Opcje giełdowe Wprowadzenie teoretyczne oraz zasady obrotu
NAJWAŻNIEJSZE CECHY OPCJI Instrument pochodny (kontrakt opcyjny), Asymetryczny profil wypłaty, Możliwość budowania portfeli o różnych profilach wypłaty, Dla nabywcy opcji z góry znana maksymalna strata, Nabywca opcji nie wnosi depozytów zabezpieczających. 2
DLACZEGO OPCJE GIEŁDOWE Cena opcji kształtowana przez rynek (wycena poprzez arkusz zleceń), Rynek wtórny (możliwość zamknięcia pozycji przed wygaśnięciem), Rozliczenie w KDPW. Instrument bazowy: indeks WIG20 w planach opcje na akcje pojedynczych spółek 3
KONTRAKT OPCYJNY (1) Umowa pomiędzy NABYWCĄ opcji a SPRZEDAWCĄ opcji NABYWCA SPRZEDAWCA 4
NABYWCA opcji KONTRAKT OPCYJNY (2) Nabywa PRAWO do żądania od SPRZEDAWCY zapłaty kwoty rozliczenia (rozliczenie pieniężne) Płaci dla SPRZEDAWCY premię opcyjną. SPRZEDAWCA opcji ZOBOWIĄZUJE się do zapłaty dla NABYWCY w terminie wykonania opcji kwoty rozliczenia, Otrzymuje premię opcyjną. 5
KONTRAKT OPCYJNY (3) NABYWCA Premia Płatna po zawarciu kontraktu opcyjnego SPRZEDAWCA Kwota rozliczenia Płatna na żądanie nabywcy w terminie wykonania opcji 6
KWOTA ROZLICZENIA Wysokość kwoty rozliczenia dla opcji na WIG20 jest uzależniona od dwóch parametrów: Wartości indeksu WIG20 w dniu wykonania (S) Kursu wykonania opcji (X) 7
ang. CALL OPCJE KUPNA NABYWCA opcji KUPNA zarabia na wzroście wartości indeksu WIG20 Opcja zostanie wykonana jeżeli S > X Kwota rozliczenia = (S X) * m gdzie m oznacza mnożnik (10 zł) 8
ang. PUT OPCJE SPRZEDAŻY NABYWCA opcji SPRZEDAŻY zarabia na spadku wartości indeksu WIG20 Opcja zostanie wykonana jeżeli X > S Kwota rozliczenia = (X S) * m gdzie m oznacza mnożnik (10 zł) 9
NABYCIE OPCJI KUPNA Przykład (T) Dzień zawarcia transakcji na opcjach WIG20 2.900 pkt. Oczekiwania WZROST wartości indeksu WIG20 Decyzja NABYCIE OPCJI KUPNA (CALL) Kurs wykonania (X) 3.100 pkt. Premia 200 zł (T + n) Dzień wykonania: Scenariusz 1 w którym S > X WIG20 (S) 3.150 pkt. Kwota rozliczenia (3.150 pkt. 3.100 pkt.) x 10 zł = 500 zł Zysk / Strata 500 zł 200 zł = + 300 zł (ZYSK) 10
NABYCIE OPCJI KUPNA Przykład (T+ n) Dzień wykonania Scenariusz 2 w którym S < X WIG20 (S) 3.050 pkt. Kwota rozliczenia Brak Opcja NIE ZOSTAJE wykonana Zysk / Strata - 200 zł (STRATA) Stratę stanowi zapłacona premia opcyjna 11
Profil wypłaty NABYCIE OPCJI KUPNA (1) Premia (P) Zysk (+) Kurs wykonania (X) Kwota rozliczenia Zysk/Strata Wartość instrumentu bazowego Strata (-) Punkt opłacalności (X + P) 12
Profil wypłaty NABYCIE OPCJI KUPNA (2) Zysk (+) 3.100 pkt. (X) Zysk/Strata 200 zł (P) 20 pkt. Strata (-) 3.100 + 20 = 3.120 pkt. (X + P) WIG20 13
NABYCIE OPCJI SPRZEDAŻY Przykład (T) Dzień zawarcia transakcji na opcjach WIG20 2.900 pkt. Oczekiwania SPADEK wartości indeksu WIG20 Decyzja NABYCIE OPCJI SPRZEDAŻY (PUT) Kurs wykonania (X) 2.800 pkt. Premia 500 zł (T + n) Dzień wykonania: Scenariusz 1 w którym S < X WIG20 (S) 2.700 pkt. Kwota rozliczenia (2.800 pkt. 2.700 pkt.) x 10 zł = 1.000 zł Zysk / Strata 1.000 zł 500 zł = + 500 zł (ZYSK) 14
