zalety struktury liniowej funkcjonalnej 74
sztabowo liniowej macierzowej Omów wielowymiarową koncepcję struktury organizacyjnej. Jaka jest podstawowa zasada konstrukcji struktury dywizjonalnej? Jakie są związki między strategią a strukturą organizacyjną? Miejsce i rola kontroli w procesie zarządzania słowa klucze kontrola, system kontroli, kluczowe obszary efektywności, strategiczne punkty kontroli, formy i rodzaje kontroli, etapy procesu kontroli Literatura: R. Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2000, s. 654 682. Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem (część I), praca zbiorowa pod red. H. Bienioka, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 257 267. J.A.F. Stoner, Ch. Wankel: Kierowanie, PWE, Warszawa 1992, s. 457 472. J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbreth Jr.: Kierowanie, PWE, Warszawa 1997, s. 537 557. S.P. Robbins, D.A. Decenzo: Podstawy zarządzania, PWE, Warszawa 2002, s. 557 576. Na czym polega znaczenie i potrzeba funkcji kontroli? Omów podstawowe etapy procesu kontroli. Wyjaśnij dlaczego kluczowe obszary efektywności i strategiczne punkty kontroli są ważne przy projektowaniu systemu kontroli? 75
Jakie są cechy skutecznych systemów kontroli? Kiedy stosuje się kontrolę bieżącą? Dlaczego tak popularna jest kontrola po fakcie? Charakterystyka procesów podejmowania decyzji słowa klucze podejmowanie decyzji, decyzje programowane, decyzje nieprogramowane, racjonalny model podejmowania decyzji, pewność, ryzyka, niepewność Literatura: R. Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2000, s. 280 305. J.A.F. Stoner, Ch. Wankel: Kierowanie, PWE, Warszawa 1992, s. 121 142. J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbreth Jr.: Kierowanie, PWE, Warszawa 1997, s. 238 254. Omów istotę podejmowania decyzji. Porównaj decyzje programowane i nieprogramowane. Scharakteryzuj podstawowe etapy racjonalnego modelu podejmowania decyzji. Wyjaśnij różnice między podejmowaniem decyzji w warunkach pewności, ryzyka i niepewności. Jakie są zalety i wady grupowego podejmowania decyzji? Wybrane problemy zarządzania zasobami ludzkimi (ZZL) słowa klucze proces zarządzania zasobami ludzkimi, planowanie zasobów ludzkich, rekrutacja, dobór, wprowadzenie do pracy, 76
szkolenie pracowników, ocenianie pracowników, awansowanie i zwalnianie pracowników, outplacement. Literatura: R. Griffin: Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2000, s. 439 470. Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem (część I), praca zbiorowa pod red. H. Bienioka, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 271 315. S.P. Robbins, D.A. Decenzo: Podstawy zarządzania, PWE, Warszawa 2002, s. 261 297. J.A.F. Stoner, Ch. Wankel: Kierowanie, PWE, Warszawa 1992, s. 277 302. J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbreth Jr.: Kierowanie, PWE, Warszawa 1997, s. 365 397. Jakie są etapy procesu zarządzania zasobami ludzkimi? Wymień cztery aspekty planowania zasobów ludzkich. Jakie są zalety i wady rekrutacji wewnętrznej? Jakie są wady pogłębionych rozmów kwalifikacyjnych? Jakie są powszechnie stosowane metody selekcji? Jakie problemy wiążą się z awansowaniem pracowników? Kiedy stosuje się przeniesienia w organizacjach? Co to jest outplacement? 77