Logistyka - nauka. Polski sektor TSL w latach Diagnoza stanu

Transkrypt

1 Adiunkt/dr Joanna Brózda Akademia Morska w Szczecinie, Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu, Instytut Zarządzania Transportem, Zakład Organizacji i Zarządzania Polski sektor TSL w latach Diagnoza stanu Wstęp Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej i związane z tym otwarcie granic istotnie wpłynęło na możliwości rozwojowe i konkurowania przedsiębiorstw sektora TSL. Jednocześnie z uwagi na ścisłe związki, które występują między stanem, w jakim znajduje się ten sektor, a stanem gospodarki, już nie tylko krajowej czy unijnej, ale także globalnej, i one odczuły skutki światowego kryzysu. Widać to zwłaszcza na podstawie analizy już nawet nie tyle poziomu, ale dynamiki zmian wybranych zmiennych świadczących o kondycji sektora TSL w Polsce. W niniejszym artykule skoncentrowano się tylko na niektórych z nich, mianowicie na wielkości osiąganych przez przedsiębiorstwa sektora TSL przychodów z całokształtu działalności, w tym przychodów ze sprzedaży produktów (usług), ponoszonych przez nie kosztów z całokształtu działalności, w tym kosztów sprzedaży produktów (usług), wielkości zatrudnienia i poziomie wynagrodzeń 1. Analizą objęto też wielkość, strukturę i dynamikę zmian przewozów ładunków i pasażerów, jakie zaszły w latach Przychody, koszty, zatrudnienie i wynagrodzenia w transporcie ogółem W latach przychody z całokształtu działalności przedsiębiorstw sektora TSL znacznie wzrosły ze ,7 mln zł do ,2 mln zł, a więc o blisko 40% w czasie zaledwie 6 lat, przy czym w niemal połowie wypracowywały je przedsiębiorstwa, zatrudniające powyżej 49 osób. Udział przychodów ze sprzedaży produktów (usług) w przychodach z całokształtu działalności w badanych latach nieznacznie się wahał przyjmując wartości z przedziału 88,69-93,02%, czyli generalnie rzecz biorąc kształtował się na poziomie około 90%. W 2007 roku przychody te ukształtowały się na poziomie mln zł, a w 2012 roku był wyższe o ponad 40% i osiągnęły wartość ,3 mln zł (rys. 1). 1 Dane, na podstawie których dokonano analizy statystycznej pochodzą ze statystyk GUS i odnoszą się do przedsiębiorstw prowadzących działalność związaną z zapewnieniem transportu pasażerskiego lub towarowego, rozkładowego lub nierozkładowego, koleją, rurociągami, drogą lądową, wodną lub powietrzną oraz działalność wspomagającą, taką jak np.: przeładunek towarów, magazynowanie, konserwację oraz drobne naprawy środków transportu innych niż samochody, usługi portowe i parkingowe, a także wynajem sprzętu transportowego wraz z kierowcą lub operatorem. Dotyczą podmiotów gospodarczych zaliczonych, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności 2007 (PKD 2007) do sekcji H Transport i gospodarka magazynowa z wyłączeniem jednostek zaliczonych do działu Działalność pocztowa i kurierska. Transport. Wyniki działalności w 2012 r., s. 17 (oraz odpowiednio za pozostałe lata objęte analizą), GUS, Warszawa, Logistyka 6/