NABYCIE OPCJI SPRZEDAŻY Przykład (T+ n) Dzień wykonania Scenariusz 2 w którym S > X WIG20 (S) 2.850 pkt. Kwota rozliczenia Brak Opcja NIE ZOSTAJE wykonana Zysk / Strata - 500 zł (STRATA) Stratę stanowi zapłacona premia opcyjna 15
Profil wypłaty NABYCIE OPCJI SPRZEDAŻY (1) Zysk (+) Kwota rozliczenia Zysk/Strata Kurs wykonania (X) Wartość instrumentu bazowego Premia (P) Strata (-) Punkt opłacalności (X - P) 16
Profil wypłaty NABYCIE OPCJI SPRZEDAŻY (2) Zysk (+) Zysk/Strata Strata (-) 2.800 pkt. (X) 2.800 50 = 2.750 pkt. (X - P) WIG20 500 zł (P) 50 pkt. 17
Profil wypłaty SPRZEDAŻ OPCJI KUPNA Zysk (+) Kupno Premia (P) Wartość instrumentu bazowego Strata (-) Kurs wykonania (X) Punkt opłacalności (X + P) Sprzedaż 18
Profil wypłaty SPRZEDAŻ OPCJI SPRZEDAŻY Zysk (+) Kupno Kurs wykonania (X) Wartość instrumentu bazowego Premia (P) Sprzedaż Punkt opłacalności (X - P) Strata (-) 19
In-The-Money (ITM) - Opcje KUPNA S > X Zysk (+) WIG20 > Kurs Wykonania (S) Strata (-) (X) 3.100 pkt.
Out-of-The-Money (OTM) - Opcje KUPNA S < X Zysk (+) WIG20 < Kurs Wykonania (S) Strata (-) (X) 3.100 pkt.
In-The-Money (ITM) - Opcje SPRZEDAŻY S < X Zysk (+) WIG20 < Kurs Wykonania (S) Strata (-) (X) 3.100 pkt.
Out-of-The-Money (OTM) - Opcje SPRZEDAŻY S > X Zysk (+) WIG20 > Kurs Wykonania (S) Strata (-) (X) 3.100 pkt.
At-The-Money (ATM) Opcje KUPNA i Opcje SPRZEDAŻY S X WIG20 Kurs Wykonania
Cena opcji (premia) (1) Cena opcji kształtowana przez rynek, Cena opcji (premia) = kurs x mnożnik (10 zł), Limit określony w zleceniu określa cenę po której chcemy kupić lub sprzedać opcje. Składniki cen opcji: Wartość wewnętrzna, Wartość czasowa. 25
Wartość wewnętrzna Opcje KUPNA: max(0;s-x) Opcje SPRZEDAŻY: max(x-s;0) Przykład. Opcje Kurs WIG20 (S) wykonania (X) 2.900 3.100 3.300 KUPNA 3.100 0 0 200 SPRZEDAŻY 3.100 200 0 0 26
Kurs wykonania opcji 3.100 pkt. Wartość indeksu WIG20 Wartość wewnętrzna 2.900 3.000 3.100 3.200 3.300 3.400 3.500 Wartość wewnętrzna opcji kupna 0 0 0 100 200 300 400 0 0 0 100 200 300 400 2.900 3.000 3.100 3.200 3.300 3.400 3.500 OTM ATM ITM 27
Wartość czasowa Jej wysokość wynika z możliwości zmiany ceny instrumentu bazowego w kierunku korzystnym dla nabywcy oraz prawdopodobieństwa, że opcja zostanie wykonana. Jest równa: Kurs opcji Wartością wewnętrzną Przykład. WIG20 (S) = 3.200 pkt. Kurs wykonania opcji kupna (X) = 3.100 pkt. Kurs opcji = 150 pkt. Wartość wewnętrzna = max(0;s-x) = 100 pkt. Wartość czasowa = 150 100 = 50 pkt. 28
Wartość wewnętrzna, czasowa Wartość WIG20 (S) 2.900 3.000 3.100 3.200 3.300 Kurs opcji 20 50 80 150 220 Wewnętrzna 0 0 0 100 200 Czasowa 20 50 80 50 20 20 50 200 80 100 50 20 2900 3000 3100 3200 3300 29
Co wpływa na cenę opcji Czynnik Zmiana kursu* Opcje kupna Opcje sprzedaży Wartość instrumentu bazowego rośnie Wartość instrumentu bazowego maleje Zmienność instrumentu bazowego rośnie Zmienność instrumentu bazowego maleje Upływa czas do wygaśnięcia * Zmiana kursu opcji przy założeniu braku wpływu pozostałych czynników 30
