Logistyka działań w procesie treningu zawodników ju-jitsu

AMBROŻY Tadeusz, 1 MUCHA Dariusz 2 AMBROŻY Dorota 3 OSTROWSKI Andrzej 4 OMORCZYK Jarosław 5 Logistyka działań w procesie treningu zawodników ju-jitsu WSTĘP Sprawne działanie we wszystkich dziedzinach życia jest podstawą osiągania sukcesu. Teoria sprawnego działania jest obszarem badań naukowych dotyczących rozmyślnego zmieniania rzeczywistości dla osiągnięcia celu. Obejmuje: diagnozę, czyli zebranie faktów, prognozę czyli przewidywanie zdarzeń, planowanie i programowanie, realizację oraz ocenę efektów dla wyciągnięcia wniosków i wdrożenia ich do praktyki w celu zwiększenia efektywności działań [2]. Skuteczność takich zabiegów wymaga doskonałego zgrania ze sobą różnych czynności oraz właściwego obiegu informacji. Proces planowania, realizowania i kontrolowania, a także efektywnego przepływu zasobów i czynności oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu realizacji w celu zaspokojenia wymagań zainteresowanego to działania logistyczne. Sport ma na celu przekształcanie rzeczywistości. Dlatego powinien być rozpatrywany w sposób systemowy. To znaczy musi uwzględniać wszystkie składowe systemu, rodzaje ich powiązań oraz sposób organizacji [13]. System szkolenia sportowego obejmuje pięć podsystemów, które dotyczą zarówno materialnych jak i niematerialnych składowych szkolenia. Logistyka w tym obszarze obejmuje zatem planowanie, koordynację i sterowanie przebiegiem w aspekcie zarówno czasu jak i przestrzeni, realnych procesów, w których realizacji organizacja sportowa uczestniczy, w dążeniu do efektywnego osiągania jej celów [6]. Dlatego celem posunięć logistycznych w sporcie będzie zarówno zabezpieczenie materialnych warunków szkolenia (urządzenia, obiekty, przybory i przyrządy treningowe), organizowanie zawodów i zgrupowań, jak i przygotowanie odpowiedniej kadry szkoleniowej, a także planowanie, organizowanie, realizacja oraz kontrola procesów szkolenia (selekcja, treningi i starty w zawodach) i odnowy powysiłkowej sportowców. Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie działań logistycznych realizowanych w dążeniu do optymalizacji procesu szkolenia sportowego w ju-jitsu sportowym. 1 STRUKTURA CZASOWA W SZKOLENIU SPORTOWYM ZAWODNIKÓW JU-JITSU (PODEJŚCIE TRADYCYJNE) Szkolenie sportowe w ju-jitsu jest zorganizowaną i celowo uporządkowaną działalnością, której celem jest przygotowanie zawodników do uzyskiwania maksymalnych wyników na bazie optymalnego poziomu sprawności ogólnej i specjalnej [4]. Rezultatem sprawnie funkcjonującego systemu szkolenia zawodników w ju-jitsu jest wynik sportowy. Zarządzanie logistyką szkolenia sportowego obejmuje zbieranie informacji na temat zawodników, które odbywa się za pomocą pomiarów antropomotorycznych, testów sprawności fizycznej (ogólnej i specjalnej), wywiadów, obserwacji, ankiet itp. Przygotowane na ich podstawie prognozowanie, umożliwia przewidywanie: po pierwsze docelowego poziomu sprawności fizycznej, 1 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu 31-571 Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Sportu, tel. +48 126831068; tadek@ambrozy.pl 2 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu 31-571 Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Nauk Biomedycznych, tel. +48 126831068; nauka@autograf.pl 3 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu 31-571 Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Sportu, tel. +48 126831000; tadek@ambrozy.pl 4 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu 31-571 Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Sportu, tel. +48 126831000;andrzejostrowski@poczta.fm 5 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu 31-571 Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Sportu, tel. +48 126831000;jarekomo@interia.pl 13964

