Wykład: KAPITAŁ LUDZKI JAKO KLUCZOWE ŹRÓDŁO BOGACTWA
Kapitał ludzki wg Adama Smitha Na kapitał trwały, którego cechą jest przynoszenie dochodu lub zysku (...), składają się cztery główne pozycje, w tym pożyteczne umiejętności nabyte przez członków społeczeństwa. By nabyć takie kwalifikacje człowiek musi przez czas kształcenia, nauk lub terminowania otrzymywać środki utrzymania, co zawsze jest rzeczywistym wydatkiem, który jest kapitałem trwałym, jakby zawartym w danym człowieku. Te umiejętności są częścią jego majątku, jednocześnie częścią majątku społeczeństwa, do którego człowiek ten należy. Smith, 1776
Gary Becker (ur. 1930) Theodore Schultz (1902-98) Nagroda Nobla 1992 Nagroda Nobla 1979
Kapitał ludzki wg Theodora Schultza Kapitał ludzki można określić jako zasób wiedzy i umiejętności, zdrowia, energii witalnej zawarty w społeczeństwie. Umiejętności i wiedza są formą kapitału; kapitał ten jest w znacznej mierze efektem przemyślanych inwestycji; w zachodnich cywilizacjach rósł on o wiele szybciej niż konwencjonalnie pojmowany kapitał. Każdy człowiek rodzi się z pewnym szczególnym zespołem genów określających jego wrodzone zdolności. Cechy nabytej jakości populacji, które mają wartość i mogą być wzbogacone za pomocą odpowiedniego inwestowania, będziemy uważać za kapitał ludzki. T. Schultz
Inwestycje w kapitał ludzki wg T. Schultza formalne kształcenie szkolne na wszystkich szczeblach szkolenia w czasie pracy programy studiów dla dorosłych usługi związane z ochroną zdrowia, wpływające na długość życia, siłę i witalność ludzi poszukiwanie informacji na temat sytuacji ekonomicznej firm i perspektywach zawodowych badania naukowe migracje ludności w celu znalezienia lepszej pracy
Pomiar inwestycji w kapitał ludzki 1. Podejście kosztowe (rachunek wielkości nakładów na kształcenie, ochronę zdrowia itp.) H = E * N H zasób kapitału ludzkiego E przeciętne nakłady wydatkowane na kreację umiejętności N ilość osób w populacji 2. Podejście dochodowe (zdyskontowana wartość oczekiwanych dochodów; pod uwagę bierze się oczekiwaną długość życia, strumień zarobków i stopę % do dyskontowania zarobków)
Miary kapitału ludzkiego 1) Osiągnięcia edukacyjne populacji, które wyznacza się przy użyciu dwóch wskaźników: średniej liczby lat uczęszczania do szkoły oraz najwyższego ukończonego poziomu edukacyjnego; Barro i Lee [2000]. 2) Wydatki na cele edukacyjne; Barro i Sala-i-Martin [1995]. 3) Relacja wysokości wynagrodzeń pracowników do poziomu wykształcenia; miernik Mulligana i Sala-i-Martina [1997] określający stosunek płac pomiędzy pracownikiem z określonym poziomem wykształcenia a pracownikiem bez formalnego wykształcenia.
Edukacja jako źródło bogactwa, USA W 1910 r. tylko 9% młodych Amerykanów uzyskiwało średnie wykształcenie, ale w ciągu kolejnych 30 lat odsetek ten wzrósł ponad pięciokrotnie w 1940 r. 50% młodych ludzi w USA mogło pochwalić się dyplomem szkoły średniej. Źródło: C. Goldin, 2001.
