MIKROEKONOMICZNE KORZYŚCI Z KSZTAŁCENIA WYŻSZEGO

Transkrypt

1 Wojciech Jarecki Katedra Mikroekonomii Uniwersytet Szczeciński MIKROEKONOMICZNE KORZYŚCI Z KSZTAŁCENIA WYŻSZEGO Wstęp W ostatnich latach, szczególnie w krajach europejskich słabiej rozwiniętych, nastąpił szybki wzrost liczby studentów. Powstaje pytanie czy jest on uzasadniony i z czego wynika? Być może, przyczyną są obserwacje czynione przez indywidualne osoby, że, szczególnie po studiach, łatwiej znaleźć pracę, że jest ona lepiej płatna (np. Caballe i Santos, 1993, s , Temple 2001, s ), a może - z chęci przedłużenia okresu młodości, poznania innych osób itd.. Jak zatem widać, z podnoszeniem indywidualnego poziomu wykształcenia, szczególnie do poziomu akademickiego, mogą być związane czynniki ilościowe i jakościowe. W artykule podjęto problem czynników ilościowych, dających korzyści szczególnie w mikroskali, tzn. dla indywidualnych osób. Sformułowano tezę, że uzasadnione jest podejmowanie studiów wyższych, gdyż ich ukończenie wpływa na większe szanse na znalezienie pracy, obniża ryzyko bycia bezrobotnym i pozytywnie wpływa na wysokość otrzymywanego wynagrodzenia. Wykorzystane dane porównawcze pochodzą ze statystyk OECD, które to dotyczące Polski są tylko częściowe i obejmują okres do 2002 r.. Jednakże wnioski wyciągnięte na podstawie analizy innych krajów, umożliwiają odniesienie do sytuacji Polski. Korzyści z kształcenia W ostatnich latach, szczególnie w krajach, które w 2004 r. wstąpiły do Unii Europejskiej, nastąpił szybki wzrost liczby osób studiujących. Poniżej przedstawiono zmiany zachodzące w liczbie studentów w latach (Tabela 1). Tabela 1. Liczba studiujących ogółem (ISCED , poziom 5-6) wg krajów ROK Wzrost w latach (%) KRAJ/ REGION Unia Europejska (25) ,6 Nowe kraje członkowskie (10) ,6 Belgia : ,3 Republika Czeska ,1 Dania ,5 Niemcy ,0 Estonia ,9 Grecja ,4 Hiszpania ,0 Francja ,1 Irlandia ,1 Włochy ,1 Cypr : ,3 Łotwa ,4

2 84 Wojciech Jarecki Litwa ,2 Luxemburg ,6 Węgry ,8 Malta : ,8 Holandia ,1 Austria ,6 Polska ,0 Portugalia ,8 Słowenia ,6 Słowacja ,5 Finlandia ,6 Szwecja ,3 Wielka Brytania ,6 Islandia ,0 Norwegia ,7 Bułgaria ,3 Rumunia ,2 Turcja : ,5 Źródła: obliczenia własne na podstawie: 1.Eurostat, Bildungsindikatoren n=/popul/edtr/educ/finance&language=de&product=eu_population_social_conditions&root= EU_population_social_conditions&scrollto=304; 2.OECD ( W latach , w Unii Europejskiej, nastąpił wzrost liczby osób studiujących o 9,6% (Tabela 1). W nowych krajach należących do UE od 2004 r., wzrost ten wyniósł 32,6%. Do krajów przyroście liczby studentów w latach należą: Cypr (33,7%), Grecja (25,4%), Litwa (22,1%) Łotwa (22,0%), Luksemburg (21,7%) i Polska (20,6%). Najmniejszy przyrost nastąpił w Austrii (-14,2%), Hiszpanii (0,2%), Francji (0,7%), Norwegii (3,1%) i Belgii (3,1%). Zatem w analizowanych krajach europejskich występuje korzystna sytuacja w zakresie podnoszenia poziomu wykształcenia. Prawdopodobnie