Sprawność specjalna Sprawność ogólna zasobu technik oraz zachowań taktycznych zawodników, po drugie kierunków rozwoju walki sportowej w ju-jitsu, po trzecie układanie planu treningu i planu walki sportowej w konkretnym starciu. Taka analiza pozwala także odnaleźć wzorcowe cechy motoryki zawodnika (przykład tab.1) oraz wiodące techniki najskuteczniejsze w starciu z przeciwnikiem (przykład tab.2). Prognozy przede wszystkim wyznaczają zadania dla treningu. Stają się one podstawą całego procesu planowania. Zebrane informacje pozwalają sformułować cel główny i cele etapowe, oraz sposoby ich realizacji, a także strukturę i treści kolejnych etapów szkolenia zawodników ju-jitsu. Plan można określić jako zespół decyzji i projektów, których zadaniem jest realizacja celu czyli wyszkolenie mistrzowskiego zawodnika ju-jitsu [1,2]. Realizacja wcześniejszych zamysłów odbywa się poprzez odpowiednio prowadzony trening. Sprawna organizacja zajęć w procesie treningowym oparta jest przede wszystkim o właściwe rozłożenie procesu szkolenia na osi czasu. Przykładem działań logistycznych w tym obszarze treningu zawodników ju-jitsu może być periodyzacja treningu, czyli organizacja zajęć w formie struktury czasowej. Tab. 1. Sprawność fizyczna wybranych zawodników ju-jitsu (n=15) Próba Wyniki badań s Gibkość 14,53 6,43 Siła eksplozywna 212,66 19,22 Siła statyczna 35,40 10,32 Siła tułowia 29,60 3,71 Siła funkcjonalna 19,65 10,08 Szybkość biegowa, zwinność 21,48 1,25 Szybkość uderzeń kończynami górnymi 21,70 2,87 Szybkość skrętów bioder 19,29 2,64 Wskaźnik gibkości 0,98 0,04 Szybkość uderzeń kończyną dolną 19,42 1,64 TSSR 19,03 1,09 *Źródło: Badania własne autorów Sprawność ogólna badana była przy użyciu wybranych prób testu EUROFIT: Próba gibkości (cm) z siadu prostego skłon tułowia w przód z sięganiem rękami najdalej jak to możliwe (tzw. skłon dosiężny). Próba siły eksplozywnej (cm) skok w dal z miejsca. Próba siły statycznej(kg) zaciskanie ręki z maksymalną siłą na dynamometrze. Próba siły tułowia (wytrzymałość mięśni brzucha) maksymalna liczba siadów z leżenia tyłem w czasie 30 sekund. Próba siły funkcjonalnej (wytrzymałość mięśnia ramion i barków) wytrzymanie zwisu o ramionach ugiętych na drążku na czas w sekundach. Próba szybkości biegowej i zwinności bieg wahadłowy 10x5m z maksymalną szybkością i zmianami kierunku. Sprawność specjalna oceniana była na podstawie następujących prób [10]: Próba szybkości na czas (częstotliwości) uderzeń kończynami górnymi kombinacja dwóch ciosów pięścią: lewy prosty i prawy prosty wykonana z pozycji walki 30 razy. Próba szybkości na czas (częstotliwości) skrętów bioder czas wykonania 30 skrętów bioder z postawy walki. Próba gibkości maksymalny zasięg (wysokość uderzenia stopą) podczas kopnięcia okrężnego Jodan-mawashi-geri. Wykonano po 3 pomiary zasięgu kopnięcia kończyną dominującą z dokładnością do 1cm. Następnie obliczono wskaźnik gibkości: iloraz zasięgu kopnięcia wyrażony w centymetrach podzielony przez wysokość ciała w cm. Próba szybkości (częstotliwości) uderzeń kończyną dolną wykonanie z pozycji walki nogą wykroczną 30 kopnięć Chudan-mawashi-geri na tarczę trzymaną przez partnera. Próba sprawności technicznej test specjalnej sprawności ruchowej TSSR z wykorzystaniem rzutu Ippon-seoi-nage. 13965

Tab. 2. Ranking najczęściej stosowanych ataków w walce sportowej ju-jitsu [1] Lp. Nazwa techniki Zastosowanie w fazie walki 1. ciosy proste 1 2. ciosy sierpowe 1 3. mae-geri 1 4. seoi-nage 2 5. kesa-gatame 3 6. uchi-mata 2 7. mawashi-geri 1 8. harai-goshi 2 9. yoko-geri 1 10. ude-hishigi-juji-gatame 3 11. yoko-shiho-gatame 3 12. de-ashi-barai 2 13. trzymanie na brzuchu 3 Walka sportowa w ju-jitsu, która składa się z trzech części i jest rozgrywana w systemie lightcontact. Pierwsza część starcia obejmuje uderzenia (ciosy i kopnięcia), druga to rzuty i sprowadzenia do parteru, a trzecia techniki walki w parterze. Czas walki to jedna trzyminutowa runda. Walka zaczyna się od części I i komendy hajime, następnie w chwili uchwytu rozpoczyna się część II, jeżeli przeciwnik zostanie sprowadzony do parteru walka jest kontynuowana w III części. Jeżeli kontakt w części 2 lub 3 został zerwany walka zaczyna się ponownie od etapu pierwszego. Punkty zdobyte przez zawodników, a ogłoszone gestem przez sędziów maty są zapisywane przez sekretarza Jak wspomniano wcześniej podstawą działań logistycznych jest planowanie. W celu właściwego zaplanowania cyklu treningowego