Program preorientacji, orientacji i poradnictwa zawodowego na poszczególnych etapach edukacyjnych w latach 2014/2016. Opracowały: Marzanna Sacewicz - doradca zawodowy Martyna Andrusiak pedagog, doradca zawodowy 1
Podstawa prawna 1. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r., Nr 118, poz. 1112 ze zm.) Art. 42. 7. Organ prowadzący szkołę lub placówkę po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny określa: tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć (...) logopedów, doradców zawodowych (...). Dnia 31 sierpnia 2004 r. weszła w życie nowela ustawy Karta Nauczyciela, ustanawiająca podstawę prawną do zatrudniania w szkołach doradców zawodowych, a jednocześnie zobowiązująca organy prowadzące szkoły i placówki do określenia w terminie dwóch miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć edukacyjnych doradcy zawodowego (ustawa z dnia 5 lipca 2004 r., Dz. U. z 2004 r., Nr 179, poz. 1845)45. 2. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz. 329 ze zm.) Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności: 14) przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia 15) warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego46. 3. Rozporządzenie MENiS z dnia 21 maja 2001 r. oraz z 2002 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, które nakładało na dyrektorów obowiązek zapisania w statucie organizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia. Rozporządzenie określa również organizację współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc uczniom i rodzicom. 4. Rozporządzenie MENiS z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych... (Dz. U. z 2004 r., Nr 89, poz. 845). W rozporządzeniu tym przedstawione zostały przykładowe wskaźniki działań wychowawczych szkół i placówek, m.in.: działania związane z orientacją zawodową i planowaniem kariery uczniów. 5. Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 11, poz. 114) 2
Rozporządzenie regulowało kwestie udzielania pomocy uczniom w dokonywaniu wyboru kierunku dalszego kształcenia, zawodu i planowania kariery zawodowej oraz informacji w tym zakresie. W rozporządzeniu tym (co bardzo istotne) po raz pierwszy umieszczono zapis mówiący, że obok pedagoga i psychologa w szkole doradztwem zawodowym może zajmować się również szkolny doradca zawodu. Cele podstawowe 1. Wsparcie przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum ogólnokształcącego w prowadzeniu systematycznej działalności z zakresu preorientacji, orientacji i poradnictwa zawodowego dla uczniów. 2. Podwyższenie świadomości w środowisku oświatowym i poza oświatowym znaczenia poradnictwa zawodowego. Cele szczegółowe 1. Skonstruowanie i inicjowanie wprowadzenia do realizacji programu reorientacji, orientacji i poradnictwa zawodowego na poszczególnych etapach kształcenia w placówkach, gdzie nie są zatrudnieni doradcy zawodowi. 2. Przeszkolenie nauczycieli do realizacji programu. 3. Wsparcie merytoryczne realizacji programu. 4. Realizacja niektórych działań w ramach programu. 5. Przygotowanie rodziców do pełnienia roli pierwszych doradców dla swoich dzieci. 6. Podjęcie działań popularyzujących poradnictwo zawodowe w ramach Ogólnopolskiego Tygodnia Kariery. 3