wynika to z indywidualnych decyzji dotyczących podnoszenia kwalifikacji i oczekiwań z tym związanych. Żeby odpowiedzieć, czy oczekiwania te są słuszne, warto przeanalizować dane w kolejnej tabeli. Tabela 2. Wskaźnik zatrudnienia i bezrobocia (w %) osób w wieku lata wg poziomu wykształcenia 2 POZIOM EDUKACJI Wskaźnik zatrudnienia Wskaźnik bezrobocia KRAJ WG ISCED Austria Poziom 2 i niższy ,6 4,0 Poziom 3, Poziom ,4 2,7 Poziom 5, Poziom ,3 1,6 Belgia Poziom 2 i niższy ,5 5,6 Poziom 3, Poziom ,3 4,7 Poziom 5, Poziom ,7 3,0 Czechy Poziom 2 i niższy m 45 m 10,5 Poziom 3, Poziom 4 m 76 m 4,5 Poziom 5, Poziom 6 m 87 m 1,6 Dania Poziom 2 i niższy ,2 4,0 Poziom 3, Poziom ,1 2,8 Poziom 5, Poziom ,6 3,2 Finlandia Poziom 2 i niższy ,1 8,0 Poziom 3, Poziom ,1 7,2 Poziom 5, Poziom ,1 4,0

3 Mikroekonomiczne korzyści z kształcenia wyższego 85 Francja Poziom 2 i niższy ,8 7,7 Poziom 3, Poziom ,5 5,6 Poziom 5, Poziom ,3 4,6 Niemcy Poziom 2 i niższy ,1 9,2 Poziom 3, Poziom ,6 6,9 Poziom 5, Poziom ,9 3,9 Grecja Poziom 2 i niższy m 56 m 4,4 Poziom 3, Poziom 4 m 66 m 7,0 Poziom 5, Poziom 6 m 81 m 5,5 Węgry Poziom 2 i niższy m 37 m 4,3 Poziom 3, Poziom 4 m 72 m 3,3 Poziom 5, Poziom 6 m 82 m 1,3 Islandia Poziom 2 i niższy m 86 m 2,7 Poziom 3, Poziom 4 m 89 m 2,4 Poziom 5, Poziom 6 m 95 m 1,5 Irlandia Poziom 2 i niższy ,7 3,6 Poziom 3, Poziom ,0 2,2 Poziom 5, Poziom ,5 1,6 Włochy Poziom 2 i niższy ,3 4,9 Poziom 3, Poziom ,7 5,0 Poziom 5, Poziom ,6 4,6 Luxemburg Poziom 2 i niższy m 59 m 2,4 Poziom 3, Poziom 4 m 74 m 0,9 Poziom 5, Poziom 6 m 85 m 1,5 Holandia Poziom 2 i niższy ,7 2,3 Poziom 3, Poziom ,5 1,8 Poziom 5, Poziom ,3 1,9 Norwegia Poziom 2 i niższy ,5 2,2 Poziom 3, Poziom ,7 2,5 Poziom 5, Poziom ,8 1,9 Polska Poziom 2 i niższy m 38 m 13,9 Poziom 3, Poziom 4 m 62 m 13,8 Poziom 5, Poziom 6 m 84 m 5,7 Portugalia Poziom 2 i niższy ,5 3,4 Poziom 3, Poziom ,0 3,7 Poziom 5, Poziom ,7 3,6 Słowacja Poziom 2 i niższy m 28 m 20,7 Poziom 3, Poziom 4 m 70 m 11,7 Poziom 5, Poziom 6 m 87 m 3,2 Hiszpania Poziom 2 i niższy ,9 7,0 Poziom 3, Poziom ,1 7,5 Poziom 5, Poziom ,1 6,8 Szwecja Poziom 2 i niższy ,2 4,2 Poziom 3, Poziom ,1 3,9 Poziom 5, Poziom ,1 2,7 Szwajcaria Poziom 2 i niższy ,9 3,5 Poziom 3, Poziom ,2 1,9 Poziom 5, Poziom ,2 2,0 Turcja Poziom 2 i niższy ,6 4,8 Poziom 3, Poziom ,2 5,8 Poziom 5, Poziom ,8 6,0 Wielka Brytania Poziom 2 i niższy ,1 4,9

4 86 Wojciech Jarecki Średnia z krajów dla Poziom 3, Poziom ,5 3,4 Poziom 5, Poziom ,0 2,2 Poziom 2 i niższy ,5 5,6 Poziom 3, Poziom ,7 4,5 Poziom 5, Poziom ,0 3,1 Źródło : opracowanie własne w oparciu o: OECD, Aneks 3 ( Z analizy danych zawartych w tabeli 2 można wysunąć wniosek, że istnieje dodatnia zależność, we wszystkich wymienionych krajach, między poziomem wykształcenia a wielkością zatrudnienia. Wskaźnik zatrudnienia osób z najniższym poziomem wykształcenia wynosi średnio 57%, a z najwyższym średnio 83%. Największe korzyści z kształcenia w 2002 