zawodnika w ju-jitsu należy znać dokładnie kalendarz głównych imprez sportowych, ustalić terminy badań lekarskich i sprawdzianów motorycznych, liczbę startów kontrolnych i sparingów przygotowawczych. Dzięki takim informacjom istnieje możliwość wprowadzenia ewentualnych korekt w planie długookresowym (strategicznym) tak, aby zawodnik osiągnął optymalną formę dokładnie na główne zawody w okresie startowym. Struktura organizacyjna modyfikowana i wyznaczana jest przez określone odcinki czasowe. Dzielone są one w zależności od zadań, które musza być zrealizowane podczas ich przebiegu oraz od czasu ich trwania. Klasyczny cykl szkoleniowy zawodnika ju-jitsu (tab.3) obejmuje kompleks działań organizacyjnych, opracowań i zadań treningowych prowadzących do budowania formy sportowej, następnie jej stabilizacji i wykorzystania oraz niezbędnej regeneracji. Roczny trening zawodników ju-jitsu można podzielić na makrocykle, mezocykle oraz mikrocykle [12]. W klasycznym podziale czasowym treningu ju-jitsu sportowego wyróżnia się trzy rodzaje cykli [1]: długie (makrocykle) najczęściej roczne ze względu na specyfikę rywalizacji w tej dyscyplinie, podzielone na trzy okresy: okres przygotowawczy (budowanie formy sportowej), okres startowy (stabilizacja i wykorzystanie formy), okres przejściowy (częściowe, kontrolowane obniżenie formy); w celu optymalizacji formy sportowej tak objętość, jak i intensywność muszą zmieniać się falowo zgodnie z zasadą progresywnego wzrostu obciążeń treningowych. Wielu trenerów rezygnuje z okresu przejściowego ze względu na rozbudowany kalendarz startów, średnie (mezocykle) w ju-jitsu sportowym może obejmować od 3 do 5 mikrocykli, małe (mikrocykle) składające się z jednostek treningowych. Mikrocykl jest to najkrótszy cykl treningowy, trwający od 3 do 10 dni, najczęściej jeden tydzień. Jego budowa zależy głównie od liczby treningów, kolejności akcentów treningowych, obciążeń, okresu pracy szkoleniowej. Jest równocześnie najważniejszym i najskuteczniejszym narzędziem w logistycznym i planowym podejściu do treningu, które przez swoją strukturę i zawartość treści określa jakość zajęć treningowych. 13966

Tab. 3. Struktura czasowa w treningu zawodników ju-jitsu Periodyzacja treningu zawodników ju-jitsu ETAPY Wszechstronny (3-5 lat) Ukierunkowany (3-5 lat) zakończony osiągnięciem 1 kyu (lub I klasy sportowej, patrz [4]) Specjalistyczny/mistrzowski (do zakończenia kariery) CYKLE Makrocykl(długość zależna od etapu, poziomu sportowego zawodnika, kalendarza imprez) Wieloletnie Roczny Półroczny - Okresy - Przygotowawczy (4-6 miesięcy, 4 Startowy (3-7 miesięcy, Przejściowy (1 miesiąc lub brak) mezocykle) wymiennie 2 mezocykle) Wprowadzający, bazowy, kontrolno-przygotowawczy, przedstartowy Odtwarzające, wprowadzające, budujące, intensyfikujące, uderzeniowe, kontrastowe Mezocykle Startowy, regenerujący - Mikrocykle Przedstartowe, doprowadzające, startowe, odnawiające Czynny wypoczynek, roztrenowanie Jednostki treningowe Nauczająca, doskonaląca, utrwalająca, kontrolna, podtrzymująca, kształtująca Zasadniczo w ju-jitsu wykorzystuje się następujące rodzaje mikrocykli: odtwarzające, które występują okazyjnie jako forma roztrenowania po kontuzji lub po okresie przejściowym, wprowadzające, występują w okresie przygotowawczym oraz w razie potrzeby startowym. Polegają na nauczaniu nowych elementów techniki walki, kombinacji lub kontrataków, a także rozwiązań taktycznych w różnych sytuacjach w walce ju-jitsu, budujące, stosowane często we wszystkich etapach i okresach struktury czasowej. Ich zadanie polega na kształtowaniu w podstawowy sposób formy sportowej, intensyfikujące to mikrocykle uderzeniowe, w których stosowane są obciążenia duże przez submaksymalne do maksymalnych. Odpowiadają treningowi wytrzymałości specjalnej, praca odbywa się do wyczerpania, jednymi z najważniejszych i najczęściej stosowanych w ju-jitsu są mikrocykle kontrastowe, których zadaniem jest przetwarzanie wypracowanego poziomu sprawności specjalnej i techniki na wynik sportowy, przedstartowe, stosowane w końcowej części okresu przygotowawczego. Krótkie cykle majace na celu bezpośrednie przygotowanie