20-gru-10 24-gru-10 28-gru-10 01-sty-11 05-sty-11 09-sty-11 13-sty-11 17-sty-11 21-sty-11 25-sty-11 29-sty-11 02-lut-11 06-lut-11 10-lut-11 14-lut-11 18-lut-11 22-lut-11 26-lut-11 02-mar-11 06-mar-11 10-mar-11 14-mar-11 18-mar-11 20-gru-10 24-gru-10 28-gru-10 01-sty-11 05-sty-11 09-sty-11 13-sty-11 17-sty-11 21-sty-11 25-sty-11 29-sty-11 02-lut-11 06-lut-11 10-lut-11 14-lut-11 18-lut-11 22-lut-11 26-lut-11 02-mar-11 06-mar-11 10-mar-11 14-mar-11 18-mar-11 WIG20 2 800 Kurs rozliczeniowy 2.769 pkt. 2 775 2 750 2 725 2 700 2 675 2 650 OW20C1260 250 225 200 175 150 125 100 75 188 125 165 63 164 150 125 138 125 40 125 39 125 25 13 Kwota rozliczenia = (2.769 2.600) x 10 zł = 1.690 zł 127 125 2 31
20-gru-10 24-gru-10 28-gru-10 01-sty-11 05-sty-11 09-sty-11 13-sty-11 17-sty-11 21-sty-11 25-sty-11 29-sty-11 02-lut-11 06-lut-11 10-lut-11 14-lut-11 18-lut-11 22-lut-11 26-lut-11 02-mar-11 06-mar-11 10-mar-11 14-mar-11 18-mar-11 20-gru-10 24-gru-10 28-gru-10 01-sty-11 05-sty-11 09-sty-11 13-sty-11 17-sty-11 21-sty-11 25-sty-11 29-sty-11 02-lut-11 06-lut-11 10-lut-11 14-lut-11 18-lut-11 22-lut-11 26-lut-11 02-mar-11 06-mar-11 10-mar-11 14-mar-11 18-mar-11 WIG20 2 800 Kurs rozliczeniowy 2.769 pkt. 2 775 2 750 2 725 2 700 2 675 2 650 OW20C1280 120 100 Kwota rozliczenia = 0 zł Opcja wygasa OTM 80 60 71,00 40 20 58,00 44,00 35,00 4,40 3,20 0 32
Czas do wygaśnięcia 33
Czas do wygaśnięcia 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2250 2300 2350 2400 2450 2500 2550 2600 2650 2700 2750 wartość wewnętrzna cena opcji (80 dni do wygaśnięcia) cena opcji (20 dni do wygaśnięcia) cena opcji (140 dni do wygaśnięcia) 34
Zmienność Zysk (+) Y (zysk) X (zysk) P (strata) WIG20 Strata (-) 35
Greckie wskaźniki Delta ( ) - miara wpływu zmiany wartości instrumentu bazowego na kurs opcji, Theta ( ) - miara wpływu czasu do terminu wygaśnięcia na kurs opcji, Kappa/Vega ( ) - miara wpływu zmian zmienności instrumentu bazowego na kurs opcji. 36
Wycena opcji Parametry wyceny opcji: Wartość instrumentu bazowego Kurs wykonania opcji Czas do wygaśnięcia Stopa procentowa wolna od ryzyka Zmienność Dywidenda 37
STRATEGIE OPCYJNE 38
STRATEGIE OPCYJNE Przykład z rynku zagranicznego (1) Strategie opcyjne na rynku zagranicznym na przykładzie opcji na FTSE100 (Euronext-Liffe) Badanie przeprowadzone przez R. Fahlenbranch, P. Sandas opublikowane w dokumencie z 10 kwietnia 2006 r. Does Information Drive Trading in Options Strategy? dokument dostępny na www, Dane do badania dotyczyły okresu od sierpnia 2001 do grudnia 2004 r. Średni miesięczny obrót opcjami na FTSE100 to 1,7 mln (wg danych za sty-wrz 2007 r.) 39
STRATEGIE OPCYJNE Przykład z rynku zagranicznego (2) Wyniki badań Strategie opcyjne stanowią 37% całkowitej liczby transakcji zawieranych na tym rynku - pozostałe 63% stanowią transakcje na pojedynczych seriach opcji. Jeżeli spojrzymy na wolumen wówczas strategie opcyjne reprezentują aż 75% całkowitych obrotów opcjami. Na jedną strategię opcyjną przypada średnio 176 opcji tymczasem dla strategii realizowanych na pojedynczych seriach przypada jedynie 20 opcji czyli prawie 9-krotnie mniej. 40
