Nr Informacja. Wybrane wskaźniki poziomu życia ludności w Polsce na tle innych krajów UE. Małgorzata Dziubińska-Michalewicz

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Wybrane wskaźniki poziomu życia ludności w Polsce na tle innych krajów UE Maj 2005 Małgorzata Dziubińska-Michalewicz Informacja Nr 1137 W niniejszym opracowaniu przedstawiono wybrane wskaźniki, obrazujące materialny poziom życia w Polsce i innych krajach UE. Analiza taka jest istotna dla określenia dystansu dzielącego Polskę i nowoprzyjęte państwa UE od starych krajów unijnych. Przedmiotem analizy są takie wskaźniki, jak: produkt krajowego brutto (PKB) przypadający na 1 mieszkańca, wysokość płacy w przemyśle i usługach, relacje miesięcznych wynagrodzeń nominalnych do cen detalicznych wybranych artykułów żywnościowych, struktura wydatków gospodarstw domowych na spożycie, wyposażenie mieszkańców Polski i innych krajów Unii Europejskiej w dobra trwałego użytku.

2 BSiE 1 1. Produkt krajowy brutto (PKB) przypadający na 1 mieszkańca Wielkość PKB ogółem oraz PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca per capita są tradycyjnymi miarami charakteryzującymi rozwój społeczno-gospodarczy danego kraju. Pośrednio obrazują one zmiany poziomu życia ludności. W szczególności wskaźnik PKB na jednego mieszkańca, będący najogólniejszym miernikiem stopnia dobrobytu, jest powszechnie stosowany w porównaniach międzynarodowych, przedstawiających poziom rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych państw. Należy nadmienić, że PKB per capita może być wyliczany według urzędowego kursu walut lub według parytetu siły nabywczej. 1 W tabeli 1. zastosowano do porównań dwa mierniki. Tabela 1. PKB per capita w wybranych krajach europejskich Kraje Wysokość PKB według kursów walut (ceny bieżące) per capita w dolarach USA w 2003 r. Wysokość PKB według parytetu siły nabywczej per capita w dolarach USA w 2002 r. Polska Luksemburg Dania Szwecja Holandia Wielka Brytania Belgia Włochy Hiszpania Grecja Cypr Słowenia Malta Czechy Węgry Słowacja Estonia Łotwa Źródło: Rocznik Statystyczny 2004, GUS, Warszawa oraz dane EUROSTAT - WWW. europa.eu.int/eurostat 1 Parytet siły nabywczej wyrażony w dolarach USA oznacza wartość dolara USA, odpowiadającą jednostce waluty danego kraju na rynku krajowym, obejmującym całość towarów i usług rynkowych oraz nierynkowych (w odróżnieniu od kursu oficjalnego stosowanego na rynku zagranicznym), przy uwzględnieniu stosunku cen danego kraju do cen we wszystkich innych krajach, biorących udział w porównaniach siły nabywczej walut. Dla krajów UE porównania takie są prowadzone przez OECD i EUROSTAT (Biuro Statystyczne UE).