Program działania systemu reorientacji,orientacji i poradnictwa edukacyjno-zawodowego na poszczególnych etapach edukacyjnych. Program skierowany jest do przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjum i liceum ogólnokształcącego zainteresowanych wprowadzeniem systemu reorientacji, orientacji i poradnictwa zawodowego dla dzieci i młodzieży, w których nie są zatrudnieni doradcy zawodowi. Celem nauczania i wychowania szkolnego jest optymalne przygotowanie młodzieży do aktywnego funkcjonowania we współczesnym społeczeństwie, a przede wszystkim do pełnienia roli zawodowej, zgodnie z jej możliwościami psychofizycznymi, jej ambicjami i uwarunkowaniami rynku pracy. Strategia Lizbońska zakłada, iż poradnictwo zawodowe odpowiada za kreowanie nowoczesnego człowieka nastawionego na rozwój, innowacyjność, adaptacyjność i przedsiębiorczość. Strategia ta jest oparta na trzyczęściowym opisie F. Parsonsa /uznawanego za twórcę współczesnego poradnictwa i doradztwa edukacyjno zawodowego/efektywnego planowania wyboru zawodowego: 1. Pełne poznanie własnej osoby, zdolności, wartości, zainteresowań. 2. Wiedza o zawodach,rynku pracy, warunkach zatrudnienia, wynagrodzeniach, perspektywach i kierunkach rozwoju kariery zawodowej. 3. Realne rozważenie związków między dwoma powyższymi warunkami. Plan systematycznej pomocy, poradnictwa zawodowego dla każdej osoby 1. Oświecenie- rozumiane jako wgląd w siebie 2. Informacje oznacza dane,która osoba powinna zebrać o sobie i o świecie. 3. Inspiracje oznacza nadzieje, która wzmacnia pewność siebie w dążeniu do zrealizowania kariery 4. Współpraca - dotyczy mobilizowania zasobów danej osoby tak, aby mogła wprowadzić w życie wybraną przez siebie karierę. Poradnictwo zawodowe jest to proces długofalowy, który ma swoją stopniowość i porządek. Jest to długofalowa działalność wychowawcza obejmująca swym zasięgiem wszystkie działania wychowawcze szkoły, rodziców i innych osób, grup oraz instytucji mających na celu przygotowanie młodzieży do podejmowania kolejnych decyzji edukacyjno-zawodowych i planowania kariery zawodowej. 4
W dalszej perspektywie jest to wychowanie młodzieży do aktywnego udziału w życiu społecznym i gospodarczym, przygotowanie do radzenia sobie w trudnej sytuacji/np. zmian społecznych, bezrobocia/ kształtowanie jednostek ukierunkowanych na rozwój osobisty i zawodowy, zmotywowanych do ciągłego kształcenia się, podnoszenia kwalifikacji i kompetencji. Współczesność - to częste zmiany zatrudnienia, miejsca pracy, miejsca zamieszkania. Wiąże się nierozerwalnie z poczuciem niepewności i lękiem przed tym co jeszcze nie do końca sprawdzone. W tym poczuciu dezorientacji każda jednostka reaguje i zachowuje się inaczej. Nie jest możliwe oderwanie życia prywatnego od zawodowego. Człowiek żyjący w poczuciu niepewności dotyczących pracy zawodowej będzie przekładał ten lęk na inne sfery swojego życia. Aby zniwelować poczucie niepewności w sferze aktywności zawodowej, przygotować młodzież do funkcjonowania w dobie postmodernistycznej bardzo ważną rolę może spełniać poradnictwo i doradztwo edukacyjnozawodowe zwłaszcza w systemie edukacji. 5
Preorientacja zawodowa dzieci na etapie edukacji przedszkolnej I. Cel główny przygotowywanie dzieci do prawidłowej drogi edukacyjno-zawodowej poprzez lepsze zrozumienie siebie samego w przyszłości i życia zawodowego II. Cele szczegółowe kształtowanie nawyku dbania o porządek, zamiłowania do pracy, czystości i punktualności nauka pracy w zespole,planowania, podziału zadań i ról, odpowiedzialności za innych rozwijania wyobrażeń dzieci o pracy, poznawanie i obserwacja ludzi pracujących w różnych zawodach kształtowanie zamiłowania do pracy uświadamianie dzieciom roli pracy w życiu kształtowanie szacunku dla ludzi pracujących każdy poznany zawód powinien być traktowany jako ważny i zasługujący na szacunek kształtowanie postaw przejawiających się szacunkiem do prac innych osób, nie tylko najbliższych. Kończąc edukacje na poziomie przedszkolnym w ramach oddziaływań preorientacji zawodowej dziecko potrafi: 1. Wymienić imiona i nazwiska osób bliskich, wie gdzie pracują, czym się zajmują 2. Zna nazwę miejscowości, w której mieszka, zna ważniejsze instytucje i orientuje się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby np. policjanta, strażaka itp. III. Metody i formy obserwacja ludzi pracujących wycieczki do rożnych zakładów pracy, po przedszkolu, w najbliższym otoczeniu wywiady z ludźmi pracującymi 6
