Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze. Rafał Jarosz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych

Transkrypt

1 Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze International economics Rafał Jarosz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych 2008/2009

2 Zakres przedmiotu Istota gospodarki światowej i procesy globalizacji Ewolucja teorii międzynarodowego podziału pracy i handlu międzynarodowego (spór o wolny handel i ochronę rynku wewnętrznego) Bilans handlowy i płatniczy oraz problemy ich równowagi Wpływ handlu zagranicznego na dochód narodowy i koniunkturę w gospodarce (korporacje transnarodowe) Teoria procesów integracyjnych na świecie (Unia Europejska)

3 Literatura podstawowa P.R. Krugman, M. Obstfeld, Ekonomia Międzynarodowa, WN PWN, Warszawa 2007 P.R. Krugman, M. Obstfeld, International Economics. Theory and Policy, Seventh Edition, Addison-Wesley Publishing Company, 2004

4 Literatura uzupełniająca Tomasz Rynarzewski, Anna Zielińska-Głębocka, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, WN PWN, Warszawa 2006 Adam Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006 Marian Guzek, Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlowej, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2006

5 Zaliczenie przedmiotu Test egzaminacyjny Definicje pojęć (50%) Pytania analityczno-opisowe (50%)

6 Wykład I Istota gospodarki światowej i procesy globalizacji Ewolucja teorii międzynarodowego podziału pracy i handlu międzynarodowego

7 Wykład z Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych (MSG) ma na celu ukazanie i wyjaśnienie jak funkcjonuje gospodarka otwarta, powiązana ze światem więzami handlowymi i finansowymi. Wykład ma wyjaśnić również jakie są podstawowe zasady funkcjonowania głównych międzynarodowych instytucji finansowych i handlowych.

8 Istota globalizacji i główne cechy integracji globalizacja integracja Proces intensyfikacji powiązań krajowych i międzynarodowych podmiotów gospodarczych w wyniku liberalizacji handlu i transferu kapitału oraz przepływu informacji Procesy głównie żywiołowe, wynikające z działania sił rynkowych Proces odpowiednich zmian w strukturach gospodarczych poszczególnych krajów w kierunku wytworzenia się jednolitej struktury ekonomicznej i na jej podstawie jednolitego organizmu gospodarczego Procesy świadome, kształtowane i nadzorowane przez państwa tworzące ugrupowanie Brak celów integracyjnych o zasięgu Wyznaczone cele integracyjne ogólnoświatowym wyrównywanie poziomów rozwoju gospodarczego Ograniczenie sfery decyzji państw narodowych pod wpływem rosnącej roli korporacji transnarodowych, mających często interesy rozmijające się z interesami społeczeństw i państw narodowych Powershift by Tofler - IGOs intergovernmental organizations - NGOs non-governmental organizations - alterglobaliści Dobrowolne ograniczanie suwerenności państw w drodze cedowania części ich kompetencji wspólnym instytucjom

9 Międzynarodowy podział pracy tworzy historycznie ukształtowane formy więzi gospodarczych między krajami, określa ich miejsce w produkcji światowej, tj. decyduje o międzynarodowej specjalizacji produkcji, stanowi podstawę rozwoju wymiany międzynarodowej, określa jej charakter, kierunki i strukturę towarową, a jednocześnie wymiana handlowa przyspiesza proces różnicowania i specjalizacji produkcji.

10 ŹRÓDŁA TRADYCYJNEGO MPP rewolucja przemysłowa kolonializm wywóz kapitału migracje ludności polityka handlowa państwa (protekcjonizm v. leseferyzm) W gospodarce opartej na leseferyzmie jedynym regulatorem jest cena; brak jest jakiejkolwiek ingerencji czynników państwowych w procesy rynkowe (przeciwieństwo interwencjonizmu).

11 KORZYŚCI ZE SPECJALIZACJI I WYMIANY autarkia handel, jako pośrednia metoda produkcji wpływ handlu na możliwości konsumpcyjne każdego kraju (bez wymiany są one równe możliwościom produkcyjnym, z handlem one rosną) lepsza alokacja zasobów produkcyjnych produkcja masowa rozłożenie się kosztów stałych, obniżka kosztów ogółem koncentracja środków rzeczowych, finansowych, siły roboczej w wielkich jednostkach produkcyjnych, a proces produkcyjny rozdzielony na poszczególne stadia szybszy wzrost wydajności (bo wewnątrzzakładowy podział pracy) możliwości większych nakładów na B+R (koncentracja wydatków większa efektywność) wzrost popytu na siłę roboczą powoduje wzrost dochodów realnych społeczeństwa, czyli wzrost poziomu stopy życiowej

12 Nowa tendencja w międzynarodowym podziale pracy: Chęć przyciągnięcia kapitału z krajów wysokorozwiniętych Offshoring Pryszłość Rosnące wymagania płacowe i socjalne; środowisko naturalne Pauperyzacja i rosnące bezrobocie różnice między stopą zysku

