Usługi na rzecz pasażerów a funkcje turystyczne żeglugi promowej na Morzu Bałtyckim wybrane zagadnienia

Transkrypt

1 URBANYI-POPIOŁEK Ilona 1 Usługi na rzecz pasażerów a funkcje turystyczne żeglugi promowej na Morzu Bałtyckim wybrane zagadnienia WSTĘP Żegluga promowa jest jedną z form żeglugi morskiej, której przedmiotem przewozu są pasażerowie i ładunki toczne. Transport jednym statkiem osób i ładunków powoduje konieczność zastosowania odpowiedniego tonażu. Promy posiadają część pasażerską przeznaczoną do przewozu osób, gdzie świadczone są różnego rodzaju usługi na rzecz pasażerów. Statki posiadają także pokłady ładunkowe dla pojazdów, które przeładowywane są systemem poziomym (ro-ro). Pod względem organizacyjnym żegluga promowa polega na stałej obsłudze szlaku żeglugowego, między określonymi portami z reguły są to dwa porty według ustalonego rozkładu zawinięć, który wyznacza regularność i częstotliwość odejść. Morze Bałtyckie jest jednym z podstawowych obszarów funkcjonowania żeglugi promowej, która obsługuje pasażerów podróżujących w krótkich i średnich relacjach. Działalność przewoźników promowych i w konsekwencji wysokość przewozów kształtowana jest przez otoczeniem rynkowe. Ich wielkość determinowana jest również przez samych operatorów, którzy podejmują różnego rodzaju działania w celu zwiększenia ruchu pasażerskiego i towarowego. Celem artykułu jest przedstawienie podstawowych usług świadczonych na rzecz pasażerów przez operatorów promowych utrzymujących serwisy promowe na Morzu Bałtyckim i funkcji turystycznych żeglugi promowej. 1. RYNEK ŻEGLUGI PROMOWEJ NA MORZU BAŁTYCKIM Rejon Morza Bałtyckiego stanowi jeden z głównych akwenów funkcjonowania żeglugi promowej. W 2013 roku na głównych liniach promowych tego akwenu przewieziono łącznie ok. 49,57 mln osób, ok. poziomu 8,7 mln samochodów osobowych oraz 3,22 mln pojazdów ciężarowych różnych kategorii [2]. Przewozy pasażerskie ogółem charakteryzowały się od końca lat 90-tych lat spadkiem. W 2000 roku na głównych liniach promowych, obejmujących serwisy międzynarodowe i podstawowe linie wewnętrzne duńskie i szwedzkie, bez połączeń lokalnych, przewieziono łącznie 80 mln osób. Trend spadkowy wynika ze zmian otoczenia rynkowego. Do głównych negatywnych czynników niekorzystnie wpływających na przewozy należy zaliczyć ekspansję tanich (low-cost) przewoźników lotniczych, zniesienie przez Komisję Europejską możliwości sprzedaży wolnocłowej na liniach wewnętrznych Unii Europejskiej oraz budowę stałych połączeń tunelo-mostów w rejonie Cieśnin Duńskich. Czynniki te wywołały zmniejszenie się przewozów pasażerskich do poziomu miliona osób w skali roku. Od początku obecnej dekady obroty ustabilizowały i nie wykazują dalszego spadku. W ciągu ostatnich pięciu lat charakteryzują się niewielkimi wahaniami i oscylują wokół wielkości ok. 50 mln osób. Znaczący wpływ na zahamowanie zmniejszenia się ruchu pasażerskiego mają działania armatorów w zakresie ofert turystycznych (package trips, package holidays), działań marketingowych oraz nowych inwestycji i modernizacji eksploatowanego tonażu. Na Bałtyku wyróżnia się trzy rejony koncentracji międzynarodowych przewozów promowych [9]: Rynek zachodni obejmujący linie między Danią a Szwecją, Norwegią i Niemcami, Szwecją Norwegią i Niemcami, Niemcami i Norwegią, 1 Akademia Morska w Gdyni, Wydział Towaroznawstwa i Przedsiębiorczości; Gdynia; ul. Morska 83. Tel: , Fax: , i.urbanyi@wpit.am.gdynia.pl 6533