do startu w konkretnym turnieju, odnawiające, będące sposobem regeneracji poprzez trening. małe, wysiłki o charakterze tlenowym. Elementem decydującym o strukturze mikrocyklu jest ta jednostka treningowa, podczas której występuje największy wysiłek łączący elementy sprawnościowe i techniczno-taktyczne występujące w walce sportowej [1]. Podczas planowania treningu, w mezocyklu podstawowym i regenerującym lokalizacja jednostki głównej nie ma decydującego znaczenia, natomiast w mezocyklu przedstartowym należy realizować ją w tych dniach w strukturze mikrocyklu, w których w przyszłości będą odbywać się starty w zawodach sportowych. Liczba jednostek głównych i ich miejsce w mikrocyklu uzależnione są od możliwości fizjologicznych danego zawodnika [12]. Prawidłowo realizowany mikrocykl daje pewność dobrego współdziałania wszystkich elementów treningowych oraz wpływa na podniesienie możliwości fizjologicznych organizmu zgodnie z zasadą superkompensacji. Aby był skuteczny, musi być powtórzony minimum 2-3 razy. W okresie 13967

startowym w ju-jitsu dynamika obciążeń tygodniowych zależy od najważniejszych zawodów; wprowadza się po nich mikrocykle odnawiające, w których treningi mają charakter czynnego wypoczynku. Takie faliste wahania obciążeń powinny spowodować długotrwałe utrzymywanie się optymalnej formy sportowej zawodnika [1]. Praca polegająca na przygotowaniu zawodnika do najważniejszych imprez sportowych w roku wymaga dużego doświadczenia i wiedzy ze strony trenera oraz odpowiednich działań logistycznych dla sprawnego przebiegu procesu szkolenia. Należy racjonalnie zaplanować odpowiedni program treningowy ze wszystkimi składowymi obciążeń i ćwiczeń ukierunkowanych na kształtowanie cech warunkujących poziom wyszkolenia danego zawodnika. Odpowiednio dobrane obciążenia treningowe, suplementacja i żywienie oraz odnowa biologiczna to całościowy zintegrowany system treningowy współczesnego zawodnika ju-jitsu sportowego. Jest on jeszcze wspomagany przez umiejętną korektę stanu wytrenowania zawodnika pozwalającą na indywidualizację pracy i bieżącą ocenę przebiegu szkolenia. W ju-jitsu sportowym stosuje się zintegrowaną formę treningu, w której trener powinien akcentować i rozwijać specyficzne zdolności motoryczne i umiejętności techniczne swojego zawodnika przy równoczesnym kształtowaniu jego psychiki. W treningu techniczno-taktycznym stosuje się następujący tok postępowania: nauczanie pojedynczych technik ataku i obrony, kombinacji, kontrataków oraz całych sekwencji walki, utrwalenie i doskonalenie w warunkach utrudnionych poprzez udział przeciwnika poznanych wcześniej elementów, stosowanie nabytych umiejętności w warunkach zbliżonych do startowych (sparing, randowi - rodzaje walki szkoleniowej - j, w ograniczonym czasie, forma ćwiczeń najbardziej zbliżona do walki rzeczywistej). Przy stosowaniu takiej kolejności postępowania trzeba zwrócić uwagę na to, aby treści treningowe były celowe, zintegrowane i skorelowane. Oznacza to, że jedną kombinację techniczną należy rozbudować poprzez różne jej warianty (kombinacje, obrony, ataki i kontrataki), tak aby wystąpiła łączność z innymi elementami technicznymi w zależności od odpowiednich założeń taktycznych treningu. Organizacja treningu ju-jitsu sportowego oparta jest na kalendarzu imprez Polskiego Związku Ju-Jitsu, który weryfikuje sposób planowania makrocyklu szkoleniowego dla najlepszych zawodników. Cały okres przygotowawczy możemy podzielić na trzy podokresy [9]: przygotowanie wstępne, trwające do 6-8 tygodni, przygotowanie ukierunkowane, trwające do 8 tygodni, przygotowanie specjalistyczne, trwające do 8-10 tygodni. Pierwszą część okresu przygotowawczego w prawidłowo zaplanowanym treningu poświęca się na kształtowanie sprawności fizycznej ogólnej i podwyższanie możliwości funkcjonalnych zawodnika. Istotna jest również praca nad doskonaleniem podstawowej techniki (tab.4, ryc.1). Przeważająca część zawodników ju-jitsu trenuje sześć razy w tygodniu w systemie pracy jeden trening dziennie, dlatego na sparingi lub walki należy przeznaczyć środek mikrocyklu już od drugiej połowy okresu przygotowawczego. Natomiast