wypowiedzi słowne na ten temat twórczość artystyczna dzieci w formie pracy np. rysunki, wyklejanki itp. gry i zabawy tematyczne dotyczące np. rożnych zawodów inscenizacje i przedstawienia tematyczne czytanie książek i czasopism związanych z praca zawodowa spotkania zawodoznawcze z przedstawicielami rożnych zawodów spotkania z rodzicami wykonującymi rożne zawody organizowanie uroczystości np. z okazji Dnia Górnika, Dnia Kolejarza IV. Osoby odpowiedzialne i realizujące preorientacje zawodowa nauczyciele nauczania wczesnoszkolnego 7
Program preorientacji zawodowej uczniów na etapie nauczania wczesnoszkolnego I. Cele programu 1. Rozwijanie zainteresowań uczniów, wzmacnianie wiary we własne siły 2. Kształtowanie pozytywnego stosunku do pracy 3. Poznawanie pracy w wybranych zawodach, szczególnie z najbliższego otoczenia 4. Budzenie zainteresowań uczniów różnorodną działalnością zawodową ludzi, określanie jakie cechy musi posiadać przedstawiciel danego zawodu 5. Rozwijanie zdolności manualnych, wyrabianie nawyków systematyczności i obowiązkowości w szkole, zachęcanie do pracy w zespole 6. Kształtowanie wyobrażeń i życzeń zawodowych Rezultaty: II. uczeń potrafi powiedzieć czym się interesuje i w jaki sposób realizuje swoje zainteresowania uczeń nabiera przekonania o wartości pracy w życiu uczeń poszerza swoją wiedzę na temat funkcjonujących zawodów potrafi powiązać zawody z niektórymi cechami osobowości wymaganymi w zawodach uczeń rozwija swoje predyspozycje zawodowe potrafi opowiedzieć o swoich marzeniach zawodowych Metody pracy zajęcia grupowe zajęcia integracyjne mini-wykłady pogadanki prezentacje multimedialne dyskusje burze mózgów analiza przypadku 8
drama, symulacje Osoby odpowiedzialne za realizację preorientacji zawodowej: nauczyciele nauczania wczesnoszkolnego pedagog 9
Preorientacja zawodowa w klasach IV-VI szkoły podstawowej I. Cele ogólne: 1. Poznawanie znaczenia pracy w życiu indywidualnym i w społeczeństwie, organizacji pracy i jej efektach na przestrzeni czasów 2. Ułatwianie uczniowi poznawanie siebie -swoich mocnych i słabych stron 3. Wspieranie wrażliwości ucznia, podkreślanie walorów dziecka- zwłaszcza artystycznych 4. Wpajanie zasad szacunku dla każdej rodzaju pracy 5. Prezentowanie siebie w roli zawodowej 6. Kształtowanie cech charakteru niezbędnych w późniejszej pracy zawodowej jak: obowiązkowość, punktualność, systematyczność, doprowadzanie czynności do końca 7. Inspirowanie uczniów do myślenia o przyszłości i planowane swojej kariery zawodowej 8. Wyjaśnianie znaczenia pracy zawodowej w życiu człowieka 9. Analiza mocnych i słabych stron w kontekście wymarzonego zawodu 10. Rozwój zainteresowań, zdolności, umiejętności i sprawności przydatnych w pracy zawodowej 11. Wzbudzanie motywacji do podejmowania działań w kierunku indywidualnych planów zawodowych 12. Wyposażanie uczniów w wiadomości o zawodach i drogach kształcenia Bloki tematyczne; Poznaj siebie Poznaj zawody Poznaj drogi kształcenia Gimnazja w danej miejscowości -spotkanie z przedstawicielami gimnazjów Cykl spotkań z przedstawicielami zawodów, którymi interesuje się młodzież Konkurs plastyczny Kim będę Mój zawód w przyszłości Kalambury zawodów Tworzenie autoportretów Ja z kilka lat Moje hobby -rekwizyty-rozpoznawanie grup zainteresowań 10
