PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 82 Transport 2012 Czesawa Christowa Akademia Morska w Szczecinie Wydzia Inynieryjno-Ekonomiczny Transportu Instytut Zarzdzania Transportem Zakad Organizacji i Zarzdzania ANALIZA I DETERMINANTY ROZWOJU PRZEWOZÓW PROMOWYCH W BASENIE MORZA BATYCKIEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLDNIENIEM AUTOSTRADY MORSKIEJ WINOUJCIE YSTAD Rkopis dostarczono, padziernik 2011 Streszczenie: W publikacji przedstawiono wyniki analizy przewozów promowych w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem autostrady morskiej winoujcie Ystad, jako elementu rodkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego CETC ROUTE 65. Scharakteryzowano przedsibiorstwa konkurujce na rynku przewozów promowych na Batyku. Zaprezentowano potencja przewozowy, charakterystyki promów morskich eksploatowanych przez przedsibiorstwa eglugowe oraz infrastruktur Bazy Promów Morskich w winoujciu. Na podstawie danych statystycznych dokonano oceny wielkoci przewozów osób, adunków i rodków transportu, wskazujc trendy rozwojowe w tym zakresie. 1 Sowa kluczowe: transport morski, przewozy promowe, Baza Promów Morskich, rynek przewozów promowych na Batyku, trendy rozwojowe, autostrada morska winoujcie Ystad 1 Badanie i modelowanie zintegrowanego gaziowo systemu transportowego w regionie zachodniopomorskim ze szczególnym uwzgldnieniem rodkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego Pónoc Poudnie, projekt rozwojowy realizowany pod kierunkiem Cz. Christowej w Akademii Morskiej w Szczecinie finansowany przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju w latach 2009 2011.
8 Czesawa Christowa 1. IDENTYFIKACJA PRZEDSIBIORSTW KONKURUJCYCH W BASENIE MORZA BATYCKIEGO W SEGMENCIE PRZEWOZÓW PROMOWYCH W midzynarodowej egludze promowej w 2008 r. przewieziono ponad 2 mld pasaerów, z czego ponad 10% w basenie Morza Batyckiego. Przewozy samochodów w skali ogólnowiatowej wyniosy ponad 255 mln sztuk, z czego okoo 34% na Batyku. W wiatowych przewozach adunków liniowych rejon Morza Batyckiego zajmuje trzecie miejsce po Morzu Pónocnym i ródziemnym, z przewozami ogóem ponad 8 mln ton z 34 mln ton na wiecie. Na szczególn uwag zasuguje fakt, i w wiatowej egludze promowej w 2008 r. odnotowano 6,8 mln podróy statków, z czego a ponad 57% to podróe po Batyku [8]. Flota promowa Batyku stanowia w 2008 r. okoo 21% wiatowej floty promowej ogóem. W tym rejonie wiata w 2008 r. pyway 203 jednostki promowe o cznej pojemnoci ponad 2,9 mln GT. Najwiksza liczba jednostek na wiecie eksploatowana bya w basenie Morza ródziemnego 385 statków, o cznej pojemnoci ponad 5 mln GT [8]. W ostatnich dziesiciu latach basen Morza Batyckiego charakteryzowa si najwiksz dynamik wzrostu przewozów promowych. Polska egluga liniowa dziaa przede wszystkim na szlakach do/z Europy. Od wielu lat podlega midzynarodowym, a obecnie take unijnym, reguom konkurencji wystpujcych na wiatowym rynku usug transportowych. Do polskich przedsibiorstw eglugowych nale: Polska egluga Morska P.P. egluga Polska S.A., Unity Line Sp. z o.o., Polska egluga Batycka SA, Euroafrica Sp. z o.o., Pol- Levant Sp. z o.o., Pol-Euro Linie eglugowe Sp. z o.o., Chisko-Polskie Towarzystwo Okrtowe Chipolbrok SA., Baltic Container Lines Sp. z o.o. Morska flota transportowa Polski w 2009 r. liczya 118 statków, o cznej nonoci 2 626,9 tys. ton oraz o pojemnoci brutto GT (ang. Gross Tonage) 1 928,9 tys. Wikszo stanowiy statki do przewozu adunków suchych, ich liczba w 2009 r. wyniosa 92. Na koniec 2009 r. pod polsk bander pywao 18 statków (15,3 % ogólnej liczby jednostek morskiej floty transportowej) o cznej nonoci 37,4 tys. ton i pojemnoci brutto GT 49,7 tys. [18] Do najwikszych przedsibiorstw eglugowych operujcych promami w basenie Morza Batyckiego pod wzgldem liczby zatrudnionych w 2008 r. nale nastpujcy przewonicy promowi: [8] 1. A/S Tallink Group (Finlandia) 6 093 zatrudnionych, 2. Stena Line przedsibiorstwo grupy Stena AB (Szwecja) 5 700 zatrudnionych, 3. DFDS AS (Dania) 4 215 zatrudnionych, 4. Color Line AS (Norwegia) 3 827 zatrudnionych. Do kluczowych przewoników Morza Batyckiego, majcych przewag konkurencyjn nad polskimi przewonikami promowymi (Unity Line Sp. z o.o. i Polsk eglug Batyck SA) nale: Stena Line, DFDS, Finnlines Oy i Skandlines GmbH. Przewaga tych przewoników promowych wynika z: 1) potencjau przewozowego,
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 9 2) duej liczby linii obsugiwanych na Batyku, poczonych z portami poudniowej i wschodniej czci akwenu morskiego, 3) aliansów kapitaowych z przedsibiorstwami z krajów batyckich, 4) wieku eksploatowanych jednostek. Wielko potencjau przewozowego polskich przewoników promowych, oferowanego na liniach promowych ze winoujcia w relacji do potencjau ogóem ich kluczowych konkurentów na Batyku ilustruje tablica 1 i rysunek 1. Tablica 1 Wielko potencjau przewozowego polskich przewoników promowych, oferowanego na liniach promowych ze winoujcia w relacji do potencjau ogóem ich kluczowych konkurentów na Batyku w 2009 r. Lp. Przewonicy promowi Liczba GT 1. Stena Line 760 715 2. Scandlines 310 389 3. Finnlines 292 865 4. Unity Line 139 551 5. PB 37 312 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line i [8] 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 Stena Line Scandlines Finnlines Unity Line PB Rys. 1. Potencja przewozowy oferowany na liniach promowych ze winoujcia przez Unity Line i PM oraz potencja przewozowy ogóem kluczowych konkurentów na Batyku ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line i [8]
10 Czesawa Christowa 2. CHARAKTERYSTYKA PROMÓW MORSKICH EKSPLOATOWANYCH PRZEZ POLSKIE PRZEDSIBIORSTWA EGLUGOWE NA BATYKU Potencja przewozowy województwa zachodniopomorskiego w segmencie przewozów promowych skupiony jest w dwóch przedsibiorstwach operujcych dziewicioma promami, z których siedem eksploatuje Unity Line Sp. z o.o., naleca do grupy Polskiej eglugi Morskiej, a dwa eksploatuje Polska egluga Batycka SA. Promy eksploatowane przez Unity Line Sp. z o.o. obsuguj nastpujce linie: 1) m/f Polonia linia winoujcie Ystad, 2) m/f Scania linia winoujcie Ystad, 3) m/f Gryf linia winoujcie Trelleborg, 4) m/f Wolin linia winoujcie Trelleborg, 5) m/f Galileusz linia winoujcie Trelleborg, 6) m/f Jan niadecki linia winoujcie Ystad, 7) m/f Mikoaj Kopernik linia winoujcie Ystad. Promy eksploatowane przez PB SA obsuguj nastpujce linie: 1) m/f Pomerania linia winoujcie Kopenhaga, 2) m/f Pomerania linia winoujcie Ronne, 3) m/f Wawel linia winoujcie Ystad. czny potencja przewozowy promów Unity Line Sp. z o.o. i PB SA wynosi: 1) 176 863 GT, 2) 5 627 miejsc pasaerskich, 3) 13 700 metrów linii adunkowych. W tablicy 2 przedstawiono nadal aktualn ofert przewozow zachodniopomorskich przewoników promowych. Oferta przewozowa zachodniopomorskich przewoników promowych (stan: grudzie 2009 r.) Lp. Wyszczególnienie Unity Line Sp. z o.o. PB SA 1. Liczba GT 139 551 37 312 2. Linie adunkowe [m] 11 742 1 958 3. Liczba miejsc pasaerskich 3 627 2 000 ródo: materiay ródowe Unity Line Sp. z o.o. Tablica 2 Podstawowe dane statystyczne wskazuj na znaczc przewag konkurencyjn Unity Line Sp. z o. o. na liniach promowych czcych region zachodniopomorski ze Skandynawi w relacji do polskiego konkurenta PB SA. Na rysunku 2 przedstawiono wiek jednostek Unity Line Sp. z o.o. i PB SA, obsugiwanych przez Baz Promów Morskich w winoujciu.