w czwartym mezocyklu okresu przygotowawczego (tzw. mezocykl kontrolno-przygotowawczy) powinny być realizowane walki oraz starty w zawodach kontrolnych i przeznacza się na nie dwa dni w tygodniu. Zasadniczą zaletą odpowiednio dobranych treningów jest rozwój możliwości tlenowej i beztlenowej resyntezy ATP; zwiększenie potencjału szybkościowo-siłowego oraz stopniowa modyfikacja nowych elementów techniczno-taktycznych ju-jitsu sportowego, wzrast sprawności specjalnej zawodników oraz ekonomizacja wysiłku treningowego [1]. Istotnym elementem cyklu rocznego jest umiejętne przejście od wysiłku o obciążeniach wszechstronnych do treningu specjalistycznego i od wysiłków tlenowych do intensywnych beztlenowych. Bardzo ważne jest również zaakcentowanie treningu sprawnościowego, który odpowiada za jakościową wartość sprawności specjalnej. 13968

Tab. 4. Przykładowy mikrocykl okresu przygotowawczego Pora dnia Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek. Piątek Sobota Niedziela Po południu małe i średnie, wysiłki tlenowe, wytrzymałości owe średnie lub duże, trening siły i gibkości średnie, szybkość i technika duże trening siły i sprawności specjalnej Dzień mikrocyklu Trening technicznotaktyczny, obciążenia małe Wytrzymałość tlenowa, obciążenia średnie Ryc.1. Przykładowy rozkład obciążeń (w %) w mikrocyklu okresu przygotowawczego W treningu ju-jitsu dużo miejsca zajmują środki specjalistyczne, mogące sięgać aż 70-80% obciążeń w mikrocyklu. Objętość treningowa, jest cały czas stosunkowo wysoka, ale pod koniec okresu przygotowawczego stopniowo zmniejsza się na rzecz intensywności. Poprawność taktyczno-techniczna, dobry poziom siły specjalnej i wytrzymałości to najważniejsze cele końcowej części okresu przygotowawczego. Realizacja ich wymaga stosowania środków ukierunkowanych i specjalnych, zbliżonych do elementów występujących w walce sportowej. Ćwiczenia ogólnorozwojowe stanowią tylko 20-30% wszystkich środków stosowanych w tym okresie i są wykonywane po to, aby urozmaicić trening oraz zachować wszechstronność wysiłku. W końcowej części okresu przygotowawczego często stosowaną metodą będzie walka z różnymi partnerami. Podczas walk z zawodnikami słabszymi technicznie stosuje się kombinacje słabiej opanowane technicznie, a z partnerami równorzędnymi lub lepszymi kombinacje standardowe, dobrze przyswojone, a niekiedy próby ataku za pomocą wyszukanych kombinacji technicznych. W najważniejszej części mezocyklu kontrolno-przygotowawczego stosuje się mikrocykle o charakterze intensyfikującym (zawierającymi 2 lub nawet 3 szczyty intensywności), co oznacza pobudzenie silnym akcentem treningowym (tab.5, ryc.2). Stopniowo zwiększana jest liczba walk zdaniowych. Istotnym etapem przygotowania są także starty kontrolne w mniej prestiżowych zawodach. Tab. 5. Przykładowy mikrocykl intensyfikujący Pora dnia Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela Po południu średnie, wytrzymałość specjalna, technika duże, wytrzymałość siłowa i technika submaksymalne, sparingi, walki małe technika, gibkość Technika i taktyka, walki obciążenie średnie submaksymalne i maksymalne, sparingi, walki Technika i taktyka, Odnowa biologiczna 13969

Dzień mikrocyklu Ryc.2. Przykładowy rozkład obciążeń (w %) w mikrocyklu intensyfikującym Na końcu okresu przygotowawczego, stosując mikrocykle kontrastowe (tab.6, ryc3), przetwarza się zdobytą wiedzę na wynik sportowy. Wtedy intensywność zajęć poza walkami, nieznacznie spada, aby nastąpiła kumulacja efektów wcześniejszej pracy treningowej zgodnie z zasadą superkompensacji [5]. Treningi w tym czasie są zbliżone do tych warunków, jakie będą panowały w przyszłej walce sportowej (pora dnia, temperatura hali sportowej, dzień tygodnia). Dodatkowo należy doskonalić różnorodne warianty ofensywno-defensywne, mając na myśli wykorzystanie ich w przyszłych walkach sportowych. Tab. 6. Przykładowy mikrocykl kontrastowy Pora dnia Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela Po południu średnie, wytrzymałość specjalna, maksymalne, sparingi, walki średnie, siła specjalna submaksymalne, walki Dzień mikrocyklu submaksymalne i maksymalne, sparingi, walki