Wykształcenie a PKB per capita, 2009 Kraj % osób z wyższym wykształceniem (w wieku 25-64 lata), 2009 [2001] PKB na jednego mieszkańca (w tys. $) 2009 Kanada 50 [39] 40,8 USA 41 [35] 47,0 Japonia 44 [31] 39,3 Szwecja 33 [29] 46,2 Australia 37 [27] 42,7 Nowa Zelandia 40 [27] 28,0 Dania 34 [27] 57,9 Wielka Brytania 37 [25] 37,1 Szwajcaria 35 [24] 69,7 Korea Płd. 39 [23] 18,3 Islandia 33 [23] 40,3 Holandia 33 [22] 51,9 Francja 29 [21] 41,6 Hiszpania 30 [21] 32,3 Polska 21 [11] 11,4
Populacja osób z wyższym wykształceniem (w %), 2014 Źródło: OECD, Education at a glance 2015.
Średnia liczba lat nauki a PKB per capita Źródło: Heston i inni (2002), Barro i Lee (2000)
Koszty a lata kształcenia wg T.Schultza Przeciętny koszt kształcenia K K = f (l) Kw Kś Kp Lata kształcenia l
Roczne wydatki (na 1 studenta) a GDP per capita (2009)
Wyniki testu PISA i nakłady na edukację (2009)
Inwestycje w kapitał ludzki jako wytłumaczenie reszty w modelach wzrostu gospodarczego Znaczna część wzrostu dochodu USA nie daje się wytłumaczyć wzrostem kapitału rzeczowego i siły roboczej. G. Becker: Human Capital, 1975 Dokonywane były intensywne poszukiwania opuszczonych czynników produkcji, którym można by przypisać nie wyjaśnioną resztę w nowoczesnym wzroście ekonomicznym. Szybszy wzrost dochodu narodowego w porównaniu ze wzrostem roboczogodzin, ziemi i kapitału rzeczowego ma swe źródło przede wszystkim w podwyższonym poziomie wykształcenia siły roboczej. T. Schultz: Investment in Human Capital, 1976
Źródła wzrostu gospodarczego w USA w latach 1929-1982 Źródła wzrostu Składniki wzrostu gospodarczego (śr. 3,2 %) % udział w kreowaniu wzrostu gospodarczego Wzrost nakładów (w tym) 1,1 34 % Dodatkowa praca 0,5 15 % Dodatkowy kapitał 0,6 19 % Ziemia 0,0 0 % Wzrost produktywności 2,1 66 % (w tym) Edukacja siły roboczej 0,6 19 % Wzrost wiedzy i inne* 1,5 47 % RAZEM 3,2 100 % Źródło: Denison Edward, Trends in AMERICAN Economic Growth, 1929-1982.
Gospodarka oparta na wiedzy [ang. knowledge-based economy] Gospodarka, w której wiedza jest głównym czynnikiem produktywności i wzrostu gospodarczego (przed pracą i kapitałem, surowcami i energią); zasadniczą rolę w gospodarce opartej na wiedzy odgrywa informacja, edukacja i technologie, w szczególności technologie informacyjne i komunikacyjne.
Rachunek wzrostu z uwzględnieniem kapitału ludzkiego Yt produkcja (GDP) At TFP (total factor productivity) Kt - zasoby kapitałowe (capital stock) Ht kapitał ludzki (human capital) [średnia liczba lat nauki] Nt siła robocza (labor force)
Kapitał ludzki w modelach wzrostu gospodarczego 1) kapitał ludzki jako argument funkcji produkcji; akumulacja kapitału ludzkiego przyczynia się bezpośrednio do generowania wzrostu gospodarczego - model Mankiwa-Romera-Weila [1992], modele wzrostu endogenicznego (opisane w pracach: Lucasa [1988], Azariadisa i Drazena [1990], Beckera, Murphyego i Tamury [1990] i Rebelo [1991]. 2) kapitał ludzki jako istotny element wzrostu gospodarczego poprzez jego wpływ na powstawanie innowacji lub lepsze przyswajanie nowych technologii - modele wzrostu opisywane w pracach: Romer [1990], Grossman i Helpman [1991] oraz Aghion i Howitt [1992].