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 11 Lata 35 30 25 20 15 10 5 0 m/f Polonia m/f Skania m/f Galileusz m/f Gryf m/f Jan niadecki m/f Wolin m/f Kopernik m/f Waw el m/f Pomerania Rys. 2. Wiek promów zachodniopomorskich przewoników pywajcych na liniach winoujcie Skandynawia w 2009 r. ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o. o. Relatywnie do innych przewoników promowych na Batyku, zachodniopomorskie przedsibiorstwa promowe dysponuj starymi jednostkami. Najmodsze dwa promy, m/f Polonia i m/f Skania, zostay zbudowane w 1995 r. Graniczny wiek ekonomiczny tego typu statków, budowanych w stoczniach skandynawskich, wynosi okoo 38 lat. W najbliszych dziesiciu latach musz zosta wycofane z eksploatacji trzy promy: m/f Kopernik, m/f Pomerania, i m/f Wawel. Oznacza to zmniejszenie rocznej oferty przewozowej o okoo 1,4 mln miejsc pasaerskich i okoo 1,98 mln metrów linii adunkowych. W wariancie pesymistycznym prognoza ta moe oznacza take likwidacj linii ze winoujcia do Kopenhagi i Ronne oraz wejcie na ten obszar rynku silnych kapitaowo przewoników skandynawskich. 3. STAN I UWARUNKOWANIA ROZWOJU BAZY PROMÓW MORSKICH W WINOUJCIU Baza Promów Morskich w winoujciu (BPM) pooona w czci portowej winoujcia, wzdu ujcia rzeki winy do Morza Batyckiego jest istotnym wzem komunikacyjnym transportu rodkowoeuropejskiego, czcym Skandynawi ze rodkow i poudniow Europ. Wacicielem (BPM) jest Zarzd Morskich Portów w Szczecinie i winoujciu SA. BPM, zarzdzana przez Terminal Portowy w winoujciu Sp. z o.o., jest najwiksz z czterech polskich baz promowych. Baza Promów Morskich w winoujciu zapewnia 24-godzinn obsug portow, wiadczc nastpujce usugi:
12 Czesawa Christowa 1) obsug promów morskich, statków ro-ro 2 i statków wycieczkowych, 2) obsug ruchu pasaerskiego, 3) przeadunki ro-ro samochodów osobowych, samochodów ciarowych, naczep drogowych, przeadunki ro-ro wagonów kolejowych, 4) skadowanie i magazynowanie towarów oraz pojazdów drogowych w imporcie i eksporcie, 5) odprawy graniczno-celne i spedycyjne, 6) usugi hotelowe i gastronomiczne, 7) usugi pocztowe. BPM posiada poczenia ze Szczecinem i reszt kraju oraz z Berlinem poprzez poczenia drogowe i wodne przez rzek Odr oraz kanay ródldowe. Poczenia te jednak od kilkudziesiciu lat nie byy gruntownie zmodernizowane. Fakt ten stanowi o relatywnie niskiej pozycji konkurencyjnej portu w winoujciu w porównaniu do konkurujcych ze Szczecinem i winoujciem portów w Rostoku, Lubece i Travemunde. Baza Promów Morskich w winoujciu oferuje szeroki potencja przeadunkowy, który przedstawiono w tablicy 3. Tablica 3 Dzienny i roczny potencja przeadunkowy Bazy Promów Morskich w winoujciu (stan w 2009 r.) Lp. Rodzaj adunku Potencja dzienny Potencja roczny 1 Pasaerowie 10 000 2 3 miliony 2 Samochody i autobusy 3 000 0,5 0,8 miliona 3 Samochody ciarowe 3 000 0,5 0,8 miliona 4 Wagony kolejowe 500 100 000 5 Inne adunki [t] 35 000 9 000 000 ródo: [17], luty 2010 r. Baza Promów Morskich w winoujciu obsuguje przeadunki gównie dwóch polskich operatorów promowych, których siedziba spóek znajduje si w regionie zachodniopomorskim, tj. Unity Line Sp. z o.o. i PB SA. Z BPM obsugiwane s nastpujce poczenia: 1) winoujcie Kopenhaga, 2) winoujcie Trelleborg, 3) winoujcie Ystad, 4) winoujcie Ronne. Na uwag zasuguje fakt, i intensywno wykorzystania Bazy Promów Morskich w winoujciu przez zachodniopomorskie przedsibiorstwa promowe nie przekracza nawet 50% dla adnego rodzaju adunków. Najnisze wykorzystanie potencjau przeadunkowego Bazy przez lokalnych operatorów promowych wystpuje w obsudze pasaerów, najwysze w obsudze przeadunków samochodów ciarowych. W tablicy 4 2 Typ statku towarowego lub pasaersko-towarowego przystosowanego do przewozu adunków tocznych: samochodów osobowych, ciarówek lub wagonów kolejowych (ang. roll on/roll off)
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 13 przedstawiono intensywno wykorzystania potencjau przeadunkowego Bazy w winoujciu przez zachodniopomorskich operatorów promowych. Tablica 4 Roczny potencja przeadunkowy Bazy Promów Morskich w winoujciu i intensywno jego wykorzystania przez zachodniopomorskie przedsibiorstwa promowe w 2008 r. Lp. Rodzaj adunku Roczny potencja przeadunkowy Bazy Przeadunki w Bazie U.L. Sp. z o.o. i PB SA w 2008 r. 1 Pasaerowie 2 3 miliony 387 845 19 13 2 Samochody i autobusy 0,5 0,8 miliona 145 844 29 18 3 Samochody ciarowe 0,5 0,8 miliona 204 106 41 26 4 Wagony kolejowe 100 000 21 954 22 5 Inne adunki [t] 9 000 000 0 0 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o.o. Intensywno wykorzystania [%] W tablicy 5 przedstawiono wielko przeadunków w Bazie Promów Morskich w winoujciu w latach 2004 2008 oraz udzia procentowy adunków przewoonych przez Unity Line