Ćwiczenia technicznotaktyczne Odnowa biologiczna Ryc.3. Przykładowy rozkład obciążeń (w %) w mikrocyklu kontrastowym Okres startowy to falowa zmiana obciążeń, składa się z podokresu stabilizacji formy i zawodów. Sprawdza się w tym okresie skuteczność stosowanych wcześniej sposobów i metod treningowych. Najważniejszym zadaniem tego okresu jest stabilność formy sportowej oraz stworzenie warunków do uzyskania najlepszych wyników [8]. Duża mobilizacja do zawodów stanowi podstawę skutecznego działania. W końcowym etapie okresu startowego występuje najważniejszy turniej docelowy, dla którego konstruowany jest cały cykl szkoleniowy. Trening w tym czasie powinien stwarzać odpowiednie warunki do aktywizacji procesów adaptacyjnych. Poprzez przystosowanie i odnowę organizmu realizowane jest bezpośrednie przygotowanie sportowców do specyfiki zbliżającego się turnieju [1]. W momencie gdy już zbliżamy się bezpośrednio do zawodów, następuje tzw. wyciszenie. Główną cząstką treningową jest sparing i randori z partnerami z tej samej kategorii wagowej lub zbliżonej i o podobnym poziomie umiejętności technicznych w systemie co najmniej 3-4 razy w tygodniu. 13970

W tym okresie istotny nacisk kładzie się na trening szybkości specjalnej, podtrzymuje się siłę i wytrzymałość specjalną, trenując głównie z oporem partnera. W zakresie techniki doskonali się wiodące elementy oraz działania taktyczne oraz kombinacje o dużej specyfice, aby doprowadzić je do automatyzacji i perfekcji. Podczas tego typu treningu objętość wysiłku maleje przy jednoczesnym wzroście intensywności. Tab. 7. Przykład mikrocyklu ze startem w zawodach Pora dnia Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela Do południa Po południu Doskonalenie technicznotaktyczne, intensywność mała Odnowa biologiczna Doskonalenie technicznotaktyczne, intensywność mała Dzień mikrocyklu Warianty taktyczne, ćwiczenia rozciągające Odnowa biologiczna TURNIEJ Ryc. 4. Przykładowy rozkład obciążeń (w %) w mikrocyklu startowym Wraz ze zbliżającym się startem w zawodach obciążenia treningowe stopniowo maleją. Pełna odnowa organizmu realizowana jest w mezocyklu przedstartowym. Zawodnik powinien zregenerować siły, odtworzyć drzemiące w nim rezerwy energetyczne i uzyskać odpowiednią formę przed właściwym startem. Podczas okresu startowego, treningi w mikrocyklu ze startem w zawodach, mają na celu jedynie doskonalenie techniczno-taktyczne, oraz regenerację (tab.7, ryc.4). Po zakończeniu dużej pracy wysiłkowej związanej ze startem w turnieju ju-jitsu, niezbędny jest wypoczynek czyli okres przejściowy lub przynajmniej krótka przerwa w treningach. Głównym celem tego okresu jest aktywny wypoczynek i odnowa biologiczna przy jednoczesnym podtrzymaniu średniego poziomu ogólnej sprawności fizycznej (40-50% poziomu startowego). Obciążenie wysiłkowe w trakcie ponownego rozpoczęcia cyklu treningowego można zwiększać tylko wtedy, gdy nastąpiła pełna adaptacja do poprzednich wraz ze wzrostem możliwości znoszenia obciążeń przez zawodnika (superkompensacja, ryc.5). Istotną kwestią jest też fakt ciągłej kontroli formy zawodnika nawet wysokiej klasy, mimo iż zna on dobrze własne możliwości startowe. Wyraźne zmiany adaptacyjne zachodzą tylko wtedy, kiedy bodziec wysiłkowy posiada odpowiednią siłę w stosunku do aktualnego stanu czynnościowego organizmu [7]. 13971

Ryc.5. Zjawisko odbudowy z nadmiarem, superkompensacja [14] Bywają sytuacje, iż zawodnik z dużym doświadczeniem turniejowym doprowadza organizm do niekontrolowanego przemęczenia, co może być spowodowane po pierwsze nadmierną ambicją, po drugie nieznajomością podstawowych reguł treningu sportowego, a po trzecie brakiem właściwych działań logistycznych czyli organizacji treningu oraz zaniedbaniem bieżącej i planowej kontroli trenerskiej. Koordynacja działań szkoleniowych oparta jest o czynności zawodowe trenera (tab. 8). Obejmują one dziewiętnaście obowiązków, które powinien realizować trener w swojej pracy [11]. Tab. 8. Czynności zawodowe trenera [11] Lp. Czynności zawodowe trenera 1. Kierowanie przygotowaniem techniczno-taktycznym 2. Kierowanie przygotowaniem fizycznym 3. Kontrola