2 Rys. 1. Przychody z całokształtu działalności, w tym przychody ze sprzedaży produktów (usług) w transporcie ogółem w latach (w mln zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS, Dynamika zmian przychodów z całokształtu działalności przedsiębiorstw sektora TSL kształtowała się różnie w badanym okresie i miała ścisły związek ze światowym kryzysem gospodarczym, bowiem w 2009 roku nastąpił jej znaczny spadek (o 7,35% w porównaniu do 2007 roku). Wynika to z faktu, iż sektor TSL od zawsze miał istotne znaczenie dla gospodarki pełniąc ważną rolę w handlu światowym. Od 2009 roku zaczęła ona już rosnąć z roku na rok do 2011 roku. W ostatnim roku objętym analizą obserwuje się jednak spowolnienie tego wzrostu (do 9,64% w 2012 r.). Podobne zmiany notuje się w odniesieniu do dynamiki zmian przychodów przedsiębiorstw sektora TSL ze sprzedaży produktów (usług), co jest konsekwencją tego, że mają one stabilny, około 90%-owy udział w przychodach z całokształtu działalności, w związku z czym są ze sobą silnie skorelowane (rys. 2). Rys. 2. Dynamika zmian (z roku na rok) przychodów z całokształtu działalności oraz przychodów ze sprzedaży produktów (usług) w transporcie ogółem w latach (w %) Źródło: opracowanie i obliczenia własne na podstawie danych z GUS, Logistyka 6/

3 Jednocześnie koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności przedsiębiorstw sektora TSL w analizowanym okresie również wzrosły o 41,85% (ze mln zł w 2007 roku do ,1 mln zł w 2012 roku). Poziom kosztów własnych zmienił się w tym czasie ze ,3 mln zł do ,7 mln zł, czyli o 44,73% (rys. 3). Rys. 3. Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności, w tym koszty własne sprzedanych produktów (usług) w transporcie ogółem w latach (w mln zł) Dynamikę zmian kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności, w tym kosztów własnych sprzedanych produktów (usług) w transporcie ogółem z roku na rok, jaka miała miejsce w latach , przedstawiono na rys. 4, relacje między przychodami i kosztami z całokształtu działalności na rys. 5, a relacje między przychodami i kosztami ze sprzedaży produktów (usług) na rys. 6. Rys. 4. Dynamika zmian (z roku na rok) kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności, w tym kosztów własnych sprzedanych produktów (usług) w transporcie ogółem w latach (w %) Źródło: opracowanie i obliczenia własne na podstawie danych z GUS, Logistyka 6/

4 Rys. 5. Przychody i koszty ich uzyskania z całokształtu działalności w transporcie ogółem w latach (w mln zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS, Rys. 6. Przychody ze sprzedaży produktów (usług) i koszty własne sprzedanych produktów (usług) w transporcie ogółem w latach (w mln zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS, Przeciętne zatrudnienie na podstawie stosunku pracy w transporcie ogółem w latach , mimo wahań, wzrosło z 446,3 do 495 tys. osób, a więc o 10,91%. Niemniej najwyższy poziom osiągnęło w 2008 roku 497,8 tys. osób (rys. 7). Dynamikę jego zmian z roku na rok przedstawiono na rys. 8. Logistyka 6/

5 Rys. 7. Przeciętne zatrudnienie na podstawie stosunku pracy w transporcie ogółem w latach (w tys. osób) Rys. 8. Dynamika zmian (z roku na rok) przeciętnego zatrudnienia na podstawie stosunku pracy w transporcie ogółem w latach (w %) Źródło: opracowanie i obliczenia własne na podstawie danych z GUS, W latach w transporcie ogółem przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto osób, które były zatrudnione na podstawie stosunku pracy wzrosło z 2 529,4 zł do 3 133,9 zł, a więc o 23,9% (rys. 9). Rys. 9. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne zatrudnionych brutto na podstawie stosunku pracy w transporcie ogółem w latach (w zł) Logistyka 6/