2 Rynek centralny do którego zalicza się serwisy między Szwecją a Polską, Łotwą i Litwą oraz połączenia transbałtyckkie między Niemcami a Litwą, Łotwą i Finlandią, Rynek wschodni obejmujący serwisy między Szwecją a Finlandią i Estonią oraz Estonią i Finlandią. Największe przewozy realizowane są w zachodniej części Bałtyku wraz z Cieśninami Duńskim. Na akwen ten przypada ok.62% ruchu pasażerskiego i ok. 76% przewozów samochodów osobowych. Na przestrzeni ostatnich 5 lat widoczny jest spadek udziału tego rynku. Związane jest to z negatywnym oddziaływaniem takich czynników jak, działalność tanich przewoźników lotniczych i rosnące przejazdy tunelo-mostami Oresundbroen i Storabeltbroen. Na rynku tym obserwowane są spadki przewozów w liczbach bezwzględnych, które spowodowane są ponadto niekorzystną sytuacją ekonomiczną, która również wpływa na popyt na przejazdy. Drugim, co do wielkości jest rynek żeglugi promowej w rejonie wschodniego Bałtyku, na który przypada ok. 30% ruchu pasażerskiego. Na rynku tym widoczna jest przez cały badany okres tendencja do wzrostu ruchu. Związane jest to z funkcjami turystycznymi szczególnie widocznymi na tym akwenie, gdzie przejazdy turystyczne są, odmiennie niż na rynku zachodnim, podstawą eksploatacji wielu serwisów promowych. Rynek centralny zajmuje ok. 6% przewozów pasażerskich. Na uwagę zasługuje wzrost udziału tego rynku po akcesji państw nadbałtyckich do Unii Europejskiej w 2004 roku. Świadczy to wysokim potencjale rozwojowym rynku centralnego. Dominujące znaczenie mają serwisy z Polski do Szwecji, które na tle tendencji występujących na Bałtyku osiągają pozytywne rezultaty. Tab. 1. Przewozy pasażerów żeglugą promową na Morzu Bałtyckim w latach Źródło: obliczenia własne na podstawie Cruise&Ferry Info, nr 1-12/2012, [Market:12] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2012, [Market:11] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2011, [Market:09] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2009, Statistics 06, the Yearbook for Passenger Shipping Traffic Figures, Halmstad 2006 Pasażerowie/ akwen Zachodni Bałtyk Wschodni Bałtyk Centralny Bałtyk Razem Tab. 2. Przewozy samochodów osobowych żeglugą promową w latach Źródło: obliczenia własne na podstawie Cruise&Ferry Info, nr 1-12/2012 [Market:12] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2012, [Market:11] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2011, [Market:09] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2009, Statistics 06, the Yearbook for Passenger Shipping Traffic Figures, Halmstad 2006 Samochody/ akwen Zachodni Bałtyk Wschodni Bałtyk Centralny Bałtyk Razem SEGMENTACJA USŁUG W ŻEGLUDZE PROMOWEJ Rynek żeglugi promowej charakteryzuje się konkurencją cenową oraz konkurencją pod względem jakości usług. Zakres i standard oferowanych usług przez przewoźnika promowego jest jednym z podstawowych warunków wyznaczających jego pozycję na rynku. Usługi te można podzielić na dwie grupy. Jedną stanowią czynności świadczone bezpośrednio na promie, druga obejmuje czynności wykonywane lub organizowane przez operatora promowego na lądzie. W praktyce działania wykonywane na rzecz turystów wykonywane są kompleksowo i obejmują obie sfery działalności. Wśród usług wykonywanych na rzecz pasażerów na promie można wyróżnić następujące[7]: 6534

3 usługi transportowe, usługi gastronomiczne i rozrywkowe, usługi handlowe, usługi konferencyjne, usługi turystyczne. Usługi transportowe polegają na przewozie pasażerów oraz pojazdów osobowych i autokarów. Jedną z charakterystycznych cech ruchu turystycznego jest jego sezonowość. Uwarunkowane jest to zarówno czynnikami klimatycznymi jak i socjalnymi. Większość ludzi korzysta z urlopów w miesiącach letnich oraz także częściowo w miesiącach zimowych. Odzwierciedleniem powyższego zjawiska jest występowanie sezonowości w popycie na przewozy pasażerów żeglugą promową. Zdolność przewozowa promów winna być dostosowana do zapotrzebowania w sezonie letnim. Ważnym wyznacznikiem poziomu usług jest zapewnienie możliwości pasażerowi zabrania własnego pojazdu. Z funkcją transportową ściśle związane są usługi hotelowe polegające na oferowaniu zakwaterowania w kabinach. Wyróżnikiem standardu przewoźnika są takie aspekty jak: zapewnienie na liniach długiego i średniego zasięgu miejsca w kabinie dla wszystkich lub co najmniej większości pasażerów, zróżnicowanie kategorii kabin, ich usytuowanie i wyposażenie, wyodrębnienie