Szacunkowy wpływ dodatkowego roku nauki na stopę wzrostu gospodarczego
Wykształcenie a płaca w Brazylii, 1998 Przeciętna płaca godzinowa pracownika (w miastach): a) bez wykształcenia 1,94 R$ (100%), b) z wykształceniem podstawowym 2,56 R$ (132%), c) niższym średnim 3,60 R$ (186%), d) średnim wyższym 6,31 R$ (325%), e) wyższym 15,8 R$ (814%). Źródło: Andreas Blom Lauritz Holm-Nielsen Dorte Verner: EDUCATION, EARNINGS, AND INEQUALITY IN BRAZIL 1982-1998;IMPLICATIONS FOR EDUCATION POLICY. World Bank
Relacje dochodów z pracy wśród osób z różnym poziomem wykształcenia, 2010 Źródło: Education at a Glance 2012.
Miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę, 2014 Poziom wykształcenia Miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę (w zł) Wyższe 2032 Średnie zawodowe i ogólnokształcące 1333 Zasadnicze zawodowe 1055 Gimnazjalne, podstawowe i niepełne 940 OGÓŁEM 1340 Źródło: GUS, 2015
Inwestycja w studia MBA, Harvard USA Liczba studentów MBA (2015): 932 Koszt studiów MBA: czesne ok. 58 875 $ (rocznie) Łączne koszty ok. 95 100 $ (rocznie) Mediana wynagrodzeń (2014): absolwenci Harvard Business School 125 000 $ Źródło: http://www.hbs.edu/
Współczynniki aktywności zawodowej, 2009 Źródło: www.stat.gov.pl
Poziom wykształcenia a stopa zatrudnienia, 2010 Kraj Wykształcenie mniej niż średnie średnie wyższe Dania 62,9 79,1 85,7 Francja 55,4 74,4 83,6 Hiszpania 52,9 68,9 79,7 Irlandia 46,8 66,4 81,1 Włochy 50,4 72,6 78,3 Kanada 55,1 74,0 81,3 Niemcy 55,3 76,3 86,9 Szwajcaria 68,3 80,0 88,7 Szwecja 63,8 82,0 88,1 USA 52,1 67,9 80,0 Wielka Brytania 56,8 76,8 85,1 Polska 39,9 65,6 84,8 Źródło: OECD, Education at a Glance 2012.
Stopa zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata wg poziomu wykształcenia (2006) Źródło: Education at a Glance 2008. OECD Indicators
Poziom wykształcenia a stopa bezrobocia, 2010 Kraj Wykształcenie mniej niż średnie średnie wyższe Dania 9,0 6,1 4,6 Francja 12,9 7,2 4,9 Hiszpania 24,7 17,4 10,4 Irlandia 19,5 13,7 6,8 Czechy 22,7 6,2 2,5 Kanada 12,4 7,5 5,4 Niemcy 15,9 6,9 3,1 Szwajcaria 8,0 4,9 3,0 Szwecja 11,0 6,1 4,3 USA 16,8 11,2 5,3 Wielka Brytania 10,3 6,2 3,4 Polska 16,2 8,9 4,2 Źródło: OECD, Education at a Glance 2012.