13 Ewolucja teorii międzynarodowego podziału pracy i handlu międzynarodowego feudalizm Twierdzenie Heckschera-Ohlina Efekt Stolpera-Samuelsona Paradoks Lenontiefa Teoria przewagi komparatywnej TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE Korzy ci skali produkcji Życia produktu Luki technologicznej Teoria przewagi absolutnej Merkantylizm psychozy lęku przed brakiem towarów dogmatu słusznej ceny - barter Wiek XV Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów-a. Smith Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania D. Ricardo

14 Merkantylizm korzystny bilans w handlu i wymianie w skali międzynarodowej stanowi źródło bogactwa narodu. Celowym jest gromadzenie kruszców szlachetnych i prowadzenie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tego celu (np. poprzez ograniczenia importu i promowanie eksportu).

15 TEORIA KOSZTÓW ABSOLUTNYCH TOWARY WYSZCZEGÓLNIENIE KRAJ A KRAJ B X Y X Y X Y krajowe nakłady pracy ogółem 1 godzina 1 godzina krajowe nakłady pracy na produkcję jednostki towaru mierzone czasem pracy 1 tona 1 tona Kierunki pożądanej specjalizacji 6 ton 3 tony 10 minut 20 minut 6 ton 1 tona 6 ton 60 minut 10 minut Na przedstawionym przykładzie kraj A w ciągu 1 godziny wyprodukuje sześć razy więcej towaru X niż kraj B tego samego towaru (inaczej mówiąc, kraj A wyprodukuje 1 tonę produktu X sześć razy szybciej niż kraj B tego samego produktu). Kraj A powinien się specjalizować w produkcji towaru X i analogicznie kraj B w produkcji towaru Y 6 ton

16 Anglia Portugalia Sukno Wino Portugalia ma zatem bezwzględną przewagę, ponieważ oba dobra jest w stanie wyprodukować taniej niż Anglia. Jednocześnie obydwa kraje potrzebują po 5 jednostek każdego dobra. Jeżeli będą chciały zaspokoić swoje potrzeby wyłącznie własną produkcją (czyli powstrzymają się od wymiany), wówczas nakład pracy konieczny do zaspokojenia swojego zapotrzebowania na wino i sukno przedstawia się następująco: Anglia Portugalia Roboczo-godzin Wielkość produkcji Nakład pracy Roboczo-godziny Wielkość produkcji Nakład pracy Sukno Wino Jednostka wina wyrażona w suknie jest tańsza w Portugalii (1 wino = 0,66 sukna) niż w Anglii (1 wino = 1,25 sukna). Jednostka sukna wyrażona w winie jest droższa w Portugalii (1 sukno = 1,5 wina) niż w Anglii (1 sukno = 0,8 wina). Ta różnica we względnej cenie dwóch dóbr w Anglii i Portugalii stanowi istotę teorii kosztów komparatywnych: Anglii opłaca się wymienić jednostkę sukna za jednostkę wina, ponieważ w Anglii sukno jest tańsze od wina. Jednocześnie Portugalii opłaca się oddać jednostkę wina w zamian za jednostkę sukna, ponieważ w Portugalii wino jest tańsze od sukna. Fakt, że Portugalia ma znacząco niższy poziom kosztów dla obydwu dóbr nie wpływa na korzyści, jakie oba kraje odnoszą z wymiany handlowej. Jeżeli oba kraje zdecydują się wyspecjalizować w produkcji dobra o niższym koszcie komparatywnym i produkować dodatkowe jednostki z przeznaczeniem na wymianę za dobra o wyższym koszcie komparatywnym wówczas będą mogły skorzystać na wymianie handlowej. Globalna produkcja się nie zmieni, zatem Portugalia wyprodukuje 10 jednostek wina, z czego sprzeda 5 jednostek Anglii w zamian za 5 jendostek sukna. Anglia wyprodukuje 10 jednostek sukna, z czego 5 jednostek wymieni za 5 jednostek wina. Nakłady obu krajów będą się kształtować następująco: Anglia Portugalia Roboczo-godzin Wielkość produkcji Nakład pracy Roboczo-godzin Wielkość produkcji Nakład pracy Sukno Wino Po wymianie 5 jednostek wina za 5 jednostek sukna oba kraje zaspokajają swoje zapotrzebowanie na oba produkty. Jednocześnie w porównaniu do sytuacji, gdy kraje produkowały wyłącznie na własny użytek wymiana pozwoliła na obniżenie nakładów na produkcję: Anglia Portugalia Koszt bez wymiany Koszt z wymianą Różnica bezwzględna Różnica względna 11% 20%

17 TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW Heckschera -Ohlina występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji: w kapitał i pracę. Za punkt wyjścia przyjmują oni identyczność funkcji produkcji w różnych krajach, ale też różną obfitość kapitału i pracy. Każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego, a przez to tańszego czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i droższego czynnika produkcji.