r. miały osoby na Słowacji, gdzie z wykształceniem na Poziomie 2, wg klasyfikacji ISCED 97 i niższym zatrudnionych było 28% osób, z wykształceniem na Poziomie 3 i 4-70%, a z wykształceniem na Poziomie 5 i 6 87% osób. W innych krajach, o największych różnicach w wielkości zatrudnienia, proporcje są następujące: Polska (38, 62, 84), Węgry (37, 62, 82), Czechy (45, 76, 87). Najmniejsze różnice są w Islandii (86, 89, 95), Szwecji (68, 82, 86) i w Portugalii (73, 82, 88). Należy też dodać, że wskaźnik zatrudnienia, w latach , obniżył się o 2% dla osób z najniższym poziomem wykształcenia i 4% z najwyższym. Wzrost zatrudnienia nastąpił szczególnie w Irlandii i Holandii i to na wszystkich poziomach wykształcenia, co może sugerować, że nawet na stanowiskach pracy nie wymagających wyższego czy nawet średniego wykształcenia, potrzebni są pracownicy. Najwyższy natomiast spadek zatrudnienia nastąpił w Szwecji i Włoszech. Również wskaźnik bezrobocia zależny jest od poziomu wykształcenia. Występują jednak pewne wyjątki, mianowicie Grecja, Włochy i Turcja, w których to krajach bezrobocie jest największe wśród osób najlepiej wykształconych. Jednak w pozostałych, wskaźnik bezrobocia obniża się przy wzroście poziomu wykształcenia. Dla wykształcenia na Poziomie 2 i niższego wynosi on średnio 5,6%, a dla Poziomu średnio 3,1%. Na podstawie przedstawionych danych, można stwierdzić, że wzrost wykształcenia wpływa pozytywnie na szanse na zatrudnienie i obniża ryzyko bycia bezrobotnym. Istotne jednak jest pytanie, przy podejmowaniu decyzji o inwestycji w kształcenie, czy w miarę wzrostu wykształcenia wzrasta wynagrodzenie. Odpowiedź na to pytanie jest szczególnie ważna przy podejmowaniu decyzji o studiowaniu. Podejmując taką decyzję, trzeba wziąć pod uwagę koszty związane ze studiowaniem i to zarówno bezpośrednie (opłaty za studia, akademik, stancję, kupno książek, programów komputerowych itd.) jak i pośrednie (brak otrzymywania wynagrodzenia w okresie studiowania, późniejszy start zawodowy itp.) (zob. Begg, Fischer, Dornbusch, 1995, s ). Jaka jest zależność między poziomem wykształcenia a wysokością wynagrodzeń, zostało przedstawione w tabeli 3. Tabela 3. Wynagrodzenie relatywne (2002 r) wg poziomu wykształcenia (ISCED 97) i wieku (25-64, lata), w stosunku do wynagrodzenia osób z wykształceniem na Poziomie 3 Poziom 0, Poziom 1 i Poziom 4 Poziom 5 B Poziom 5 A Poziom 5 i 6 KRAJ ROK ( Poziom Australia m m Belgia m m Kanada Czechy a a Dania Finlandia m m

5 Mikroekonomiczne korzyści z kształcenia wyższego 87 Francja m m Niemcy Węgry Irlandia Włochy m m m m Korea Płd m m Holandia Nowa Zelandia m m m m Norwegia Portugalia m m Hiszpania m m Szwecja Szwajcaria Wielka Brytania m m Stany Zjednoczone Źródło : opracowanie własne w oparciu o: OECD, Aneks 3 ( Analizując dane w tabeli 3 można dostrzec dodatnią zależność między wzrostem poziomu wykształcenia a wysokością wynagrodzenia. Niższe wynagrodzenie od osób na