Rok Liczba bezrobotnych (MPiPS), 2000-2015 Liczba bezrobotnych Liczba bezrobotnych z wykształceniem wyższym Odsetek bezrobotnych z wykształceniem wyższym 2000 2702576 69380 2,6% 2001 3115056 100463 3,2% 2002 3216958 126640 3,9% 2003 3175674 140242 4,4% 2004 2999601 149416 5,0% 2005 2773000 152350 5,5% 2006 2309410 140718 6,1% 2007 1746573 120232 6,9% 2008 1473752 124848 8,5% 2009 1892680 178328 9,4% 2010 1954706 204679 10,5% 2011 1982676 225832 11,4% 2012 2136815 250989 11,7% 2013 2157883 258815 12,0% 2014 1825180 225441 12,4% 2015 1563339 200245 12,8%
Stopa bezrobocia (BAEL), IV kw. 2009 i [I kw. 2015] Ogółem 8,5% [8,6%] w wieku: 15-24 lat 22,3% 25-34 8,7% 35-44 5,9% 45 lat i więcej 6,1% w wieku: 18-19 lat [36,0%] 20-24 [22,5%] 25-29 [11,8%] 30-34 [ 6,8%] wg poziomu wykształcenia: wyższe 5,0% [4,5%] policealne i średnie zawodowe 8,0% [7,9%] średnie ogólnokształcące 10,3% [11,6%] zasadnicze zawodowe 9,3% [10,8%] gimnazjalne, podstawowe i niepełne podst. 15,9% [18,7%]
Wykształcenie a ubóstwo, USA W USA wśród osób, które nie ukończyły szkoły średniej, z różnych programów opieki społecznej korzysta 30% osób w wieku 25-54 lata i aż 46% w wieku powyżej 54 lat. W populacji osób posiadających wyższe wykształcenie wskaźniki te są kilka razy niższe i wynoszą tylko: 4% (w grupie wiekowej 25-54 lata) i 14% (w grupie wiekowej powyżej 54 lat). Źródło: Ellwood, 2001
Racjonalność zachowań przestępczych Gary Becker: Crime and Punishment: An Economic Approach Journal of Political Economy, 76/1968
Edukacja a przestępczość, Australia 1999 Education Exit Level Number Percent Grades 1-7 16 5.86% Grades 8-10 169 61.90% Grades 11-12 73 26.73% Post-secondary (Business) 1 0.37% Teachers College 0 0.00% Technical / Trade Accreditation 1 0.37% Tertiary Certificate / Diploma 1 0.37% Tertiary Degree 1 0.37% Unknown / not stated 11 4.03% Total 273 100% Education of female offenders upon entry to secure custody as at 30 June 1999 (Department of Corrective Services, 2000a)
Poziom wykształcenia więźniów w USA, 2003 Źródło: C. Harlow, Bureau of Justice Statistics, 2003.
Prawdopodobieństwo trafienia do więzienia w USA W USA 1/3 młodych czarnych mężczyzn, którzy nie ukończyli szkoły średniej, siedzi w więzieniu.
Liczba studentów w Polsce, 1990-2015 Źródło: GUS
Współczynnik skolaryzacji brutto w Polsce, 1990-2015 Źródło: GUS Współczynnik skolaryzacji brutto jest to (wyrażony procentowo) stosunek wszystkich osób uczących się na danym poziomie do całej populacji (według stanu w dniu 31 grudnia) osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi kształcenia (19-24 lat).
Kapitał ludzki w małych i średnich firmach, 2007 Wykształcenie właściciela firmy Ogółem MSP Firmy mikro n=572 Firmy małe n=472 Firmy średnie n=264 podstawowe 0,3% 0,3% 0,0% 0,8% zasadnicze zawodowe 11,1% 11,4% 3,0% 1,5% średnie 51,1% 51,6% 39,8% 28,4% wyższe 37,6% 36,7% 57,2% 69,3% Odsetek osób w wieku 24-65 lat z wyższym wykształceniem wynosił w Polsce (w 2005 r.) 17% [OECD Education at a Glance 2007]
