Klasyczne i współczesne teorie handlu międzynarodowego MSG wykład II Podyplomowe Studia Handlu Zagranicznego Plan wykładu Teoria przewagi absolutnej Teoria przewagi komparatywnej Teoria Heckschera-Ohlina Teorie współczesne TEORIE EKONOMII KLASYCZNEJ Ukształtowały się w XVIII wieku: Teoria przewagi absolutnej (kosztów absolutnych) (Adam SMITH) Teoria przewag (kosztów) komparatywnych (David RICARDO) 1
TEORIE EKONOMII KLASYCZNEJ- założenia Istnieje jeden czynnik produkcji praca Koszty produkcji określone są przez nakłady pracy potrzebne do wytworzenia towaru Relacja między nakładem pracy a wielkością produkcji nie zmienia się (brak korzyści skali) Nie ma możliwości przemieszczania się czynników produkcji w skali międzynarodowej, ale jest doskonała ich przenośność w skali kraju (z gałęzi do gałęzi) Istnieje doskonała konkurencja w skali kraju i międzynarodowej Nie potrzebny jest czas na przestawienie się z produkcji proeksportowej na zastępującą import Nie ma kosztów transportu Nie ma barier handlowych Eksport =import Teoria przewagi absolutnej Twórca: Adam SMITH (1723-1790) Główne dzieło: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów Teoria przewagi absolutnej GŁÓWNE TEZY: Specjalizacja międzynarodowa- korzystna dla obu współpracujących partnerów Podstawą specjalizacji krajów jest występowanie bezwzględnych (absolutnych) różnic w kosztach wytwarzania, mierzonych nakładami pracy 2
Teoria przewagi absolutnej GŁÓWNE TEZY: Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych towarów które produkuje taniej niż inne kraje. Przyczyną różnic w kosztach wytwarzania jest niejednakowe wyposażenie w zasoby naturalne lub nabyte Źródłem bogactwa są rozmiary produkcji. Najbardziej korzystny jest wolny handel, gdyż konkurencja powoduje wytworzenie się najbardziej korzystnego dla wszystkich partnerów międzynarodowego podziału pracy. Teoria kosztów absolutnych w ujęciu geometrycznym Narzędzia analizy: Krzywa możliwości produkcyjnych (transformacji) = pokazuje kombinację dwóch produktów wytwarzanych przez kraj przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji i określonej technologii Krańcowa stopa transformacji =koszt alternatywny - liczba jednostek o jaką zmniejszy się produkcja dobra A, aby produkcja dobra B wzrosła o jednostkę Koszt alternatywny określony jest przez tangens kąta nachylenia krzywej transformacji do osi X Krzywa możliwości produkcyjnych (transformacji)- Hiszpania Prod. wina Qw H H Koszt alternatywny w Hiszpanii = tg α Nachylenie 2/1 α Qs H Prod. sukna 3
Krzywa możliwości produkcyjnych (transformacji)- Anglia Prod. wina Qw A Koszt alternatywny w Anglii = tg β Nachylenie 1/2 β Qs A Prod. sukna Korzyści z wymiany- Anglia Prod. wina Qw A Nachylenie 1/2 Koszt alternatywny w Anglii = tg β Brak handlu: prod.=a Handel: pełna specjalizacja; prod.sukna=e; brak prod. wina Eksport = DE Import = DA F 0 C A β i A m p o r t D eksport E Prosta o nachyleniu 1/1 Qs A Prod. sukna Korzyści z wymiany- Hiszpania Prod. wina B Qw H H D C e k s p o r import t H H Nachylenie 2/1 Koszt alternatywny w Hiszpanii = tg α Brak handlu: prod.=h Handel: pełna specjalizacja; prod.wina=b; brak prod. sukna Eksport = DB Prosta o nachyleniu 1/1 Import = DH α 0 A Qs H Prod. sukna 4