kabin dla osób niepełnosprawnych i alergików. Usługi gastronomiczne polegają na oferowaniu posiłków pasażerom odbywającym podróż promem. W sferze usług gastronomicznych wyróżnić należy takie działania jak: oferowanie szerokiego, o najwyższej jakości wyboru potraw i napojów, dopasowanie głównego menu do określonych gustów konsumentów (np. na liniach skandynawskich dominuje tradycyjna kuchnia skandynawska), a także preferowanie narodowych potraw, co stanowi pewną atrakcję dla zagranicznych pasażerów, oferowanie dań kuchni innych narodów i kuchni regionalnych, wybór określonych sposobów serwowania w zależności od punktu i posiłku (np. szwedzki stół, zamawianie dań z karty, samoobsługa). Ważna grupa czynności oferowanych przez przewoźników promowych odnosi się do rozrywki i rekreacji, z której pasażer może skorzystać w trakcie podróży morskiej. W zakresie usług rekreacyjno-rozrywkowych ich standard wyznaczać będą, poza oczywistymi możliwościami technicznymi, działania armatorów w celu uatrakcyjnienia czasu spędzanego w podróży morskiej: przede wszystkim oferowanie programów artystycznych (np. kabaretów, recitali muzycznych, występów orkiestr, iluzjonistów itp.) spektakli teatralnych oraz atrakcyjnych filmów. Kolejna grupa działań to usługi handlowe. Związane są z działalnością handlową na promach. Do 1999 roku na liniach eksploatowanych na Morzu Bałtyckim utrzymywana była sprzedaż wolnocłowa. Z dniem 1 lipca 1999 roku zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej została ona zniesiona na liniach wewnątrz-unijnych. W dalszym ciągu jest ona prowadzona na niektórych połączeniach, m.in. na linii Oslo Kilonia oraz na połączeniach miedzy Szwecją a Finlandią i Estonią. Te ostatnie, mimo przynależności wszystkich trzech krajów do UE znalazły się w uprzywilejowanej pozycji ze względu na fakt, iż Wyspy Alandzie należące do Finlandii posiadają autonomię i decyzją KE zachowały status wolnocłowy. Stąd armatorzy, którzy je obsługują korzystają z renty ekonomicznej w postaci możliwości prowadzenia sprzedaży typu duty-free. Usługi konferencyjne polegają na organizowanie konferencji i sympozjów w trakcie rejsu liniowego. Usługi te są szczególnie popularne w krajach skandynawskich. Atrakcyjność tej działalności wynika z cen oraz atrakcji, z których uczestnik konferencji może korzystać w trakcie rejsu. Jakość usług konferencyjnych warunkowana jest nie tylko udostępnieniem samej przestrzeni konferencyjnej, ale także poziomem profesjonalnej obsługi uczestników i zakresem oferty na promie. Ostatnim obszarem usług to usługi turystyczne. Na promie dotyczą one podróży typu mini cruise. Wycieczka mini-cruise obejmuje podróż okrężną promem wraz z atrakcjami w trakcie podróży Ponadto obszar ten obejmuje działalność recepcji promowej, która pełni rolę agenta współpracującego z przemysłem turystycznym, a więc z biurami podróży, tour-operatorami, przewoźnikami lądowymi, powietrznymi i innymi operatorami promowymi, hotelami itp. W biurze 6535

4 promowym pasażer ma możliwość zakupu odnośnych usług oraz skorzystać z pełnej i fachowej informacji turystycznej. Głównymi zadaniami wykonywanymi przez przewoźników promowych na lądzie to usługi turystyczne. Polegają one na organizowaniu wypoczynku typu mini-cruise, package trips i package holidays, w ramach których pasażer wykupuje kompleksową usługę. Wycieczka mini-cruise jak wspomniano wyżej, dotyczy podróży morskiej. Wycieczka typu package tour jest rozszerzeniem poprzedniej o pobyt lądowy, z reguły z noclegiem w hotelu. Z kolei package holiday obejmuje wakacje w atrakcyjnych miejscach, gdzie podróż promem jest tylko elementem pakietu. O poziomie usług tego rodzaju nie decyduje sam fakt organizowania wycieczki, ale przede wszystkim standard ofert, na który składa się zespół takich elementów jak dobór programów wycieczek i ich zróżnicowanie w zależności od segmentu rynku, poziom zakwaterowania na lądzie, dobór przewoźników lądowych oraz profesjonalna obsługa organizowanych pakietów. 