STRATEGIE OPCYJNE Przykład z rynku zagranicznego (3) Najpopularniejsze strategie złożone jedynie z opcji. Strategia Udział % we wszystkich strategiach opcjami Udział % w strategiach wykorzystujących tylko opcje Strangle 13,7 23,0 Put Spread 8,0 13,4 Call Spread 8,1 13,7 Straddle 4,5 7,5 RAZEM 34,3 57,6 41
Zasady obrotu (1) Instrument bazowy Indeks WIG20 W planach opcje na akcje pojedynczych spółek System notowań Notowania ciągłe w godzinach: 8:30 17:35 42
Zasady obrotu (2) Terminy wygaśnięcia 4 najbliższe miesiące z cyklu: Marzec, Czerwiec, Wrzesień, Grudzień (jedna seria pozostaje w obrocie przez 12 miesięcy). 43
Zasady obrotu (3) Nazwa skrócona O W20 k r ccc O W20 Nazwa instrumentu OPCJA Nazwa instrumentu bazowego indeks WIG20 k Opcja kupna Opcja sprzedaży Marzec C O Czerwiec F R Wrzesień I U Grudzień L X r ccc Ostatnia cyfra roku wygaśnięcia Oznaczenie kursu wykonania opcji (dla opcji na WIG20 odczytaną wartość należy przemnożyć przez 10) 44
Zasady obrotu (4) Nazwa skrócona przykłady OW20C1310 OW20R1290 OW20 opcja na WIG20 C1 opcja kupna wygasająca w marcu 2011 roku 310 kurs wykonania 310 x 10 = 3.100 pkt. OW20 opcja na WIG20 R1 opcja sprzedaży wygasająca w czerwcu 2011 roku 290 kurs wykonania 290 x 10 = 2.900 pkt. 45
Zasady obrotu (5) Zlecenia Styl wykonania Wspomaganie płynności Wszystkie rodzaje za wyjątkiem PKC po każdej cenie PCRO po cenie rynkowej na otwarciu PCR po cenie rynkowej Europejski Automatyczne wykonanie tylko w dniu wygaśnięcia (jeżeli opcja jest ITM) 5 animatorów rynku: DM PKOBP SA Raiffeisen Centrobank AG DM IDM SA UniCredit Bank AG DM BOŚ 46
OW20 WSPOMAGANIE PŁYNNOŚĆ RYNKU 5 animatorów: DM PKOBP, Raiffeisen Centrobank AG, DM IDM SA, UniCredit Bank AG, DM BOŚ 47
Zasady obrotu (6) Wartości jakie mogą przyjmować kursy wykonania dla opcji na WIG20. Termin wygaśnięcia Wartość kursu wykonania (w punktach indeksowych) Różnice pomiędzy kursami wykonania (w punktach indeksowych) Dla opcji o najbliższym terminie wygaśnięcia od 10 do 470 10 od 480 do 980 20 co najmniej 1000 50 Dla opcji o kolejnych terminach wygaśnięcia od 20 do 460 20 od 480 do 960 40 co najmniej 1000 100 48
Zasady obrotu (7) Jakie kursy wykonania w obrocie dla opcji na WIG20 Przy wprowadzaniu opcji na WIG20 na nowy termin do wygaśnięcia Przykład WIG20 2.920 pkt 1 seria ATM 4 serie OTM 4 seria ITM Opcje kupna Opcje sprzedaży OTM 3.300 3.300 ITM OTM 3.200 3.200 ITM OTM 3.100 3.100 ITM OTM 3.000 3.000 ITM ATM 2.900 2.900 ATM ITM 2.800 2.800 OTM ITM 2.700 2.700 OTM ITM 2.600 2.600 OTM ITM 2.500 2.500 OTM 49
Kursy wykonania Kurs zamknięcia WIG20 Zasady obrotu (8) Wprowadzeni do obrotu kolejnych serii opcji na WIG20 najbliższy termin wygasania 2600 2550 2500 2450 2400 2350 2300 2250 2200 2150 2100 2050 2000 1950 1900 1850 1800 2650 2600 2550 2500 2450 2400 2350 2300 2250 2200 2150 2100 2050 2000 1950 1900 1850 1800 2650 2600 2550 2500 2450 2400 2350 2300 2250 2200 2150 2100 2050 2000 1950 1900 1850 1800 2650 2600 2550 2500 2450 2400 2350 2300 2250 2200 2150 2100 2050 2000 1950 1900 1850 1800 2650 2600 2550 2500 2450 2400 2350 2300 2250 2200 2150 2100 2050 2000 1950 1900 1850 1800 1750 2290 2240 2250 2140 2220 Sesja T Sesja T+1 Sesja T+2 Sesja T+3 Sesja T+4 50