Sp. z o.o. i PB SA. W strategii rozwoju Bazy Promów Morskich w winoujciu na lata 2010 2012 kluczowym projektem jest budowa stanowiska promowego nr 1 o dugoci okoo 246 metrów oraz budowa galerii pasaerskiej. Inne planowane dziaania rozwojowe BPM bd zmierzay do: 1) obsugi adunków ponadgabarytowych, przewoonych na pokadach promów morskich, 2) obsugi portowej statków typu samochodowce, 3) formowania i rozformowywania adunków drobnicowych z wykorzystaniem istniejcego magazynu celnego oraz technologii, 4) obsugi przewozów kombinowanych. W planach rozwojowych bazy przewiduje si take biece projekty modernizacyjne. Zarzd Bazy Promów Morskich w winoujciu prognozuje dynamiczny wzrost przeadunków do 2015 r. W segmencie przeadunków drobnicy planuje si wzrost o 52%, w przeadunkach samochodów ciarowych wzrost o 57% oraz w ruchu pasaerskim wzrost o 21%. Tylko w przeadunkach autokarów zakadany jest spadek przeadunków tych pojazdów, z liczby okoo 2 000 w 2009 r. do 568 w 2015 r. [17] Rysunki 3 8 ilustruj planowane przeadunki w Bazie Promów Morskich w winoujciu do 2015 r.
14 Czesawa Christowa Tablica 5 Przeadunki w Bazie Promów Morskich w winoujciu oraz procentowy udzia zachodniopomorskich przewoników promowych w latach 2004 2008 Lp. adunek Udzia przewoników 2004 2005 2006 2007 2008 promowych 1 Pasaerowie 606 705 693 519 767 015 797 438 742 589 2 Udzia przewoników 59,9 60,8 58,9 57,3 55,9 promowych [%] 3 Samochody osobowe 97 828 126 547 149 885 167 373 166 585 4 Udzia przewoników 83,8 85,3 85,8 84,9 86,6 promowych [%] 5 Autokary 2 750 3 006 2 890 2 630 2 043 6 Udzia przewoników 85,9 86,7 83,7 82,2 77,0 promowych [%] 7 Samochody ciarowe 131 847 154 392 182 882 203 307 207 304 8 Udzia przewoników 93,8 96,6 97,0 97,9 98,5 promowych [%] 9 Wagony kolejowe 16 720 16 872 20 955 23 337 21 946 10 Udzia przewoników 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 promowych [%] ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o.o. oraz danych BPM [17] 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 319 650 3 783 000 4 052 000 4 322 000 4 583 000 4 826 000 5 061 000 [ tony ] 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. 2015r. Rys. 3. Prognoza przeadunków drobnicy w BPM do 2015 r. ródo: [17]
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 15 1 000 000 900 000 800 000 700 000 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 764 867 806 000 835 000 852 000 880 000 904 000 925 000 0 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. 2015r. Rys. 4. Prognoza ruchu pasaerskiego w BPM do 2015 r. ródo: [17] 300 000 250 000 200 000 150 000 100 000 178 246 200 900 215 700 229 100 244 800 260 000 272 200 50 000 0 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. 2015r. Rys. 5. Prognoza przeadunków samochodów osobowych w BPM do 2015 r. ródo: [17]
16 Czesawa Christowa 350 000 300 000 250 000 236 900 251 600 266 800 283 600 297 800 314 000 200 000 200 048 150 000 100 000 50 000 0 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. 2015r. Rys. 6. Prognoza przeadunków samochodów ciarowych w BPM do 2015 r. ródo: [17] 25 000 21 610 22 260 22 780 23 390 24 040 24 570 20 000 16 778 15 000 10 000 5 000 0 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. 2015r. Rys. 7. Prognoza przeadunków wagonów w BPM do 2015 r. ródo: [17]
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 17 2 500 2 000 2 002 1 704 1 500 1 461 1 264 1 000 500 1 020 794 568 0 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. 2015r. Rys. 8. Prognoza przeadunków autobusów w BPM do 2015 r. ródo: [17] Prognozy zakadaj dynamiczny rozwój przeadunków w Bazie Promów Morskich w winoujciu do 2015 r. Jednak dane zawarte w tablicy 3 wskazuj, i potencja przeadunkowy BPM nie jest w peni wykorzystywany przez przewoników promowych. Kluczowym powodem niskiej intensywnoci jego wykorzystania jest brak zmodernizowanych pocze drogowych, kolejowych i wodnych oraz brak autostrad, dróg ekspresowych oraz zmodernizowanych linii kolejowych czcych region zachodniopomorski z poudniow i wschodni czci kraju i Europy. Pomimo wieloletnich zaniedba w rozbudowie sieci komunikacyjnych Polski zachodniej BPM przygotowana jest pod wzgldem infrastruktury i suprastruktury na: 1) utworzenie nowych linii promowych w kierunku Wschód Zachód, 2) rozwój ruchu promowego w kierunku Pónoc Poudnie, 3) wiadczenie usug portowych i logistycznych w transporcie intermodalnym, 4) przeadunek rónorodnych adunków, 5) podnoszenie jakoci usug towarzyszcych w transporcie. Kluczowym warunkiem rozwoju Bazy Promów Morskich w winoujciu jest rozbudowa sieci komunikacyjnej czcej winoujcie z poudniem i wschodem Polski oraz Europy a take dynamiczny rozwój gospodarczy regionu zachodniopomorskiego i regionów ssiednich.