6 Dynamikę jego zmian prezentuje rys. 10. Od 2010 roku obserwuje się wyhamowanie i tendencję spadkową dynamiki zmian wielkości przeciętnego wynagrodzenia brutto z roku na rok w transporcie ogółem. Rys. 10. Dynamika zmian (z roku na rok) wielkości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego zatrudnionych brutto na podstawie stosunku pracy w transporcie ogółem w latach (w %) Źródło: opracowanie i obliczenia własne na podstawie danych z GUS, 2. Wielkość, dynamika zmian i struktura przewozów ładunków i pasażerów w transporcie ogółem Wielkość przewozów ładunków według rodzajów transportu przedstawiono w tabeli 1. W latach wielkość przewozów ładunków ogółem mimo wahań wzrosła z tys. ton do tys. ton (o 20,31%). W 2012 r. w porównaniu z 2007 r. nastąpił spadek wielkości przewozów ładunków realizowanych transportem kolejowym (o tys. ton; 5,90%) i lotniczym (o 5 tys. ton; 10,87%), a także żeglugą śródlądową (o tys. ton; 53,24%) i morską (o tys. ton; 34,60%), natomiast wzrost wielkości przewozów ładunków transportem samochodowym (o tys. ton; 27,60%) i rurociągowym (o 99 tys. ton; 0,19%). Tabela 1. Wielkość przewozów ładunków według rodzaju transportu w latach (tys. ton) RODZAJE (tys. ton) OGÓŁEM Kolejowy Samochodowy Lotniczy Rurociągowy Żegluga śródlądowa Żegluga morska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS, Logistyka 6/

7 W analizowanym okresie dynamika zmian wielkości przewozów ładunków (z roku na rok) według rodzaju transportu ulegała wahaniom. Porównując wskaźniki dynamiki tych przewozów, jakie odnotowano w 2007 r. (w stosunku do 2006 r.) i w 2012 r. (w stosunku do 2011 r.) można zauważyć, że największe różnice wystąpiły w transporcie lotniczym (różnica - 36,6%), morskim (różnica -17,5%) i śródlądowym (różnica -15,7%). W pozostałych rodzajach transportu wyniosły one: w transporcie samochodowym różnica -11,9%, a kolejowym różnica -10,1%. Jedynie w transporcie rurociągowym dynamika ta była w 2012 r. większa (różnica +2,3%) niż ta, którą przyjęto dla potrzeb porównania. W 2012 r. w porównaniu z kolei z 2011 r. odnotowano niewielki wzrost dynamiki zmian wielkości przewozów ładunków w transporcie rurociągowym (z 96,9% do 97,3%) i żegludze morskiej (z 92,5% do 96,6%), a tendencje spadkowe wystąpiły we wszystkich pozostałych rodzajach transportu (tab. 2). Tabela 2. Dynamika zmian wielkości przewozów ładunków z roku na rok według rodzaju transportu w latach (%) RODZAJE (rok poprzedni=100) (tony) OGÓŁEM 107,4 108,0 102,1 108,7 106,5 96,4 Kolejowy 103,0 101,4 80,7 108,0 106,0 92,9 Samochodowy 108,9 110,4 106,4 108,9 107,0 97,0 Lotniczy 127,3 103,0 78,1 111,1 110,3 90,7 Rurociągowy 95,0 92,7 102,5 111,9 96,9 97,3 Żegluga śródlądowa 105,6 82,8 69,7 90,9 99,1 89,9 Żegluga morska 114,1 91,4 89,8 89,2 92,5 96,6 Struktura przewozów ładunków według rodzaju transportu w 2012 r. w porównaniu do 2007 r. była w miarę stabilna, gdyż w żadnym przypadku różnica nie przekroczyła 5%. Największe zmiany dotyczyły transportu samochodowego, którym przewieziono o 4,8% więcej ładunków, najmniejsze natomiast transportu lotniczego, którego udział w transporcie ogółem wyniósł 0,0% (tab. 3). Tabela 3. Struktura przewozów ładunków według rodzaju transportu w latach (%) RODZAJE (struktura w %) (tony) OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kolejowy 16,0 15,0 11,9 11,8 13,0 12,5 Samochodowy 79,2 80,9 84,3 84,4 83,5 84,0 Lotniczy 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Logistyka 6/