3. SEGMENTACJA POPYTU PASAŻERSKIEGO Popyt na przewozy w żegludze promowej kreowany jest przez osoby, które podejmuje podróż z różnych powodów. Ze względu na główny cel podróży można dokonać jego segmentacji następująco[8]: Pasażerowie liniowi (liner passengers) Pasażerowie podróżujący w celach handlowych (shopping passengers) Pasażerowie wycieczkowi (pleasure passengers) Pasażerowie konferencyjni (conference passengers) Pasażerowie biznesowi (business passengers) Pasażerowie liniowi to osoby podróżujące indywidualnie, z własnym pojazdem lub bez. Głównym motywem podróży jest potrzeba dotarcia do określonego miejsca, a rejs jest jedynie etapem w całej podróży. Pasażerowie ci przemieszczają się w np. w celu turystycznym, spędzenia wakacji, złożenia wizyty znajomym, zobaczenia wydarzenia kulturalnego, sportowego itp. Na przestrzeni lat udział tej grupy pasażerów na większości linii promowych spada. Związane jest to z korzystaniem z alternatywnych sposobów podróży (linie lotnicze, tunelo-mosty i drogi lądowe). Pod względem rozmieszczenia geograficznego dominują na liniach w rejonie zachodniego Bałtyku i Kattegatu oraz częściowo na serwisach na Bałtyku środkowym. Zwiększony przejazdy tej grupy obserwowane są ponadto na wszystkich liniach w sezonie letnim. Shopping passengers to osoby podróżujące w celach handlowych, których głównym celem podróży promowej jest chęć dokonania tańszych zakupów towarów. Abolicja sprzedaży wolnocłowej i wolnopodatkowej na liniach intra-unijnych spowodowała spadek liczby osób, które wybierały podróż morską wyłącznie z chęci dokonania zakupów na promach. Sprzedaż wolnocłowa zachowana jest natomiast, jak wspomniano, na połączeniach na wschodnim Bałtyku. Armatorzy Viking Line i Tallink/Silja Line, którzy obsługują połączenia między Szwecją a Finlandią i Estonią via Wyspy Alandzkie taką sprzedaż prowadzą. Sprzedaż wolnocłowa możliwa jest także na liniach do państw pozostających poza Unią Europejską. Na wschodnim Bałtyku jest to linie St.Petersburg Helsinki i St.Petersburg Sztokholm Tallinn Helsinki St.Petersburg utrzymywana przez rosyjskiego operatora St.Peter Line. Wysokie obroty wolnocłowe wykazują także serwisy operatora norweskiego Color Line - linia Oslo Kilonia oraz połączenia między Norwegią a Danią i Szwecją. Do grupy podróżujących w celach handlowych należy także zaliczyć osoby wyjeżdżające po zakupy do sąsiednich krajów po tańsze towary. Takie wyjazdy widoczne są przykładowo na liniach między Finlandią i Estonią oraz Szwecją i Danią a Niemcami. W niemieckich portach promowych, jak Puttgarden, Travemunde, Rostock, Warnemunde, zorganizowano specjalne sklepy przygraniczne border shops dla Skandynawów, którzy przybywają do Niemiec wyłącznie po zakupy. Ta grupa pasażerów promowych wrażliwa jest na zmiany kursowe wpływające na ceny towarów i opłacalność podróży. Pasażerowie handlowi stanowią również dużą grupę na liniach między Polską w Szwecją, co wynika z dysproporcji w poziomie dochodów oraz cen towarów i usług występujące w Polsce i w 6536

5 Szwecji. Motywuje to wielu mieszkańców Południowo-Wschodniej Szwecji do przyjazdu promem do Polski. Trzecia grupa to pasażerowie wycieczkowi. Do tej kategorii należy zaliczyć pasażerów biorących udział w różnego rodzaju wycieczkach na promach organizowanych w ramach rejsów liniowych tzw. pakietach turystycznych. Rynek wycieczkowy największe znaczenie ma liniach między Szwecją a Finlandią i Estonią. Skandynawowie należą do najbardziej mobilnych społeczeństw w Europie. Mini wycieczki i wyjazdy handlowe w ich przypadku są zjawiskiem socjologicznym i stanowią normę spędzania czasu przez Finów czy Szwedów. Wysoko udział pasażerów tej kategorii obserwowany jest także na połączeniach między Norwegią a Danią, Szwecją i Niemcami. Wynika to z faktu, że mini wycieczki z reguły łączone są z chęcią dokonania zakupów. Kolejną kategorię stanowią pasażerowie konferencyjni. Są to osoby