18 Czesawa Christowa 4. PRZEWOZY PROMAMI NA BATYKU OSÓB, ADUNKÓW I RODKÓW TRANSPORTU W LATACH 2000 2008 Dane statystyczne, odzwierciedlone w tablicach 6 10 obrazuj trendy przewozowe zachodniopomorskich przewoników promowych na Batyku w latach 2000 2008 w podziale na rodzaje adunków. Wielko przewozów zachodniopomorskich przedsibiorstw promowych warunkowana jest wieloma czynnikami, do których nale: 1) infrastruktura drogowa, kolejowa i eglugowa, czca region zachodniopomorski z pozostaymi regionami Polski i Europy, 2) intensywno gospodarczego rozwoju regionu zachodniopomorskiego i regionów ssiadujcych, 3) intensywno ekonomicznej konkurencyjnoci polskich przewoników promowych z innymi przewonikami basenu Morza Batyckiego w zakresie rachunku kosztów, 4) sia kapitaowa polskich przedsibiorców eglugowych, 5) zakres wsparcia w obszarze pomocy publicznej dla armatorów polskich, odpowiadajcy wsparciu rzdów w Unii Europejskiej, zgodny z Wytycznymi Komisji Europejskiej zawartymi w Komunikacie C(2004)43 Wytyczne Wspólnoty w sprawie pomocy pastwa dla transportu morskiego. W latach 2000 2008 polscy przewonicy promowi w relacji pomidzy portem w winoujciu a krajami skandynawskimi przewieli 1 297,7 tys. samochodów ciarowych, z czego 82% Unity Line Sp. z o.o. i 18% PB SA. W badanym okresie trend wzrostowy przewozów tego adunku wykazuje wyran progresj. Tablica 6 Samochody ciarowe przewiezione przez zachodniopomorskich przewoników promowych w relacji porty skandynawskie Baza Promów Morskich w winoujciu w latach 2000 2008 Lp. Lata Unity Line Sp. z o.o. PB SA 1 2000 86 157 11 658 2 2001 90 798 8 739 3 2002 90 091 16 896 4 2003 95 804 7 454 5 2004 98 938 24 751 6 2005 121 663 27 433 7 2006 143 824 33 627 8 2007 162 228 36 874 9 2008 176 388 27 718 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o.o.
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 19 Tablica 7 Samochody osobowe przewiezione przez zachodniopomorskich przewoników promowych w relacji porty skandynawskie Baza Promów Morskich w winoujciu w latach 2000 2008 Lp. Lata Unity Line Sp. z o.o. PB SA 1 2000 47 330 39 239 2 2001 46 903 25 808 3 2002 39 200 21 596 4 2003 42 837 20 529 5 2004 51 461 30 498 6 2005 57 443 50 544 7 2006 64 536 64 137 8 2007 72 182 69 843 9 2008 78 054 66 217 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o.o. Tablica 8 Autobusy przewiezione przez zachodniopomorskich przewoników promowych w relacji porty skandynawskie Baza Promów Morskich w winoujciu w latach 2000 2008 Lp. Lata Unity Line Sp. z o.o. PB SA 1 2000 1 398 815 2 2001 1 645 824 3 2002 1 414 753 4 2003 1 616 752 5 2004 1 616 746 6 2005 1 748 858 7 2006 1 705 713 8 2007 1 569 593 9 2008 1 124 449 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o.o. Tablica 9 Pasaerowie przewiezieni przez zachodniopomorskich przewoników promowych w relacji porty skandynawskie Baza Promów Morskich w winoujciu w latach 2000 2008 Lp. Lata Unity Line Sp. z o.o. PB SA 1 2000 220 106 172 926 2 2001 229 579 109 840 3 2002 198 898 100 224 4 2003 210 510 97 324 5 2004 237 634 125 775 6 2005 250 071 171 675 7 2006 256 904 194 544 8 2007 261 360 195 322 9 2008 241 609 173 236 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o.o.