18 Podsumowanie teorii klasycznych Teoria kosztów komparatywnych jest spójna Opiera się na upraszczających założeniach: Dwa kraje i dwa produkty Sprowadzenie wszystkich nakładów do jednego czynnika produkcji, tj. pracy ludzkiej Całkowity brak przepływu czynników produkcji między krajami Nie uwzględnienie korzyści skali produkcji Cała wymiana międzynarodowa jest objaśniana na podstawie tylko jednej cechy różnicującej gospodarki.

19 Współczesna gospodarka światowa a handel międzynarodowy - trendy Gospodarki wielu krajów upodabniają się do siebie efekt procesów integracji ekonomicznej, umiędzynarodowienia procesów gospodarczych, ekspansji koncernów wielonarodowych, inwestycji zagranicznych. Wzrost w wielu krajach PKB per capita maleje znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych zazwyczaj rolniczych. Upowszechnia się model konsumpcji pochodzący z krajów dobrze rozwiniętych. Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne niż te z modeli klasycznych.

20 Handel wenątrzgałęziowy Znaczna część handlu światowego dokonuje się pomiędzy krajami uprzemysłowionymi, nie różniącymi się znacznie od siebie pod względem czynników produkcji czy technologii. Francuzi sprzedają Niemcom samochody Renault, kupując w zamian Audi. Polacy piją fińską wódkę Finlandia, jednocześnie eksportując Wyborową.

21 Wnioski Zaczyna dominować handel podobnymi, choć nie jednakowymi artykułami konsumpcyjnymi handel wewnątrzgałęziowy. Klasyczne teoria handlu nie znajdują zastosowania!

22 Modele technologiczne Model luki technologicznej Cykl życia produktu Modele handlu oparte na nowej teorii wzrostu (Romera, Lucasa, Grossmana-Helpmana)

23 Miary konkurencyjności Wskaźnik pokrycia importu eksportem Absolutne eksportowe udziały rynkowe Relatywne eksportowe udziały rynkowe Wskaźnik ujawnionych korzyści komparatywnych

24 Wskaźnik pokrycia importu eksportem Ex n Im n Relacja eksportu do importu w odniesieniu do produktu n Informuje o pozycji kraju jako eksportera i importera Wskaźnik może być liczony dla całego handlu produktem n, lub dla wymiany z określonym krajem lub grupa krajów, np. UE, OECD.

25 Absolutne eksportowe udziały rynkowe MS = ( Ex ( Ex n n ) ) i w Mierzy udział eksportu dobra n kraju i w całkowitym eksporcie światowym tego dobra.

26 Relatywne eksportowe udziały rynkowe RMS = ( Ex ( Ex n n ) ) i w ( Ex ( Ex n n ) ) k w Mierzy udział eksportu dobra n kraju i w całkowitym eksporcie światowym tego dobra do odpowiednika udziału partnera handlowego k w eksporcie światowym w. Określa pozycję konkurencyjną danego kraju w rynku światowym w odniesieniu do pozycji konkurenta. Może być mierzony nie tylko w odniesieniu do eksportu światowego, ale też np. do eksportu EU, OECD.

27 Wskaźnik ujawnionych korzyści komparatywnych (miara Balassy) RCA = ( Ex ( Ex n n ) ) i w ( Ex) ( Ex) i w Obrazuje łącznie korzyść konkurencyjną i komparatywna Obrazuje łącznie korzyść konkurencyjną i komparatywna kraju Udział eksportu dobra n z kraju i w całkowitym eksporcie tego dobra, do udziału całkowitego eksportu kraju i w całkowitym eksporcie światowym w.

28 Pojęcie przewagi komparatywnej typu ricardiańskiego i typu Balassy Kryterium opłacalności eksportu danej dziedziny z innymi oraz w porównaniu z zagranicą Opiera się na danych odzwierciedlających stopień zaawansowania eksportu poszczególnych dziedzin produkcji krajowej w skali ogólnoświatowej Mały eksport lub jego całkowity brak nie przeszkadza w uzyskaniu dużej przewagi komp. przemawiającej za rozwojem eksportu w przyszłości Wysoka przewaga może wystąpić, mimo małej opłacalności produkcji lub jej braku. Za rozwojem eksportu przemawia osiągnięty już w tej dziedzinie poziom eksportu w przeszłości

29 Pojęcia Globalizacja Integracja Pauperyzacja Offshoring IGOs NGOs Alterglobaliści Międzynarodowy podział pracy Leseferyzm Autarkia Feudalizm Merkantylizm Czynniki produkcji Specjalizacja międzygałęziowa Specjalizacja wewnątrzgałęziowa Przewaga komparatywna typu ricardiańskiego Przewaga komparatywna typu Balassy Paradoks Leontiefa