mgr Mariusz Szulc nauczyciel języka francuskiego Zespół Szkół Rolniczych im. W. St. Reymonta w Czartajewie Rola motywacji i autonomii w dydaktyce języków obcych na przykładzie wykorzystania narzędzi internetowych Idea motywacji jest ściśle związana z autonomią. Autonomia ucznia jest waŝną zasadą procesu dydaktycznego, podkreślaną ostatnio przez wielu autorów. Holec (1995, str. 40) dokonuje podziału na autonomię językową oraz autonomię uczenia się. Definiuje autonomię uczenia się jako umiejętność aktywnego i niezaleŝnego uczenia się, które prowadzi do autonomii językowej. Autonomia językowa czy teŝ komunikacyjna jest to umiejętność radzenia sobie w czasie rzeczywistym i spontanicznie, z przewidywalnymi jak teŝ nieprzewidywalnymi sytuacjami komunikacji. W warunkach szkolnych moŝna mówić o róŝnych stopniach autonomii uczenia się. KaŜdy uczeń reaguje indywidualnie na fakt przekazania mu części odpowiedzialności za jego nauczanie. Konieczne zatem staje się wypracowanie przez samego ucznia własnego stylu pracy, dokonanie niezbędnego wyboru metod, strategii i właściwych ćwiczeń. Według Wilczyńskiej (1999), optymalny dobór indywidualnych strategii uczenia się do rodzaju napotkanych trudności i ogólnych warunków nauczania dokonuje się poprzez autentyczne działanie jednostki. Ta właściwość w sposób znaczący wpływa na skuteczność nauczania/uczenia się. Znaczenie ćwiczeń opartych na autentycznym zastosowaniu języka i autentyczności sytuacji komunikacyjnych okazują się zatem głównymi cechami nauczania języków obcych. Ćwiczenia proponowane przez Gajek (2001) wykorzystujące pocztę elektroniczną podkreślają tę autentyczność. Uczniowie uczestniczący w tego rodzaju ćwiczeniach stają się osobami aktywnymi, które uczą się poprzez autentyczne działania i uŝycie języka w sytuacjach rzeczywistych. Motywacja ma swoje źródła w afektywności, nadaje dynamiki działaniom jednostki nakierowując je na konkretne cele (Wilczyńska, 1999). Zjawisko to pojawia się w sposób naturalny u osób niezaleŝnych, autonomicznych. Najbardziej naturalnym sposobem wzbudzenia motywacji jest troska o wyznaczanie indywidualnych celów jak najbardziej rzeczywistych i jak najbardziej jasnych. Tymczasem w realiach szkoły nie zawsze jest to tak oczywiste. W otoczeniu klasowym uczeń kształtuje w sobie obraz języka obcego, który jest uŝywany wyłącznie w sali lekcyjnej. Po opuszczeniu klasy traci kontakt z językiem,
najczęściej aŝ do następnej lekcji, wyjątek robiąc przy okazji pracy domowej. Zachodzi więc potrzeba aby nauczyciel walczył o motywację swoich uczniów. śeby mogli oni przekształcić wiedzę nabytą w sprawności komunikacyjne Apanovitch (2002) nalega na potrzebę włączenia języka obcego w Ŝycie codzienne uczniów bez zakłócania przyjętego rytmu Ŝycia. Regularny kontakt z językiem poza szkołą pozwala uczniom osiągnąć większą skuteczność na lekcjach. Na przykładzie języka francuskiego proponuje ona stworzenie Indywidualnej Przestrzeni Komunikacji Językowej, którą dalej będę nazywał IPKJ. To narzędzie miałoby pozwolić uczniom na zorganizowanie codziennych kontaktów z językiem obcym w formie ćwiczeń autonomicznych. Osobiście uwaŝam, Ŝe Internet i np. kontakty za pośrednictwem poczty elektronicznej stanowią jeden z przykładów tego rodzaju podejścia. Trzy moduły IPKJ to: informowanie, strategie i regulowanie. W pierwszej kolejności uczniowie są uczulani na korzyści, jakie niesie za sobą nauka języków obcych połączona z wysiłkiem intelektualnym. Następnie uświadamiają sobie, Ŝe ten wysiłek moŝe przyczynić się do sukcesu w innych dziedzinach. W końcu uczniowie zastanawiają się nad licznymi moŝliwościami komunikacji w języku obcym. Ostatecznie, uczniowie są informowani o regułach IPKJ. W module strategii uczniowie powinni angaŝować się w wykorzystywanie wiedzy nabytej podczas lekcji w nowych sytuacjach, stosując najbardziej odpowiednie strategie. Wybór dokonywany przez uczniów powinien zachodzić w sposób autonomiczny. Uczeń powinien takŝe umieć odwoływać się do źródeł informacji innych niŝ nauczyciel, czyli np. do słowników, kolegów z klasy, rodzimych uŝytkowników języka itd. Doświadczenia, między innymi prowadzone i opisywane przez Gajek (2001) dotyczące wykorzystania poczty elektronicznej podczas lekcji języka lub poza lekcjami dowiodły, Ŝe zadania, które nauczyciel narzuca uczniom i których reguły wcześniej ustanawia stają się wcześniej czy później demotywujące i nudne, podczas gdy projekty które pozwalają na znaczną autonomię ucznia sprawiają im przyjemność. Doświadczenia te wykazały takŝe, Ŝe uczniowie inaczej odbierają tekst z ksiąŝki a inaczej tekst e-maila przygotowany specjalnie dla nich, przez konkretną osobę. Redagując czy teŝ czytając otrzymane wiadomości sięgają oni w sposób naturalny po słownik a ich prace są o wiele bardziej staranne dzięki zaangaŝowaniu emocjonalnemu. Niektórzy z nich zachęceni pomysłem ze szkoły kontynuowali wymianę e-maili poza lekcjami. Tak więc uczniowie ci zrobili pierwszy krok w kierunku prawdziwej autonomii komunikacyjnej i autonomii uczenia się. JuŜ w latach osiemdziesiątych XX wieku Holec (1982) podkreśla, Ŝe udział w ćwiczeniach autonomicznych moŝe być jedynie proponowany uczniom. Ci wybrani uczniowie będą następnie musieli dokonać własnego wyboru strategii i
metod uczenia się. Apanovitch (2002) proponuje następujące sposoby pracy z językiem obcym: - Czas specjalnie przeznaczony na pracę z językiem obcym, np. zajęcia językowe, prace domowe, ale takŝe wykorzystywanie zasobów internetowych, czy spotkania z rodzimymi uŝytkownikami języka jako te, które sprzyjają rzeczywistemu wykorzystaniu języka w praktyce, - Praca nad materiałem językowym jednocześnie z wykonywaniem innych zajęć codziennych, np. słuchanie dialogów przez odtwarzacz przenośny i korzystanie z transportu miejskiego, opisywanie w myślach osoby lub krajobrazu w oczekiwaniu na spotkanie, - Posługując się językiem obcym opisywanie sobie swoich zainteresowań, gustów itp. Niektóre z proponowanych ćwiczeń wydają się być pozbawione spontaniczności i opierają się na sztucznej komunikacji i skierowane są do samego siebie. Dlatego teŝ naleŝy podkreślić znaczenie zaangaŝowania uczuciowego ucznia, jego aktywności komunikacyjnej oraz aktywności swego umysłu. Konieczne jest, aby zadanie było zróŝnicowane, intensywne, spontaniczne i miało charakter osobisty (Wilczyńska, 1999). Z tego względu bardziej polecanymi sposobami indywidualnej pracy z językiem obcym wydaje się być korzystanie z Internetu. Trzecim modułem opisywanym przez Apanowitch (2002) jest regulowanie, czyli systematyczna