20 Czesawa Christowa Tablica 10 Liczba wagonów przewiezionych na promach zarzdzanych przez Unity Line Sp. z o.o. w relacji porty skandynawskie Baza Promów Morskich w winoujciu w latach 2000 2008 Lp. Lata Unity Line Sp. z o.o. 1. 2000 18 806 2. 2001 17 713 3. 2002 15 332 4. 2003 14 986 5. 2004 16 723 6. 2005 16 876 7. 2006 20 956 8. 2007 23 477 9. 2008 21 954 ródo: opracowanie wasne na podstawie danych Unity Line Sp. z o.o. Statystyka przewozów promowych regionu zachodniopomorskiego wskazuje na trendy wzrostowe. Jednake udzia polskich zachodniopomorskich przewoników promowych Unity Line Sp. z o.o. oraz PB SA w przewozach na Batyku jest znikomy. W przewozach pasaerów, autobusów, i samochodów osobowych nie siga 1% przewozów ogóem na Batyku w 2008 r. W segmencie trailers samochody ciarowe, przyczepy i wagony wskanik ten przekracza 2%. Udzia zachodniopomorskich przewoników promowych nie jest znaczcy, jednak wykazuje trendy wzrostowe. 5. UWARUNKOWANIA I STRATEGIA ROZWOJU PRZEWOZÓW PROMOWYCH NA BATYKU DO 2025 R. Wanym czynnikiem rozwoju eglugi promowej na Batyku jest skoordynowanie rozwoju infrastruktury czcej porty z bliszym i dalszym otoczeniem gospodarczym, w obszarze dziaa inwestycyjnych zarzdów portów na terenach portowych z dziaaniami Rzdu RP zmierzajcymi do rozwoju sieci dróg, linii kolejowych oraz korytarzy eglugi ródldowej. Wanym impulsem dla rozwoju przewozów promowych jest take budowa infrastruktury turystycznej nadmorskich regionów Polski. Na podstawie analizy danych mona stwierdzi, e: [2] 1) wystpuje relatywnie niska aktywno gospodarcza i turystyczna pomidzy regionem zachodniopomorskim Polski a Skandynawi, w porównaniu z intensywnoci wymiany gospodarczej i turystycznej pomidzy innymi regionami nadbatyckimi, 2) region zachodniopomorski i regiony czce zachodni Polsk z rodkow Europ nie maj przewagi konkurencyjnej w odniesieniu do pozycji konkurencyjnej nadbatyckich regionów Niemiec w obszarze ldowej i wodnej infrastruktury transportowej,
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 21 3) dynamika wzrostu oferty przewozowej zachodniopomorskich przewoników promowych, niezalenie od ich potencjau kapitaowego, moe zosta spowolniona poprzez brak dynamicznego rozwoju infrastruktury transportowej, 4) dynamika wymiany towarów pomidzy poudniow Skandynawi a rodkow Europ, przewoonych na samochodach ciarowych i w wagonach kolejowych oraz jej wyznaczony trend do 2025 r. powinny determinowa: a) strategi rozwoju infrastruktury transportowej czcej porty w Szczecinie i winoujciu z rodkow Europ, b) strategi inwestycyjn zachodniopomorskich przewoników promowych i Bazy Promów Morskich w winoujciu, skorelowan z rzdowymi planami rozwoju infrastruktury komunikacyjnej w Polsce. Do kluczowych czynników przewagi konkurencyjnej przewoników promowych na Batyku naley zaliczy: 1) jako serwisu promowego i rozpoznawalno marki przedsibiorcy eglugowego, 2) utrzymanie wysokich standardów bezpieczestwa eglugi, 3) jako i terminowo obsugi w bazach promowych, 4) infrastruktura portowa i okooportowa, 5) infrastruktura komunikacyjna czca porty z bliszym i dalszym otoczeniem regionu, 6) konkurencyjne ceny za przewozy promowe, 7) stopie aktywnoci gospodarczej i atrakcyjnoci turystycznej regionów poczonych liniami promowymi. Pozycj konkurencyjn zachodniopomorskich przewoników promowych, w obszarze wyznaczajcych j czynników zalenych od przewoników, naley oceni pozytywnie, jednak denie do przewagi konkurencyjnej zachodniopomorskich przewoników promowych istotnie ogranicza infrastruktura transportowa regionu. 6. WNIOSKI 1. Morze stanowi si napdow Europy. 2. Obszary morskie oraz wybrzea maj zasadnicze znaczenie dla dobrobytu Europy. 3. W wielu pastwach czonkowskich UE wzrost w gospodarce morskiej przewysza ogólny wzrost gospodarczy, zwaszcza w regionach aktywnych w dziedzinie logistyki morskiej. Przemys morski, usugi morskie oraz obszary nadbrzene s ródem 40% PKB UE. 4. Handel midzynarodowy drog morsk stanowi ponad 75% ogólnych obrotów handlu wiatowego [11]. Umidzynarodowienie i globalizacja gospodarki s gównymi czynnikami dynamicznego rozwoju przewozów morskich. 5. cznie statki przewo okoo 90% towarów w handlu midzy UE a reszt wiata. Towary te maj zasadnicze znaczenie dla gospodarki europejskiej i wiatowej. Transport morski odgrywa dominujc rol w obsudze wymiany towarowej pastw lecych w Regionie Morza Batyckiego. W wymianie towarowej Polski ze Szwecj, Dani, Finlandi i Norwegi udzia transportu morskiego wynosi ponad 90%.