8 Rurociągowy 3,4 3,0 3,0 3,1 2,8 2,9 Żegluga śródlądowa 0,6 0,5 0,3 0,3 0,3 0,2 Żegluga morska 0,8 0,6 0,5 0,4 0,4 0,4 Wielkość przewozów pasażerów według rodzajów transportu przedstawiono w tabeli 4. W latach wielkość przewozów pasażerów w transporcie ogółem spadła z tys. osób do tys. osób (o 22,51%). W 2012 r. w porównaniu z 2007 r. nastąpił spadek wielkości przewozów pasażerów realizowanych transportem samochodowym (o tys. osób; 30,77%), transportem kolejowym (o tys. osób; 2,32%) i żeglugą morską (112 tys. osób; 14,85%), a wzrost - transportem lotniczym (o 976 tys. osób; 15,76%) i żeglugą śródlądową (25 tys. osób;1,68%). Tabela 4. Przewozy pasażerów według rodzaju transportu w latach (w tys. osób) RODZAJE (tys. osób) OGÓŁEM Kolejowy Samochodowy Lotniczy Żegluga śródlądowa Żegluga morska W analizowanym okresie dynamika zmian wielkości przewozów pasażerów z roku na rok według rodzaju transportu ulegała wahaniom. Porównując wskaźniki dynamiki tych przewozów, jakie odnotowano w 2007 r. (w stosunku do 2006 r.) i w 2012 r. (w stosunku do 2011 r.) można zauważyć, że największe różnice odnotowano w transporcie lotniczym (różnica -5,7%), samochodowym (różnica -2,6%), kolejowym (różnica -1,8%) i żegludze morskiej (różnica -0,9%). Jedynie w żegludze śródlądowej dynamika ta była w 2012 r. większa w porównaniu do tej, którą zarejestrowano w 2007 r. (różnica +3,6%). W 2012 r. w porównaniu z kolei z 2011 r. odnotowano wzrost dynamiki zmian wielkości przewozów pasażerów w transporcie kolejowym i żegludze morskiej, a tendencje spadkowe wystąpiły we wszystkich pozostałych rodzajach transportu, przy czym największą odnotował transport lotniczy (tab. 5). Tabela 5. Dynamika zmian wielkości przewozów pasażerów z roku na rok według rodzaju transportu w latach (%) RODZAJE Logistyka 6/

9 (rok poprzedni=100) (tys. osób) OGÓŁEM 98,2 96,0 93,4 92,9 96,3 96,6 Kolejowy 105,4 104,4 96,8 92,5 100,9 103,6 Samochodowy 95,6 92,7 92,0 92,9 93,9 93,0 Lotniczy 116,2 88,2 79,6 114,7 130,1 110,5 Żegluga śródlądowa 96,1 120,2 93,3 83,6 108,8 99,7 Żegluga morska 101,8 91,9 95,4 101,5 94,9 100,9 W strukturze przewozów pasażerskich dominuje transport samochodowy i kolejowy (tab. 6). W latach nastąpił wzrost udziałów, jakie w transporcie ogółem zanotował transport kolejowy (z 27,8% do 35,0%) i spadek udziałów, jakie w transporcie ogółem zanotował transport samochodowy (z 71,4% do 63,8%). Udział żeglugi morskiej i śródlądowej był stabilny, a udział transportu lotniczego, choć niewielki, odnotował w 2012 r. w porównaniu do 2007 r. wzrost o połowę (z 0,6% do 0,9%). Tabela 6. Struktura wielkości przewozów pasażerów według rodzaju transportu w latach (%) RODZAJE (struktura w %) (tys. osób) OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kolejowy 27,8 30,2 31,3 31,1 32,7 35,0 Samochodowy 71,4 69,0 67,9 68,0 66,2 63,8 Lotniczy 0,6 0,5 0,5 0,6 0,8 0,9 Żegluga śródlądowa 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Żegluga morska 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Podsumowanie W latach oraz roku przychody z całokształtu działalności, w tym przychody ze sprzedaży produktów (usług) w transporcie ogółem cechuje tendencja wzrostowa (spadek w obu przypadkach odnotowano jedynie na przełomie lat 2008/2009). Największą dynamikę ich wzrostu odnotowano w latach , przy czym w 2012 r. nastąpiło jej wyhamowanie (spadek w porównaniu do 2011 r.). W ujęciu procentowym w badanych latach przychody te wzrosły, w obu przypadkach, o około 40%. Udział przychodów ze sprzedaży produktów (usług) w przychodach z całokształtu działalności w badanych latach był stabilny i wynosił około 90%. Podobnie kształtowała się sytuacja w odniesieniu do kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności, w tym kosztów własnych sprzedanych produktów (usług) Logistyka 6/