3 2 BSiE Najwyższy poziom PKB na mieszkańca wśród przedstawionych krajów występuje w Luksemburgu, Danii, Szwecji, Holandii. Najniższe wskaźniki w krajach tzw. 15 daje się zauważyć w Grecji oraz Hiszpanii. W Polsce oraz b. krajach socjalistycznych PKB na mieszkańca mimo systematycznego wzrostu jest nadal 2-3 razy niższy, aniżeli średnio w starych krajach UE, co obrazuje znaczny dystans w zakresie poziomu rozwoju gospodarczego. Dystans ten widoczny jest w odniesieniu także do takich nowych krajów Unii, jak Cypr czy Malta, które nie należały do bloku państw socjalistycznych. 2. Wysokość płac Wysokość płac w danym kraju zależy od jego rozwoju gospodarczego, którego syntetycznym miernikiem jest wspomniany PKB per capita. Zamieszczona tabela 2. wskazuje na wyraźną korelację (zależność) między poziomem PKB a wysokością przeciętnych zarobków. W krajach zamożnych tzw. starych krajach UE, wysokiemu poziomowi PKB odpowiadają wysokie wynagrodzenia. Czołowe miejsca w tabeli płac w przemyśle i usługach zajmują takie kraje jak: Dania, Wielka Brytania oraz kraje Beneluxu. atomiast kraje postsocjalistyczne, legitymujące się dużo niższym poziomem PKB. Osoby, pracujące w analizowanych branżach, mają też odpowiednio niższy poziom zarobków. Tabela 2. Przeciętne roczne zarobki roczne brutto, zatrudnionych w przemyśle i usługach (w euro) w wybranych krajach UE Kraje Przeciętne roczne zarobki (w euro) Włochy Wielka Brytania Węgry Szwecja Słowenia Słowacja Polska Malta Łotwa Luksemburg Holandia Hiszpania Grecja Estonia Dania Czechy Cypr Belgia Źródło: jak w tabeli 1. Wprost proporcjonalną zależność między poziomem PKB a wysokością zarobków potwierdzają też analizy wysokości płacy minimalnej w poszczególnych krajach. I tak, płaca minimalna w granicach euro miesięcznie występuje w takich krajach jak: Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Czechy, Słowacja i Węgry, a więc legitymujących się PKB poniżej 9 tys. USD per capita. W krajach takich jak: Słowenia, Portugalia, Hiszpania, Malta oraz Grecja, o PKB w granicach 9-20 tys., płaca minimalna jest już wyższa wynosi euro. Najwyższa płaca minimalna, przekraczająca 1 tys. euro, jest w krajach legitymujących się najwyższym PKB per capita w całej UE. Dla przykładu jest to w: Luksemburgu (1404 euro), Belgii (1186 euro), Francji (1173 euro), Holandii (1265 euro), Wielkiej Brytanii (1088 euro).

4 BSiE 3 Należy mieć na uwadze fakt, że ważna jest nie tylko wysokość nominalnych wynagrodzeń w danym kraju, ale i ich relacja do cen detalicznych wybranych artykułów, czyli jakie ilości danego artykułu można nabyć za przeciętne wynagrodzenie miesięczne. Tabela 3. Relacje miesięcznych wynagrodzeń nominalnych do cen detalicznych wybranych artykułów żywnościowych Kraje i lata Kg ziemniaków Kg cukru 100 g czekolady Opakowanie 0,33 l piwa mlecznej 100 g herbaty Polska (2001) Czechy (2000) Estonia (2001) Litwa (2001) Łotwa (2001) Węgry (2001) Austria (2000) Dania (2000) Finlandia (2000) Hiszpania (2001) Holandia (2000) Luksemburg (2001) Szwecja (2001) Portugalia (1999) Wielka Brytania (2001) Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2003, s Na podstawie powyższego zestawienia można stwierdzić, że za przeciętne wynagrodzenie można, w europejskich krajach wysokorozwiniętych, nabyć przeważnie więcej produktów spożywczych, aniżeli w byłych krajach socjalistycznych. Tak więc w krajach tych są nie tylko wyższe wynagrodzenia, ale także wyższa jest ich siła nabywcza, w relacji do wybranych produktów spożywczych. Polska, na tle analizowanych b. krajów socjalistycznych, ma najkorzystniejsze wskaźniki, określające relacje miesięcznych wynagrodzeń nominalnych do cen detalicznych wybranych artykułów żywnościowych. Oznacza to, że za przeciętne wynagrodzenie miesięczne w naszym kraju można kupić więcej takich artykułów spożywczych jak: ziemniaki, cukier, czekolada mleczna, herbata czy piwo, aniżeli w 5 krajach byłego obozu socjalistycznego, a mianowicie: w Czechach, Estonii, na Litwie, Łotwie oraz Węgrzech. 3. Struktura wydatków gospodarstw domowych Jednym ze wskaźników, uzupełniających badania poziomu życia, jest struktura wydatków gospodarstw domowych. Szczególnie ważną miarą jest udział wydatków na żywność w wydatkach gospodarstw. Zgodnie z tzw. prawem Engela wzrostowi dochodu w gospodarstwach domowych towarzyszy zmiana jego struktury, tzn. zmniejszenie procentowego udziału wydatków na żywność na korzyść dóbr wyższego rzędu. Tak więc kraje o wyższym poziomie życia ludności charakteryzuje stosunkowo niski udział w strukturze spożycia wydatków na żywność. We wszystkim krajach UE występuje spadek udziału wydatków na żywność w wydatkach ogółem, co jednoznacznie świadczy o wzroście poziomu życia ludności. Podobna tendencja spadkowa widoczna jest również w Polsce. Tym niemniej, różnice pomiędzy naszym krajem a tzw. 15 są nadal znaczne. Mimo, że udział wydatków na żywność w Polsce jest niższy, aniżeli w Słowacji czy Czechach, na tle starych krajów UE jest on wysoki. Podobny, jak w naszym kraju, wskaźnik udziału żywności występuje w jednym z najmniej rozwiniętych krajów 15, a mianowicie Portugalii, nieco niższy w Grecji oraz Hiszpa-