22 Czesawa Christowa 6. W polityce transportowej UE (Biae Ksigi 2001, 2011) zaoono promowanie oraz priorytetowe traktowanie transportu morskiego i eglugi ródldowej jako alternatywy likwidacji zatorów oraz odcienia infrastruktury drogowej i kolejowej [4]. (Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu denie do osignicia konkurencyjnego i zasobooszczdnego systemu transportu Biaa Ksiga 2011) 7. Przedsibiorstwa promowe uczestniczce w rynku przewozów promowych na Batyku posiadaj okoo 20% floty promowej pywajcej na caym wiecie. 8. W 2008 r. na Batyku odnotowano okoo 4 mln rejsów promami, co stanowio okoo 58% wiatowych podróy promowych ogóem. 9. Najwikszy udzia przewozów batyckich w przewozach wiatowych odnotowany zosta w transporcie autobusów (42,2%). W globalnych przewozach samochodów udzia ten wyniós okoo 33%, w przewozach samochodów ciarowych 25%, a w przewozach pasaerów 11%. 10. Najwiksze natenie ruchu promowego na Batyku w 2009 r. odnotowano na liniach czcych Finlandi ze Szwecj (34 promy), Finlandi z Niemcami (26 promów) oraz Niemcy ze Szwecj (24 promy). 11. Rozwijajcy si rynek Europy rodkowo-wschodniej stanowi wyrany impuls do dalszego rozwoju wymiany handlowej w regionie. 12. Od 1990 r. przewozy promowe na liniach Polska Szwecja oraz Wschód Finlandia charakteryzuj si du dynamik wzrostu, znacznie wiksz od dynamiki przewozów na liniach czcych Szwecj i Finlandi. Tendencja ta utrzyma si do 2025 r. 13. Na liniach promowych winoujcie Skandynawia, w ostatnich dziesiciu latach, nastpi dynamiczny wzrost przewozów, w szczególnoci samochodów ciarowych, których przewozy wzrosy o 100%. Tendencja wzrostowa obserwowana jest take w przewozach samochodów osobowych (wzrost o 67%) oraz wagonów kolejowych (wzrost o 17%). 14. W ostatnich dziesiciu latach obserwuje si brak wyranej progresji wzrostu przewozów pasaerów. W tym segmencie przewozów przewonicy zachodniopomorscy zanotowali wzrost tylko o 5%. Oferta przewozowa zachodniopomorskich przedsibiorstw promowych wynosia w 2009 r. okoo 3,7 mln miejsc we wszystkich rejsach, a jej wykorzystanie stanowio niewiele ponad 11%. 15. Polska ze Skandynawi poczona jest omioma liniami do Szwecji, Danii i Finlandii. Prognoza wzrostu przewozów we wschodniej czci basenu Morza Batyckiego do i z rozwijajcych si krajów wschodniej Europy, czonkami Unii Europejskiej, bdzie gównym czynnikiem inwestycyjnym uwzgldnianym przez przewoników promowych oraz porty batyckie. 16. Dziaalno przedsibiorstw promowych regionu zachodniopomorskiego bdzie skoncentrowana na przewozach samochodów ciarowych i wagonów. Ten segment adunkowy bdzie wyznacza ich strategie inwestycyjne. 17. Instrumentem wymiany handlowej w basenie Morza Batyckiego jest transport morski. Ta ga transportu jest poddana bardzo silnej konkurencji na Batyku, gównie ze strony skandynawskich przewoników promowych, takich jak Tallink, Stena Line, DFDS Seaways i Color Line. 18. Ogniwem transportowym czcym region zachodniopomorski Polski z krajami skandynawskimi s morskie porty handlowe w Szczecinie i winoujciu. Promy towarowo-pasaerskie s obsugiwane przez Baz Promów Morskich w winoujciu
Przewozy promowe w basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem 23 przygotowan infrastrukturalnie, technologicznie i logistycznie do obsugi osób i towarów. 19. Zachodniopomorscy przewonicy promowi s kluczowymi klientami Bazy Promów Morskich w winoujciu, których przeadunki, z wyjtkiem pasaerów, stanowi ponad 80% obrotu przeadunkowego Bazy. 20. Potencja przeadunkowy BPM wykorzystywany jest, w zalenoci od rodzaju adunków, w redniej intensywnoci okoo 25%. Oznacza to, e w przyszoci nie bdzie stanowia wskiego garda w morskich acuchach transportowych z poudniowej i rodkowej Europy, Skandynawii i wschodniej Europy. 21. Morskie poczenia promowe z regionu zachodniopomorskiego Polski obsugiwane s przez dwóch przewoników promowych: Unity Line Sp. z o.o. i Polsk eglug Batyck S.A., na czterech liniach do Ystad, Trelleborga, Kopenhagi i Ronne, z wykorzystaniem dziewiciu jednostek promowych przeznaczonych do przewozu pasaerów, samochodów osobowych, autobusów, samochodów ciarowych i wagonów kolejowych. 