Tworzenie gazetek ściennych oraz wystaw poświęconych rożnym zawodom np. dzieci wykonują w danym tygodniu zdjęcia ludziom wykonującym rożne zawody Pokaz mody zawodowej -pisanie zaproszeń -ustalanie planu imprezy Przebieranie się np. za lekarza, górnika, ratownika itp. Wielki kiermasz zawodów Zawody świata na przestrzeni dziejów - Dawniej, Dziś, Jurto Metody i formy - gry i zabawy - pogadanki - prezentacje multimedialne - konkursy -burz mózgów - metoda słoneczka - mapa myślowa - udział w kolkach zainteresowań Formy pracy z rodzicami - spotkania z rodzicami, na których omawia się potrzebę kształtowania cech pracowniczych - potrzebę rozwijania zainteresowań -wzmacnianie poczucia własnej wartości dzieci - poznawanie zawodów -wymagań, zadań zawodowych 11
Program orientacji zawodowej dla uczniów gimnazjum Cele główne 1. Przygotowanie młodzieży do samodzielnej, trafnej decyzji wyboru zawodu, ścieżki dalszego kształcenia,planowania kariery zawodowej 2. Nabycie przez młodzież umiejętności samooceny, określenie własnego potencjału zawodowego 3. Kształtowanie umiejętności planowania dalszego rozwoju edukacyjnozawodowego Cele szczegółowe 1. Kształtowanie umiejętności planowania dalszego rozwoju edukacyjno - zawodowego i kontynuacji nauki w szkołach ponadgimnazjalnych. 2. Wyzwalanie własnej aktywności ucznia w kierunku samopoznania, odkrywanie zainteresowań, uzdolnień, rozpoznawania swojego usposobienia i temperamentu pod kątem predyspozycji do wykonywania różnych zawodów. 3. Wskazanie na znaczenie stanu zdrowia i warunków psychofizycznych w związku z wymaganiami konkretnego zawodu. 4. Wyposażenie uczniów w wiedzę o interesujących ich zawodach, o czynnościach i warunkach pracy dla konkretnego zawodu. 5. Kształtowanie umiejętności określania swoich celów życiowych, mocnych i słabych stron, sprawnego komunikowania, autoprezentacji. 6. Wzmacnianie poczucia wartości przez wyłonienie pozytywnych stron osobowości. 7. Rozwijanie świadomości mobilności zawodowej i pobudzenie aktywności do poszukiwania alternatywnych rozwiązań w różnych sytuacjach zawodowych i życiowych. 8. Zapoznanie uczniów ze strukturą szkolnictwa, wskazanie dróg dalszego kształcenia, przedstawienie warunków przyjęć do konkretnej szkoły. 12
1.Wyzwalanie własnej aktywności uczniów w kierunku samopoznania i samooceny 2.Okreslaenenie własnych zainteresowań i skłonności zawodowych, mocnych i słabych stron 3.Ksztaltowanie umiejętności określania swoich celów zawodowych i życiowych 4.Nabywanie i poszerzanie kompetencji społecznych - współpracy w grupie, komunikowania się, autoprezentacji 5.Poznawanie czynników trafnego wyboru zawodu 6.Pozyskiwanie informacji o zawodach i wymaganiach zawodowych 7.Poznawanie dróg kształcenia. Efekty orientacji Uczeń potrafi: 1.Okreslic własne zainteresowania i cechy charakteru 2.Potrafi określić swoje zdolności i umiejętności 3.Potrafi określić swoje mocne i słabe stront 4.Zna czynniki trafnego wyboru zawodu jest świadomy swoich możliwości m. innymi stanu zdrowia 5.Posiada wiedze o zawodach, które go interesują i wymaganiach w tych zawodach 6.Zna strukturę szkolnictwa ponadgimnazjalnego 7.Ma wiedze na temat sytuacji zmieniającego się rynku pracy 8.Potrafi przygotować dokumenty aplikacyjne i zasady odbywania rozmów kwalifikacyjnych. 9.Przygotowanie rodziców do efektywnego wspierania dzieci w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych Treści programu I. Rozpoznawanie własnych możliwości zawodowych 1.Okreslenie własnych zainteresowań zawodowych 2. Uświadomienie własnych uzdolnień,rozwijanie własnych uzdolnień 3.Uznawanie wartości a konkretne oczekiwania wobec zawodu 4.Typy osobowości i zbieżne z nimi środowiska pracy 5.Czynniki trafnego wyboru zawodu, w tym mój stan zdrowia 6.Aspiracje i ambicje zawodowe II. Świat zawodów 13