5 4 BSiE nii. W innych najbardziej rozwiniętych krajach UE udział ten waha się od niecałych 10% (Wielka Brytania) do 14,4% (Francja). Jeżeli chodzi o wydatki na utrzymanie mieszkania (łącznie z nośnikami energii) wyższe wartości tego wskaźnika, aniżeli w Polsce, zaobserwować można w Belgii, Danii, Francji, Finlandii, RFN oraz Szwecji. Ogólnie niższy poziom wydatków ma miejsce w krajach z południa Europy oraz Austrii, Czechach oraz Słowacji. Polska charakteryzuje się najniższym, na tle analizowanych krajów, udziałem wydatków na odzież i obuwie oraz jednym z niższych wydatków na rekreację i kulturę (niższy niż w Polsce udział występuje tylko w Grecji i Irlandii, nieznacznie tylko wyższy w Portugalii). Nasz kraj wyróżnia jednak wysoki (wynoszący prawie 6%) najwyższy na tle prezentowanych krajów udział wydatków na edukację. W większości z analizowanych krajów udział ten nie przekracza 1% i jest tylko nieco wyższy w południowych krajach Europy (Grecji, Hiszpanii, Portugalii). Fakt ten świadczy o wysokich aspiracjach edukacyjnych obywateli naszego kraju, w tym szczególnie dążenia do uzyskania wyższego wykształcenia. Coraz większy odsetek rodziców decyduje się na kształcenie swoich dzieci w płatnych szkołach niepublicznych. Także coraz większy odsetek młodzieży bierze udział w dodatkowych, płatnych zajęciach pozalekcyjnych (szczególnie w zakresie nauki języków obcych) i podejmuje naukę w prywatnych szkołach wyższych, co generuje wysokość wydatków na cele edukacyjne. Zaspokojenie tych rosnących aspiracji w zakresie kształcenia wymaga jednak zredukowania innego rodzaju wydatków w strukturze budżetów gospodarstw domowych. W przypadku naszego kraju, jak się wydaje, odbywa się to poprzez ograniczanie wydatków na odzież i obuwie oraz dobra tzw. wyższego rzędu, czyli kulturę i wypoczynek. Tabela 4. Struktura wydatków gospodarstw domowych na spożycie według grup towarów i usług Kraje i lata Żywność i Użytkowanie Odzież i Transport Rekreacja Edukacja Zdrowie napoje alkoholowe mieszkania i nośniki energii obuwie i Kultura Polska (2001) 18,7 22,6 3,9 11,5 6,4 5,8 8,7 Czechy (1999) 21,5 20,4 5,8 11,2 8,7 0,6 1,1 Słowacja (1998) 30,2 17,0 8,4 9,0 7,1 0,4 Austria (2000) 12,4 19,4 6,6 12,9 11,9 0,7 3,2 Belgia (2000) 13,0 22,7 5,4 15,7 9,2 0,4 3,8 Dania (2001) 12,9 28,1 4,9 11,7 10,3 0,8 2,7 Francja (2001) 14,4 23,5 4,8 15,1 8,9 0,6 3,5 Finlandia (2000) 12,8 25,5 4,5 13,8 11,3 0,5 3,7 Grecja (2000) 16,9 17,0 11,0 8,6 5,1 1,8 5,0 Hiszpania (2000) 15,2 14,1 6,5 13,0 8,7 1,7 3,4 Holandia (1999) 11,6 20,8 6,2 12,4 11,1 0,6 4,0 Irlandia (2000) 10,7 19,2 7,1 12,6 6,4 0,9 2,5 Portugalia (2000) 18,5 10,6 7,9 17,4 6,7 1,4 4,7 RFN (2000) 11,8 24,5 6,4 14,5 9,7 0,7 4,0 Szwecja (1999) 12,6 30,6 5,4 13,2 11,0 0,2 2,4 Wielka Brytania 9,8 18,0 5,8 14,7 12,4 1,4 1,6 (2001) Włochy (2001) 14,4 19,6 9,5 12,1 7,6 1,0 2,9 Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa 2003, s