biorące udział w organizowanych - w ramach rejsów liniowych - konferencjach i sympozjach na morzu. Idea stała się niezwykle popularna od początku lat 80-tych ubiegłego wieku i na wielu rynkach Morza Bałtyckiego jest, obok mini-wycieczek, podstawowym czynnikiem decydującym o wielkości popytu pasażerskiego Największe przewozy pasażerów konferencyjnych występują w relacjach: Finlandia - Szwecja, Szwecja Niemcy, Finlandia Estonia, Norwegia Niemcy, czyli na rynkach turystycznych. Ostatnią grupę tworzą osoby podróżujące w celach służbowych. Oprócz wyjeżdżających służbowo w interesach do grupy tej zaliczyć należy osoby pracujące z daleka od miejsca zamieszkania i podróżujące między miejscem pracy i zamieszkania (shuttle trip). Popyt na przejazdy służbowe na przestrzeni lat ulegał zwiększeniu, wielkość tej grupy podróżnych uzależniona jest od sytuacji gospodarczej, zauważalny jest wzrost tego segmentu po akcesji Polski i państw nadbałtyckich do UE na liniach łączących te kraje ze Skandynawią. Jest to jednakże segment, który pozostaje pod silnym wpływem tanich przewoźników lotniczych, którzy w ciągu ostatnich czterech lat poszerzyli siatkę połączeń między Skandynawią i rejonem południowego Bałtyku. Powyższa segmentacja pasażerów promowych dokonana jest w oparciu o główny cel podróży. W praktyce poszczególne grupy przenikają się, bowiem przykładowo pasażerowie konferencyjni robią zakupy na promie, a dodatkowo korzystają z usług dedykowanych pasażerom wycieczkowym (rozrywka). Dokładna selekcja poszczególnych grup możliwa jest w przypadku kiedy pasażer wykupuje u operatora rejs w ramach package trip, czy jest uczestnikiem grupy konferencyjnej. Ale już w przypadku przejazdów grupowych, które nie są organizowane przez przewoźnika promowego, ale biuro podróży zewnętrzne, jest to typowy pasażer liniowy. 4. USŁUGI LĄDOWE NA RZECZ PASAŻERÓW PROMOWYCH Obsługę pasażerów od strony lądu należy rozpatrywać w dwóch obszarach. Pierwszy to obsługa terminalowa, drugi obszar to usługi świadczone w mieście portowym, z których korzystają osoby podejmujące podróż morską. Terminal promowy stanowi specjalistyczną bazę obsługującą pasażerów, pojazdy osobowe, ładunki oraz statki-promy. Terminale te spełniają więc szereg funkcji. Do głównych zadań w zakresie segmentu pasażerskiego należy: sprzedaż biletów promowych, wydawanie kart pokładowych, udzielanie informacji, obsługa graniczno-celna, obsługa pojazdów pasażerskich, oferowanie usług poza-przewozowych, np. gastronomicznych, turystycznych, informacyjnych. Z punktu widzenia pasażera niezwykle ważne jest usytuowanie terminalu i jego dostępność. Niektóre z nich położone są w centrach miast np. terminale operatorów Silja Line i Viking Line w Helsinkach, Viking Line w Sztokholmie, Color Line w Oslo. Podobnie terminale promowe w Tallinie usytuowane są w centralnej części miasta. Takie położenie bazy ma ogromne znaczenie dla pasażerów pieszych. Niektóre bazy położone są w większej odległości od centrum, np. terminal Silja Line w Sztokholmie lub też przenoszone są poza centra, jak przykładowo nowe terminale DFDS w Kopenhadze i Tallinka w Helsinkach, co ułatwia obsługę potoków ładunkowych, jednakże niekorzystne jest dla pasażerów pieszych, indywidualnych lub też korzystających z pakietów. Dla sprawnej obsługi ruchu promowego niezwykle ważna jest infrastruktura dostępu do terminalu oraz, dla pasażerów niezmotoryzowanych, zapewnienie sprawnych połączeń transportem zbiorowym. 6537