Teoria przewag komparatywnych Twórca: David Ricardo (1772-1823) Dzieło: Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817 r.) Koszt komparatywny Koszt komparatywny jest to koszt wytworzenia jednostki dobra wyrażony w jednostkach innego dobra. Można go wyrazić dwojako: 1. jest to relacja między absolutnymi kosztami jednostkowymi wytworzenia dwóch dóbr w tym samym kraju 2. relacja między absolutnymi kosztami jednostkowymi tego samego dobra w dwóch krajach Teoria przewag komparatywnych GŁÓWNE TEZY Podstawą specjalizacji krajów jest występowanie względnych (komparatywnych) różnic w kosztach wytwarzania. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych towarów które produkuje stosunkowo najtaniej tj. takich dla których jego względna przewaga kosztów wytwarzania (mierzona nakładami pracy) jest stosunkowo największa lub różnica kosztów na jego niekorzyść jest stosunkowo najmniejsza. 5
Teoria przewag komparatywnych GŁÓWNE TEZY Relacja wymienna musi być w najgorszym wypadku taka jak bez podejmowania specjalizacji i wymiany. Granice wzajemnie opłacalnego handlu wyznaczają krajowe relacje kosztów, przy założeniu, że każdy kraj specjalizuje się w produkcji dobra, którego koszt komparatywny jest niższy, a więc przewaga komparatywne wyższa. Przyczyną różnych kosztów wytwarzania są różne funkcje produkcji (odmienne warunki wytwarzania) Teoria przewag komparatywnych- wnioski specjalizacja i handel są korzystne dla obu stron nawet gdy jeden kraj jest mniej wydajny niż drugi w produkcji obu dóbr jeśli kraj będący tańszym (wydajniejszym) producentem obu towarów nie ma nad droższym jednakowej przewagi w produkcji obu dóbr podział korzyści między partnerami zależy od relacji wymiennej, która zawiera się w przedziale określonym przez relacje wewnętrzne w krajach obu partnerów Teoria obfitości zasobów (szkoła neoklasyczna) Autorzy: E.Heckscher B.Ohlin Tezy: podstawową przesłanką handlu międzynarodowego jest różne wyposażenie krajów w czynniki produkcji (kapitał i pracę). Kraj lepiej wyposażony w kapitał będzie produkował towary kapitałochłonne, natomiast kraj w którym czynnikiem bardziej obfitym jest praca- wyroby pracochłonne. Relatywna rzadkość lub obfitość czynników produkcji, określając ich ceny decyduje o względnych różnicach poziomów cen i kosztów wytwarzania między krajami i stanowi podstawę specjalizacji i wymiany międzynarodowej 6
Paradoks Leontiefa Przedmiotem badań Leontiefa była gospodarka Stanów Zjednoczonych, w 1947 r. podzielona na 142 sektory ujęte w tablice przepływów międzygałęziowych (input-output). Cel: stwierdzenie, czy prawdą jest, że Stany Zjednoczone eksportują towary kapitałochłonne, oraz importują zagraniczne dobra i usługi, których produkcja jest pracochłonna Paradoks Leontiefa Wyniki badań Leontiefa: USA eksportują towary pracochłonne, a importują kapitałochłonne (nie potwierdziły teorii H-O) Wyjaśnienie paradoksu: porównanie wydajności pracy w USA i innych krajach. Wydajność pracy w Stanach Zjednoczonych była trzykrotnie wyższa, co oznaczało, że przy danej ilości kapitału jedna roboczogodzina pracy amerykańskiej jest ekwiwalentem trzech roboczogodzin pracy zagranicznej. Przyczyna różnic w wydajności- przewaga USA w zakresie przedsiębiorczości i organizacji pracy w stosunku do reszty krajów. Wniosek: Stany Zjednoczone są krajem lepiej wyposażonym w pracę niż inne kraje, ponieważ ta praca jest 3-krotnie bardziej efektywna niż gdzie indziej. Wybrane współczesne teorie handlu międzynarodowego Modele wieloczynnikowe (neoczynnikowe) Neotechnologiczne teorie handlu: Teoria luki technologicznej Teoria cyklu życia produktu 7