6 BSiE 5 4. Wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego użytku Znaczącym wskaźnikiem poziomu życia ludności jest wyposażenie gospodarstw domowych w takie dobra trwałego użytku, jak: odbiorniki radiowo-telewizyjne, pralki, magnetowidy, lodówki, kuchenki mikrofalowe, zmywarki do naczyń, samochody osobowe itp. Jednakże ze względu na już wysoki poziom nasycenia tymi urządzeniami gospodarstw domowych w krajach wysokorozwiniętych, częściej wykorzystywane są wskaźniki odnoszące się do dóbr, związanych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, np. liczba komputerów osobistych, użytkowników internetu albo abonentów telefonii komórkowej, przypadającej na 1000 mieszkańców danego kraju. Tabela 5. Wyposażenie w dobra trwałego użytku w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej (na 1000 ludności) Wyszczególnienie Polska Unia Europejska 15 krajów 25 krajów Komputery osobiste Użytkownicy internetu Abonenci telefonii komórkowej 1, Samochody osobowe Źródło: Rocznik Statystyczny 2004, GUS, Warszawa 2004, s Na skutek szybkiego rozwoju technologii informacyjnych oraz upowszechnienia nowoczesnych zdobyczy techniki nastąpiła znacząca poprawa w zakresie wyposażenia gospodarstw domowych w nowoczesne dobra trwałego użytku. We wszystkich analizowanych latach występują jednak znaczące różnice pomiędzy krajami 15-tki a Polską, w zakresie liczby komputerów osobistych, użytkowników internetu, abonentów telefonii komórkowej oraz samochodów przypadających na 1000 mieszkańców. Odpowiednie wskaźniki nasycenia tymi dobrami są w 2002 r. dla Polski jeszcze wielokrotnie niższe w porównaniu z tymi z 1995 r. dla krajów 15-tki. Szybkie jednak tempo przyrostu tych wskaźników w naszym kraju (szczególnie w odniesieniu do korzystających z telefonii komórkowej, użytkowania internetu) zmniejsza różnicę pomiędzy Polską a dawnymi krajami UE, pod względem korzystania z nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych, przybliżając nas coraz bardziej do południowych krajów UE, tj.: Portugalii, Hiszpanii, Grecji. Analiza wybranych wskaźników poziomu życia wskazuje na dość duży jeszcze dystans pod względem poziomu życia ludności Polski a starych krajów UE. Za pozytywne zjawisko uznać należy wysoki odsetek wydatków na edukację w budżetach gospodarstw domowych w Polsce (znacząco wyższy w porównaniu nawet z czołowymi krajami UE). Pozwoli to w przyszłości na osiągnięcie takiego poziomu wykształcenia społeczeństwa, który zapewni polskiej gospodarce konkurencyjność na europejskim rynku pracy. Nadmienić należy, że największe różnice w zakresie poziomu wykształcenia społeczeństwa pomiędzy Polską a 15 odnoszą się do wykształcenia wyższego. Polska nadal jest krajem o relatywnie niskim odsetku osób posiadających wyższe wykształcenie, mimo znacznego wzrostu w ostatnich latach liczby studentów i znacznej poprawy współczynnika skolaryzacji w szkolnictwie wyższym.

7 6 BSiE Wykorzystana literatura: 1. Dane statystyczne EUROSTAT WWW. europa.eu.int/eurostat. 2. M. Johann, Polska UE. Porównanie poziomu życia ludności, Difin, Warszawa T. Słaby, Nowa kategoria wskaźników w systemie wskaźników społecznych, Wiadomości Statystyczne, nr 4/ Rocznik Statystyczny 2004, GUS, Warszawa Rocznik Statystyki Międzynarodowej, GUS, Warszawa L. Zienkowski, Poziom życia. Metody mierzenia i oceny, Warszawa 1979.