Poziomie 3 mają osoby z wykształceniem na Poziomie 0-2. W miarę wzrostu poziomu wykształcenia ponad Poziom 3 wzrasta wysokość wynagrodzenia i tak, dla osób w wieku lata, dla Poziomu 5-6, jest ono wyższe, w zależności od kraju, o % a dla osób w wieku lata wyższe o %. Największe różnica, dla osób w wieku lata, między Poziomem 3 i Poziomem 5-6 jest na Węgrzech (110%), w Stanach Zjednoczonych (86%) i w Czechach (79%) a najniższa w Danii (25%), Hiszpanii (29%) i Belgii (32%). Analogicznie, dla osób w wieku 30-44%, największe różnice są na Węgrzech (102%), w Stanach Zjednoczonych (87%) i w Czechach (81%) a najmniejsze w Danii (21%), Hiszpanii (22%) i Nowej Zelandii (28%). Warto też zwrócić uwagę, że różnice te są największe między Poziomem 3 i Poziomem 5A. Wnioski dodatkowe, szczególnie dla Polski, które można wyciągnąć w stosunku do dwóch ostatnich tabel, są takie, że po pierwsze - zatrudnienie w krajach średnio rozwiniętych, do których zaliczyć można Polskę, jest zdecydowanie największe wśród osób po studiach, a po drugie - największe dysproporcje w wynagrodzeniach występują, pomijając Stany Zjednoczone, również w krajach średnio rozwiniętych. Kolejne zagadnienie, w dużej mierze związane z wcześniejszym, to relatywne zmiany w wynagrodzeniach w zależności od poziomu wykształcenia (Tabela 4). Tabela 4. Ewolucja wynagrodzeń realnych osób w wieku lata, wg poziomu wykształcenia (ISCED 97), w stosunku do osób z wykształceniem na Poziomie 3 i 4 KRAJ POZIOM WYKSZTAŁCENIA Australia Poniżej Poziomu 3 79 m 80 m 77 m Poziom 5 i Poziom m 134 m 133 m Belgia Poniżej Poziomu 3 m m m 92 m 91 Poziom 5 i Poziom 6 m m m 128 m 132 Kanada Poniżej Poziomu m Poziom 5 i Poziom m Czechy Poniżej Poziomu m m m Poziom 5 i Poziom m m m Dania Poniżej Poziomu m 87 m Poziom 5 i Poziom m 124 m Finlandia Poniżej Poziomu m 95 m Poziom 5 i Poziom m 150 m Francja Poniżej Poziomu m m 84

6 88 Wojciech Jarecki Poziom 5 i Poziom m m 150 Niemcy Poniżej Poziomu m 77 Poziom 5 i Poziom m 143 Węgry Poniżej Poziomu m Poziom 5 i Poziom m Irlandia Poniżej Poziomu m 89 m m Poziom 5 i Poziom m 153 m m Włochy Poniżej Poziomu 3 m 58 m 78 m m Poziom 5 i Poziom 6 m 127 m 138 m m Korea Płd. Poniżej Poziomu 3 m 78 m m m m Poziom 5 i Poziom 6 m 135 m m m m Holandia Poniżej Poziomu 3 83 m m m m m Poziom 5 i Poziom m m m m m Nowa Zelandia Poniżej Poziomu m Poziom 5 i Poziom m Norwegia Poniżej Poziomu m m 84 Poziom 5 i Poziom m m 135 Portugalia Poniżej Poziomu m m m Poziom 5 i Poziom m m m Hiszpania Poniżej Poziomu m m 78 m Poziom 5 i Poziom m m 129 m Szwecja Poniżej Poziomu m 86 m Poziom 5 i Poziom m 131 m Szwajcaria Poniżej Poziomu m 77 Poziom 5 i Poziom m 156 Wielka Brytania Poniżej Poziomu m Poziom 5 i Poziom m Stany Zjednoczone Poniżej Poziomu m 66 Poziom 5 i Poziom m 172 Średnio Poniżej Poziomu Poziom 5 i Poziom Źródło: dane uzyskane z OECD, Aneks 3 ( Zmiany w latach , w realnej wysokości wynagrodzeń na Poziomie 0-2 w stosunku do Poziomu 3-4 (Tabela 4), poza Włochami i Irlandią, są niewielkie i wahają się w granicach od +4% do 4%. Średnio, wzrosły one z 78% do 80%. Wynagrodzenia na Poziomie 5-6 są średnio około 50% wyższe niż na Poziomie 3-4 i od 1997 roku do 2002 roku nie zmieniły się. Warto więc zwrócić uwagę na to, że realne różnice w wynagrodzeniach między analizowanymi poziomami, są względnie stałe. Wnioski Z przedstawionej analizy widać, że założona teza, dotycząca zależności między wzrostem poziomu wykształcenia a zatrudnieniem, wysokością wynagrodzenia i bezrobociem została zweryfikowana pozytywnie. Wzrost poziomu wykształcenia zwiększa szanse na zatrudnienie i zmniejsza ryzyko bycia bezrobotnym, a wysokość otrzymywanego wynagrodzenia zależna jest od poziomu wykształcenia, przy czym, szczególne znaczenie dla wysokości wynagrodzenia ma poziom wykształcenia 5A (wg ISCED 97). Jednocześnie można wysunąć wniosek, że tę prawidłowość osoby indywidualne dostrzegają, podejmując coraz częściej decyzje o kształceniu na wyższych poziomach (Tabela 1). Należy jeszcze dodać, że ponieważ wzrost poziomu wykształcenia wpływa na wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia, jest to korzystne dla wzrostu całej gospodarki. Dlatego też wydaje się zasadne uczestniczenie państwa w kosztach kształcenia. Z tego względu warto byłoby przeprowadzić badania dotyczące optymalnej proporcji tej partycypacji, aby wykazać

7 skuteczność podejmowanych działań. Mikroekonomiczne korzyści z kształcenia wyższego 89 1 Szczegółowe podziały edukacji wg ISCED 97 można znaleźć w : Dla Polski: Poziom 0-2 oznacza wykształcenie maksimum zawodowe, Poziom 3-4 oznacza wykształcenie średnie i/lub policealne, Poziom 5-6 oznacza wykształcenie wyższe, łącznie z absolwentami kolegiów językowych i studiów doktoranckich 2 Warto tu zwrócić uwagę, że podany w tabeli np. wskaźnik bezrobocia, jest niższy od oficjalnego wskaźnika (stopy) bezrobocia, a to z takiej przyczyny, że ten drugi obejmuje osoby w wieku lata a największa stopa bezrobocia jest wśród osób w wieku lata. LITERATURA: 1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., (1995), Ekonomia, PWE Warszawa 2. Caballe J., Santos M., On Endogenous Growth with Physical and Human Capital, Journal of Political Economy, Nr Temple J., (2001), Growth Effects of Education and Social Capital in the OECD Countries, OECD Economic Studies Strony internetowe: open=/popul/edtr/educ/finance&language=de&product=eu_population_social_conditions &root=eu_population_social_conditions&scrollto=304; MICROECONOMIC BENEFITS OF EDUCATION Summary The paper describes the issues of individual benefits from the improvement of education. It is proven that in most countries the improvement of degree of education increases chances for employment and decreases the risk of unemployment. There is also a positive correlation between the degree of education and salary. The value of gratuity is high especially for graduate students.