Kapitał ludzki a wyniki MSP wyniki badań (1) Autorzy Próba Zmienne niezależne Zmienne zależne Zależności między zmiennymi Fairlie i Robb (2007) Właściciele firm, n=34179, USA Kapitał ludzki (4) Zyski Zatrudnienie + + Sprzedaż + Kangasharju i Pekkala (2001) Samozatrudnieni, n=13808, Finlandia Kapitał ludzki Przetrwanie Sprzedaż + + Bates (1990) Firmy prowadzone przez białych mężczyzn, n=4429, Kapitał ludzki (3) Przetrwanie + USA Brüderl, Preisendörfer (1998) Firmy z Monachium i Górnej Bawarii, n=1710, Niemcy Kapitał ludzki (5) Przetrwanie + Bosma, van Praag, Thurik, de Wit (2004) Firmy, które zaczęły działalność w 1994 r., n= 896, Holandia Kapitał ludzki (7) Zyski Zatrudnienie Przetrwanie + + +
Kapitał ludzki a wyniki MSP wyniki badań (2) Autorzy Próba Zmienne niezależne Zmienne zależne Zależności między zmiennymi Pennings, Lee, Van Witteloostuijn (1998) Biura rachunkowe, n=851, Holandia Kapitał ludzki (6) Przetrwanie + Coleman (2007) Firmy prowadzone przez kobiety, n=605, USA Kapitał ludzki (4) Zyski + Honig i Davidsson (2000) Nowe firmy, n=452, Szwecja Kapitał ludzki (4) Przetrwanie + Davidsson i Honig (2003) Nowe firmy, n=380, Szwecja Kapitał ludzki (3) Uruchomienie działalności + Chandler i Hanks (1998) Firmy ze stanu Utah n=102, USA Kapitał ludzki (3) Sprzedaż Dochody + +
Kapitał ludzki a wyniki firm Gimeno (1997) - wyższy poziom kapitału ludzkiego (wyrażony osiągniętym poziomem formalnej edukacji oraz doświadczeniami zawodowymi) pozytywnie wpływa na ekonomiczne wyniki firm. Fairlie i Robb (2007) - wyniki ekonomiczne firm oraz ich zdolność przetrwania są dodatnio skorelowane z poziomem wykształcenia właściciela. Jeżeli właściciel firmy ma wykształcenie wyższe, to w porównaniu do właścicieli, którzy nie ukończyli nawet szkoły średniej: prawdopodobieństwo zamknięcia jego biznesu jest o 0,055 niższe, prawdopodobieństwo uzyskania dużych zysków jest o 0,112 wyższe, a prawdopodobieństwo zatrudnienia pracowników jest o 0,061 wyższe. Badania Coleman (2007) prowadzone na próbie firm prowadzonych przez kobiety pokazały, że kapitał ludzki (mierzony poziomem edukacji oraz doświadczeniami biznesowymi właścicielki) ma pozytywny wpływ na zyski badanych firm.
Kapitał ludzki a sytuacja finansowa firm mikro Wykształcenie właściciela firmy Sytuacja finansowa firmy Podstawowe i zawodowe (n=66) Średnie (n=291) Wyższe (n=207) Dobra i bardzo dobra 40,9% 40,5% 64,8% Ani dobra, ani zła 53,0% 41,9% 30,9% Zła i bardzo zła 6,1% 7,5% 4,4% Źródło: Szczepaniec, 2007.
Wykształcenie właściciela firmy a obroty, Polska 2009 Obroty firmy w 2008 r. Podstawowe i zasadnicze zawodowe (n=83) Wykształcenie właściciela firmy Średnie (n=293) Wyższe (n=231) Liczba odp. % Liczba odp. % Liczba odp. % do 50000 PLN 27 32,5% 53 18,1% 30 13,0% 50001-400000 42 50,6% 155 52,9% 100 43,3% 400001-1000000 10 12,0% 57 19,5% 42 18,2% Pow. 1000000 PLN 4 4,8% 28 9,6% 59 25,5% Źródło: Szczepaniec i Jurkiewicz, 2009.
Wykształcenie właściciela firmy a wskaźniki zmian obrotów, zysków oraz zasobów gotówki, Polska 2009 Wykształcenie właściciela firmy mikro Wskaźnik zmian Podstawowe i zasadnicze zawodowe n=83 Średnie n=293 Wyższe n=231 Obroty 2,88 2,91 3,14 Zyski 2,75 2,89 3,15 Płynność / zasoby gotówki 2,92 3,00 3,04 Źródło: Szczepaniec i Jurkiewicz, 2009.