procesu treningowego i stanu organizmu sportowca 4. Planowanie procesu treningowego 5. Udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej 6. Podwyższanie kultury osobistej zawodnika 7. Organizacja procesu odnowy i wypoczynku 8. Kierowanie przygotowaniem wolicjonalnym sportowca 9. Rozwiązywanie teoretycznych problemów łączących się z treningiem 10. Kierowanie wychowankami na zawodach 11. Kierowanie teoretycznym przygotowaniem sportowca 12. Organizacja obozów sportowych 13. Organizacja pracy wychowawczej w grupie 14. Przeprowadzanie naboru i selekcji 15. Nadzór nad postępami zawodników w edukacji szkolnej 16 Prowadzenie dokumentacji i sprawozdawczości 17 Prowadzenie badań do prac naukowo-metodycznych 18 Przygotowanie pomocników i sędziów 19 Organizacja i sędziowanie zawodów 2 STRUKTURA CZASOWA W SZKOLENIU SPORTOWYM ZAWODNIKÓW JU-JITSU NA POZIOMIE MISTRZOWSKIM (PODEJŚCIE NOWOCZESNE) Podstawą działań logistycznych w szkoleniu sportowym w ju-jitsu jest systematyczna ocena etapowych efektów. Stosuje się planową kontrolę dostarczającą informacji wykorzystywanych do analizy i określenia stanu adaptacji organizmu zawodników do stosowanych obciążeń treningowych i startowych. Bazując na wynikach kontroli można doskonalić trening, a także określać skuteczność 13972

wprowadzanych metod i środków treningowych. W pracy trenerskiej weryfikacja planu szkoleniowego opiera się przede wszystkim na bieżącej kontroli metodycznej, która daje obraz efektów każdego treningu. Ważną rolę w systemie tej kontroli odgrywają właściwie dobrane urządzenia i aparatura kontrolno-pomiarowa [12]. W wyniku działań kontrolnych prowadzonych podczas realizacji treningu zgodnie z zasadami klasycznej struktury czasowej u zawodników ju-jitsu na wysokim poziomie zaawansowania, zaleca się wdrożenie krótszych okresów treningowych pomiędzy poszczególnymi turniejami (ryc. 6). Ryc. 6. Trening blokowy mistrzowski Struktura czasowa treningu zawodników wysokiej klasy zależna jest od kalendarza startów. Podział na okresy wynika zatem z planowego udziału w serii turniejów ju-jitsu. Związany jest on z systemem blokowym, którego kompozycja oparta jest na akumulacji, intensyfikacji, transformacji (przekształcaniu) oraz regeneracji organizmu zawodnika. Akumulacja oznacza budowanie bazy, czyli przygotowanie zawodnika do znoszenia dużych obciążeń treningowych. Zadaniem tej fazy jest pełna odbudowa możliwości organizmu wyczerpanych poprzez wcześniejsze starty. W treningu dominują głównie obciążenia o dużej objętości, ale o niskiej lub średniej intensywności treningowej (ćwiczenia o charakterze tlenowym). Faza intensyfikacji charakteryzuje się dominacją obciążeń o dużej intensywności, jednak jej wzrost następuje stopniowo wraz ze zmniejszaniem objętości (trening o charakterze beztlenowym). Podczas dozowania obciążeń treningowych najistotniejsze jest zachowanie odpowiednich proporcji między intensywnością a objętością ćwiczeń. W okresie tym zaleca się stosowanie mikrocykli dwuszczytowych czyli realizację dwóch jednostek treningowych odzwierciedlających warunki startu (patrz tab.5, ryc.2). Podczas tej fazy często wprowadza się starty w zawodach niższej rangi, jednakże należy zwrócić uwagę na to, aby starty te nie były nadmiernie wymagające dla zawodnika, bo zakłóci to dalszą pracę treningową. Niezmiernie ważną rolę w fazie intensyfikacji odgrywa odnowa biologiczna. Transformacja to przekształcanie pracy wykonanej podczas akumulacji i intensyfikacji na formę sportową (mikrocykle kontrastowe patrz tab.6, ryc.3). podstawowym zadaniem tej fazy jest stworzenie u zawodnika optymalnej gotowości startowej. Intensywność wykonywanych ćwiczeń będzie więc tutaj duża, natomiast objętość mniejsza. Po zakończeniu tej fazy następuje start w zawodach głównych. Regeneracja to często jedna z najtrudniejszych i najbardziej wymagających części struktury blokowej. Realizuje się podczas niej trening o znacznie mniejszym obciążeniu niż w poprzednich fazach, ale ma on spełniać jednocześnie zadanie podtrzymywania wypracowanego poziomu sprawności (trening oparty o ćwiczenia tlenowe oraz techniczno-taktyczne [3]. Po zakończeniu turnieju, który był celem przygotowań, dwumiesięczny proces treningu blokowego powtarza się według przedstawionego powyżej schematu. Tak prowadzone szkolenie jest zgodne z zasadami właściwie zarządzanej logistyki oraz cyklem sprawnego działania. PODSUMOWANIE W pracy przedstawiono zakres działań logistycznych związanych ze szkoleniem zawodników ju-jitsu. Wytypowano najbardziej efektywne sposoby pracy szkoleniowej. Zaprezentowano dwa alternatywne sposoby planowania i organizowania zajęć treningowych w postaci klasycznej oraz 13973