Zasady obrotu (8) Wprowadzeni do obrotu kolejnych serii opcji na WIG20 pozostałe terminy wygasania 2000 2000 2000 2000 1900 1900 1900 1900 1900 1800 1800 1800 1800 1800 Kursy wykonania 1700 1700 1700 1700 1700 1600 1600 1600 1600 1600 1500 1500 1500 1500 1500 Kurs zamknięcia WIG20 1400 1300 1200 1400 1300 1200 1400 1300 1200 1400 1300 1200 1400 1300 1200 1100 1100 1100 1100 1100 1000 1520 1605 1550 1480 1290 Sesja T Sesja T+1 Sesja T+2 Sesja T+3 Sesja T+4 51
Zasady obrotu (9) Kurs odniesienia Widełki Do określania widełek statycznych Kursem odniesienia dla kursu otwarcia jest kurs teoretyczny opcji wyznaczony z modelu wyceny opcji Black- Scholes, Do określania widełek dynamicznych Kursem odniesienia dla notowań ciągłych oraz zamknięcia jest kurs wyznaczony na otwarciu. Statyczne określane raz na miesiąc jako 5% średniej arytmetycznej z ostatnich 20 kursów zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniego miesiąca, Dynamiczne stanowią połowę widełek statycznych 52
Depozyty zabezpieczające (1) Wymagane tylko od WYSTAWCÓW, Finansowa gwarancja wypłaty dla nabywcy kwoty rozliczenia, Depozyt wstępny i właściwy. 53
Depozyty zabezpieczające (2) Scenariusze Wartość indeksu Zmienność Kurs teoretyczny opcji (pkt) Wartość opcji (zł) Scenariusza 1 1 674,61 24,40% 333,60 3 336 Scenariusza 2 1 674,61 19,40% 324,60 3 246 Scenariusza 3 1 715,73 24,40% 371,10 3 711 Scenariusza 4 1 715,73 19,40% 363,70 3 637 Scenariusza 5 1 630,95 24,40% 295,00 2 950 Scenariusza 6 1 630,95 19,40% 248,00 2 480 Scenariusza 7 1 758,12 24,40% 410,50 4 105 Scenariusza 8 1 758,12 19,40% 404,60 4 046 Scenariusza 9 1 588,56 24,40% 258,80 2 588 Scenariusza 10 1 588,56 19,40% 245,80 2 458 Scenariusza 11 1 800,51 24,40% 450,70 4 507 Scenariusza 12 1 800,51 19,40% 446,00 4 460 Scenariusza 13 1 546,17 24,40% 224,10 2 241 Scenariusza 14 1 546,17 19,40% 209,30 2 093 Scenariusza 15 1 927,69 23,15% 286,30 2 863 Scenariusza 16 1 418,99 23,15% 61,40 614 54
Depozyty zabezpieczające (3) Korelacja Analizowane jest ryzyko jakie generuje portfel instrumentów pochodnych Depozyt naliczany jest z uwzględnieniem ryzyka portfela Przykład na podstawie opcji na WIG20 (dane z dnia 4.05.2011 r.) Wystawienie OW20F1290 = 1.780 zł, Wystawienie OW20R1290 = 1.750 zł, depozyt dla portfela ww. pozycji w opcjach bez korelacji = 3.530 zł (suma depozytów 1.780 zł + 1.750 zł) z uwzględnieniem korelacji = 2.130 zł 55
Statystyka Roczne wolumeny obrotów opcjami na WIG20 w tys. opcji. 900 898 800 700 675 600 500 400 317 399 327 422 300 250 200 100 21 79 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 56
Więcej informacji: www.pochodne.gpw.pl pochodne@gpw.pl 57
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa tel. (022) 628 32 32, fax (022) 628 17 54, 537 77 90 gielda@gpw.pl