Modele wieloczynnikowe (neoczynnikowe) Modele neoczynnikowe, przyjmują ogólne założenia teorii H-O. Dokonują jednak nowej interpretacji zasobów produkcyjnych. Istotna jest nie tylko ilość zasobów ale także ich jakość. Do teorii handlu wprowadzono tzw. czynnik ludzkiego kapitału, ujmowanego jako zasób wiedzy ucieleśnionej w czynniku pracy w formie wiedzy ogólnej i zawodowej (kwalifikacje) oraz doświadczenia nabywanego w czasie wykonywania pracy. Czynnik ten nie jest równomiernie rozłożony pomiędzy poszczególne kraje ze względu na różnice w zasobach wiedzy podstawowej i stosowanej, odmienność systemów kształcenia itp. Modele wieloczynnikowe (neoczynnikowe) TEZA: Krajowe różnice w stopniu wyposażenia w zasoby ludzkiego kapitału są podstawą specjalizacji międzygałęziowej. Kraje obfitujące w ludzki kapitał eksportują głównie dobra zawierające duży nakład kwalifikowanej pracy, importują z kolei dobra wytworzone przy relatywnie dużym nakładzie nisko kwalifikowanej siły roboczej. Do pomiaru zasobów tego czynnika używane są dwie miary: stawki płacowe oraz struktura zawodowa pracowników, tj. udział grup zawodowych o wysokich kwalifikacjach W modelach uwzględniających element wiedzy, czynnik ludzkiego kapitału jest ujmowany statycznie, jako zasób. Pomijane są natomiast dynamiczne elementy technologii (wiedzy), na które zwracają uwagę dopiero neotechnologiczne teorie handlu. Teoria luki technologicznej Teza: do powstawania strumieni handlu prowadzą różnice technologiczne. Twórca teorii: M. Posner Założenia teorii: technologia jest czynnikiem produkcji specyficznym dla firm; specyfika zmiany technologicznej prowadzi do różnic w tempie rozwoju firm, sektorów, krajów. Różnice te związane są z czynnikiem czasu, niezbędnym do dokonania zmiany innowacyjnej przez innowatora i jej naśladownictwa przez imitatora. Opóźnienie naśladowcze (imitacyjne) maleje lub zanika w rezultacie rozprzestrzeniania się wiedzy. 8
Etapy zmiany technologicznej wprowadzenie innowacji przez innowatora (firmę), która staje się monopolistą w zakresie nowej technologii; dyfuzja innowacji wewnątrz kraju (imitowanie przez firmy krajowe); dyfuzja innowacji w skali międzynarodowej (imitacja innowacji przez firmy zagraniczne, które wcześniej importowały gotowy produkt). Teoria luki technologicznej- tezy Przyczyna wymiany między krajami: istnienie luki technologicznej Kraje bardziej zaawansowane technologicznie (innowatorzy) eksportują produkty wytworzone dzięki innowacjom, a kraje opóźnione ( imitatorzy) importują je. Czynniki przewagi innowatora: czas niezbędny imitatorom krajowym i zagranicznym do adaptacji i zastosowania technologii innowatora; opóźnienie popytu w krajach będących imitatorami nowej technologii. Teoria cyklu życia produktu Vernona główne tezy Produkty nowoczesne we wczesnych fazach swojego cyklu (czyli nowe i wzrostowe) życia przynoszą korzyści z handlu wynikające z przewagi technologicznej kraju - innowatora W przypadku produktów dojrzałych i schyłkowych źródłem korzyści z handlu stają się takie czynniki jak obfitość taniej siły roboczej oraz korzyści skali. 9
Tempo zmian Teoria cyklu życia produktu (Vernon, 1966) Wzrost(II) Spadek(IV) Rozwój(I) Dojrzałość (III) Czas Zysk Sprzedaż 10