blokowej periodyzacji szkolenia. Pierwszy sposób stosuje się w szkoleniu zawodników na wszystkich poziomach zaawansowania sportowego, natomiast drugi w pracy z zawodnikami klasy mistrzowskiej, których trening związany jest z dużą ilością startów w zawodach. Streszczenie Celem niniejszej pracy było zaprezentowanie działań logistycznych realizowanych w dążeniu do optymalizacji procesu szkolenia sportowego w ju-jitsu sportowym. Przedstawiono najbardziej efektywne sposoby pracy szkoleniowej. Podstawę analizy stanowiły dwa alternatywne sposoby planowania i organizowania zajęć treningowych w postaci klasycznej oraz blokowej periodyzacji szkolenia. Pierwszy sposób stosuje się w szkoleniu zawodników na wszystkich poziomach zaawansowania sportowego, a oparty jest o trzy zasadnicze okresy treningowe: przygotowawczy, startowy i przejściowy, natomiast drugi w pracy z zawodnikami klasy mistrzowskiej, których trening związany jest z dużą ilością startów w zawodach. Jest on krótszy i podzielony na fazy akumulacji, intensyfikacji, transformacji oraz regeneracji. Logistics of actions in the process of ju-jitsu practitioner s training Abstract The aim of this paper is to present logistic actions taken in the course of optimization of ju-jitsu training process. The most effective training methods have been presented. The basis for the analysis are two alternative methods used to plan and organize training, namely classical and modular training periodization. Whereas the former is used in training of trainees at all levels of advancement and is based on three basic training periods: preparatory, starting and transition one, the latter is used in champions training and related to numerous participation in competitions. It is shorter and divided into the following stages: accumulation, intensification, transformation and regeneration stages. BIBLIOGRAFIA 1. Ambroży T., (2008), Struktura treningu Ju-Jitsu, Warszawa. 2. Ambroży T., Korzeniowski L.F., (2013), Podstawy zarządzania : podręcznik dla studentów kształcących się w zakresie sportu i turystyki. Wydawnictwo European Association for Security, Kraków. 3. Ambroży T., Kisiel W., Kisiel D. (2013), International Budo Federation. Geneza, historia, trening i rywalizacja sportowa. WSBPI Apeiron, Kraków. 4. Ambroży T., Piwowarski J., Badeński A., (2013), Polski Związek Ju-jitsu a bezpieczeństwo: sprawność, skuteczność, organizacja. WSBPI Apeiron, Kraków. 5. Jagiełło W., (2000), Wieloletni trening judoków. Biblioteka Trenera. COS, Warszawa. 6. Krawczyk S.,(2000), Logistyka w zarządzaniu marketingiem, Wydawnictwo AE Wrocław. 7. Kubica R., (1980), Główne problemy fizjologii pracy i wydolności fizycznej, Kraków. 8. Matwiejew S., Jagiełło W., (1997), Judo - trening sportowy, Resortowe Centrum Metodyczno- Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa. 9. Sozański H. red., (1999), Podstawy teorii treningu. Biblioteka Trenera. COS, Warszawa. 10. Sterkowicz K., (2003), Testowanie sprawności specjalnej w ju-jitsu sportowym. W: Sterkowicz S., Ambroży T. (red.) Ju-jitsu sportowe: proces szkolenia (podręcznik trenera). Europan Association for Security, Kraków. 11. Sterkowicz S., (2003), Czynności zawodowe trenera. W: Sterkowicz S., Ambroży T. (red.) Ju-jitsu sportowe: proces szkolenia (podręcznik trenera). Europan Association for Security, Kraków. 12. Ulatowski T., (1992), Teoria Sportu. Trening. Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa, I, II. 13. Ważny Z., (1981), Współczesny system szkolenia w sporcie wyczynowym. Sport i Turystyka, Warszaw. 14. http://skarzynski.pl/porady/najpierw-trening 13974