10 w transporcie ogółem, a w ujęciu procentowym skala wzrostu była również zbliżona. Udział kosztów własnych sprzedanych produktów (usług) w kosztach uzyskania przychodów kształtował się na nieco niższym, niż w przypadku przychodów, poziomie średnio 85%. Wielkość zatrudnienia na podstawie stosunku pracy w transporcie ogółem w badanych latach wzrosła o około 50 tys. osób, choć wyraźny spadek odnotowano w latach Przeciętne wynagrodzenie wzrosło o 604,5 zł. Największa dynamika jego wzrostu w porównaniu do roku poprzedzającego wystąpiła w 2008 r. (o 9,65% w stosunku do 2007 r.), a w ostatnim roku objętym badaniem wzrost ten wyniósł już tylko 2,64% ( w stosunku do 2011 r.). Taka tendencja spadkowa dynamiki zmian poziomu wynagrodzeń w sektorze TSL występuje od 2010 r. W 2012 r. w porównaniu do 2011 r. wartości wszystkich wymienionych powyżej analizowanych zmiennych wzrosły, natomiast wskaźniki dynamiki ich zmian spadły. Wielkość przewozów ładunków w latach wzrosła ogółem o około 20%, przy czym w 2012 r. w transporcie kolejowym, lotniczym oraz żegludze śródlądowej i morskiej nie osiągnęła jeszcze poziomu z 2007 r. Największy spadek wystąpił w żegludze śródlądowej (o 53,24%) i morskiej (o 34,60%). Wzrost zarejestrowano jedynie w transporcie samochodowym i rurociągowym. Dynamika zmian wielkości przewozów ładunków w transporcie kolejowym, samochodowym, lotniczym i żegludze śródlądowej w 2012 r. w stosunku do 2011 r. była niższa od dynamiki ich zmian w 2011 r. w stosunku do 2010 r. W pozostałych dwóch przypadkach wzrosła. Struktura przewozów ładunków według rodzajów transportu w badanych latach nie ulegała większym zmianom. Wielkość przewozów pasażerów w transporcie ogółem w badanych latach spadła o ponad 20%, w tym zwłaszcza istotny bo ponad 30%-owy spadek odnotowano w transporcie samochodowym. Dynamika zmian wielkości przewozów pasażerów w 2012 r. w porównaniu do 2011 r. wzrosła w transporcie kolejowym, lotniczym i żegludze morskiej. W strukturze wielkości przewozów pasażerów w transporcie ogółem największe zmiany dotyczyły transportu kolejowego, który w latach zwiększył swój udział o 7,2% i transportu samochodowego, który spadł z kolei o 7,6%. Logistyka 6/

11 Polish TSL market of services in The diagnosis of the state Summary The article focuses on the problems of the changes that have occurred on the Polish market of services TSL in The evaluation of its state was based on analysis of statistical data published by the Central Statistical Office, including but not limited to: basic information about transportation, the size and dynamics of changes in income, expenses, employment, remuneration, and the data presented in various reports and analyzes of the industry. Literatura 1. Logistyka 6/