6 Operatorzy promowi świadczą również czynności wykraczające poza transport promowy, organizując w ramach pakietów pobyty lądowe. W tym zakresie, jako organizatorzy turystyki, współpracują przede wszystkim z przedsiębiorstwami branży hotelowej (noclegi grupowe i indywidualne) i gastronomicznej (organizowanie usług gastronomicznych najczęściej dla pasażerów grupowych, rzadziej indywidualnych). Wielkość ruchu promowego ma istotne znaczenie dla funkcjonowania infrastruktury turystycznej sfery obsługującej pasażerów promowych od strony lądu. Obsługę osób korzystających z danego połączenia promowego należy rozpatrywać w dwóch obszarach. Pierwszy stanowi obsługa pasażerów przed i po wyokrętowaniu, która dokonywana jest na terminalach promowych. Drugi obszar to usługi świadczone na rzecz pasażerów promowych w oparciu o infrastrukturę hotelową, gastronomiczną, handlową, kulturalną, sportową. Usługi te świadczone są zarówno wobec pasażerów pozostających w miastach portowych do których zawijają promy, jak również wobec osób przejeżdżających tranzytem przez te miasta portowe. Wśród nich największe znaczenie mają przedsiębiorstwa branży turystycznej, z której korzystają osoby przybywające do miasta portowego, jak hotele, firmy oferujące usługi gastronomiczne, rozrywkowe, kulturalne. Ponadto turyści promowi dokonują zakupów towarów oraz korzystają u usług poza-turystycznych ( np. usługi medyczne, transportu miejskiego, fryzjerskie itp.). Stąd funkcje żeglugi promowej nie mogą być zawężane wyłącznie do sektora turystyki. WNIOSKI Zakres i jakość usług świadczonych przez przewoźników promowych jest podstawowym czynnikiem kreującym popyt na danym połączeniu promowym. Na przestrzeni lat maleje znaczenie połączeń promowych z punktu widzenia wyłącznie funkcji transportowej. W największym stopniu pełnią ją serwisy w zachodniej części Bałtyku. W pozostałych rejonach promy morskie spełniają, obok środka transportu, przede wszystkim funkcje turystyczne. Motywem podjęcia podróży jest tu przede wszystkim chęć zagospodarowania czasu wolnego. Stąd u przewoźników operujących w rejonie wschodniego Bałtyku podstawą eksploatacji linii są szeroko rozwinięte pakietu turystyczne. Przedstawiona segmentacja popytu na przejazdy promowe opiera się na głównym celu podróży. W praktyce jednak, pasażer, który zakwalifikowany jest np., jako pasażer liniowy, korzysta z usług na promie w trakcie podróży, np. rozrywkowych, czy dokonuje zakupów. Poszerza to w sposób znaczący funkcje żeglugi promowej. Streszczenie Funkcje turystyczne żeglugi promowej ściśle związane są z usługami, które świadczone są przez przewoźników promowych na rzecz pasażerów. Usługi te obejmują czynności na promie, a także zadania, które przewoźnicy organizują od strony obsługi lądowej. Na przestrzeni lat ograniczeniu ulega funkcja transportowa. Obecnie na szeregu rynkach bałtyckich podstawowe znaczenie ma funkcja turystyczna. Żegluga promowa na Bałtyku jest głównym segmentem turystyki morskiej w stosunku do mieszkańców RMB. Passenger services and tourism function of the ferry shipping on the Baltic Sea selected issues Abstract The article presents the selected issues concerning the passenger services in ferry operations. Ferry shipping is the main form of maritime tourism in the Baltic Sea Region. It handles mainly inhabitants of Baltic states, who take a short sea voyages. Concerning the main aim of the trip, passengers can be selected as follows: liner passengers, shopping passengers, pleasure passengers, conference passengers, business passengers. The range of services handle by ferry operators has been increasing due to the passenger demand. BIBLIOGRAFIA 1. Cruise&Ferry Info, nr 1-12/

7 2. Cruise&Ferry Info, nr 1-12/ [Market:12] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2012, 4. [Market:11] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2011, 5. [Market:09] Statistics, Shippax Information, Halmstad 2009, 6. Statistics 06, the Yearbook for Passenger Shipping Traffic Figures, Halmstad Urbanyi-Popiołek I. Żegluga promowa jako forma turystyki morskiej, Ekonomiczne problemy turystyki nr 9, Zeszyty Naukowe nr 466, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin Urbanyi-Popiołek I. Funkcje gospodarcze żeglugi promowej na przykładzie linii promowych z portów Trójmiasta, Logistyka 5/ Urbanyi-Popiołek I. Turystyka morska w rejonie Trójmiasta jako czynnik rozwoju regionalnego wybrane zagadnienia, Logistyka 6/