22. Liderem przewozów i potencjau adunkowego na tych liniach jest Unity Line Sp. z o.o., podmiot nalecy w 100% do grupy kapitaowej najwikszego polskiego armatora pastwowego Polska egluga Morska. 23. Kluczowym kierunkiem pieninych strumieni inwestycyjnych, wspierajcych eglug promow w zachodniej Polsce, jest rozwój infrastruktury portów w Szczecinie i winoujciu, budowa i modernizacja wzów transportowych drogowych, kolejowych i wodnych, czcych port w winoujciu z bliszym i dalszym otoczeniem oraz utworzenie zielonego rodkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego Pónoc- Poudnie (CETC ROUTE 65). 24. Brak lub opónienia realizacji tych dziaa, majcych charakter makrogospodarczy, spowoduje, e beneficjentami prognozowanych wzrostów przewozów promowych na liniach Polska Skandynawia nie bd polscy zachodniopomorscy przewonicy promowi, lecz przewonicy o silniejszej pozycji konkurencyjnej, uwarunkowanej rozwojem infrastruktury otoczenia, w którym prowadz dziaalno eglugow. 25. Aby utrzyma i rozwija transport morski na Batyku konieczna jest realizacja inwestycji tonaowych, które wzmocni konkurencyjno polskich przewoników promowych. Bibliografia 1. Christowa Cz., Wgrzyn-Grzekowiak A.: Analiza przewozów promowych w Basenie Morza Batyckiego ze szczególnym uwzgldnieniem autostrady morskiej winoujcie Ystad jako elementu rodkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego Pónoc Poudnie CETC ROUTE 65, Rozdzia w: System transportowy regionu zachodniopomorskiego. Ocena stanu, monografia pod redakcj naukow Czesawy Christowej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Morskiej w Szczecinie, Szczecin 2010. 2. Christowa Cz., Wgrzyn-Grzekowiak A.: Analiza i prognoza rynku przewozów promowych na Batyku ze szczególnym uwzgldnieniem zachodniopomorskich przewoników promowych. Rozdzia w: System transportowy regionu zachodniopomorskiego. Ocena stanu, monografia pod redakcj naukow Czesawy Christowej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Morskiej w Szczecinie, Szczecin 2010. 3. Cruise&Ferry Info, December 2009, No 12. 4. Grzywacz W., Wojewódzka-Król K., Rydzkowski W., Polityka transportowa. Wyd. Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2005.
24 Czesawa Christowa 5. ShipPax Statistics & Outlook 06, Sweden. 6. ShipPax Market 07 Statistics, Sweden. 7. ShipPax Market 08 Statistics, Sweden. 8. ShipPax Market 09 Statistics, Sweden. 9. Strategia rozwoju portów morskich do 2015 roku, Ministerstwo Infrastruktury. 10. ShipPax Information Sweden, Market 09 Statistics. 11. Transport, Praca zbiorowa pod redakcj W. Rydzkowskiego i K. Wojewódzkiej-Król, PWN, Warszawa 2009. 12. Waszczenko P., Wojdalski P.: Uwarunkowania rozwoju eglugi promowej na Batyku. Materiay konferencyjne: Czynniki wzrostu i bariery rozwoju transportu morskiego w Polsce, pod redakcj naukow prof. dr hab. Czesawy Christowej, Szczecin 15 16 listopada 2005. 13. www.dfds.com/english/aboutdfds/about 14. www.en.wikipedia.org/wiki/stena_line 15. www.finnlines.fi 16. www.scandlines.com 17. www.sft.pl/pl 18. egluga morska i porty morskie w 2009 roku, Urzd Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2010 (www.stat.gov.pl) ANALYSIS AND DETERMINANTS OF DEVELOPMENT OF FERRY TRADE IN THE BALTIC SEA WITH A FOCUS ON THE SEA MOTORWAY LINKING WINOUJCIE AND YSTAD Summary: In publication author discuss the results of an analysis of ferry trade in the Baltic Sea, with a focus on the sea motorway linking winoujcie and Ystad, considered as an element of the Central European Transport Corridor CETC ROUTE 65. Companies competing on the Baltic ferry market are described. Besides, the transport capacity and characteristics of sea-going ferries and the infrastructure of the Sea Ferry Terminal are presented. From an analysis of statistical data the relevant figures were estimated in respect of the carriage of passengers, cargo and vehicles and development trends were defined. Keywords: marine transport, ferry trade, Sea Ferry Terminal, Baltic ferry market, development trends, the sea motorway linking winoujcie and Ystad