1. Podział zawodów ze względu na dominujące czynności: zawody związane z rzeczami, zawody związane z praca z ludźmi, zawody związane z danymi 2.Poznawanie zawodów- opisy zawodów i ich wymagania III. Możliwości dalszego kształcenia i doskonalenia zawodowego 1.Zapoznanie uczniów ze struktura kształcenia ponadgimnazjalnego 2.Mozliwosci doskonalenia zawodowego w systemie pozaszkolnym IV. Rynek pracy 1.Zapoznanie się z sytuacja na lokalnym i ogólnopolskim rynku pracy 2.Poznanie mechanizmów funkcjonowania rynku pracy i wymagań stawianych przez rynek pracy 3.Poznanie prognoz dotyczących zatrudnienia i zawodów przyszłości Metody i formy - zajęcia warsztatowe - lekcje zawodoznawcze - pogadanki i dyskusje - mini- wykłady -wycieczki do zakładów pracy -spotkania z przedstawicielami danych zawodów - burza mózgów - prezentacje multimedialne - konkursy - mapa myśli 14
Program orientacji i poradnictwa zawodowego dla uczniów liceum ogólnokształcącego Okres nauki w szkole ponadgimnazjalnej jest czasem, w którym uczniowie wyprobowują rożne role społeczne, zdobywają nowe doświadczenia zarówno w trakcie nauki szkolnej jak i w wolnym czasie. Wybierając naukę w liceum ogólnokształcącym część młodzieży chce odwlec decyzje o wyborze zawodu, ale planuje kontynuowanie nauki najczęściej na poziomie studiów wyższych. Kontynuując naukę w liceum ogólnokształcącym chcą uzyskać szeroką wiedzę ogólną,wszechstronnie rozwijać się, przygotować się do matury i zaplanować drogę dalszego rozwoju edukacyjno-zawodowego. Cele ogólne 1.Przygotować młodzież do podjęcia samodzielnej decyzji wyboru kierunku studiów, kierunku dalszego kształcenia i zaplanowania ścieżki kariery zawodowej. 2.Pobudzanie młodzieży do nabywania i poszerzania kluczowych kompetencji społecznych i zawodowych. 3.Przygotowac młodzież do aktywnego wejścia na rynek pracy i podjęcia ról zawodowych. Cele szczegółowe 1.Rozwijanie aktywności poznawczej uczniów w kierunku właściwej, pogłębionej samooceny możliwości zawodowych. 2.Określenie obszaru zainteresowań, predyspozycji i preferencji zawodowychokreślenie swojego potencjału zawodowego. 3.Przygotowywanie młodzieży do planowania realistycznych planów kariery zawodowej w kontekście swojego potencjału zawodowego. 4.Pobudzanie uczniów do aktywnego poznawania ścieżek kariery zawodowej w wybranych obszarach zawodowych,m. innymi w kontekście zawodów przyszłości. 5.Poznawanie możliwości kształcenia w krajach Unii Europejskiej. 6.Poznanie wymagań rekrutacyjnych na wybrane kierunki studiów. 7.Poznawanie mechanizmów funkcjonowania rynku pracy i właściwe przygotowanie się do wejścia na rynek pracy. 8.Nabywanie umiejętności radzenia sobie ze stresem. 15
Treści programu: 1. Rozbudzeniu świadomości konieczności planowania rozwoju i kariery zawodowej, 2. Samopoznaniu i określeniu predyspozycji wyznaczających rozwój zawodowy i karierę zawodową, autodiagnozę preferencji i zainteresowań zawodowych w odniesieniu do specyfiki realizowanego rozszerzenia. 3.Ściezki kształcenia i rozwoju zawodowego na poziomie studiów wyższych. 4.Zawody przyszłości. 5.Mozliwosci kształcenia w krajach Unii Europejskiej. 6.System i wymogi rekrutacyjne na studia wyższe na wybranych kierunkach. 7.Konfrontowanie samooceny uczniów z wymaganiami szkół wyższych i rynku pracy. 8. Doskonalące umiejętności w zakresie komunikacji interpersonalnej i współdziałania, 9. Redagowania dokumentów aplikacyjnych /CV, list motywacyjny/, 10. Rozwijaniu i doskonaleniu umiejętności autoprezentacji i rozmowy wstępnej /kwalifikacyjnej/ z pracodawcami. 12.Przygotowanie do samodzielności w trudnych sytuacjach życiowych: egzamin-radzenie sobie ze stresem. 13.Analizę potrzeb rynku pracy i możliwości zatrudnienia na lokalnym i krajowym rynku. Metody i formy pracy - zajęcia warsztatowe - prelekcje - mini wykłady - prezentacje multimedialne -konkursy - dyskusje - burza mózgów - mapa myśli -analiza przypadku - doradztwo indywidualne - wycieczki zawodoznawcze - spotkania z przedstawicielami wybranych zawodów - spotkania z przedstawicielami uczelni wyższych 16