i wspólna analiza trudności i sukcesów uczniów podczas cotygodniowych spotkań. Prowadzone badania wykazały, Ŝe uczniowie w warunkach autonomii odczuwają potrzebę konsultowania się z nauczycielem. Zasada uczenia się autonomicznego opiera się na swobodnym wyborze ze strony ucznia w zakresie celów, treści, metod pracy, kontroli przebiegu nauki i metod oceny osiągnięć (Holec, 1982). Istnieje równieŝ cały wachlarz ćwiczeń, które wykorzystując pocztę elektroniczną prowadzą bezpośrednio do autonomii ucznia, które oparte są na motywacji i które mogą być realizowane niezaleŝnie od zajęć szkolnych. Moje propozycje to indywidualna wymiana korespondencji lub wymiana myśli na forum dyskusyjnym w języku obcym. PoniewaŜ wymiana taka byłaby realizowana poza zajęciami lekcyjnymi, musiałaby być oparta na silnej motywacji uczestników występujących wówczas w roli bardziej partnerów w korespondencji niŝ uczniów. Aby podjąć takie wyzwanie, uczeń musi osiągnąć wystarczający poziom autonomii by mógł przejąć większą odpowiedzialność za swoją naukę.
Internet pozwala na komunikację zarazem globalną i błyskawiczną, daje uczniom okazję do odkrywania na nowo przyjemności pisania, czy chodzi o sztukę epistolarną, gdy uczeń nawiązuje kontakt z rówieśnikami, czy teŝ o projekty szkolne przewidziane i opracowane przez nauczyciela (Mangenot, 1998). Dzięki wymianie korespondencji, pojawieniu się interlokutorów w tym samym wieku uczniowie odnajdują zagubioną motywację (del Rey, 1996). MoŜliwość czynienia postępów według własnego rytmu i własnymi sposobami jest kolejnym źródłem motywacji sygnalizowanym przez autorów (Loiseau i Roch, 2002). Moim zdaniem, wykorzystanie Internetu, np. poczty elektronicznej moŝe nawet mieć wpływ na chęć realizowania innych zadań, bardziej złoŝonych, jak prace indywidualne lub zbiorowe publikowane na stronie serwisu, analizy naukowe, wymiana doświadczeń, budowa strony internetowej itd. Wiele zaleŝy od poziomu uczniów, ich ambicji, jak równieŝ po raz kolejny nie do przecenienia jawi się w tym miejscu rola nauczyciela wspierającego, motywującego, doradzającego.
Literatura 1. Apanovitch E. (2002), "Apprenants démotivés: quel remède?", Le français dans le monde, N o 322, 41-43, CLE International. 2. del Rey J. (1996), "Correspondances", Les dossiers de l'ingénierie éducative, Internet dans le monde éducatif, N o 24, 28-30, CNDP, Paris. 3. Gajek E. (2001), "Poczta elektroniczna jako narzędzie w nauczaniu języka angielskiego i francuskiego - trzy sposoby wykorzystania", Języki Obce w Szkole, N o 1, 51-56, CODN, Warszawa. 4. Holec H. (1982), Autonomie et apprentissage des langues étrangères, Hâtier, Paris. 5. Holec H. (1995), "Apprentissage autodirigé, Petit précis en forme de glossaire", Le français dans le monde, N o 277, 39-44, Hachette. 6. Loiseau Y., Roch S. (2002), "L'enseignant et la salle multimédia", FDLM, 29-31, N o 322, CLE International. 7. Mangenot F. (1998), "Classification des apports d'internet à l'apprentissage des langues", Apprentissage des Langues et Systèmes d'information et de Communication, Vol. 1, N O 2, 133-146, http://alsic.u-strasbg.fr, Université Marc Bloch, Strasbourg. 8. Wilczyńska W. (1999), O autonomii w przyswajaniu języka obcego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Poznań.